Βικιπαίδεια

Άλωση της Τριπολιτσάς: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
Pagaeos (συζήτηση | συνεισφορές)
3.340 επεξεργασίες
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας
Pagaeos (συζήτηση | συνεισφορές)
3.340 επεξεργασίες
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας
Γραμμή 13:
| σθένος1 = 10.000
| σθένος2 = περ. 10.000
| απώλειες1 = 100 (σύμφωνα με την αφήγηση του Θ. Κολοκοτρώνη)-700
| απώλειες2 = από διάφορες πηγές μεταξύ 6.000 και 32.000 άμαχοι + 8.000 περίπου ενόπλων μετά τη φυγή των Αρβανιτών
}}
Η πολιορκία (από τις αρχές Ιουνίου 1821) και η άλωση (23 Σεπεμβρίου 1821)<ref>κατά το Ιουλιανό ημερολόγιο</ref> της Τριπολιτσάς αποτέλεσαν καθοριστικό σταθμό στην πορεία της Ελληνικής Επανάστασης, δεδομένου ότι είχαν ως αποτέλεσμα την σταθεροποίησή της και την επικράτηση των Ελλήνων σε όλη την Πελοπόννησο, πλην ορισμένων φρουρίων.
'''Άλωση της Τριπολιτσάς''', '''σφαγή της Τριπολιτσάς'''<ref>Οι Έλληνες επαναστατημένοι σφαγίασαν του μουσουλμάνους χωρίς να λαμβάνουν υπόψιν τους φύλο ή ηλικία, καθώς π[ίστευαν ότι δεν υπάρχει χώρος για μουσουλμάνους σε μια ανεξάρτητη Ελλάδα. Βλ 1. Nations, Nationalism, and Violence in the Balkans, DOI:10.1093/acprof:oso/9780199299058.003.0001 σ. 16 στο Mark Biondich, ''The Balkans: Revolution, War, and Political Violence since 1878''.</ref><ref>[http://books.google.gr/books?id=h5_tSnygvbIC&pg=PA1139&lpg=PA1139&dq=massacre+of+tripolitsa&source=bl&ots=XZWltgLw6L&sig=CoIKVIqCTZ3V_AQaZ5TSOU2s4hg&hl=el&sa=X&ei=LUnoUL-RKsb44QShnYGoDQ&ved=0CFQQ6AEwBDgK#v=onepage&q=massacre%20of%20tripolitsa&f=false Spencer C. Tucker (Editor) ''A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East'', ISBN 1851096671, σ. 1139.</ref> ή '''Απελευθέρωση της Τριπολιτσάς'''<ref>[http://www.giorgos-katralis.gr/anouncements/010_en.pdf Katralis F. George, Symphonic work for Orchestra, No. 37 (Musical representation of the Liberation of Tripolitsa)]</ref><ref>[http://neoskosmos.com/news/el/node/26606 Αλεξόπουλος Δημήτριος (2012) "191η Επέτειος της Απελευθέρωσης της Τριπολιτσάς".]</ref><ref>[http://arkadiko.blogspot.gr/2009/10/blog-post_14.html Κωστάρας Ι. Νίκος (2009) Η Απελευθέρωση της Τριπολιτσάς, Αρκαδικό Βήμα.]</ref> ονομάζεται ΄στη νεότερη ελληνική ιστορία η κατάληψη της πόλης της [[Τρίπολη Αρκαδίας|Τρίπολης]] στις [[23 Σεπτεμβρίου]] [[1821]], έξι μήνες μετά από την έναρξη της [[Ελληνική Επανάσταση του 1821|Επανάστασης του 1821]]. Η η πόλη κατελήφθη από τον άτακτο στρατό των Ελλήνων κάτω από την αρχηγία του [[Θεόδωρος Κολοκοτρώνης|Θεόδωρου Κολοκοτρώνη]] και η σφαγή μεγάλου αριθμού [[Τουρκία|Τούρκων]] αλλά και των [[Εβραίοι|Εβραίων]] κατοίκων της που ακολούθησε αμέσως μετά. Σύμφωνα με άρθρο της ''Le Constitutionnel'' είχε προηγηθεί δολοφονία των Ελλήνων ομήρων που κρατούσαν οι Τούρκοι στην πόλη..<ref>[http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k6503884/f2.image Εφημερίδα Le Constitutionnel (Γαλλία) , 18 Δεκ. 1821, σελ. 2, αριστ. στήλη.) </ref>
 
Η επιτυχία οφείλεται στην διορατικότητα και την επιμονή του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ο οποίος κατόρθωσε να πείσει οπλαρχηγούς και προεστούς για την αναγκαιότητα της κατάληψης της πρωτεύουσας της Πελοποννήσου, και την προετοίμασε με τις νίκες στο Βαλτέτσι, στα Δολιανά και στην μάχη της Γράνας.
Η άλωση της Τριπολιτσάς το 1821 ήταν μια σημαντική στρατιωτική επιτυχία των επαναστατημένων Ελλήνων που αποτέλεσε σπουδαίο σταθμό στον αγώνα επικράτησής τους στην Πελοπόννησο, αλλά η μεγάλη σφαγή που ακολούθησε, ως αντίποινα στα "λουτρά" αίματος των Τούρκων στην Πελοπόννησο, όπως η [[Καταστροφή του Αιγίου]], η λυσσαλέα [[Καταστροφή του Γαλαξειδίου]], με τις παράλληλες γενικευμένες σφαγές αμάχων που σημειώθηκαν τον ίδιο καιρό στην [[Κωνσταντινούπολη]], Μικρά Ασία και άλλες πόλεις που προηγήθηκαν αυτής, θεωρείται ένα ιδιαίτερα μελανό σημείο.
 
Την άλωση της πόλης ακολούθησε φοβερή σφαγή του οθωμανικού και εβραϊκού πληθυσμού, δεινή λεηλασία και ολοκληρωτική καταστροφή.
 
 
== Η Τριπολιτσά πριν την Άλωση ==
Η Τριπολιτσά υπήρξεήταν την εποχή εκείνη το σημαντικότερο διοικητικό, στρατιωτικό και οικονομικό κέντρο της [[Πελοπόννησος|Πελοποννήσου]] με ιδιαίτερη στρατηγική σημασία, καθώς ήλεγχε τις οδούς προς τις άλλες μεγάλες πόλεις της Πελοποννήσου. Η πόλησημερινή πρωτεύουσα της Αρκαδίας ιδρύθηκε ως Τρίπολις<ref>Τρικούπης Β΄ 62</ref> περίπου τον 14ο αιώνα στη θέση τριών ερειπωμένων οικισμών: της [[Μαντίνεια]]ς, της [[Τεγέα]]ς και των Αμυκλών ή του [[Παλλάντιο|Παλλαντίου]]<ref>Τρικούπης ό.π. Βλ. διαφορετική άποψη εις Εγκυκλ. Λεξικόν Ελευθερουδάκη, λήμμα ''Τρίπολις'' </ref> και ήδη από το [[1786]] ήταν έδρα του βιλαετίου του Μοριά με διοικητή τον Πασά του Μορέως. [[Πασάς]] στην περίοδο της κήρυξης της επανάστασης ήταν ο [[Χουρσίτ Μεχμέτ Πασάς]]. Στην πρωτεύουσα λοιπόν διέμεναν οι πιο πλούσιοι και οι σημαντικοί Τούρκοι αξιωματούχοι. Έτσι, η πόλη είχε τόσο πολιτική όσο και οικονομική σημασία.
Οι Έλληνες είχαν δοκιμάσει να την πολιορκήσουν για πρώτη φορά το 1770 κατά τα [[ορλωφικά]] που όμως έληξαν άδοξα και οδήγησαν στη σφαγή του ελληνικού πληθυσμού<ref>D. Brewer, op. cit., p. 111-112</ref><ref>Brunet de Presle και Blanchet, op. cit., p. 387-388.</ref>.Σύμφωνα με τον Πουκβίλ οι ενορίες της Τριπολιτσάς είχαν τα λιγότερα έσοδα και τους λιγότερους ιερείς<ref>François Pouqueville, Voyage dans la Grèce., Firmin Didot, 1820. τόμος IV, σελ. 461.</ref>.Σύμφωνα με άλλες πηγές,κατά το [[1821]] κατοικούσαν στην πόλη 13000 Έλληνες,7000 Τούρκοι καθώς και 400 [[Εβραίοι]] <ref name="ReferenceA">Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη,τόμος 23ος,σελ 282.</ref>.
 
Οι Έλληνες είχαν δοκιμάσει να την πολιορκήσουν για πρώτη φορά το 1770 κατά τα [[ορλωφικά]] που όμως έληξαν άδοξα και οδήγησαν στη σφαγή του ελληνικού πληθυσμού.<ref>Σάθας 494 : ''«εν διαστήματι ολιγωτέρω των δύο ωρών εσφάγησαν τρεις χιλιάδες Ελλήνων άνευ διακρίσεως γένους και ηλικίας»'' - Παπαρρηγόπουλος Βιβλίον ΙΔ΄, κεφ. Η΄, υποκεφ. 15 </ref>
Το 1821, η Τριπολιτσά διέθετε ισχυρές οχυρώσεις και πυροβολικό (τηλεβόλα και κανόνια). Προστατευόταν από τείχος πλάτους δύο μέτρων στη βάση και 70 εκ. στην άκρη του και ύψους περίπου 4 μέτρων, με πύργους, μερικοί εκ των οποίων ήταν εξοπλισμένοι με κανόνια και ημισελήνους τοποθετημένες ανά τακτά διαστήματα κατά μήκος των 3,5 χλμ του <ref>Maxime Raybaud, op. cit., σελ. 374</ref>. Το τείχος που είχε έξι πόρτες, δεν ήταν σε κλασικό κυκλικό σχήμα. Υπήρχε επίσης ένα μικρό τετράγωνο φρούριο στο εσωτερικό του τείχους, σε ένα νοτιοδυτικό ύψωμα. Παρόλο τον καλό εξοπλισμό του, ήταν πιο εύκολα προσβάσιμο από τα υπόλοιπα κάστρα της Πελοποννήσου, αλλά και ευάλωτο γιατί βρισκόταν καταμεσής μιας πεδιάδας και γιατί το τείχος ήταν φτιαγμένο από απλές χωρίς ενίσχυση πέτρες αλλά κυριότερα επειδή δεν μπορούσε να ελπίζει σε οποιαδήποτε υποστήριξη δια θαλάσσης.
 
==Τα προ της πολιορκίας==
Πριν την έκρηξη της [[Ελληνική Επανάσταση του 1821|επανάστασης]], καθώς προέβλεπαν οι Τούρκοι επιχειρήσεις των επαναστατών κατά της πόλης, επιχείρησαν διωγμούς και συλλήψεις στις γύρω περιοχές. Αρκετοί πρόκριτοι και αρχιερείς κρατήθηκαν ως όμηροι των τουρκικών αρχών, προκειμένου να μη γίνει η πόλη αντικείμενο επίθεσης, κρατήθηκαν με δόλο στις φυλακές και πολλοί από αυτούς θανατώθηκαν μετά βασανιστηρίων.
Η Τριπολιτσά προστατευόταν από τείχος μήκους 3,5 χλμ. ύψους περίπου 4 μέτρων και πάχους δύο μέτρων στη βάση και ενός περίπου πιο πάνω. Είχε πύργους με διπλές πολεμίστρες, και τριάντα κανόνια, λίγα από τα οποία ήταν σε καλή κατάσταση. Το τείχος, που είχε επτά πύλες, δεν ήταν σε κλασικό κυκλικό σχήμα. Υπήρχε επίσης ένα μικρό τετράγωνο φρούριο στο εσωτερικό του τείχους, σε ένα νοτιοδυτικό ύψωμα, ακρόπολις τρόπον τινά. Παρά την οχύρωσή της αυτή, η Τριπολιτσά ήταν περισσότερο ευάλωτη από τα υπόλοιπα κάστρα της Πελοποννήσου, γιατί βρισκόταν καταμεσής μιας πεδιάδας, γιατί το τείχος ήταν φτιαγμένο από απλές χωρίς ενίσχυση πέτρες αλλά κυρίως επειδή δεν μπορούσε να ελπίζει σε οποιαδήποτε υποστήριξη από θαλάσσης.<ref>Η περιγραφή της οχύρωσης στον Τρικούπη Β΄ 62-63 και στον Raybaud Α΄ 374-375. </ref>
 
Σύμφωνα με τον Gordon, οι κάτοικοι της πόλης πριν από την [[Ελληνική Επανάσταση του 1821|Επανάσταση]], ανέρχονταν σε 15000, εκ των οποίων 7.000 Έλληνες και 1.000 Εβραίοι. <ref>Gordon Α΄ 234</ref> Σύμφωνα με άλλες πηγές,κατά το 1821 κατοικούσαν στην πόλη 13000 Έλληνες,7000 Τούρκοι καθώς και 400 Εβραίοι.<ref>Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη,τόμος 23ος,σελ 282</ref> Μόλις άρχισαν οι εχθροπραξίες, οι Έλληνες έφυγαν και πολλοί Τούρκοι κατέφυγαν στην Τριπολιτσά, όπως και σε άλλες οχυρές πόλεις, <ref>Τρικούπης Α΄ 67 και Β΄ 63</ref>με συνέπεια να διπλασιαστεί πληθυσμός της και να φτάσει στους τριάντα χιλιάδες κατοίκους τουλάχιστον. H πόλη δεν είχε επάρκεια τροφίμων, αλλά, παρά το ότι οι Έλληνες κατέστρεψαν τα υδραγωγεία, τα νερά των πηγαδιών της ήταν άφθονα και πόσιμα.<ref>Τρικούπης Β΄ 63 - Κατά τον Raybaud (Α΄389) οι κάτοικοι κατά την πολιορκία ανέρχονταν σε τριάντα τέσσερις χιλιάδες - Ο μονίμως διαφωνών με τον Τρικούπη Φωτάκος υποστηρίζει ότι πόλη είχε επάρκεια τροφίμων (Α΄181)</ref>
Ο πληθυσμός της πόλης είχε διπλασιαστεί από την αρχή του πολέμου και είχε φτάσει σύμφωνα με διάφορες πηγές από 25.000 έως και 34.000 <ref>Maxime Raybaud, op. cit., p. 389</ref>. κατοίκους. Οι Τούρκοι της Πελοποννήσου, τρομοκρατημένοι από τις μάχες, και τους σκοτωμούς των πρώτων εβδομάδων του πολέμου κατέφυγαν σε πόλεις που φυλάσσονταν από κάστρα<ref>Brunet de Presle et Blanchet, op. cit., 438.</ref>. Πριν την έναρξη της πολιορκίας όλοι οι Έλληνες είχαν διαφύγει εκτός από 38 ομήρους εκ των οποίων πέντε επίσκοποι που είχαν κληθεί νωρίτερα από τις οθωμανικές αρχές με κάποια διοικητική αφορμή<ref>D. Brewer, op. cit., σελ. 111-112</ref>.
 
