Απολιθωμένο δάσος της Λέσβου: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Έχει υποδειχθεί ως προστατευμένο φυσικό μνημείο. Το Απολιθωμένο Δάσος της Λέσβου είναι [[Διατηρητέα μνημεία της φύσης|διατηρητέο μνημείο της φύσης]] από το 1985, σύμφωνα με το [[Εφημερίδα της Κυβερνήσεως|ΦΕΚ]] 160/Α/1985.<ref>[http://www.ekby.gr/ekby/el/EKBY_PP_el.html Προστατευόμενες Περιοχές Εθνικής νομοθεσίας] [[Μουσείο Γουλανδρή]] (2010). Ανακτήθηκε την 17 Ιουλίου 2012</ref> Το 1987 πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες ανασκαφές στο Πάρκο Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου, το πρώτο πάρκο που δημιουργήθηκε, ενώ από το 1997 πραγματοποιούνται συστηματικές ανασκαφές από το [[Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου]]. Το Μουσείο ιδρύθηκε το 1994 στο Σίγρι και έχει ως σκοπό την μελέτη, ανάδειξη και προστασία του Απολιθωμένου Δάσους. Από το 2000, το Μουσείο είναι ιδρυτικό μέλος του δικτύου Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων και το 2004 εντάχθηκε στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της UNESCO. Υπάρχουν άλλες πέντε προστευόμενεςπροστατευόμενες εκτάσεις, το πάρκο Πλάκας, το πάρκο Σιγρίου, το πάρκο Νησιώπης και το πάρκο Χαμανδρούλα.

Η θέση «Μπαλή Αλώνια», όπου βρίσκεται το πάρκο απολιθωμένου δάσους, ήταν γνωστή το 18ο αιώνα με το όνομα «Κύρια απολοθωμένη» εξαιτίας του μεγάλου αριθμού απολιθωμάτων. Η έκταση αυτή, μαζί με τη θέση Χαμανδρούλα κοντά στην Ερεσό, [[απαλλοτρίωση|απαλλοτριώθηκε]] από το [[ελληνικό δημόσιο]] το 1966, σύμφωνα με την απόφαση του [[Υπουργείου Οικονομικών και Γεωργίας]] αριθμό Γ. 2755/5305/26.11.64, έτσι ώστε να προστατευθούν και να αναδειχθούν τα απολιθώματα. Η ευρύτερη περιοχή που βρίσκεται το απολιθωμένο δάσος, έκτασης 150.000 στρεμμάτων, απέκτησε το καθεστώς [[Διατηρητέα μνημεία της φύσης|διατηρητέου μνημείο]] με το [[προεδρικό διάταγμα]] 443/85, το οποίο δημοσιεύθηκε στο [[ΦΕΚ]] 160, που εκδόθηκε τις 19 Σεπτεμβρίου 1985. Το διάταγμα όρισε πέντε πάρκα, τέσσερα χερσαία (θέση Παλή Αλώνια, Νησιώπη, Σίγρι και Χαμανδρούλα) και ένα θαλάσσιο στη θέση Λάφη, με έκταση 100 στρέματαστρέμματα. Η συνολική έκταση των πάρκων ανέρχεται σε 516,5 στρέμματα. Σύμφωνα με το διάταγμα, το απολιθωμένο δάσος Λέσβου αποτελεί «ανεπανάληπτο δημιούργημα της φύσης και φυσική κληρονομιά της χώρας με σπάνια παλαιοντολογική και γεωμορφολογική αξία».<ref>[http://www.et.gr/idocs-nph/search/pdfViewerForm.html?args=5C7QrtC22wHO1H1f3wMBQHdtvSoClrL8xcreXeJIx8t5MXD0LzQTLWPU9yLzB8V68knBzLCmTXKaO6fpVZ6Lx9hLslJUqeiQYqENWVZF9g1bxLjebI_rOgvDsMdpzUt_EsqKL66J_Us. ΦΕΚ Α 160/1985]</ref>

Η θέση Μπαλή Αλώνια περιφράχθηκε με τη δημιουργία του πάρκου, έκτασης 286 στρεμμάτων. Η μελέτη αξιοποίησης του πάρκου έγινε από τη διεύθυνση δασών Λέσβου σε συνεργασία με το [[Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών]] και με χρησμοτοδότησηχρηματοδότηση του Υπουργείου γεωργίας (Ελληνικό δημόσιο και Ευρωπαϊκή Ένωση). Στο πάρκο χαράχθηκαν και κατασκευάστηκαν περιπατητικές διαδρομές, καθώς και διάφορα έργα διευκόλυνσης των επισκευτών. Κατά τη διάρκεια διάνοιξης των περιπατητικών διαδρομών το 1987 έγιναν και οι πρώτες ανασκαφές απολιθωμένων κορμών, όπως ενός κατακείμενου κορμού μήκους 20 μέτρων που βρέθηκε κοντά στην είσοδο του πάρκου. Το 1997 και έπειτα πραγματοποιούνται συστηματικές ανασκαφές και προγράμματα συντήρησης και αποκατάστασης των απολιθωμένων κορμών στο πάρκο από Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου.

