Γενικές αρχές φωτογραφίας: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

 

Υπάρχουν τρεις κύριοι άξονες που πρέπει να έχει υπόψη του οποιοσδήποτε ασχολείται με τη φωτογραφία:

 

Με τη συνειδητοποίηση αυτών των τριών κυρίων αξόνων δεν σημαίνει ότι εξαντλούνται και οι γνώσεις που πρέπει να έχει ο ασχολούμενος με τη [[φωτογραφία]], αλλά με τις στοιχειώδεις αυτές γνώσεις μπορούν να αποφευχθούν τα σοβαρά λάθη που γίνονται συνήθως από άγνοια. Παρακάτω εκτίθενται περισσότερες λεπτομέρειες για τους τρεις αυτούς άξονες. Θεωρείται ως μέσο καταγραφής το [[φιλμ]], αλλά τα ίδια ακριβώς ισχύουν και για τους αισθητήρες των ψηφιακών μηχανών που πλέον έχουν κατακτήσει τον φωτογραφικό χώρο.

 

* Η επιφάνεια του φιλμ (ή του αισθητήρα) καλύπτεται από μια φωτοευαίσθητη ουσία που αλλοιώνεται από την επίδραση του [[φως|φωτός]] για να μας δώσει τη φωτογραφία. Η αλλοίωση που προκαλείται στην επιφάνεια αυτή εξαρτάται από την ποσότητα του φωτός που πέφτει επάνω της, περνώντας μέσα από τον [[φακός|φακό]]. Η ποσότητα φωτός, πάλι, είναι ανάλογη του χρόνου έκθεσης και της διαμέτρου του διαφράγματος του φακού. Μικραίνοντας το διάφραγμα ελαττώνουμε την ποσότητα φωτός και ανοίγοντάς το την αυξάνουμε. Έχουμε, λοιπόν, δύο παραμέτρους που επηρεάζουν την έκθεση: την ταχύτητα (δηλαδή πόσο γρήγορα θα ανοίξει και θα κλείσει το διάφραγμα) και τη διάμετρο του διαφράγματος. Μπορούμε να δώσουμε στο φιλμ μια συγκεκριμένη ποσότητα φωτός διαλέγοντας ζεύγη τιμών ταχύτητας και διαμέτρου διαφράγματος. (Αυτό είναι χρήσιμο να το ξέρουμε γιατί το ποιο ζευγάρι τιμών θα επιλέξουμε επηρεάζει άλλες παραμέτρους της φωτογραφίας). Ας σημειώσουμε εδώ ότι ό,τι ισχύει για την επιφάνεια του φιλμ ισχύει επίσης και για το φωτοευαίσθητο στοιχείο μιας ψηφιακής [[φωτογραφική μηχανή|φωτογραφικής μηχανής]]. Γι αυτό και οι κανόνες είναι ίδιοι, είτε πρόκειται για κλασική μηχανή είτε για ψηφιακή.

 

Ένας άλλος τρόπος να πλησιάσουμε πολύ στην ακρίβεια των μετρήσεων του φωτομέτρου (είτε του ενσωματωμένου στη μηχανή μας ή του εξωτερικού), είναι η «γκρίζα κάρτα» . Αυτή είναι μία κάρτα με ένα ράστερ (μια επιφάνεια από μικροσκοπικές μαύρες κουκκίδες) που στο σύνολό τους είναι το 18% της επιφάνειας της κάρτας (το υπόλοιπο είναι λευκό). Έχει βρεθεί ότι όταν αυτή η κάρτα τοποθετηθεί δίπλα (ή κοντά) στο θέμα μας, ώστε να δέχεται το ίδιο φως με αυτό, και εάν φωτομετρήσουμε (ανακλώμενο φως) από αυτήν, παίρνουμε πάντα τη σωστή ένδειξη. Χρειάζεται προσοχή στη σκόπευση με φωτόμετρο ανακλώμενου ή με τη φωτ. μηχανή, έτσι ώστε η κάρτα να καλύπτει τελείως το σκόπευτρο του φωτ/τρου η το κάδρο της φωτ. μηχανής. Η κάρτα αυτή παράγεται από την [[Kodak]] και διατίθεται σε σετ από δύο μεγάλες και δύο μικρές κάρτες, στα φωτογραφικά καταστήματα. Ένας τρόπος να ελέγξουμε τις ενδείξεις ενός φωτομέτρου προσπίπτοντος/ανακλώμενου είναι να πάρουμε μία μέτρηση με γκρίζα κάρτα και μία με προσπίπτον φως. Πρέπει να είναι οι ίδιες.