Διοικητής της Πελοποννήσου στην περίοδο της κήρυξης της επανάστασης ήταν ο Χουρσίτ Μεχμέτ Πασάς, απασχολημένος όμως τον καιρό εκείνο εναντίον του Αλή πασά στην Ήπειρο. Όταν έμαθε για την πολιορκία, ο Χουρσίτ έστειλε στην Τριπολιτσά 3.500 στρατιώτες υπό τον Κεχαγιάμπεη.<ref>Τρικούπης Α΄ 211</ref> Άλλοι ηγέτες των Τούρκων ήταν ο Δεφτερντάρης, ο Σιέχ-Νετσίπ εφέντης και ο Κιαμήλμπεης της Κορίνθου, όλοι Πελοποννήσιοι. Διοικητές της πόλης ήταν ο Μουσταφάμπεης και ο καϊμακάμης Σελίχ Μεχμέτ, αλλά μεγάλη ήταν η επιρροή της γυναίκας του Χουρσίτ. Η δύναμη των ενόπλων ήταν 10.000 άντρες, Αλβανοί, Ασιάτες και Πελοποννήσιοι Οθωμανοί.<ref>Τρικούπης Β΄ 63 </ref>
Τη στρατηγική σημασία της κατάληψης της Τρίπολης περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον είχε κατανοήσει ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Χάρη στην επιμονή του οι Έλληνες απέφυγαν την πολυδιάσπαση που είχε προταθεί από άλλους οπλαρχηγούς που στόχευαν στα μικρά μεσσηνιακά κάστρα και επικεντρώθηκαν σε έναν μεγάλο και κεντρικό στόχο, που θα βοηθούσε στον ουσιαστικό έλεγχο της Πελοποννήσου.
 
Πριν ακόμη εκραγεί η Επανάσταση είχαν έλθει στην Τριπολιτσά αρκετοί αρχιερείς και προεστοί, ύστερα από διαταγή των Τούρκων οι οποίοι είχαν πληροφορίες για την σχεδιαζόμενη εξέγερση, με κάποια πρόφαση διοικητικών ρυθμίσεων.<ref>Τρικούπης Α΄ 52</ref> Έμειναν εκεί ως όμηροι σε όλο το διάστημα της πολιορκίας, υπό μαρτυρικές συνθήκες διαβίωσης.
== Η πολιορκία της πόλης ==
Την Τρίπολη την πολιορκούσαν οι Κολοκοτρώνης, [[Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης|Πέτρος Μαυρομιχάλης]], Γιατράκος και Αναγνωσταράς. Ο [[Δημήτριος Υψηλάντης]] είχε αποχωρήσει νωρίτερα για την [[Κόρινθος|Κόρινθο]], θεωρώντας ότι δεν αρμόζει σε τακτικό στρατό η λεηλασία και η λαφυραγώγηση<ref>Κωστής Παπαγιώργης, ''Κανέλλος Δεληγιάννης'', Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2001, 123</ref>.
 
Τη στρατηγική σημασία της κατάληψης της Τρίπολης περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον είχε κατανοήσει ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Χάρη στην επιμονή του οι Έλληνες απέφυγαν την πολυδιάσπαση που είχε προταθεί από άλλους οπλαρχηγούς που στόχευαν στα μικρά μεσσηνιακά κάστρα και επικεντρώθηκαν σε έναν μεγάλο και κεντρικό στόχο, που θα βοηθούσε στον ουσιαστικό έλεγχο της Πελοποννήσου. Είχαν άλλωστε προηγηθεί οι νίκες του στο Βαλτέτσι (12 Μαΐου) και στα Δολιανά (18 Μαΐου).<ref>Παπαρρηγόπουλος βιβλίο ΙΕ΄, κεφ. Γ΄, υποκεφ. 4 </ref>
Εντός των τειχών βρίσκονταν συγκεντρωμένοι περισσότεροι από τριάντα χιλιάδες άμαχοι Τούρκοι, Εβραίοι καθώς και αρκετές χιλιάδες ενόπλων. Όταν η κατάσταση των πολιορκημένων έγινε δύσκολη από την έλλειψη τροφίμων αλλά και από τις συνεχόμενες ήττες των τουρκικών στρατευμάτων σε μάχες στο [[Λεβίδι]], στο [[Μάχη του Βαλτετσίου|Βαλτέτσι]],στη [[Μάχη της Γράνας|Γράνα]] και στα [[Μάχη των Δολιανών|Δολιανά]] <ref>Σύγχρονος Εγκυγκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη,τόμος 23ος,σελ 282</ref> και διαφαινόταν η κατάληψή της, ορισμένοι από αυτούς άρχισαν ιδιωτικές διαπραγματεύσεις με τους πολιορκητές για την ασφαλή έξοδό τους από την πολιορκημένη πόλη. Μέχρι την τελευταία στιγμή, οι πλουσιότερες οικογένειες προσέγγιζαν οπλαρχηγούς και με το κατάλληλο αντίτιμο εξαγόραζαν την προστασία τους φεύγοντας από την Τριπολιτσά, αρκετοί με τα κινητά τους υπάρχοντα. Ο Raybaud αναφέρει χαρακτηριστικά ότι οι Μαυρομιχαλαίοι, η [[Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα|Μπουμπουλίνα]], ο Κολοκοτρώνης και οι υπόλοιποι οπλαρχηγοί κατάφεραν να κάνουν περιουσίες μέσα σε λίγες μέρες με αυτές τις "κατάπτυστες δοσοληψίες"<ref>[http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/e/a/6/metadata-71-0000052.tkl# Raybaud, Louis Maxime,1760-1842. Mémoires sur la Grèce pour servir à l'histoire de la guerre de l'Independance, accompagnés de plans topographiques], /par Maxime Raybaud, ___ ; avec une introduction historique, par Alph. Rabbe.Paris :Tournachon-Molin, Libraire,[1824-5], σε 455 ''(ψηφιακή έkδοση από τη βάση δεδομένων του Πενεπιστημίου Κρήτης, Ανέμη)''</ref>. Ως μοναδική εξαίρεση σε αυτό το όργιο χρηματισμού αναφέρεται ο [[Νικηταράς]]<ref>Maxime Raybaud, op. cit., p. 459.</ref>. Με ξεχωριστή συμφωνία οι [[Αλβανοί]] της πόλης έφυγαν για την [[Ήπειρος|Ήπειρο]] υπό την προστασία του Κολοκοτρώνη<ref>Brunet de Presle et Alexandre Blanchet, ''Grèce depuis la conquête romaine jusqu’à nos jours'', Firmin Didot, 1860, 492.</ref>. Την συμφωνία αυτή θέλησε να παραβιάσει ο [[Ανδρέας Σ. Λόντος|Ανδρέας Λόντος]], επειδή οι Αλβανοί αυτοί είχαν λεηλατήσει την [[Αίγιο|Βοστίτσα]], εμποδίστηκε όμως από τον [[Δημήτρης Πλαπούτας|Πλαπούτα]].
 
== Η πολιορκία ==
Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, οι Έλληνες προσπαθούσαν να συνεννοηθούν μεταξύ τους για το μοίρασμα των λαφύρων. Όταν έπεφτε η πόλη οι στρατιώτες, οι οποίοι δεν είχαν πληρωθεί από την αρχή της πολιορκίας, θα λάμβαναν τα τρία τέταρτα της λείας ενώ το υπόλοιπο ένα τέταρτο θα πήγαινε στο Εθνικό θησαυροφυλάκιο. Η μοιρασιά μεταξύ των ανδρών θα ήταν ισότιμη: η οπισθοφυλακή θα λάμβανε όσα και η εμπροσθοφυλακή. Μερίδια είχαν προβλεφθεί ακόμα και για τις οικογένειες των νεκρών κατά τη διάρκεια της μάχης. Παράλληλα θεσπίστηκαν ειδικές αμοιβές για κάθε αιχμάλωτο Τούρκο<ref>D. Brewer, op. cit, p. 118.</ref>, ενώ μέχρι τότε πληρώνονταν μόνο για τα κομμένα κεφάλια που έφερναν στο στρατόπεδο (τρεις πιάστρες). Ο Maxime Raybaud πάντως αναφέρει ότι τα κομμένα κεφάλια παρέμεναν στο στρατόπεδο, όπου προκαλούσαν μεγάλη δυσοσμία<ref>Maxime Raybaud, op. cit., σελ. 436.</ref> και δεν είχαν παραδοθεί για χρήματα.
Τέσσερα μεγάλα σώματα πολιορκητών σχημάτιζαν ημικύκλιο γύρω από την Τριπολιτσά. Το αριστερό κατείχε ο Κολοκοτρώνης με 2.500 άντρες, το δεξιό ο Γιατράκος με 1.500, το κέντρο με 1.000 ο Αναγνωσταράς και πίσω από το δεξιό και το κέντρο βρισκόταν ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης με 1.500 άντρες. Οι δρόμοι προς Άργος και Λεοντάρι φυλάγονταν από 150 και τριακόσιους άντρες αντίστοιχα.<ref>Τρικούπης Β΄ 64 </ref> Αρχιστράτηγος ανακηρύχθηκε ο Πετρόμπεης<ref>Παπαρρηγόπουλος βιβλίο ΙΕ΄, κεφ. Γ΄, υποκεφ. 4</ref> υπό την υπέρτατη ηγεσία του Δημητρίου Υψηλάντη, αλλά πραγματικός αρχηγός ήταν ο Κολοκοτρώνης.<ref>Φιλήμων Δ΄ 214 και 230</ref>
 
Μέχρι τον Αύγουστο λάμβαναν χώραν ακροβολισμοί μεταξύ των εμπολέμων, στους οποίους υπερτερούσαν οι Έλληνες όταν είχαν ν’ αντιμετωπίσουν το πεζικό των Τούρκων. Αλλά κι όταν επετίθετο το ιππικό τους, αποσύρονταν στους πρόποδες των βουνών και πάλι προξενούσαν βλάβη στους Τούρκους προστατευμένοι από την μορφολογία του εδάφους.<ref>Τρικούπης Β΄ 64-65 – Gordon Α΄ 235</ref>
== Η άλωση και η σφαγή των αμάχων ==
Ο χρηματισμός των οπλαρχηγών δεν περνούσε απαρατήρητος από το στράτευμα, που έβλεπε τα πολυπόθητα και πολυαναμενόμενα κέρδη του να χάνονται πάνω σε γαϊδουράκια και μουλάρια τα οποία εξαφανίζονταν στις σκηνές των αρχηγών. «Οι στρατιώτες, δυσαρεστημένοι που έβλεπαν τελευταία στιγμή τη λεία στην οποία είχαν υπολογίσει, να εξανεμίζεται πριν την ώρα της, εκδήλωναν τη δυσαρέσκειά τους και ρώταγαν ο ένας τον άλλον πότε επιτέλους θα έκαναν την έξοδο τους οι Αλβανοί, γιατί μόνο αυτό περίμεναν για να ριχτούν στον τόπο. Όλη η ημέρα της 4ης<ref>Αναφέρεται στην παραμονή της σφαγής, 4 Οκτωβρίου στο Ιουλιανό ημερολόγιο και 22η Σεπτεμβρίου στο παλαιό</ref> πέρασε μέσα σε αυτήν την προσμονή και μέσα στη μεγαλύτερη ηρεμία: την ηρεμία που προηγείται μιας αιματηρής καταιγίδας!»<ref>Maxime Raybaud, op. cit., σελ. 459, μτφρ. του συντάκτη.</ref>.
 
