Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων του «Ελληνική πεζογραφία 1830-1880»

Η '''πεζογραφική παραγωγή των πρώτων δεκαετιών του ελληνικού κράτους''' ήταν μέχρι πρόσφατα ελάχιστα μελετημένη και υπήρχε η άποψη ότι η ποσότητα των έργων ήταν μικρή και η ποιότητα χαμηλή. Τουλάχιστον ως προς την ποσότητα οι νεότερες έρευνες έχουν δείξει ότι η παραγωγή είναι πολύ πιο πλούσια απ΄ ότι πιστευόταν, και ως προς την ποιότητα έχει αναθεωρηθεί η άποψη ότι τα έργα της περιόδου δεν έχουν καμία σχέση με την σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα.

Στην πεζογραφία της περιόδου κυριαρχεί το μυθιστόρημα. Λιγοστά είναι τα δείγματα διηγημάτων. Κυρίαρχη γλώσσα είναι η καθαρεύουσα, με αρκετές διαβαθμίσεις από απλή καθαρεύουσα, ομιλουμένη των αστικών κέντρων, ως την αυστηρή αρχαΐζουσα. Τα βασικά είδη μυθιστορήματος που καλλιεργούνται είναι το ρομαντικό ερωτικό (συχνά με επιστολική μορφή, όπως ο ''Λέανδρος'' του [[Παναγιώτης Σούτσος|Παναγιώτη Σούτσου]] και ο ''Θέρσανδρος'' του Κύπριου Επ. Φραγκούδη) και το ιστορικό μυθιστόρημα. Δεν λείπουν έργα με πιο ρεαλιστικές αναφορές στην σύγχρονη πραγματικότητα, όπως ''Ο Ζωγράφος'', του [[Γρηγόριος Παλαιολόγος|Γρ. Παλαιολόγου]], η ''Στρατιωτική Ζωή εν Ελλάδι'' του Χ. Δημόπουλου, ο ''Πίθηκος Ξουθ'', του Ιάκωβου Πιτσιπίου. Εξέχουσα θέση στο σύνολο της παραγωγής κατέχουν τα έργα ''Πάπισσα Ιωάννα'' του [[Εμμανουήλ Ροΐδης|Ροΐδη]] και ο ''Λουκής Λάρας'' του [[Δημήτριος Βικέλας|Βικέλα]].

Το [[μυθιστόρημα]] είναι το κατ΄ εξοχήν είδος που αναπτύχθηκε τότε. Φυσικά επρόκειτο για νέο είδος, αφού στην προγενέστερη παραγωγή δεν υπάρχουν δείγματα μυθιστορημάτων σε πεζό λόγο, σε αντίθεση με κάποια έμμετρα μυθιστορήματα, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζει ο [[Βιτσέντζος Κορνάρος#Ερωτόκριτος|''Ερωτόκριτος'']]. Οι συγγραφείς τότεγια να ονομάσουν το είδος χρησιμοποιούσαν τον όρο "«μυθιστορία"» ή το "«ρωμανόν"», απόδοσεις του αντίστοιχου γαλλικού όρου romance, και γνώριζαν ότι αυτό το είδος ήταν καινοφανές στα νεοελληνικά γράμματα. Γι΄ αυτό και οι πρώτοι συγγραφείς διεκδικούσαν τα πρωτεία της συγγραφής του πρώτου νεοελληνικού μυθιστορήματος. Ο [[Παναγιώτης Σούτσος]], που δημοσίεσε τον "''Λέανδρο"'' το [[1835]], επισήμως είναι ο συγγραφέας του πρώτου νεοελληνικού μυθιστορήματος. Όμως ο Ιάκωβος Πιτσιπιός είχε προαναγγείλει το [[1834]] τη δημοσίευση μυθιστορίας, που τελικά έγινε το [[1839]]. ("''Η ορφανή της Χίου"'' ). Τέλος και ο Γρηγόριος Παλαιολόγος διεκδικούσε τα πρωτεία, παρ' όλο που το έργο του δημοσιεύθηκε το [[1839]]. ("''Ο Πολυπαθής"'').