Το πάρκο Πλάκας που βρίσκεται σε ένα ακρωτήριο, περίπου 500 μέτρα νότια του Σιγρίου και είναι μία από τις πέντε περιοχές που προστατεύονται με το προεδρικό διάταγμα. Η έκταση παραχωρήθηκε το 2000 από το Υπουργείο Γεωργίας για τη δημιουργία πάρκου, ύστερα από αίτημα του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου. Αμέσως μετά τη παταχώρησηπαραχώρηση της έκτασης άρχισαν οι διαδικασίες προστασίας και ανάδειξης της έκτασης. Διάφοροι κορμοί ανακαλύφθηκαν με τη χρήση της τεχνικής [[γεωφυσική διασκόπηση]]. Ένας από τους κορμούς που αποκαλύφθηκε είχε διάμετρο 3,7 μέτρα και περίμετρο 14 μέτρα και είναι ο μεγαλύτερος που έχει βρεθεί στο απολιθωμένο δάσος Λέσβου.<ref name=ingr2000/> Το πάρκο άρχισε να λειτουργεί το ΙούλιουΙουλίου του 2005.

Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου ιδρύθηκε το 1994 (νόμος 2260/1994) και βρίσκεται στο Σίγρι, στο δυτικό άκρο της Λέσβου. Η δημιουργία του Μουσείου συγχρηματοδοτήθηκε από την Ελληνική πολιτεία και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το Μουσείο έχει ως στόχο τη μελέτη, έρευνα, ανάδειξη, συντήρηση και φύλαξη του Απολιθωμένου Δάσους της Λέσβου. Από το 2000, το Μουσείο είναι ιδρυτικό μέλος του δικτύου Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων και το 2004 εντάχθηκε στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της UNESCO. Το 2001 απέσπασε το πρώτο ευρωπαϊκό βραβείο από το Ευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών eurocite για τη διαχείρησηδιαχείριση του απολιθωμένου δάσους Λέσβου.

Οι ηφαιστειακές εκρήξεις προκάλεσαν την έξοδο τεράστιων ποσοτήτων [[λάβα]]ς, [[στάχτη]]ς και άλλων ηφαιστειακών υλικών που σκέπασαν μεγάλες εκτάσεις. Πυροκλαστικές ροές κινήθηκαν από τα ανατολικά προς τα δυτικά και σκέπασαν το μεγάλο, πυκνό και πλούσιο [[δάσος]] που υπήρχε την εποχή εκείνη. Πολλά από τα δέντρα του δάσους έσπασαν και έπεσαν, αφήνοντας πίσω κορμούς ύψους ενός με δύο μέτρων. Κάτι παρόμοιο συνέβη το 1980 με την έκρηξη του [[όρους της Αγίας Ελένης|όρους της Αγίας Ελένης]] στις ΗΠΑ. Σε πολλές περιπτώσεις η ηφαιστειακή στάχτη παρασύρθηκε από τις έντονες βροχοπτώσεις που ακολούθησαν τις ηφαιστειακές εκρήξεις και έτσι δημιουργήθηκαν μεγάλες λασπορροές πυροκλαστικών υλικών. Τα πυροκλαστικά πετρώματα σχηματίζουν στρώματα διαφορετικής σύστασης. Υπάρχουν ορίζοντες [[ελαφρόπετρα]]ς, λασπορροών και ηφαιστειακών [[κροκαλοπαγή|κροκαλοπαγών]]. Το κατώτερο στρώμα αποτελείται από αερομεταφερόμενη ηφαιστειακή στάχτη από τις εκρήξεις, η οποία κατακάθισε πρώτη, σχηματιζόνταςσχηματίζοντας ένα ορίζοντα [[κίσσηρη|ελαφρόπετρας]]. Αυτό το στρώμα καλύφθηκε από λασπορροές που μετέφεραν στάχτη που είχε κατακαθίσει σε ψηλότερα σημεία. Η ροή του νερού δημιούργησε επίσης τις αποθέσεις κροκαλοπαγών, των οποίων το αποστρογγυλευμένοαποστρογγυλεμένο σχήμα δείχνει ότι διήνυσαν αρκετά μεγάλες αποστάσεις.<ref name=AuthZouros/>