Τον Αύγουστο μαθεύτηκε ότι ο Κιαμήλμπεης θα μετέφερε ενισχύσεις και πολεμοφόδια στην επίσης πολιορκούμενη Κόρινθο. Ο Κολοκοτρώνης διέταξε κι ανοίχθηκε τάφρος (γράνα) πάνω στον δρόμο που θ’ ακολουθούσαν οι Τούρκοι, αλλά ο Κιαμήλμπεης δεν βγήκε τελικά. Βγήκαν όμως στις 10 Αυγούστου πάνω από τέσσερις χιλιάδες Τούρκοι και συγκέντρωσαν άφθονα τρόφιμα από τα γύρω χωριά. Στην επιστροφή τους προσβλήθηκαν από τους ενεδρεύοντες στην τάφρο Έλληνες, υπέστησα βαριές απώλειες και όλες οι τροφές και τα ζώα έπεσαν στα χέρια των πολιορκητών. Η μάχη αυτή, της Γράνας λεγόμενη, έφερε σε απόγνωση τους πεινασμένους ήδη Τούρκους.<ref><ref>Τρικούπης Β΄ 65-66 – Παπαρρηγόπουλος βιβλίο ΙΕ΄, κεφ. Γ΄, υποκεφ. 5 – Gordon Α΄ 236</ref></ref>
Στις [[23 Σεπτεμβρίου]] [[1821]] ο αγωνιστής Μανώλης Δούνιας από τον Πραστό της Τσακωνιάς (Κυνουρία) μαζί με τον Σπετσιώτη Αβραντίνη, κατάφεραν να σκαρφαλώσουν στα τείχη και να ανοίξουν την πόρτα τ' Αναπλιού<ref>Τάσος Βουρνάς, ''Ιστορία της Νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδας'', Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1997, Τόμος Α΄, 104</ref> και οι δυνάμεις των επαναστατημένων Ελλήνων υπό την αρχηγία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη κατέλαβαν την Τριπολιτσά. Η σφαγή που ακολούθησε την κατάληψη της πόλης από τον στρατό του Κολοκοτρώνη ήταν τρομακτική: επί τρεις ημέρες οι Έλληνες σφαγίαζαν τους αμάχους Τούρκους και Εβραίους, τις γυναίκες, τα παιδιά και τα βρέφη, αφού προηγουμένως βασάνισαν, εκπαραθύρωσαν, έκαψαν και λεηλάτησαν. Σύμφωνα με κάποιες πηγές, υπολογίζεται ότι θανατώθηκαν 2.000 Εβραίοι και 30.000 Τούρκοι<ref>Κωστής Παπαγιώργης, ''Κανέλλος Δεληγιάννης'', Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2001, 124.</ref><ref>Τάσος Βουρνάς, ''Ιστορία της Νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδας'', Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1997, Τόμος Α΄, 104.</ref><ref>Hercules Millas, «History Textbooks in Greece and Turkey», ''History Workshop'', n°31, 1991.</ref>. Κατά τον J. M. Wagstaff τα θύματα αριθμούσαν ''"ανάμεσα σε 10000 και 15000"''<ref>J. M. Wagstaff, ''War and Settlement Desertion in the Morea, 1685-1830'', Transactions of the Institute of British Geographers, New Series, Vol. 3, No. 3, Settlement and Conflict in the Mediterranean World. (1978), 301.</ref>.Κατά την Σύγχρονο Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη οι σφαγιασθέντες ανέρχονταν σε περίπου 12000 <ref name="ReferenceA"/>.Σύμφωνα με τον συνεκδότη της Encyclopedia Americana ''Thomas Gamaliel Bradford'' τα θύματα ήταν 8.000<ref>Thomas Gamaliel Bradford, ''Encyclopedia Americana'', Desilver, Thomas, & Co Encyclopedias and dictionaries, 1835, 20.</ref>, ενώ κατά τον Τόμας Κέρτις<ref>Thomas Curtis, ''The London encyclopaedia'', 1839, 646.</ref> τα θύματα ήταν 6.000.
 
Τέλη Αυγούστου έφτασε από την Μασσαλία με πλοίο του ο Σκώτος φιλέλληνας Thomas Gordon (Τόμας Γκόρντον), με Έλληνες και φιλέλληνες εθελοντές, τρία πυροβόλα και εξακόσια τουφέκια. Αλλά το πυροβολικό των Ελλήνων πολύ μικρή ζημιά μπόρεσε να προκαλέσει στον εχθρό, παρά τις προσπάθειες των ξένων εθελοντών, μεταξύ των οποίων και ο Raybaud.<ref>Τρικούπης Β΄ 66-67 </ref>
Για τη σφαγή ο [[Θεόδωρος Κολοκοτρώνης]] αναφέρει χαρακτηριστικά στο ημερολόγιό του: ''«Το ασκέρι όπου ήτον μέσα, το ελληνικό, έκοβε και εσκότωνε, από Παρασκευή έως Κυριακή, γυναίκες, παιδιά και άντρες, τριάνταδύο χιλιάδες. Το άλογό μου από τα τείχη έως τα σαράγια δεν επάτησε γη. Ελληνες εσκοτώθηκαν εκατό.»''<ref>''Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής φυλής, Απομνημονεύματα Κολοκοτρωναίων'', Εκδόσεις Νάστου, τόμος 1, 112.</ref>. Την 26η Σεπτεμβρίου, για να σταματήσουν οι αρπαγές και βιαιοπραγίες από τους ατάκτους, ο Κολοκοτρώνης διόρισε αστυνόμο τον Ανδρέα Παπαδιαμαντόπουλο και του έδωσε 200 άνδρες ώστε "''να περιέρχεται έσωθεν της πολιτείας εις τους δρόμους και εις τα οσπήτια και εις ταις πόρταις δια να μη ακολουθούν αταξίαι, αρπαγαί, και φερσίματα αλλόκοτα από τους ατάκτους, τους οποίους να παιδεύη αυστσηρώς''".<ref>Βέη Μαίρη, "Ανδρέας Παπαδιαμαντόπουλος και έγγραφα περί αυτού (εκ του αρχείου του). Γορτυνιακά, τ. 1 (1972), σ. 135.</ref>
 
Τότε ο Υψηλάντης, και ενώ είχαν ήδη εκδηλωθεί επιδημίες στην πόλη, πρότεινε παράδοση της πόλης υπό ευνοϊκούς όρους, αλλά αυτή απερρίφθη υπεροπτικά από τους Τούρκους.<ref>Τρικούπης, Β' 68</ref>
Περίπου εκατό Ευρωπαίοι αξιωματικοί παρακολούθησαν τις σφαγές στην Τριπολιτσά. Ο William St. Clair, ο οποίος αναφέρει στο βιβλίο του πολλούς αξιωματικούς αυτόπτες μάρτυρες, γράφει: «''Πολύ πάνω από δέκα χιλιάδες Τούρκοι πέθαναν. Αιχμάλωτοι τους οποίους υποπτευόταν οι Έλληνες ότι έκρυβαν τα χρήματά τους βασανίστηκαν βίαια. Τους ξερίζωσαν χέρια και πόδια και τους σούβλισαν αργά πάνω σε φωτιές. Άνοιγαν τις κοιλιές των εγκύων γυναικών, τους έκοβαν τα κεφάλια και έβαζαν κεφάλια σκυλιών ανάμεσα στα πόδια τους. Από την Παρασκευή ως την Κυριακή ο αέρας ήταν γεμάτος από κραυγές. Ένας Έλληνας καυχάτο ότι έσφαξε ενενήντα αμάχους. Οι Eβραίοι της πόλης υπέστησαν συστηματικούς βασανισμούς ... Επί εβδομάδες μετά λιμοκτονούντα παιδιά Τούρκων που έτρεχαν αβοήθητα μέσα στα χαλάσματα σφαγιάσθηκαν και πυροβολήθηκαν από ενθουσιώδεις Έλληνες... Όλα τα πηγάδια μολύνθηκαν από τα πτώματα που είχαν πέσει μέσα''»<ref>William St. Clair, ''That Greece Might Still Be Free: The Philhellenes in the War of Independence'', Oxford University Press, London, 1972, 43.</ref>.
 
Στις 26 Αυγούστου διαδόθηκε η φήμη ότι ο τουρκικός στόλος έφερνε στην Πάτρα 10.000 στρατιώτες για απόβαση, ενώ στην πραγματικότητα είχε μόνο 1000 Αλβανούς [42]. Δεδομένου ότι υπήρχε φόβος ότι τα στρατεύματα αυτά θα ενίσχυαν την πολιορκούμενη Τριπολιτσά, ο Υψηλάντης εξεστράτευσε στον Κορινθιακό κόλπο με 500 άντρες του Κολοκοτρώνη, μεταξύ των οποίων ο ανεψιός του Αποστάλης και οι γιοι του Πάνος και Γενναίος. Ο Οθωμανικός στόλος αγκυροβόλησε στη Ζάκυνθο, εφοδιάστηκε από τις ουδέτερες Αρχές του νησιού και στις 7 Σεπτεμβρίου κατέπλευσε στην Πάτρα. Περί τα μέσα Σεπτεμβρίου έγινε απόβαση 700 Αλβανών του στόλου, οι οποίοι μπήκαν στο εγκαταλελειμμένο Αίγιο και το κατέκαψαν, ενώ διασκορπίστηκαν σε όλη την επαρχία λαφυραγωγούντες. Στις 19 Σεπτεμβρίου ο τουρκικός στόλος έπλευσε προς το Γαλαξίδι, όπου αιχμαλώτισε 34 πλοία, κατέστρεψε τα υπόλοιπα, έσφαξε λίγους γέροντες που είχαν μείνει στην πόλη και την έκαψε. Τελικά όμως ο στόλος δεν ανακούφισε τους πολιορκημένους της Τριπολιτσάς. Σκοπός του ήταν να διευκολύνει την μετάβαση στρατευμάτων προς την Πελοπόννησο αλλά η εκστρατεία αυτή απέτυχε λόγω της ήττας των Τούρκων στην μάχη των Βασιλικών.<ref>Τρικούπης Β΄ 68 και 77-78. Φιλήμων (με μικρές παραλλαγές) Δ΄ 208</ref> Εν τω μεταξύ παραδόθηκαν στους Έλληνες τα φρούρια της Μονεμβασιάς και του Ναβαρίνου.
Ο εκ των θεμελιωτών του φιλελληνικού κλίματος στην Δυτική Ευρώπη, περιηγητής και ιστορικός [[Φρανσουά Πουκεβίλ]] δε διστάζει να γράψει ότι «''μονάχα αν βάλει κανείς στον νου τους τις χειρότερες βιβλικές καταστροφές όπου σφάζανε ακόμη και τα κατοικίδια ζώα, θα έχει μια πιο πιστή εικόνα της σφαγής της Τριπολιτσάς''».<ref>[http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/0/b/e/metadata-74-0000051.tkl# Pouqueville, Francois Charles Hugues Laurent, 1770-1838. Histoire de la regeneration de la Grece :comprenant le precis des evenements depuis 1740 jusqu'en 1824.] /Par F.C.H.L. Pouqueville ___ Avec cartes et portraits.Paris :Firmin Didot Pere et fils,1824, 3ος τόμος, σελ 202</ref>
 
Δεδομένου ότι ''«η εκ περάτων της Πελοποννήσου υπερσωρευθείσα πληθύς ηπείλει διαρπαγήν γενικήν»'' κατά Φιλήμονα, αποφασίστηκε ότι οι στρατιώτες, οι οποίοι δεν είχαν πληρωθεί από την αρχή της πολιορκίας, θα λάμβαναν τα δύο τρίτα της λείας ενώ το υπόλοιπο ένα τρίτο θα πήγαινε στο Εθνικό θησαυροφυλάκιο.<ref>Φιλήμων Δ΄ 207 </ref> Η μοιρασιά μεταξύ των ανδρών θα ήταν ισότιμη: η οπισθοφυλακή θα λάμβανε όσα και η εμπροσθοφυλακή. Μερίδια είχαν προβλεφθεί ακόμα και για τις οικογένειες των νεκρών κατά τη διάρκεια της μάχης. Παράλληλα θεσπίστηκαν ειδικές αμοιβές για κάθε αιχμάλωτο Τούρκο,<ref>D. Brewer 118</ref> ενώ μέχρι τότε πληρώνονταν μόνο για τα κομμένα κεφάλια που έφερναν στο στρατόπεδο (τρεις πιάστρες). Οι Κεχαγιάμπεης, Κιαμήλμπεης και άλλοι επίσημοι Τούρκοι επικηρύχθηκαν.<ref>Φιλήμων Δ΄ 207</ref>
Ο Έλληνας ιστορικός Ιωάννης Φιλήμων<ref>Στο Ιωάννης Φιλήμων
''Δοκίμιον ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως''.</ref> είναι ακόμη γλαφυρότερος μιλώντας για την σφαγή: «''Γυναίκες ων η λευκότης διεφιλονείκει και προς αυτήν την χιόνα, νεανίδες, ων ουδ’ ο θάνατος κατεμάρανε την χιόνα, βρέφη, τα μεν χειραπτάζοντα τους μαστούς και βαβάζοντα, τα δε το στόμα έχοντα επί μαστού αιμοφύρτου, νέοι, γέροντες, άντρες, ανάμικτοι κατέκειντο θέαμα βαρυπενθές... Ιδίως δε η εκ της πύλης των Καλαβρύτων μέχρι του σατραπείου λεωφόρος από λιθοστρώτου μετεσχηματίσθη, ιν’ είπωμεν, εις πτωματόστρωτον, και ουθ’ ο πεζός, ουθ’ ο ίππος επάτει επί της γης, αλλά επί πτωμάτων''»<ref>[http://www.triaridis.gr/keimena/keimD035.htm Θανάσης Τριαρίδης, Η «Ελευθερία» που σφάζει αμάχους]. Ο συγγραφέας αποποιείται των δικαιωμάτων του για οποιαδήποτε χρήση του κειμένου</ref>.
 