 

Η [[εστίαση]] είναι ακρογωνιαία διαδικασία για κάθε φωτογράφηση. Οι Φακοί δεν έχουν την ιδιότητα του ματιού μας, να εστιάζουν αυτόματα σε κάθε αντικείμενο ή σκηνή που βλέπουν. Είναι, λοιπόν, απαραίτητη η ρύθμιση της θέσης του φακού σε σχέση με το θέμα και με το κάδρο του φιλμ, ώστε η εικόνα να προβληθεί καθαρά και με οξύτητα επάνω στη φωτοευαίσθητη επιφάνεια.

 

Κάτι χρήσιμο εδώ: Ο κάθε φακός έχει τόσο μεγαλύτερο διάφραγμα, όσο πιο "φωτεινός", όπως λέγεται, είναι. Οι "φωτεινοί" (ή "γρήγοροι", όπως αλλιώς λέγονται) είναι μεγαλύτερης διαμέτρου φακοί και αρκετά ακριβότεροι, γιατί η κατασκευή τους έχει και περισσότερο υλικό (γυαλί) αλλά και έχουν περισσότερη εργασία για να γίνουν. Στους τηλεσκοπικούς φακούς η φωτεινότητα κοστίζει περισσότερο. Όσο πιο τηλεσκοπικός είναι ο φακός τόσο πιο ακριβά πληρώνουμε τη φωτεινότητα. Έτσι ένας φακός νορμάλ (50 mm) με φωτεινότητα f/2 μπορεί να κοστίζει π.χ. 100 ευρώ. Ένας τηλεσκοπικός των 200 mm με την ίδια φωτεινότητα μπορεί να κοστίζει 1500 ευρώ! Γι αυτό τους τηλεσκοπικούς φακούς με μεγάλη φωτεινότητα, που στο μέγεθος είναι συνήθως μικρά τέρατα, βλέπουμε να κρατούν οι επαγγελματίες φωτογράφοι, μια και για τους περισσότερους ερασιτέχνες είναι πάρα πολύ ακριβοί. Αλλά γι αυτούς είναι εργαλεία της δουλειάς τους και αξίζουν τη δαπάνη!

 

Η σύνθεση του θέματος της φωτογραφίας μας είναι κάτι που δεν υπάγεται σε τεχνικούς κανόνες. Η επιλογή του θέματος και ο τρόπος απεικόνισής του είναι επιλογή του φωτογράφου και εξαρτάται από το καλλιτεχνικό του κριτήριο και τη γενικότερη εμπειρία του. Όμως, μπορούμε να διατυπώσουμε μερικούς γενικούς κανόνες για την αποφυγή χονδροειδών σφαλμάτων:

 

• Όταν τραβάμε τοπία, ιδιαίτερα θαλασσινά, ο ορίζοντας πρέπει να μη γέρνει. Αν το μάτι μας δεν επαρκεί για τη ρύθμιση αυτή, καλό είναι να χρησιμοποιούμε τρίποδο, με ένα αλφάδι επάνω και να προσέχουμε η μηχανή να είναι οριζοντιωμένη. Οι ειδικές οθόνες σκόπευτρου με διαγράμμιση βοηθούν πολύ, αν ο φωτογράφος τραβά πολλές φωτογραφίες τοπίου. Διατίθενται για τα περισσότερα μοντέλα σύγχρονων μονοοπτικών μηχανών.

 

Τα είδη των φωτογραφικών μηχανών είναι, (μόνο για τις μηχανές που δέχονται φιλμ 35 mm, το γνωστότερο είδος φιλμ):

 

'''β) Μονοοπτικές (SLR ή Single Lens Reflex):''' Αυτές είναι οι μηχανές που χρησιμοποιούν οι περισσότεροι προχωρημένοι ερασιτέχνες αλλά και επαγγελματίες. Είναι μηχανές που χαρακτηρίζονται από δύο κύρια γνωρίσματα: Πρώτον, η σκόπευση γίνεται μέσα από τον μοναδικό φακό και μέσω ενός συστήματος καθρέφτη και πρίσματος που μας επιτρέπει να βλέπουμε στο σκόπευτρο ό,τι βλέπει και ο φακός. Δεύτερον, Οι φακοί τους μπορούν να αλλάζουν. Βέβαια, οι περισσότερες από αυτές τις μηχανές είναι εφοδιασμένες με πολύ περισσότερες δυνατότητες από αυτές των compact και επιτρέπουν στον φωτογράφο να κάνει σημαντικές παρεμβάσεις στον τρόπο λειτουργίας των.