Το απολιθωμένο δάσος αποτελείται κωνοφόρα, αγγειόσπερμα – ανθοφόρα φυτά, και λίγα πτεριδόφυτα. Στα κωνοφόρα περιλαμβάνεται το γένος Taxodioxylon, με τα είδη T. gyspaceum και T. albertense, Pinoxylon, Tetraclinoxylon και taxoxylon. Τα είδη αυτά είναι προγονικές μορφές της [[σεκόια]]ς, του [[πεύκο]]υ, του [[κυπαρίσσι|κυπαρισσιού]] του [[τάξος|τάξου]], ενώ υπάρχουν και άλλα σπάνια ειδών των οποίων δεν υπάρχουν σύγχρονοι απόγονοι. Το γένος Taxodioxylon είναι προγονική μορφή του φυτού [[σεκόια]], που φύεται στις δυτικεςδυτικές ακτές των Ηνωμένων Πολιτειών. Υπολογίζεται ότι κάποια φυτά του γένους πρέπει να ξεπερνούσαν σε ύψος τα 100 μέτρα. Το είδος Pinoxylon paradoxum (πεύκη η παράδοξη) παίζει σημαντικό ρόλο στην σύνθεση του δάσους κωνοφόρων. Το είδος ανήκει στην οικογένειες των [[πρωτοπευκίδες|πρωτοπευκίδων]] και προσδιορίστηκε για πρώτη φορά στο πάρκο. Αυτό το είδος έχει το χαρακτηριστικό ότι συνδυάζει τόσο χαρακτηριστικά [[έλατο|ελάτου]], όσο και πεύκου, των οποίων αποτελεί προγονική μορφή. Έχουν προσδιορισθεί επίσης φυτά της οικογένειας [[κυπαρισσίδες]], όπως το γένος tetraclinoxylon και το σπάνιο κωνοφόρο Κουνιχάμια η μειοκαινική.

Αν και η χλωρίδα του απολιθωμένου δάσους έχει μελετηθεί εκτενώς, λίγα είναι γνωστά για τη πανίδα του. Οι ερευνητικές εργασίες, που πραγματοποιήθηκαν από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου το 1999 στην περιοχή του Γαβαθά Άντισσας, έφεραν στο φως τα οστά του πρώτου ζώου που βρέθηκε μέχρι σήμερα στην περιοχή του Απολιθωμένου Δάσους. Τα ευρήματα ανήκουν σε μεγάλο προβοσκιδωτό τις οικογένειας των [[δεινοθήριο|δεινοθηρίων]], προγονική μορφή των σημερινών [[ελέφαντας|ελεφάντων]]. Τα ευρύματαευρήματα χρονολογήθηκαν με αρκετές μεθόδους και καθορίστηκε η κατώτατη ηλικία των 18,4 εκατομμυρίων ετών. Πρόκειται για το αρχαιότερο δείγμα δεινοθηρίου στην Ελλάδα, και δεδομένης της θέσης της Λέσβου, πιθανότατα και το αρχαιότερο στην Ευρώπη.<ref name=animals2003>{{cite journal|title =Prodeinotherium bavaricum (Proboscidea, Mammalia) from Lesvos island, Greece; the appearance of deinotheres in the eastern Mediterranean