'''Οι Τούρκοι σε απόγνωση'''
Σύμφωνα με τη μαρτυρία του [[Δημήτριος Αινιάν|Δ. Αινιάν]] η σφαγή δεν ήταν προμελετημένη: ''"ως δε συμβαίνει εις τοιαύτας εκ ταυτομάτου λαμβάνουσας χώραν πράξεις, ουδέν κίνημα εγίνετο εκ σχεδίου τινός, εκ παραγγελίας, ή εκ συνεννοήσεως"''<ref>Αινιάν Δημ., ''Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως'' (ανατύπωση έκδ. 1834), εκδ. Βεργίνα, 1996, σελ. 57</ref>. Η περιγραφή του Φωτάκου είναι εξίσου αποκαλυπτική: «''Ακόμα και τώρα έρχεται στο νού μου το λιάνισμα και το τρίξιμο των κοκκάλων και ανατριχιάζω. Τους επαρακάλεσα να παύσουν την σφαγή αλλά δεν εκατόρθωσα τίποτα, μάλιστα εφοβήθηκα μη μου δώσουν και εμένα καμία πληγήν. Τόσην ήτο η μέθη των δια να σκοτώνουν Τούρκους...''»<ref>(Φωτάκου, τόμ. Α΄, 246.</ref>. ''"Ευκόλως δύναται τις να συμπεράνη οποίαι πράξεις έλαβον χώραν κατά την περίστασιν ταύτην, όταν συλλογισθή από πόσα και οποία πάθη εκυριεύοντο οι εισβαλόντες εις την πόλιν, και διά πόσας αναμνήσεις δεινών έπρεπε να ικανοποιηθώσιν!"''<ref>Αινιάν, ό.π.</ref>.
===Η άλωση και σφαγή κατά τον Τρικούπη===
Από τις πηγές της εποχής εκτενής στην περιγραφή της πολιορκίας και άλωσης είναι η Ιστορία του Σπ. Τρικούπη<ref>[http://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager.php?rec=/metadata/2/c/f/metadata-01-0000761.tkl&do=109732_02.pdf&pageno=92&pagestart=1&width=342&height=566&maxpage=400&lang=en Τρικούπης Σπυρίδων, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, ,τομ. Β', σελ. 84-94.]</ref>. Σύμφωνα με αυτόν, κατά τις τελευταίες ημέρες της πολιορκίας συνέβησαν τα ακόλουθα.
 
Οι στρατιωτικές ήττες έκαναν τους εντός της Τρίπολης Οθωμανούς να διαιρεθούν σε τρεις φατρίες: τους εντόπιους Τούρκους με αρχηγό τον Κιαμήλμπεη, τους Τούρκους που είχαν έλθει από την Ασία με αρχηγούς τον Κεχαγιάμπεη και τον καϊμακάμη, και τους Αλβανούς που είχε στείλει ο Χουρσίτ -τέσσερις χιλιάδες κατά τον Φωτάκο<ref>Φωτάκος Α΄ 164 </ref> και είχαν αρχηγό τους τον Ελμάσμπεη. Κατά τον Τρικούπη, η πρώτη ομάδα ζητούσε ασφάλεια, η δεύτερη τιμή και η τρίτη χρήματα. Και οι τρεις έβλεπαν κάθε αντίσταση μάταια, αφού έμαθαν ότι ηττήθηκε στα Βασιλικά η βοήθεια που ερχόταν από ξηράς. Αλλά οι μεν περί τον Κεχαγιάμπεη Οθωμανοί της Ασίας πρότειναν έξοδο και διαφυγή προς το Ναύπλιο, οι Αλβανοί δεν ήθελαν να διακινδυνεύσουν κατά την έξοδο (ξέροντας μάλιστα ότι αν έφευγαν οι υπόλοιποι θα έρχονταν εύκολα σε συμφωνία με τους Έλληνες), οι δε εντόπιοι Τούρκοι δεν ήθελαν να διακινδυνεύσουν την ασφάλεια των οικογενειών τους και ήταν συνεπώς υπέρ ενός συμβιβασμού, βασιζόμενοι και στις σχέσεις τους με τους Έλληνες προκρίτους. Σημειωτέον ότι οι Ασιάτες και οι Αλβανοί δεν είχαν οικογένειες να φροντίσουν.
Τον Αύγουστο, και ενώ είχε πέσει επιδημία εντός της πόλης και είχε εξαπλωθεί και στους πολιορκούντες, ο Υψηλάντης πρότεινε παράδοση της πόλης υπό ευνοϊκούς όρους, αλλά αυτή απερρίφθη υπεροπτικά από τους Τούρκους <ref>Τρικούπης, Β' 68</ref>. Στις 26 Αυγούστου κυκλοφόρησε στην πόλη η φήμη ότι έφτασε προς βοήθεια ισχυρός οθωμανικός στόλος. Η φήμη έλεγε ότι έφερε 10.000 στρατιώτες για απόβαση, ενώ στην πράξη είχε μόνο 1000 [[αλβανοί|Αλβανούς]] <ref>Τρικούπης, Β' 73</ref>. Ο Οθωμανικός στόλος αγκυροβόλησε στη [[ζάκυνθος|Ζάκυνθο]], εφοδιάστηκε από τις ουδέτερες Αρχές του νησιού και στις 7 Σεπτεμβρίου κατέπλευσε
στην [[Πάτρα]]. Περί τα μέσα Σεπτεμβρίου έγινε απόβαση 700 Αλβανών από τον στόλο, οι οποίοι μπήκαν στο εγκαταλελειμμένο [[Αίγιο]] και το κατέκαψαν, ενώ διασκορπίστηκαν σε όλη την επαρχία λαφυραγωγούντες.
 
Εν τω μεταξύ οι Αλβανοί έκαναν μαύρη αγορά τροφίμων και νερού ακόμη, και πήραν τους καθυστερούμενους μισθούς τους αφού απέκλεισαν τον Κεχαγιάμπεη στο σαράι του. Οι δε Έλληνες πολιορκητές είχαν φτάσει ''«επ’ ελπίδι λαφυραγωγίας»'' τις 15.000 και κάποιοι απ’ αυτούς πουλούσαν τη νύχτα εφόδια στους πολιορκημένους.<ref>Τρικούπης Β΄ 84-85. Φιλήμων Δ΄ 200-202 και 214</ref>
Στις 19 Σεπτεμβρίου ο στόλος έπλευσε προς το [[Γαλαξίδι]], όπου κατέστρεψε αριθμό ελληνικών πλοίων. Σώμα ενόπλων υπό τον Υψηλάντη, τον Χαραλάμπη, τους Πετμεζάδες και τον Σολιώτη, οδεύοντες από το Αίγιο προς τον [[ισθμός Κορίνθου|Ισθμό]] παραλιακώς είδαν στην απέναντι ακτή το Γαλαξίδι να καίγεται <ref>Τρικούπης, Β' 78, 79)</ref>. Η πόλη είχε εκκενωθεί από τους κατοίκους. 30 αιχμάλωτοι ναύτες, που αργότερα οι [[Οθωμανοί]] κρέμασαν στην [[Κωνσταντινούπολη]] λέγοντας ότι δήθεν είναι από τον ελληνικό στόλο, πιστεύεται ότι ήταν [[Χριστιανοί]] ναύτες του Οθωμανικού στόλου. Στη συνέχεια, ο οθωμανικός στόλος κατέφυγε και πάλι στη Ζάκυνθο, όπου έγινε δεκτός από τις βρετανικές Αρχές, ενώ στόλος 35 ελληνικών πλοίων υπό τον Βώκο και τον [[Ανδρέας Μιαούλης|Μιαούλη]] εκδιώχθηκαν από τις Αγγλοϊονικές Αρχές <ref>Τρικούπης, Β' 79)</ref>.
−
−
Οι στρατιωτικές ήττες έκαναν τους εντός της Τρίπολης Οθωμανούς να διαιρεθούν σε τρεις φατρίες: τους εντόπιους Τούρκους υπό τον Κιαμίλμπεη, τους Τούρκους που είχαν έλθει από την [[Ασία]] υπό τον Κεχαγιάμπεη και τους Αλβανούς που είχε φέρει ο Κεχαγιάμπεης. Κατά τον Τρικούπη, η πρώτη ομάδα ζητούσε ασφάλεια, η δεύτερη τιμή και η τρίτη χρήματα. Και οι τρεις έβλεπαν κάθε αντίσταση μάταια, αφού έμαθαν ότι ηττήθηκε στα Βασιλικά η βοήθεια που ερχόταν από ξηράς. Οι υπό τον Κεχαγιάμπεη πρότειναν την έξοδο και διαφυγή προς το [[Ναύπλιο]] όσων επιζήσουν. Οι Αλβανοί απαιτούσαν τους καθυστερούμενους μισθούς και μέσα στην πόλη είχαν στήσει μονοπώλιο με τα λιγοστά αποθέματα τροφών και νερού, ενώ απέκλεισαν και τον ίδιο τον Κεχαγιάμπεη στο σαράι του. Έξω της Τρίπολης είχαν συγκεντρωθεί με την ελπίδα της λαφυραγωγίας περί τις 15.000 Έλληνες. Λόγω της απειθαρχίας που επικρατούσε, μερικοί πωλούσαν εφόδια στους πολιορκημένους. Οι υπέρ του συμβιβασμού Τούρκοι κινητοποίησαν τις γυναίκες, κάτι που συνηθιζόταν στους Οθωμανούς, έτσι στις 6 Σεπτεμβρίου πολλές συγκεντρώθηκαν κάτω από το σαράι και εκλιπαρούσαν για συμβιβασμό εν ονόματι του Θεού. Τότε προτάθηκε στον Κεχαγιάμπεη να γίνουν προς τους Έλληνες προτάσεις συμβιβασμού με ενδιάμεσους τους αρχιερείς και προεστούς που κρατούνταν στην Τρίπολη.
Όταν οι Τούρκοι αποφάσισαν τον συμβιβασμό, επέβαλαν στους κρατούμενους ιερείς και προεστούς να γράψουν επιστολές προς τους πολιορκητές, με τις οποίες τους καλούσαν να καταθέσουν τα όπλα και να επικαλεστούν το έλεος του πολυεύσπλαχνου [[σουλτάνος|Σουλτάνου]], διαφορετικά θα τους πωλούσαν όπως ενωρίτερα πούλησαν τους [[σέρβοι|Σέρβους]] προς τρία [[γρόσι]]α το άτομο. Οι πολιορκητές απάντησαν ότι διασφαλίζουν τη ζωή και την τιμή τους και τους επιτρέπουν να μεταβούν αλλού. Έγινε ανακωχή και από την πόλη ξεχύθηκε πλήθος γυναικών και παιδιών. Αυτούς απογύμνωναν από ό,τι είχαν οι Αλβανοί που στέκονταν στις πύλες.
Οι Έλληνες δέχτηκαν τους πρώτους που εξήλθαν, αλλά τουφέκιζαν και απωθούσαν το δεύτερο κύμα εξερχομένων. Ταυτόχρονα όμως τους απωθούσαν και οι Τούρκοι πυροβολώντας από τα τείχη. Τελικά αφέθηκαν όσοι είχαν βγει από τα τείχη να μένουν στα μετόπισθεν του στρατοπέδου, στον δρόμο προς [[Καλάβρυτα]].
Στις 15 Σεπτεμβρίου στήθηκε σκηνή στην πεδιάδα έξω από την πόλη, κατά τον Άγιο Αθανάσιο, όπου προσήλθαν οι πληρεξούσιοι των τριών φατριών για διαπραγματεύσεις με τους Έλληνες. Η ελληνική πλευρά επανέλαβε τις προηγούμενες απαιτήσεις της και οι Τούρκοι επέστρεψαν στην πόλη υποσχόμενοι ότι θα απαντήσουν σύντομα. Έγινε και δεύτερη διαπραγμάτευση, κατά την οποία οι Έλληνες τους πρότειναν να επιβιβασθούν με ασφάλεια σε πλοία και να αναχωρήσουν για τη [[Μικρά Ασία]], καταβάλλοντας αποζημίωση 50 εκατομμύρια γρόσια για τη φθορά που προξένησαν στην [[πελοπόννησος|Πελοπόννησο]]. Οι Τούρκοι δεν δέχτηκαν, ενώ ατελέσφορη έληξε και τρίτη διαπραγμάτευση.
 
Οι υπέρ του συμβιβασμού Τούρκοι υποκίνησαν τις γυναίκες, κάτι που συνηθιζόταν στους Οθωμανούς σε περιόδους κρίσεως, κι έτσι στις 6 Σεπτεμβρίου συγκεντρώθηκαν αυτές κάτω από το σαράι και απαιτούσαν έντονα συμβιβασμό γιατί πέθαιναν από την πείνα και την δίψα. Σε σύσκεψη που έγινε αμέσως μετά, ο Κεχαγιάμπεης αναγκάστηκε να υποχωρήσει κι αποφασίστηκε να γίνουν προς τους Έλληνες προτάσεις συμβιβασμού μέσω των αρχιερέων και προεστών που κρατούνταν ως όμηροι στην Τρίπολη.<ref>Τρικούπης Β΄ 85-86. Φιλήμων Δ΄ 203-204</ref>
Τελικά οι Αλβανοί της Τριπολιτσάς ήλθαν σε συμφωνία με τον Κολοκοτρώνη : θα έφευγαν με τα όπλα τους και την αποσκευή, τα χαρέμια των πασάδων και τους επισημότερους Τούρκους, καθώς και με μερικούς άλλους που δεν ήταν Πελοποννήσιοι. Υπόσχονταν δε να πολεμήσουν κατά του σουλτάνου μόλις επέστρεφαν ασφαλώς στην Ήπειρο.
 