Η πεζογραφία εθεωρείτο εκείνη την περίοδο δευτερεύουσα σε σχέση με την ποίηση, και το [[μυθιστόρημα]] πολλοί το απέρριπταν, επειδή πίστευαν ότι ασκούσε βλαβερή επίδραση στα "«χρηστά ήθη"» , κυρίως γιατί ήταν ξενόφερτο είδος. Γι' αυτό και οι περισσότεροι συγγραφείς στους προλόγους τους τόνιζαν ότι το έργο τους είχε κυρίως ηθικοπλαστική πρόθεση, ότι σκόπευε να συνδυάσει το τερπνόν (που εδώ ήταν κυρίως η συγκίνηση) με το ωφέλιμον.

Οι επικρίσεις κατά των μυθιστορημάτων δεν έπαυαν όσο το είδος αυτό εξαπλωνόταν. Αντιθέτως, η πληθώρα μεταφράσεων ξένων (κυρίως γαλλικών) έργων, συνετέλεσε στην αύξηση των αντιδράσεων καθώς θεωρήθηκε ότι αυτά ειδικά έβλαπταν τα ήθη και διέφθειραν τους νέους και τις γυναίκες, που ήταν το κατ΄ εξοχήν αναγνωστικό κοινό. Αποκορύφωμα των εκδηλώσεων αυτών ήταν η επίθεση το [[1856]] από το περιοδικό "Αθηνά" κατά του περιοδικού "Πανδώρα", που δημοσίευε μεταφράσεις μυθιστορημάτων αλλά και πρωτότυπα έργα. Ο εκδότης της "Πανδώρας", Νικόλαος Δραγούμης, απάντησε τεκμηριωμένα εξετάζοντας γενικά την ιστορία του μυθιστορήματος, την εξέλιξή του στην Ευρώπη, τα ελληνικά δείγματα και τα δημοσιευθέντα στο περιοδικό του έργα, προσπαθώντας να αποδείξει ότι οι κατηγορίες ήταν αβάσιμες και υπερβολικές. Παρά ταύτα, λίγο καιρό μετά η "Πανδώρα" διέκοψε τη δημοσίευση "μυθιστοριών"μυθιστορημάτων και την αντικατέστησε με ιστορικά αφηγήματα. Σχετική με τις αντιδράσεις αυτές πιθανόν να είναι και η στροφή, από το [[1850]], στο ιστορικό μυθιστόρημα, καθώς και η μεταγενέστερη απαξίωση σχεδόν του συνόλου της παραγωγής της περιόδου.

===Τα σημαντικότεραπρώτα μυθιστορήματα: τηςερωτικές περιόδουπεριπετειώδεις αφηγήσεις===

Το διήγημα κατά τη συγκεκριμένη περίοδο καλλιεργήθηκε πολύ λιγότερο από το μυθιστόρημα. Τα πρώτα δείγματα διηγημάτων είναι δύο ανώνυμα που αποδίδονται στον [[Παναγιώτης Σούτσος|Παναγιώτη Σούτσο]], το ''Αναμνήσεις ενός ψιττακού'' και το ημιτελές ''Τρισχιλιόπηχος'', που δημοσιεύθηκαν το 1833 στην εφημερίδα "'Ηλιος", που διεύθυνε ο ίδιος. Διηγήματα είχαν δημοσιευτεί επίσης στο περιοδικό "Ίρις", υπό την διεύθυνση του [[Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής|Α.Ρ.Ραγκαβή]], που δυστυχώς δεν σώζεται. Η πρώτη αυτοτελής έκδοση διηγημάτων έγινε σχετικά νωρίς, το [[1845]], με το διηγήματα του Ιωάννη Δεληγιάννη. Ο πιο παραγωγικός συγγραφέας διηγημάτων ήταν ο [[Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής]], που εξέδωσε τρεις τόμους (1855, 1857, 1859). Τα διηγήματά του όμως δεν διαδραματίζονται στην Ελλάδα και έχουν μικρή σχέση με την ελληνική πραγματικότητα. Πολλά από αυτά είναι διασκευές ή μεταφράσεις ξένων έργων. Άλλοι διηγηματογράφοι της περιόδου είναι οι Κωνσταντίνος Πωπ, Δημήτριος Αινιάν και [[Άγγελος Βλάχος]].