 

Οι φακοί των φωτογραφικών μηχανών χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: Τους σταθερούς και τους zoom. Οι σταθεροί φακοί έχουν σταθερή εστιακή απόσταση, άρα και σταθερή γωνία λήψης, σε τελευταία ανάλυση, σταθερή μεγέθυνση. Οι σταθεροί φακοί έχουν, γενικώς, καλλίτερη ποιότητα εικόνας από τους zoom και προτιμούνται για επαγγελματική δουλειά. Έχουν το μειονέκτημα ότι δεν μας επιτρέπουν να φέρουμε κοντά ή να απομακρύνουμε το θέμα μας.

 

Ένας άλλος τρόπος να βγάλουμε φωτογραφίες macro είναι η χρήση ειδικών "δακτυλιδιών" προέκτασης που παρεμβάλλονται μεταξύ του φακού και της μηχανής και επιτρέπουν την κοντινή εστίαση. Δίνουν καλλίτερα οπτικά αποτελέσματα από τους φακούς "close-up" αλλά έχουν το μειονέκτημα ότι σκοτεινιάζουν την εικόνα και απαιτούν να ανοίξουμε το διάφραγμα ή να ελαττώσουμε την ταχύτητα, για να έχουμε την ίδια έκθεση.

 

Είναι διαφανή υλικά, σε κυκλικό ή ορθογώνιο σχήμα, που τοποθετούνται μπροστά από τον φακό και χρησιμεύουν στο να τροποποιούν το χρώμα ή άλλα χαρακτηριστικά του φωτός που μπαίνει στη φωτογραφική μηχανή. Τα περισσότερα είναι κυκλικού σχήματος και βιδώνονται μπροστά από τον φακό, του οποίου τη διάμετρο πρέπει να έχουν. Τα περισσότερα φίλτρα είναι έγχρωμα και χρησιμεύουν στο να αλλάξουν τη χρωματική ισορροπία της εικόνας. Τα βασικά είδη φίλτρων είναι τα παρακάτω:

 

Τα φίλτρα που βιδώνουν επάνω στον φακό, λόγω των διαφορετικών διαμέτρων φακών που πολλοί φωτογράφοι χρησιμοποιούν, δημιουργούν την ανάγκη να έχουμε το ίδιο είδος φίλτρου σε διάφορες διαμέτρους. Γιαυτό υπάρχουν συστήματα (πλαστικών) φίλτρων ορθογώνιου σχήματος που, με τη βοήθεια ειδικών εξαρτημάτων, προσαρμόζονται σε φακό κάθε διαμέτρου. Αυτά τα φίλτρα, όμως, είναι γενικώς χαμηλότερης ποιότητας από τα κυκλικού σχήματος αλλά είναι και πολύ πρακτικά όταν δεν έχουμε ανάγκες πολύ μεγάλης μεγέθυνσης.

 

Τα κόκκινα μάτια σε πολλές φωτογραφίες οφείλονται στη χρήση flash επάνω στη μηχανή (συνηθισμένη περίπτωση για τις μηχανές "compact"), το οποίο δημιουργεί τέτοια πορεία μέσα από τα αιμοφόρα αγγεία στον βυθό του ματιού ώστε οι κόρες των ματιών να εμφανίζονται κατακόκκινες. Αυτό συμβαίνει, συνήθως, όταν οι κόρες των ματιών είναι διεσταλμένες, λόγω χαμηλού φωτισμού ή λόγω κατανάλωσης οινοπνεύματος. Υπάρχουν δύο τρόποι ν' αποφύγουμε αυτό το φαινόμενο: α) Να χρησιμοποιήσουμε εξωτερικό flash και μάλιστα σχετικά μακριά από τον φακό (περ. 30-60 εκατοστά προς το πλάϊ βοηθά), ή ανακλώμενο, π.χ. στο ταβάνι, flash (πολλές μηχανές SLR δίνουν αυτή τη δυνατότητα). β) Να χρησιμοποιήσουμε μια σχετικά δυνατή λάμπα πριν από τη φωτογράφιση κοντά στο πρόσωπο του μοντέλου ή δυνατό φωτισμό στον χώρο. Έτσι θα συσταλούν οι κόρες και θα αποφύγουμε το φαινόμενο. Βέβαια, αν δεν τραβάμε "κατάφατσα" το μοντέλο μας μάλλον δεν θα έχουμε κόκκινα μάτια στις φωτογραφίες αλλά αυτό δεν το ελέγχεται πάντα και, βέβαια, πολλές φορές θέλουμε οπωσδήποτε να φωτογραφίσουμε "κατάφατσα'!