'''Οι όμηροι'''
Όταν έμαθαν οι Τούρκοι την συμφωνία των Αλβανών, πανικοβλήθηκαν και προσπαθούσαν κι αυτοί να έλθουν σε συμφωνία με τους Έλληνες είτε μεμονωμένα είτε σε ομάδες.<ref>Τρικούπης Β΄ 90</ref> Ως μέρα αναχώρησης των Αλβανών ορίστηκε η 23 Σεπτεμβρίου κι άρχισαν εν τω μεταξύ αυτοί να στέλνουν τα πράγματά τους στην σκηνή του Κολοκοτρώνη.
Από τα χαράματα της 23ης όλη η Τριπολιτσά ήταν σε μεγάλη αναστάτωση : οι Αλβανοί ετοιμάζονταν να βγουν ενώ οι Τούρκοι συζητούσαν για νέες διαπραγματεύσεις με τους Έλληνες. Συνέπεια αυτής της αναστάτωσης ήταν να μείνει αφρούρητο το κανονοστάσιο της πύλης της Ναυπλίας. Στις εννέα η ώρα πενήντα άντρες, με δική τους πρωτοβουλία, ανέβηκαν στο τείχος πατώντας ο ένας στους ώμους του άλλου, άνοιξαν την πύλη και ύψωσαν την ελληνική σημαία. Οι Τούρκοι σήμαναν συναγερμό, οι Έλληνες άνοιξαν κι άλλες πύλες, κι όρμησαν όλοι μέσα στην πόλη. Οι Τούρκοι προσπάθησαν ν’ αντισταθούν αλλά μάταια. Οι Αλβανοί συγκεντρώθηκαν όλοι στο σαράι, αμέτοχοι, επικαλούμενοι την συνθήκη που είχαν κάνει. Παρά το ότι, κατά το δίκαιο του πολέμου, η συνθήκη αυτή ήταν άκυρη πια, ο Κολοκοτρώνης φρόντισε για την ασφαλή αποχώρησή τους, παραδίδοντάς τους και την αποσκευή τους που ήταν στην φύλαξή του.<ref>Τρικούπης Β΄ 91-92. Ο Τρικούπης αναφέρει μόνο τον Παναγιώτη Κεφάλα από αυτούς που ''«εισεπήδησαν το τείχος»''. Άλλες εκδοχές με τα ονόματα των Εμμανουήλ Δούνια και Αυραντίνη στον Φιλήμονα (Δ΄220) και Φωτάκο (Α΄171-172), καθώς και στους Νικόλαο Σπηλιάδη, Μιχαήλ Οικονόμου, Αμβρόσιο Φραντζή, Κανέλλο Δεληγιάννη και Αναγνώστη Λυμπερόπουλο. </ref>
 
Οι αρχιερείς και οι πρόκριτοι ήταν στην αρχή απλώς σε περιορισμό μέσα στην πόλη. Στις αρχές Απριλίου οι Τούρκοι αφόπλισαν και φυλάκισαν δεκαοκτώ σωματοφύλακες των ομήρων που είχαν μπει μαζί τους στην πόλη και στις 16 Απριλίου αποκεφάλισαν τον ανεψιό ενός προεστού κι έναν από τους ανθρώπους τους ως συνεννοούμενους με τους πολιορκητές. Αμέσως μετά το πλήθος των Τούρκων όρμησε κατά των ομήρων αλλά αποκρούστηκε από την φρουρά. Στις 17 οι όμηροι φυλακίστηκαν ''«εις καθησύχασιν του όχλου»'' ο οποίος την επομένη θανάτωσε τους δεκαοκτώ σωματοφύλακες.
Η μέρα εκείνη, συνεχίζει ο Τρικούπης, ''«ήτον ημέρα καταστροφής, πυρκαϊάς, λεηλασίας και αίματος. Άνδρες, γυναίκες, παιδία, όλοι απέθνησκαν......η δε δίψα της εκδικήσεως κατεσίγαζε την φωνήν της φύσεως. Εν ταις οδοίς, εν ταις πλατείαις, παντού δεν ηκούοντο ειμή μαχαιροκτυπήματα, πυροβολισμοί, πάταγοι κατεδαφιζομένων οικιών εν μέσω φλογών, φρυάγματα οργής και γόοι θανάτου• εστρώθη το έδαφος πτωμάτων......εφαίνοντο δε οι Έλληνες ως θέλοντες να εκδικηθώσιν εν μια ημέρα αδικήματα τεσσάρων αιώνων. Οι δε εν Τριπολιτσά Εβραίοι......όλοι κατεστράφησαν»''. Έπεσαν κατά τον Τρικούπη την μέρα εκείνη διακόσιοι Έλληνες και δέκα χιλιάδες Τούρκοι και Εβραίοι. Όλοι οι επίσημοι Τούρκοι και οι γυναίκες των πασάδων αιχμαλωτίστηκαν. Τρεις μέρες διήρκεσαν τα δεινά της πόλης και την τρίτη μέρα θανατώθηκαν όσοι Τούρκοι είχαν καταφύγει πεινασμένοι στο στρατόπεδο των Ελλήνων πριν από την άλωση. Η δε λεηλασία ήταν τόσο δεινή ''«ώστε αι πλείσται των οικιών εγυμνώθησαν και αυτής της ξυλώσεώς των»''.<ref>Τρικούπης Β΄ 92-94</ref>
 
Οι όμηροι έζησαν πέντε μήνες σε τραγικές συνθήκες. Όταν τους αποφυλάκισαν οι Τούρκοι για να τους χρησιμοποιήσουν στις διαπραγματεύσεις, είχε πεθάνει ήδη ένας μητροπολίτης και ένας διάκονος. Έξι ακόμη πέθαναν αμέσως μετά την αποφυλάκιση σε μια μόνο μέρα και δύο ύστερα από λίγο. Οι Τούρκοι δικαιολογήθηκαν ότι τους είχαν φυλακίσει για να τους προστατεύσουν από τον όχλο και τους υπαγόρευσαν επιστολές προς τους πολιορκητές. <ref>Τρικούπης Β΄ 86-87 - Φιλήμων Δ΄ 204-205 όπου διεκτραγωδεί τα της διαβίωσης των ομήρων παραστατικότερα - Ο Gordon (Α΄246) γράφει ότι μόνο τρεις από τους ομήρους μπόρεσαν να επιζήσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, δεδομένου ότι ''«οι υπόλοιποι γρήγορα πέθαναν λόγω της απότομης αλλαγής διαίτης και μετάβασης από την στέρηση και τον φόβο στην χαρά και την αφθονία»'' </ref>
''«Λαός, αποτινάσσων πολυχρόνιον και βαρύν ζυγόν»'', προσπαθεί να δώσει μιαν εξήγηση ο Τρικούπης ''«κινείται πάντοτε θηριωδώς κατά των δεσποτών του• ο δε οπλοφόρος της Ελλάδος λαός ήτον έτι μάλλον ακράτητος κατ' εκείνας τας ημέρας, διότι ούτε κυβέρνησις υπήρχεν, ούτε μισθός εδίδετο, ούτε τροφαί τακτικώς διενέμοντο, ούτε μέλλον ασφαλές εφαίνετο, ούτε ο άτακτος επαιδεύετο, ούτε ο σωφρονών αντημείβετο»''.<ref>Τρικούπης Β΄ 92</ref> Και καταλήγει : ''«Ουδαμώς προτιθέμεθα να δικαιολογήσωμεν τας επί της αλώσεως της Τριπολιτσάς απανθρωπίας των Ελλήνων, ως απανθρωπίας ομογενών, υπενθυμίζομεν μόνον, ότι παντός λαού ιστορία, και αυτών των μάλλον εξευγενισμένων, έχει σελίδας απανθρωπίας»'' και φέρνει παράδειγμα την σφαγή που διατάχθηκε από τον Ναπολέοντα στην Ιόππη (Γιάφα).<ref>Τρικούπης Β΄ 94</ref>
 
'''Οι επίσημες διαπραγματεύσεις'''
Αλλά επιστολές αυτές ήταν απειλητικές περισσότερο παρά συμβιβαστικές. Οι Τούρκοι καλούσαν τους Έλληνες να καταθέσουν τα όπλα και να επικαλεστούν το έλεος του Σουλτάνου, διαφορετικά θα πωλούνταν όπως άλλοτε πουλήθηκαν οι Σέρβοι προς τρία γρόσια ο άνθρωπος. Ρωτούσαν τέλος τί ζητούσαν. Οι Έλληνες απάντησαν ότι διασφαλίζουν τη ζωή και την τιμή των Τούρκων και ότι τους επιτρέπουν να μεταβούν αλλού. Οι Τούρκοι ζήτησαν συνάντηση πληρεξουσίων, οι πολιορκητές συμφώνησαν και έγινε ανακωχή.
 
Αμέσως ξεχύθηκε πλήθος πεινασμένων γυναικών και παιδιών από την πόλη. Οι Αλβανοί που στέκονταν στις πύλες τους απογύμνωναν από ό,τι είχαν. Οι Έλληνες δέχτηκαν τους πρώτους που βγήκαν, αλλά τουφέκιζαν και απωθούσαν το δεύτερο κύμα εξερχομένων. Ταυτόχρονα όμως τους απωθούσαν και οι Τούρκοι πυροβολώντας από τα τείχη. Τελικά αφέθηκαν όσοι είχαν βγει από τα τείχη να μένουν στα μετόπισθεν του στρατοπέδου, στον δρόμο προς Καλάβρυτα και να διατρέφονται όπως μπορούσαν.
== Συνέπειες ==
Πέραν της ψυχρής έως αρνητικής στάσης φιλελλήνων για τα ελληνικά δίκαια, η λαφυραγώγηση και οι σφαγές είχαν ως άμεση συνέπεια και τη διάλυση του τακτικού στρατού, που θεσπίστηκε από τον [[Δημήτριος Υψηλάντης|Δημήτριο Υψηλάντη]] στην [[Καλαμάτα]] το 1821. Η πολιορκία της Τρίπολης έφερε σε σύγκρουση τους ατάκτους και τους οπλαρχηγούς τους με το τακτικό σώμα. Καθώς ο Υψηλάντης θεωρούσε ανάρμοστη για τακτικό σώμα τη λεηλασία, κράτησε τις δυνάμεις του στις θέσεις τους. Φυσική συνέπεια ήταν να μην μείνει τίποτα για τη συντήρηση των τακτικών δυνάμεων, όταν τελείωσαν τη λαφυραγώγηση της πόλης οι Μανιάτες και οι άτακτοι. Παρά τις αρχικές υποσχέσεις τους οι πρόκριτοι και οι οπλαρχηγοί κράτησαν τα λάφυρα, αφήνοντας στη λιμοκτονία το τακτικό σώμα στρατού που σταδιακά διαλύθηκε από τις λιποταξίες, έως την επανασύνταξή του στην [[Κόρινθος|Κόρινθο]] από τον Μαυροκορδάτο<ref>Διαμαντούρος Νικηφ. 2002, ''Οι απαρχές της συγκρότησης σύγχρονου κράτους στην Ελλάδα, 1821-1828'', (μτφρ. Κ. Κουρεμένος), ΜΙΕΤ Αθήνα, 224-226</ref>.
 
Στις 15 Σεπτεμβρίου στήθηκε σκηνή στην πεδιάδα έξω από την πόλη, κατά τον Άγιο Αθανάσιο, όπου προσήλθαν οι πληρεξούσιοι των τριών φατριών για διαπραγματεύσεις με τους Έλληνες. Η ελληνική πλευρά επανέλαβε τις προηγούμενες απαιτήσεις της και οι Τούρκοι επέστρεψαν στην πόλη για συνεννοήσεις. Έγινε και δεύτερη συνάντηση, κατά την οποία οι Τούρκοι ζήτησαν να τους δοθούν 1800 ζώα για να μεταφερθούν ένοπλοι στους Μύλους του Ναυπλίου και 40 ευρωπαϊκά πλοία για να τους περάσουν σε ασφαλή τόπο. Οι Έλληνες δέχτηκαν την μεταφορά των Τούρκων με τα πλοία, αλλά αόπλων. Δήλωσαν ότι τους άφηναν την (κινητή) περιουσία τους, αλλά ζητούσαν πενήντα εκατομμύρια γρόσια για την καταστροφή της Πελοποννήσου και ως πολεμική αποζημίωση. Σε τρίτη συνάντηση δεν επήλθε συμφωνία και οι εχθροπραξίες ξανάρχισαν.<ref>Τρικούπης Β΄ 88-89. Φιλήμων Δ΄ 206, 209-214 και 218-219 </ref>
Η νίκη ωστόσο, είχε μεγάλο θετικό αντίκτυπο στο ηθικό των επαναστατημένων σύμφωνα με τον Περικλή Θεοχάρη που σημειώνει ότι ''"η πτώσις της Τριπολιτσάς, μετά από έξάμηνον πολιορκίαν, υπήρξε αποφασιστική για την εδραίωσιν και την εξέλιξιν του Αγώνος...δημιουργούσε αυτοπεποίθησιν στους αγωνιστές, που τώρα μπορούσαν ευκολώτερα να κτυπήσουν τα άλλα φρούρια, όσα βρίσκονταν ακόμη στα χέρια των Τούρκων, και ανέβαζε το ηθικό τους, καθώς είχε πια εξουδετερωθή η κυριότερα εστία της τουρκικής αντιστάσεως. Με τα λάφυρα εξ άλλου, στα οποία περιλαμβάνονταν 11.000 όπλα, μπόρεσαν να οπλισθούν πολλοί αγωνισταί"'' ώστε η επανάσταση να πάρει πλέον διαστάσεις<ref>Θεοχάρης Περικλής, ''Το χρονικόν της ενάρξεως της επαναστάσεως στην Πελοπόννησο'', Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, τόμ.70, τεύχ.2, 1995, σελ. 196.</ref>.
 