Η μελέτη του παλαιοπεριβάλλοντος της περιοχής πιστοποίησε ότι, το ζώο αυτό ζούσε στις παρυφές του Απολιθωμένου Δάσους κοντά σε μια μεγάλη [[λίμνη]] που υπήρχε εκεί πριν 20 περίπου εκατομμύρια χρόνια και τρεφόταν από την πλούσια βλάστηση του υποτροπικού δάσους. Όταν πέθανε, ο σκελετός του μεταφέρθηκε μέσα στη λίμνη και απολιθώθηκε εξαιτίας της κάλυψής του από τα ιζήματα της λίμνης. Τα οστά βρίσκονταν μέσα σε σκληρό πέτρωμα και απαιτήθηκε η χρήση κομπρεσσέρκομπρεσέρ και μηχανικού κόφτη για να εκταφούν. Τα σπάνια αυτά ευρήματα μεταφέρθηκαν στα εργαστήρια του Μουσείου, όπου ακολούθησε ο προσεκτικός καθαρισμός τους από τα σκληρά πυριτιωμένα υλικά που τα περιέβαλαν, ο οποίος διήρκησεδιήρκεσε σχεδόν δύο μήνες.<ref name=animals2003/> Μετά την ολοκλήρωση της εργασίας καθαρισμού αποκαλύφθηκε η κάτω γνάθος του ζώου μαζί με την οδοντοστοιχία του καθώς και τμήματα που την ένωναν με το κρανίο του ζώου. Η οδοντοστοιχία, έχει διατηρηθεί ακέραιη με 5 δόντια σε κάθε πλευρά της γνάθου. Έπειτα, ακολούθησε μελέτη των ευρημάτων με σκοπό τον ακριβή προσδιορισμό του γένους και του είδους του ζώου. Οι έρευνες έδειξαν ότι αυτό ανήκει στο είδος [[Prodinothirium bavaricum]]. Το είδος ανήκει στην υπόταξη [[Deinotherioidea]] που αποτελεί πλευρικό κλάδο των [[προβοσκιδωτά|Προβοσκιδωτών]] με χαρακτηριστική αυτονομία. Στα ζώα αυτά χαυλιόδοντες υπήρχαν μόνο στην κάτω γνάθο. Τα οστά της κάτω γνάθου προεκτείνονταν, κάμπτονταν προς τα κάτω και από αυτά εξείχαν οι χαυλιόδοντες που ήταν κυρτωμένοι προς τα πίσω. Οι χαυλιόδοντες του ζώου χρησίμευαν για να τραβάει και να ξεριζώνει χόρτα και ρίζες από τους βάλτους μέσα στους οποίους ζούσε, καθώς επίσης και για να στηρίζεται στα δέντρα έτσι ώστε να διευκολύνεται στο κόψιμο των κλαδιών και των φύλλων. Τα απολιθώματα του αποτελούν σπανιότατο εύρημα, αφού μέχρι σήμερα έχουν εντοπισθεί ελάχιστα δείγματα μεγάλων σπονδυλόζωων ηλικίας Κατωτέρου Μειόκαινου όχι μόνο στον ελληνικό, αλλά και στον ευρωπαϊκό χώρο.

Το πάρκο Σιγρίου βρίσκεται δίπλα στο κτήριο του μουσείου, στο [[Σίγρι]]. Περιλαμβάνει αρκετούς ριζικούς κόμβους και ριζικά συστήματα των δέντρων σε πλήρη ανάπτυξη. Οι διάφορες απολιθωμένες θέσεις συνδέονται μεταξύ τους με μονοπάτι. Το πάρκο Πλάκας βρίσκεται 700 μέτρα νότια του Σιγρίου. Ο αγροτικός δρόμος που συνδέει το Σίγρι χωρίζει το πάρκο σε δύο μέρη, το παράκτιο δυτικά και το χερσαίο ανατολικά. Περιπατικές συνδέουν μεταξύ τους κορμούς, ανάμεσα στους οποίους βρίσκεται ο μεγαλύτερος γνωστός απολιθωμένος κορμός. Στο πάρκο Πλάκας υπάρχει φυλάκιο, αναψυκτήριο και θέσεις στάσης. Το 2000 στο πάρκο ανακαλύφθηκε ο μεγαλύτερος γνωστός απολιθωμένος κορμός, με περίμετρο 13,7 μέτρα και διάμετρο 3,7.<ref name=ingr2000>[http://news.in.gr/culture/article/?aid=213410 Ο μεγαλύτερος στον κόσμο απολιθωμένος κορμός δέντρου ανακαλύφθηκε στη Λέσβο] in.gr, 26 Δεκεμβρίου 2000</ref> Το πάρκο Νησιώπης βρίσκεται στην νησίδα Νησιώπη, η οποία κλείνει το κόλπο του Σιγρίου. Η νησίδα είναι προσβάσιμη με βάρκα και φιλοξένειφιλοξενεί αρκετές απολιθωματοφόρες θέσεις. Άλλα πάρκα είναι το πάρκο Χαμανδρούλα, κοντά στην Ερεσό, και το πάρκο Σκαμιούδας Άντισσας, το οποίο βρίσκεται εκτός των ορίων της προστατευόμενης περιοχής του δάσους.<ref>[http://www.lesvosmuseum.gr/site/home/ws/primary+menu/the+forest/parka/alla_parka.csp Άλλα Πάρκα του Απολιθωμένου Δάσους] Μουσείο Απολιθωμένου δάσους Λέσβου. Ανακτήθηκε την 24 Ιουλίου 2012</ref>