Το flash είναι μια φωτεινή πηγή μεγάλης, σχετικά, έντασης που χρησιμοποιείται για να φωτίσει το θέμα μας ή να συμπληρώσει τον φωτισμό του. Το flash μπορεί να είναι ενσωματωμένο στη φωτογραφική μηχανή, να είναι εξωτερικό ή να είναι μεγάλο και ογκώδες flash για στούντιο. Η φωτεινή δυνατότητα του flash προσδιορίζεται από έναν αριθμό που λέγεται «οδηγός» (guide number) και που ισούται με την απόσταση που μπορεί να φωτίσει μιά σκηνή όταν το φιλμ είναι ευαισθησίας ISO 100. Ας σημειωθεί εδώ οτι η ταχύτητα του κλείστρου δεν μετρά γιατί υποτίθεται οτι είναι γύρω στα 1/125 - 1/200 και, ούτως ή άλλως, το διάφραγμα είναι ανοιχτό σε όλη τη διάρκεια της λάμψης (αν βάλουμε μεγαλύτερη ταχύτητα μέρος από τη λάμψη θα χαθεί και θα έχουμε υποφωτισμένη φωτογραφία). Στις εντελώς χειροκίνητες μηχανές βάζουμε την ταχύτητα που δίνει ο κατασκευαστής για flash (ή γυρίζουμε τον διακόπτη στη αντίστοιχη θέση) και ρυθμίζουμε μόνο το διάφραγμα, ανάλογα με την απόσταση του αντικειμένου (συνήθως υπάρχει ένας πίνακας στην πλάτη της συσκευής flash που μας δίνει το διάφραγμα σε συνάρτηση με την απόσταση). Στις αυτόματες μηχανές δεν χρειάζονται πολλές ρυθμίσεις γιατί η μηχανή ρυθμίζει τη διάρκεια της λάμψης (άρα και την έκθεση του φιλμ) μόνη της, ανάλογα με την απόσταση του θέματος και τον υπάρχοντα φωτισμό.

 

γ) Η λάμψη του flash φωτίζει αποτελεσματικά μέχρι κάποια απόσταση που εξαρτάται από τη φωτιστική ισχύ της συσκευής. Δεν έχει κανένα νόημα να χρησιμοποιούμε flash όταν το θέμα μας βρίσκεται σε μεγάλες αποστάσεις, όπως σε περιπτώσεις π.χ. τοπίων ή θεάτρου. Οι αυτόματες φωτ. μηχανές μας «λένε» να χρησιμοποιήσουμε flash (ή το χρησιμοποιούν αυτόματα) απλώς όταν «δουν» χαμηλό φωτισμό. Αυτό μπορεί να συμβεί και όταν φωτογραφίζουμε, π.χ. μια σκηνή ηλιοβασιλέματος ή ένα κτίριο αφού ο ήλιος έχει πέσει, ή στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου και στο Ηρώδειο κατά την παράσταση. Η χρήση flash σε τέτοιες περιπτώσεις δεν πρόκειται να μας βοηθήσει! Ίσως καταφέρουμε να φωτογραφίσουμε τα ...κεφάλια των μπροστινών θεατών αλλά όχι τη σκηνή και τους ηθοποιούς (εκτός αν καθόμαστε στα πρώτα καθίσματα...). Στις παραπάνω ή σε παρόμοιες περιπτώσεις είναι προτιμότερο να χρησιμοποιήσουμε ένα «γρήγορο» φιλμ και να εκμεταλλευτούμε τον υπάρχοντα φωτισμό. Σε τέτοιες περιπτώσεις οι μηχανές “compact” δεν βοηθούν πολύ γιατί δεν είναι σχεδιασμένες για τέτοιες «δύσκολες» καταστάσεις.

 

Όπως ξέρουν σχεδόν όλοι όσοι ασχολούνται με την ψηφιακή φωτογραφία, υπάρχουν σήμερα πολλά προγράμματα με τα οποία μπορούμε να επιφέρουμε απλές διορθώσεις στις φωτογραφίες μας (π.χ. διόρθωση φωτισμού, χρώματος, οξύτητας) ή και να δημιουργήσουμε εικαστικές αποδόσεις των φωτογραφιών, με πολλαπλές αλλοιώσεις. Μέσα στις ευκολίες που παρέχουν αυτά τα προγράμματα (αλλά και οι περισσότερες σύγχρονες ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές) είναι και η ρύθμιση της χρωματικής ισορροπίας λευκού (white balance), ώστε το τελικό αποτέλεσμα να είναι πιο πιστό, (ή πιο ευχάριστο). Αυτές οι δυνατότητες τείνουν να εκτοπίσουν τη χρήση φίλτρων χρωματικής διόρθωσης, τα οποία έχουν μεγάλο, σχετικά, κόστος και δυσκολεύουν και καθυστερούν τη φωτογράφιση, αφού πρέπει να προσαρμοστούν επάνω στους φακούς της φ. μηχανής.