'''Οι ιδιωτικές συμφωνίες'''
Στο εξωτερικό παρόλο που οι ήττες και οι σφαγές που υπέμειναν οι Έλληνες είχαν συγκινήσει τη διεθνή γνώμη και προκάλεσαν την ανάπτυξη του φιλελληνισμού, η σφαγή των Τούρκων στην Τρίπολη δεν είχε το αντίστροφο αποτέλεσμα. Ένας από τους [[Φιλέλληνας|φιλέλληνες]] που αντέδρασαν αρνητικά ήταν ο σκωτσέζος [[Τόμας Γκόρντον]]. Αποκαρδιωμένος, παράτησε το ελληνικό ζήτημα αφού υπήρξε μάρτυρας των φρικαλεοτήτων που έλαβαν χώρα κατά την κατάληψη της πόλης. Δεν επέστρεψε μάλιστα παρά πέντε χρόνια αργότερα και μόνο υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις<ref>Woodhouse C. M. 1999, ''Modern Greece. A Short History'', Faber and Faber, London, 136. (ISBN 0-571-19794-9)</ref><ref>Brewer David 2001, ''The Greek War of Independence. The Struggle for Freedom from Ottoman Oppression and the Birth of the Modern Greek Nation'', The Overlook Press, New York, 122 (ISBN 1-58567-395-1).</ref>.
 
Δεδομένου ότι οι Αλβανοί εν γένει θεωρούνταν προσκείμενοι στον Αλή πασά των Ιωαννίνων, Σουλιώτες απεσταλμένοι -σύμμαχοι πλέον του Αλή- πρότειναν να συναφθεί χωριστή συμφωνία με τους Αλβανούς της Τριπολιτσάς. Έτσι και η άμυνα της πόλης θα αποδυναμωνόταν και ο Αλής θα ενισχυόταν απ’ αυτούς στον αγώνα του κατά των σουλτανικών στρατευμάτων, προς όφελος της Επανάστασης.
== Μεταγενέστερες αναφορές ==
Η σφαγή που επακολούθησε της άλωσης της Τριπολιτσάς δεν αντιμετωπίστηκε με ενιαίο τρόπο από την επίσημη ιστοριογραφία του ελληνικού κράτους σε ότι αφορά τουλάχιστον τα σχολικά βιβλία της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης: σε κάποιες περιπτώσεις δεν υπήρχαν αναφορές σε αυτήν<ref>Ενδεικτικά αναφέρουμε: Ιστορία Νεότερη-Σύγχρονη Γ'Γυμνασίου, Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεων σχολικών βιβλίων, 1989, σελ. 188, Ιστορία Στ' Δημοτικού, Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνια, Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών βιβλίων, Αθήνα, 2006, 44.</ref>, ενώ σε μία περίπτωση υπήρξε λεπτομερής καταγραφή των περιστατικών<ref>Ιστορία Νεώτερη και Σύγχρονη (1789-1909), Γ' Λυκείου, ΟΕΔΒ, Αθήνα 1992, 89.</ref>.
 
Οι Έλληνες δέχθηκαν ευχαρίστως το σχέδιο και οι Αλβανοί επίσης. Ο Ελμάσμπεης ήλθε σε συμφωνία με τον Κολοκοτρώνη : οι Αλβανοί θα έφευγαν με τα όπλα τους και όλη τους την αποσκευή, τα χαρέμια των πασάδων και τους επισημότερους Τούρκους, τον Κεχαγιάμπεη δηλαδή, τον καϊμακάμη, τον καδή καθώς και με μερικούς άλλους που δεν ήταν Πελοποννήσιοι. Υπόσχονταν δε να πολεμήσουν κατά του σουλτάνου μόλις επέστρεφαν ασφαλείς στην Ήπειρο. Δόθηκαν όμηροι από πλευράς Κολοκοτρώνη και Κανέλλου Δεληγιάννη.<ref>Φιλήμων Δ΄ 215-217</ref>
Ξένοι ιστορικοί υποστήριξαν ότι υπήρχε σχέδιο εθνοκάθαρσης<ref>Βλ. και [http://epohi.gr/2632006_social_tripolitsa.htm 25η ΜΑΡΤΙΟΥ 1821 Η Άλωση της Τριπολιτσάς ως ιστορικό δράμα εθνοκάθαρσης]</ref>, όπως ο ιστορικός [[Τζορτζ Φίνλεϊ]] που αναφέρει ότι η εξόντωση των Μουσουλμάνων στις αστικές περιοχές ήταν το αποτέλεσμα προμελετημένου σχεδίου και προήλθε από τις συστάσεις ανθρώπων των γραμμάτων παρά από τα εκδικητικά συναισθήματα του λαού<ref>George Finlay, ''History of the Greek Revolution and the Reign of King Otho'', by H. F. Tozer (ed.), Clarendon Press, Oxford, 1877 Reprint London 1971, 152 ISBN 900834 12 9.</ref> Με τη σειρά του ο William St. Clair, αναφερόμενος και στα γεγονότα της Κωνσταντινούπολης κ.ά., έγραψε πως ''"Η φρικαλεότητα απαντάτο με φρικαλεότητα, καθώς Έλληνες και Τούρκοι χτυπούσαν χωρίς έλεος τους ανυπεράσπιστους γείτονές τους. Το όργιο της [[γενοκτονία]]ς σταμάτησε στην Πελοπόννησο μόνον όταν δεν υπήρχαν πλέον Τούρκοι για να σκοτωθούν"''<ref>[http://books.google.gr/books?id=NphFnF2RRKUC&printsec=frontcover&hl=el&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q=genocide&f=false William St Clair, ''That Greece Might Still Be Free: The Philhellenes in the War of Independence''. Open Book Publishers, Cambridge, 2008. σ. 12.]</ref>.
 
Όταν έμαθαν οι εντόπιοι Τούρκοι την συμφωνία των Αλβανών, πανικοβλήθηκαν. Οι Αλβανοί και οι Ασιάτες θα έφευγαν και θα έμεναν μόνοι, αυτοί και οι οικογένειές τους, απέναντι στους επαναστάτες. Άγριες φιλονικίες με αλληλοπυροβολισμούς ξέσπασαν μεταξύ Αλβανών και Τούρκων,<ref>Raybaud Α΄ 458 - Pouqueville Γ΄ 201</ref> κι άρχισαν οι τελευταίοι να έρχονται σε συμφωνία με τους Έλληνες είτε μεμονωμένα είτε σε ομάδες, να βγαίνουν από την πόλη και να δηλώνουν ότι παραδίνονται στους γνωρίμους τους, με τις οικογένειες και τα αγαθά τους.<ref>Φιλήμων Δ΄200 και 218. - Φωτάκος Α΄165. Κατά τον Φωτάκο, ό.π., οι Έλληνες δεν τους δέχονταν, για να υποχρεωθούν οι πολιορκημένοι να παραδοθούν λόγω έλλειψης τροφών.</ref>
Ακουθώντας την πάγια τακτική της εποχής για αιτιολόγηση των γεγονότων στα μάτια της [[Ευρώπη|Ευρώπης]], ο εκδότης Άμπραχαμ Τζον Βάλπρι (Abraham John Valpy) θεωρεί ότι ''"το πιο βάρβαρο απ’ όλα...είναι η προσπάθεια μερικών να εξομοιώσουν το ελληνικό χαρακτηριστικό της "συστηματικής σκληρότητας", όπως το λένε, με εκείνο των ίδιων των Τούρκων, και για το λόγο αυτό αναφέρονται συνεχώς στην ιστορία των βαρβαροτήτων που πραγματοποιήθηκαν στην Τριπολιτσά...Εάν μιλάμε για συστηματικές σκληρότητες, δεν θα πρέπει να δώσουμε προσοχή τόσο στις φρικτές πράξεις του πολέμου, αν και είναι τρομερές, όσο σε εκείνες που για τέσσερις συνεχείς αιώνες εφαρμόσθηκαν μονομερώς ενάντια στα αθώα θύματά τους"''<ref>Abraham John Valpy, ''The Pamphleteer'', Great Britain Politics and government Periodicals, 1822, 182</ref>.
 
Αλλά και από πλευράς Ελλήνων υπήρχαν έντονα παράπονα. Έβλεπαν ότι τα αναμενόμενα λάφυρα, και πρωτίστως οι θησαυροί των Αλβανών, έφευγαν από τα χέρια τους.<ref>Raybaud Α΄ 459 - Pouqueville Γ΄ 201</ref>
Και όπως ο J. Irving Manatt θεωρεί: ''"η ελληνική προσπάθεια δεν μπορεί ποτέ να γίνει κατανοητή χωρίς παραστατική εξέταση τετρακοσίων ετών τουρκικής κυριαρχίας"''. Ήταν ''"το φυσιολογικό αποτέλεσμα της εμπειρίας τετρακοσίων ετών υπό τους μουσουλμάνους, της υποταγής των Ελλήνων στο ελληνικό έδαφος σε μια χούφτα αλλοδαπών κατακτητών, εκ διαμέτρου αντίθετων στη φυλή τη θρησκεία και τον πολιτισμό, οι οποίοι στραγγίζουν το καλύτερο αίμα τους για την ικανοποίηση του πάθους τους για άναρχη δύναμη και την επιβολή της, έως ότου ωριμάζει η συσσωρευμένη καταπίεση με αναπόφευκτη συγκομιδή μια εθνική βεντέτα. Μόλις δοθεί το ιστορικό υπόβαθρο, βλέπουμε ότι εκ φύσεως μια ελληνική έγερση σήμανε έναν πόλεμο εξολόθρευσης"''<ref>J. Irving Manatt, σχόλιο στο ''The War of Greek Independence'' του W. Alison Phillips, ''The American Historical Review'', Vol. 3, No. 3. (Apr., 1898), σελ. 538</ref><ref>Edward Mead Earle, «American Interest in the Greek Cause, 1821-1827», ''The American Historical Review'', vol. 33, n° 1 (Octobre, 1927), 6.</ref>.
 
Ουσιαστικά οι εχθροπραξίες είχαν σταματήσει. Πολλοί Έλληνες μπαινόβγαιναν στην πόλη είτε με επίσημη ιδιότητα είτε εξ ιδίας πρωτοβουλίας. Άλλοι ως όμηροι, άλλοι για την καταγραφή και την διανομή της κινητής περιουσίας των Τούρκων και άλλοι για να φρουρήσουν τα σπίτια των Οθωμανών αρχόντων ύστερα από παράκλησή τους.<ref>Δεληγιάννης 268-269 - Παπατσώνης 68</ref> Οι Τούρκοι παρέδιδαν στους Έλληνες πολύτιμα αντικείμενα είτε ως ανταμοιβή της μελλοντικής προστασίας τους είτε προς φύλσξιν.<ref>Φωτάκος Α΄ 165 – Παπατσώνης 68</ref>
Πιθανώς ερμηνεύσιμη αλλά αδικαιολόγητη χαρακτηρίζει τη σφαγή ο [[Έλληνες|Έλληνας]] ιστορικός [[Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος|Κ. Παπαρρηγόπουλος]], ο οποίος γράφει στην ''Ιστορία του Ελληνικού Έθνους'': «''Συνέβη σφαγή ανωφελής και ανηλεής πολλών χιλιάδων οσμανιδών''»<ref>''Ιστορία του Ελληνικού Έθνους'', τ. 6, Αθήνα, 1932, 53</ref>. Λίγο πιο κάτω σελ. 57 αναφέρει πώς «''ημπορεί ίσως να εξηγηθή εκ του προαιωνίου μεταξύ των δύο φυλών και θρησκειών πάθους, αλλά να δικαιολογηθή δεν επιτρέπεται''».
 
Κατά τον Raybaud Κολοκοτρώνης, Πετρόμπεης και Μπουμπουλίνα θησαύρισαν από τις συναλλαγές αυτές με τους Τούρκους.<ref>Raybaud Α΄ 455 </ref> Σύμφωνα με τους ξενους συγγραφείς η Μπουμπουλίνα πήρε πλούσια δώρα από τις πλούσιες Εβραίες ''«έναντι αορίστων επαγγελιών»''.<ref>Mendelssohn-Bartholdy Α΄ 316 - Κατά τους Gordon (Α΄ 243), Finlay (Α΄ 198) και Raybaud (Α΄457) η Μπουμπουλίνα απογύμνωσε τις γυναίκες του χαρεμιού από τα κοσμήματά τους</ref>
==Στα δημοτικά τραγούδια==
 
Ως μέρα αναχώρησης των Αλβανών ορίστηκε η 23 Σεπτεμβρίου. Τα πράγματά τους τα έστειλαν προς φύλαξιν στην σκηνή του Κολοκοτρώνη.<ref>Τρικούπης Β΄ 90-91</ref>
Η πολιορκία και άλωση της Τριπολιτσάς αναφέρεται σε διάφορα δημοτικά τραγούδια και παραλλαγές τους. Τα πρώτα δύο δημοσιευμένα σχετικά δημοτικά βρίσκονται στη συλλογή του C. Fauriel του 1824-1825. <ref>Fauriel Claude, ''Ελληνικά δημοτικά τραγούδια,'', Α', Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2η έκδ., Ηράκλειο, 1999, σελ. 229 – 232.</ref>
 
 
==Η άλωση==
Από τα χαράματα της 23ης όλη η Τριπολιτσά ήταν σε μεγάλη αναστάτωση : οι Αλβανοί ετοιμάζονταν να βγουν ενώ οι Πελοποννήσιοι Τούρκοι συζητούσαν για νέες διαπραγματεύσεις με τους Έλληνες. Συνέπεια αυτής της αναστάτωσης ήταν να μείνει αφρούρητο το κανονοστάσιο της πύλης της Ναυπλίας.
 
Σύμφωνα με τον Τρικούπη, τις εννέα η ώρα το πρωί πενήντα άντρες, με δική τους πρωτοβουλία, ανέβηκαν στο τείχος πατώντας ο ένας στους ώμους του άλλου, άνοιξαν την πύλη και ύψωσαν την ελληνική σημαία. Οι Τούρκοι σήμαναν συναγερμό, οι Έλληνες άνοιξαν κι άλλες πύλες, κι όρμησαν όλοι μέσα στην πόλη. Από αυτούς που «εισεπήδησαν το τείχος» ο Τρικούπης αναφέρει μόνο το όνομα του αγωνιστή Παναγιώτη Κεφάλα.<ref>Τρικούπης Β΄ 91-92</ref>
 
Κατά τον Φιλήμονα πρωτεργάτης της άλωσης ήταν ο Εμμανουήλ Δούνιας και κατά τον Φωτάκο<ref>Φωτάκος Α΄ 171</ref> οι Εμμανουήλ Δούνιας και ο Σπετσιώτης Αυραντίνης. Αυτοί είχαν συνδεθεί με φιλία με ένα Τουρκο πυροβολητή που τους ανεβοκατέβαζε συχνά στο τείχος με σχοινιά. Επωφελούμενος της αναστάτωσης της ημέρας ο Δούνιας ανέβηκε πάλι με σχοινί που του έρριξε ο Τούρκος φίλος του, τον συνέλαβε και κάλεσε με χειρονομίες τους Έλληνες που βρίσκονταν κοντά, οι οποίοι ανέβηκαν στο τείχος όπως περιγράφει και ο Τρικούπης.<ref>Φιλήμων Δ΄ 220</ref> Ύστερα έστρεψε τα πυροβόλα κατά της πόλης κι άρχισε να κτυπά το σαράι.
 
Παραπλήσια ή με συνδυασμό των δύο εκδοχών<ref>Gordon Α΄ 244</ref> ή κάπως διαφορετικά αφηγούνται τα γεγονότα οι άλλοι συγγραφείς. Κατά τον Τούρκο ιστορικό Αχμέτ Δζεβδέτ πασά, οι πολιορκητές μπήκαν στην πόλη όταν άνοιξαν οι πύλες για να βγουν οι Αλβανοί.<ref>Σιμόπουλος Α΄ 271, σημ. 128 </ref>
 
Όταν οι Έλληνες πλημμύρισαν την πόλη, οι Αλβανοί συγκεντρώθηκαν όλοι στο σαράι, αμέτοχοι των συγκρούσεων, επικαλούμενοι την συνθήκη που είχαν κάνει. Παρά το ότι, κατά το δίκαιο του πολέμου, η συνθήκη αυτή ήταν άκυρη πια, ο Κολοκοτρώνης φρόντισε για την ασφαλή αποχώρησή τους υπό τον Πλαπούτα που τους είχε δοθεί ως όμηρος, παραδίδοντάς τους και την αποσκευή τους που ήταν στην φύλαξή του.<ref>Τρικούπης Β΄ 91-92 - Φωτάκος Α΄ 169. Ο αριθμός των Αλβανών που βγήκαν από την Τριπολιτσά ποικίλει στις πηγές από 1.400 μέχρι 7.000 (βλ. σχετικά Σιμόπουλο Α΄ 273, σημ. 132). </ref>
 
===Η σφαγή===
Οι Τούρκοι προσπάθησαν ν’ αντισταθούν αλλά μάταια. Μερικοί κλείστηκαν στην Μεγάλη Τάπια, την ακρόπολη δηλαδή, άλλοι στο τουρκικό σχολείο και πολλοί οχυρώθηκαν στα σπίτια τους.<ref>Φιλήμων Δ΄ 221 </ref> Ελάχιστοι παραδόθηκαν. Οι περισσότεροι σκοτώθηκαν ή ''«εκάησαν μέσα εις αυτά με της φαμίλιαις των παρά να παραδοθούν εις τους δούλους των»''.<ref>Φωτάκος Α΄ 173</ref> Ο δελήμπασης (αρχηγός του ιππικού) του Χουρσίτ έβαλε φωτιά στο σαράι για να κάψει τα χαρέμια αλλά οι Έλληνες πρόλαβαν να σβήσουν την φωτιά και οι γυναίκες των πασάδων παραδόθηκαν στην φύλαξη του Πετρόμπεη.<ref>Φιλήμων Δ΄ 223</ref> Όλοι οι Τούρκοι αρχηγοί αιχμαλωτίστηκαν.<ref>Τρικούπης Β΄ 93-94</ref> Αλλά το πλήθος των Τούρκων έμελλε να σφαγεί ανηλέητα.
 
''«Ήτον ημέρα καταστροφής, πυρκαϊάς, λεηλασίας και αίματος. Άνδρες, γυναίκες, παιδία, όλοι απέθνησκαν......η δε δίψα της εκδικήσεως κατεσίγαζε την φωνήν της φύσεως. Εν ταις οδοίς, εν ταις πλατείαις, παντού δεν ηκούοντο ειμή μαχαιροκτυπήματα, πυροβολισμοί, πάταγοι κατεδαφιζομένων οικιών εν μέσω φλογών, φρυάγματα οργής και γόοι θανάτου• εστρώθη το έδαφος πτωμάτων......εφαίνοντο δε οι Έλληνες ως θέλοντες να εκδικηθώσιν εν μια ημέρα αδικήματα τεσσάρων αιώνων. Οι δε εν Τριπολιτσά Εβραίοι......όλοι κατεστράφησαν»''. Αυτή είναι η μάλλον λιτή αφήγηση της σφαγής κατά τον Τρικούπη.<ref>Τρικούπης Β΄ 92</ref>
 
''«Γυναίκες...νεανίδες...βρέφη...νέοι, γέροντες, άντρες, ανάμικτοι κατέκειντο θέαμα βαρυπενθές, και οιονεί διεμαρτύροντο κατά της διαιρούσης την ανθρωπότητα πολιτικής τυραννίας και θρησκευτικής ετεροδοξίας. Ιδίως δε η εκ της πύλης των Καλαβρύτων μέχρι του σατραπείου λεωφόρος από λιθοστρώτου μετεσχηματίσθη, ιν’ είπωμεν, εις πτωματόστρωτον, και ουθ’ ο πεζός, ουθ’ ο ίππος επάτει επί της γης, αλλά επί πτωμάτων»''. Είναι η εικόνα, πολύ παραστατικότερη, που δίνει ο Φιλήμων.<ref>Φιλήμων Δ΄ 224</ref>
 
Και οι αυτόπτες. Κολοκοτρώνης : ''«Το άλογό μου από τα τείχη έως τα σαράγια δεν επάτησε γη...Το ασκέρι όπου ήτον μέσα, το ελληνικό, έκοβε και εσκότωνε, από Παρασκευή έως Κυριακή, γυναίκες, παιδιά και άντρες, τριάνταδύο χιλιάδες».''<ref>Κολοκοτρώνης 82</ref> Φωτάκος : ''«Ακόμα και τώρα έρχεται στο νού μου το λιάνισμα και το τρίξιμο των κοκκάλων και ανατριχιάζω. Τους επαρακάλεσα να παύσουν την σφαγή αλλά δεν εκατόρθωσα τίποτα, μάλιστα εφοβήθηκα μη μου δώσουν και εμένα καμία πληγήν. Τόσην ήτο η μέθη των δια να σκοτώνουν Τούρκους...»''<ref>Φωτάκος Α΄ 170</ref> Raybaud (ο μόνος αυτόπτης από τους ξένους συγγραφείς)<ref>Σιμόπουλος Α΄ 273, σημ. 130</ref> : ''«σ’ ένα μόνο νόμο υπάκουαν, σ’ αυτόν της καταστροφής• σ’ ένα σύνθημα, της σφαγής»''.<ref>Raybaud Α΄ 467 </ref>
 
Πλην του Φωτάκου ''«πολλοί καπεταναίοι και άλλοι Έλληνες από φιλανθρωπίαν ήθελαν να σώσουν κανένα Τούρκον»''.<ref>Φωτάκος Α΄ 173</ref> Κατά τον Raybaud οι Κολοκοτρώνης και Γιατράκος προσπάθησαν να σταματήσουν την σφαγή και οι Ρόδιος, Πάτροκλος και κάποιοι Πελοποννήσιοι χωρικοί έσωσαν Τούρκους.<ref>Raybaud Α΄ 467 και 514</ref> Μάταιες όμως ήταν οι προσπάθειες των αρχηγών. Τρεις μέρες κράτησε η σφαγή και η λεηλασία. Στις 26 Σεπτεμβρίου, για να σταματήσει το κακό, ο Κολοκοτρώνης διόρισε αστυνόμο τον Ανδρέα Παπαδιαμαντόπουλο και του έδωσε 200 άνδρες ώστε ''«να περιέρχεται έσωθεν της πολιτείας εις τους δρόμους και εις τα οσπήτια και εις ταις πόρταις δια να μη ακολουθούν αταξίαι, αρπαγαί, και φερσίματα αλλόκοτα από τους ατάκτους, τους οποίους να παιδεύη αυστηρώς»''.<ref>Βέη Μαίρη, "Ανδρέας Παπαδιαμαντόπουλος και έγγραφα περί αυτού (εκ του αρχείου του). Γορτυνιακά, τ. 1 (1972), σ. 135.</ref>
 
Την τρίτη μέρα θανατώθηκαν όσοι Τούρκοι είχαν καταφύγει πεινασμένοι στο στρατόπεδο των Ελλήνων πριν από την άλωση. Η δε λεηλασία ήταν τόσο δεινή ''«ώστε αι πλείσται των οικιών εγυμνώθησαν και αυτής της ξυλώσεώς των»''.<ref>Τρικούπης Β΄ 92-94</ref>
 
Ο αριθμός των ελληνικών απωλειών κατά την άλωση ποικίλλει κατά τους συγγραφείς : από 100 έως 700.<ref>βλ. αναλυτικά εις Σιμόπουλον Α΄ 277, σημ. 143</ref> Εξ ίσου μεγάλη αμφισβήτηση υπάρχει για τον αριθμό των Τούρκων και Εβραίων που εξοντώθηκαν. Οι αριθμοί του Κολοκοτρώνη και του Παπατσώνη (32.000 και 30.000) θεωρούνται υπερβολικοί. Ο Τρικούπης<ref>Τρικούπης Β΄ 93</ref> και ο Φιλήμων<ref>Φιλήμων Δ΄ 224</ref> υπολογίζουν τα θύματα σε 10.000, αριθμό που ο Σιμόπουλος θεωρεί πλησιέστερο προς την αλήθεια.<ref>βλ. αναλυτικά εις Σιμόπουλον Α΄ 278-279, σημ. 145. </ref>
 
'''Η εξήγηση των αιτίων της σφαγής'''
 
Ο Φωτάκος προσπαθεί να δικαιολογήσει την σφαγή : ''«Δεν τους εσκότωσαν από ωμότητα οι Έλληνες τους Τούρκους, καθώς η πολιτισμένη Ευρώπη μας εκατηγόρησεν, ούτε διά κανένα άλλον σκοπόν, καθώς είδαμε, αλλά από δικαίαν εκδίκησιν, την οποίαν έτρεφαν εναντίον των»''. Αναφέρει τις αιτίες του μίσους κατά των Τούρκων και δικαιολογεί αναλυτικότερα την σφαγή των Εβραίων της Τριπολιτσάς.<ref>Φωτάκος Α΄ 173-174</ref>
 
''«Αλίμονο !»'' γράφει ο Ρεμπώ ''«ένας ολόκληρος πληθυσμός έπρεπε να προσφερθεί για να εξιλεωθούν οι σκιές των θυμάτων της Σμύρνης, της Κωνσταντινούπολης και του Αϊβαλιού»'' και αιτιολογεί την σφαγή των Εβραίων ως εκδίκηση για την συμπεριφορά των ομοθρήσκων τους κατά των Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη.<ref>Raybaud Α΄ 459 και 471</ref>
 
Φιλήμων : ''«Ουδείς αρνείται το κακόν, και ημείς απέχομεν πάσης υπερασπίσεως επί της ουσία. Αλλ’ υπήρξέ ποτε επανάστασις κατά εξουσίας τυραννικής, και ταύτης αλλοεθνούς, αλλοθρήσκου και αλλογλώσσου, μη συνοδευθείσα μεθ’ όλων των… συνεπειών εκείνων, οίας προκαλούσι…τα παθήματα του παρελθόντος και η ανάγκη του παρόντος ;»'' Και συνεχίζει αναφερόμενος στις τουρκικές βαρβαρότητες και στην αδυναμία των Ελλήνων αρχηγών να επιβληθούν.<ref>Φιλήμων Δ΄ 228-229 </ref>
 
Με πνεύμα δικαιολόγησης της σφαγής έγραψαν οι Μιχαήλ Οικονόμου<ref>Οικονόμου Α΄ 160</ref> και Αμβρόσιος Φραντζής.<ref>Φραντζής Β΄ 65-66</ref>
 
Ο Νικόλαος Σπηλιάδης είναι «ορθολογικότερος» : Οι Έλληνες έπρεπε όλοι να βάψουν τα χέρια τους στο αίμα των τυράννων τους για να συνηθίσουν να τους σκοτώνουν και να μη μείνει καμιά ελπίδα συνδιαλλαγής. Άλλωστε δεν μπορούσαν να τους τρέφουν, κινδύνευαν από επιδημίες εξ αιτίας τους και θα τους είχαν στα νώτα τους σε περίπτωση εισβολής των Τούρκων.<ref>Σπηλιάδης Α΄ 246-247</ref>
 
''«Λαός, αποτινάσσων πολυχρόνιον και βαρύν ζυγόν»'', λέει ο Τρικούπης ''«κινείται πάντοτε θηριωδώς κατά των δεσποτών του• ο δε οπλοφόρος της Ελλάδος λαός ήτον έτι μάλλον ακράτητος κατ' εκείνας τας ημέρας, διότι ούτε κυβέρνησις υπήρχεν, ούτε μισθός εδίδετο, ούτε τροφαί τακτικώς διενέμοντο, ούτε μέλλον ασφαλές εφαίνετο, ούτε ο άτακτος επαιδεύετο, ούτε ο σωφρονών αντημείβετο»''.<ref>Τρικούπης Β΄ 92</ref> Και καταλήγει : ''«Ουδαμώς προτιθέμεθα να δικαιολογήσωμεν τας επί της αλώσεως της Τριπολιτσάς απανθρωπίας των Ελλήνων, ως απανθρωπίας ομογενών, υπενθυμίζομεν μόνον, ότι παντός λαού ιστορία, και αυτών των μάλλον εξευγενισμένων, έχει σελίδας απανθρωπίας»'' και φέρνει παράδειγμα την σφαγή που διατάχθηκε από τον Ναπολέοντα στην Ιόππη (Γιάφα).<ref>Τρικούπης Β΄ 94 </ref>
 
Κατά τον Παπαρρηγόπουλο η «ανωφελής και ανηλεής» σφαγή πολλών χιλιάδων Οθωμανών ''«ημπορεί ίσως να εξηγηθή εκ του προαιωνίου μεταξύ των δύο φυλών και θρησκειών πάθους, αλλά να δικαιολογηθή δεν επιτρέπεται»''.<ref>Παπαρρηγόπουλος βιβλίο ΙΕ΄, κεφ. Γ΄, υποκεφ. 4 και 5 </ref>
 
Πλην του Raybaud προσπάθεια αιτιολόγησης της σφαγής έκαναν oι Gordon,<ref>Gordon Α΄ 245</ref> Mendelssohn-Bartholdy,<ref>Mendelssohn-Bartholdy, μέρος Α΄ σ.320-321</ref> Abraham John Valpy,<ref>''«το πιο βάρβαρο απ’ όλα...είναι η προσπάθεια μερικών να εξομοιώσουν το ελληνικό χαρακτηριστικό της "συστηματικής σκληρότητας", όπως το λένε, με εκείνο των ίδιων των Τούρκων, και για το λόγο αυτό αναφέρονται συνεχώς στην ιστορία των βαρβαροτήτων που πραγματοποιήθηκαν στην Τριπολιτσά...Εάν μιλάμε για συστηματικές σκληρότητες, δεν θα πρέπει να δώσουμε προσοχή τόσο στις φρικτές πράξεις του πολέμου, αν και είναι τρομερές, όσο σε εκείνες που για τέσσερις συνεχείς αιώνες εφαρμόσθηκαν μονομερώς ενάντια στα αθώα θύματά τους»'' (Abraham John Valpy, The Pamphleteer, Great Britain Politics and government Periodicals, 1822, 182</ref> J. Irving Manat<ref>''«η ελληνική προσπάθεια δεν μπορεί ποτέ να γίνει κατανοητή χωρίς παραστατική εξέταση τετρακοσίων ετών τουρκικής κυριαρχίας»''. Ήταν ''«το φυσιολογικό αποτέλεσμα της εμπειρίας τετρακοσίων ετών υπό τους μουσουλμάνους, της υποταγής των Ελλήνων στο ελληνικό έδαφος σε μια χούφτα αλλοδαπών κατακτητών, εκ διαμέτρου αντίθετων στη φυλή τη θρησκεία και τον πολιτισμό, οι οποίοι στραγγίζουν το καλύτερο αίμα τους για την ικανοποίηση του πάθους τους για άναρχη δύναμη και την επιβολή της, έως ότου ωριμάζει η συσσωρευμένη καταπίεση με αναπόφευκτη συγκομιδή μια εθνική βεντέτα. Μόλις δοθεί το ιστορικό υπόβαθρο, βλέπουμε ότι εκ φύσεως μια ελληνική έγερση σήμανε έναν πόλεμο εξολόθρευσης»'' (J. Irving Manatt, σχόλιο στο The War of Greek Independence του W. Alison Phillips, The American Historical Review, Vol. 3, No. 3. (Apr., 1898), σελ. 538) </ref> να μπει σε υποσημ. και άλλοι.
 
''«Ευκόλως δύναταί τις να συμπεράνη οποίαι πράξεις έλαβον χώραν κατά την περίστασιν ταύτην»'', γράφει ο Δημήτριος Αινιάν ''«όταν συλλογισθή από πόσα και οποία πάθη εκυριεύοντο οι εισβαλόντες εις την πόλιν, και διά πόσας αναμνήσεις δεινών έπρεπε να ικανοποιηθώσιν!»''...''«ως δε συμβαίνει εις τοιαύτας εκ ταυτομάτου λαμβάνουσας χώραν πράξεις, ουδέν κίνημα εγίνετο εκ σχεδίου τινός, εκ παραγγελίας, ή εκ συνεννοήσεως».<ref>Αινιάν 57</ref>
 
Αντίθετα, κατά τον Άγγλο ιστορικό George Finlay (Τζωρτζ Φίνλεϋ), που κατέβηκε στην Ελλάδα ως εθελοντής, οι Φιλικοί υπαγόρευσαν την εξολόθρευση ολόκληρου του τουρκικού πληθυσμού ενσταλάζοντας στους Έλληνες την πεποίθηση για την αναγκαιότητά της. Επικαλείται μάλιστα και το δημοτικό τραγούδι :
«Τούρκος μη μείνη ‘ς τον Μωρεά / μηδέ ΄ς τον κόσμον όλον».<ref>Finlay Α΄ 188</ref>
 
Ο William St. Clair κάνει λόγο για γενοκτονία, τόσο από πλευράς Τούρκων στην Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Κυδωνίες (Αϊβαλί), Κω, Ρόδο, Κύπρο (σελ. 4-5), όσο και από πλευράς Ελλήνων : ''«Στην φρικαλεότητα απαντούσε η φρικαλεότητα, καθώς Έλληνες και Τούρκοι χτυπούσαν χωρίς έλεος τους ανυπεράσπιστους γείτονές τους. Το όργιο της γενοκτονίας σταμάτησε στην Πελοπόννησο μόνον όταν δεν υπήρχαν πλέον Τούρκοι για να σκοτωθούν»''.<ref>St Clair 12</ref>
Με την άποψη του Σπηλιάδη φαίνεται να συμφωνεί και ο Κυριάκος Σιμόπουλος : ''«Τα ανθρωπιστικά αισθήματα παραμερίζονταν μπροστά στον εθνικό κίνδυνο»''.<ref>Σιμόπουλος Α΄ 380, σημ. 34</ref>
 
Από τους νεώτερους Έλληνες συγγραφείς ο Άκης Γαβριηλίδης υποστηρίζει ότι η σφαγή της Τριπολιτσάς έγινε στα πλαίσια εθνοκάθαρσης.<ref>Γαβριηλίδης 135</ref>Βλ. σχετικά, υπέρ και κατά : Ντρίνιας Θεόδωρος, περιοδικό "Άρδην", τ. 64 - Σ. Στάθης, εφημ. Ελευθεροτυπία, 28/03/2006 - Θανάσης Τριαρίδης.
 
 
==Συνέπειες==
Σύμφωνα με τον Φιλήμονα ''«τα αποτελέσματα της αλώσεως της Τριπόλεως επήλθον μέγιστα ως προς τους Έλληνας»''. Η Επανάσταση εφοδιάστηκε με 11.000 όπλα, εμψυχώθηκε και απέκτησε όνομα στο εξωτερικό. Οι ισχυρότεροι πολεμιστές της Πελοποννήσου νικήθηκαν και όλοι η χερσόνησος, πλην λίγων φρουρίων, περιήλθε στους Έλληνες.<ref>Φιλήμων Δ΄ 230-231</ref>
 
Ο Gordon μιλά για τον ''«ενθουσιασμό που η κατάληψη της Τριπολιτσάς ενέπνευσε στους Έλληνες»''.<ref>Gordon Α΄ 294-295</ref>
 
Κατά τον Απόστολο Βακαλόπουλο ''«Η άλωση της Τριπολιτσάς τονώνει πολύ το ηθικό των Πελοποννησίων...από τη στιγμή εκείνη η επανάσταση όχι μόνο εξυψώνεται στη συνείδηση όλων των Ελλήνων, αλλά και προχωρεί ουσιαστικά και παίρνει πια καθολικότερο χαρακτήρα»''.<ref>Βακαλόπουλος 59</ref>
 
Σταθμό ''«για την εδραίωση και την πορεία του Αγώνα»'' θεωρεί την πτώση της Τριπολιτσάς ο Βασίλης Σφυρόερας.<ref>Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Larousse-Britannica, λήμμα ''Τρίπολη''</ref>
 
Κατά τον Περικλή Θεοχάρη ''«η πτώσις της Τριπολιτσάς, μετά από έξάμηνον πολιορκίαν, υπήρξε αποφασιστική για την εδραίωσιν και την εξέλιξιν του Αγώνος...δημιουργούσε αυτοπεποίθησιν στους αγωνιστές, που τώρα μπορούσαν ευκολώτερα να κτυπήσουν τα άλλα φρούρια, όσα βρίσκονταν ακόμη στα χέρια των Τούρκων, και ανέβαζε το ηθικό τους, καθώς είχε πια εξουδετερωθή η κυριότερα εστία της τουρκικής αντιστάσεως. Με τα λάφυρα εξ άλλου, στα οποία περιλαμβάνονταν 11.000 όπλα, μπόρεσαν να οπλισθούν πολλοί αγωνισταί»'' ώστε η επανάσταση να πάρει πλέον διαστάσεις.<ref>Θεοχάρης Περικλής, ''Το χρονικόν της ενάρξεως της επαναστάσεως στην Πελοπόννησο'', Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, τόμ.70, τεύχ.2, 1995, σελ. 196.</ref>
 
Η άποψη του Κωστή Παπαγιώργη απηχεί αυτές του Σπηλιάδη και Σιμόπουλου ως προς τις συνέπειες -και την αναγκαιότητα- της σφαγής : ''«Εντούτοις αυτό που θεωρήθηκε εθνική ντροπή ήταν στην πραγματικότητα μια εθνική ανάσταση -έστω και ανόσια. Μόνο με την άλωση της Τριπολιτσάς οι ραγιάδες μυήθηκαν στο βαθύτερο νόημα του πολέμου που είχαν κηρύξει. Δεν υπήρχε πλέον κανένα περιθώριο συμβιβασμού ανάμεσα στους δύο λαούς. Ο πόλεμος θα έφτανε μέχρις εσχάτων. Μέσα στην πρωτάκουστη αιματοχυσία και στο λύθρο οι επαναστάτες έπαιρναν ουσιαστικά το αληθινό πολεμικό βάπτισμα. Και βέβαια δεν χρειάζεται να δικαιολογούμε τις μαύρες σκηνές που εκτυλίχθησαν στους δρόμους και στα σπίτια της πρωτεύουσας με το μένος αιώνων κατά του τυράννου. Οι Μοραΐτες μετρούσαν μόλις έναν αιώνα σκλαβιάς. Είχαν όμως ανάγκη μια κατάσταση απόλυτου ασυδοσίας για να ανακτήσουν την φυλετική τους αυτοπεποίθεση. Και την ανέκτησαν με μια αθεμιτουργία που δεν βρήκε ποτέ τον υμνητή της. Το νεοσύστατο κράτος είχε ανάγκη την προβολή ηρωϊκών θυσιών γι'αυτό το Μεσολόγγι απέβη εθνικό σύμβολο ενω η Τρίπολη αποσιωπήθηκε»''.<ref>Παπαγιώργης 124 </ref>
 
Ως προς τα υλικά οφέλη της Επανάστασης, ο Φωτάκος ομολογεί ότι υπήρξαν μηδαμινά (πλην του οπλισμού που πέρασε όμως στα χέρια των ατάκτων, όχι του Δημοσίου δηλαδή) -και το δικαιολογεί.<ref>Φωτάκος Α΄ 176</ref> Κατά τον Παπαρρηγόπουλο ''«πάσα η λεία διηρπάγη μηδαμώς χρησιμεύσασα εις τας κοινάς του έθνους ανάγκας»''.<ref>Παπαρρηγόπουλος βιβλίο ΙΕ΄, κεφ. Γ΄, υποκεφ. 4 </ref> Ο Υψηλάντης, όταν επέστρεψε στην Τριπολιτσά, ζήτησε να καταθέσουν όλοι ''«μέρος των λαφύρων διά τον σχηματισμόν δημοσίου ταμείου»'' μάταια βέβαια. Ήδη ''«οι μαργαρίται επωλήθησαν διά της οκάδος ως άλλοι φάσηλοι'' [φασόλια]».<ref>Φιλήμων Δ΄ 232 και 226</ref>
 
Ως προς τον αντίκτυπο της σφαγής στην Ευρώπη, παρόλο που οι ήττες και οι σφαγές που είχαν υποστεί οι Έλληνες είχαν συγκινήσει τη διεθνή γνώμη και προκάλεσαν την ανάπτυξη του φιλελληνισμού, η σφαγή των Τούρκων στην Τρίπολη δεν είχε το αντίστροφο αποτέλεσμα.
 
 
==Η άλωση της Τριπολιτσάς ως πηγή καλλιτεχνικής έμπνευσης==
Η πολιορκία απεικονίστηκε με λεπτομέρειες στον πίνακα «Πόλεμος της Τριπολιτζάς και των πέριξ αυτής χωρίων» του αυτοδίδακτου ζωγράφου [[Παναγιώτης Ζωγράφος | Παναγιώτη Ζωγράφου]], που φιλοτεχνήθηκε για την εικονογράφηση των Απομνημονευμάτων του [[Μακρυγιάννης | Μακρυγιάννη]].
 
Η πολιορκία και άλωση της Τριπολιτσάς αναφέρεται σε διάφορα δημοτικά τραγούδια και παραλλαγές τους. Το παρακάτω βρίσκεται στη συλλογή του C. Fauriel του 1824-1825.<ref>Fauriel Claude, ''Ελληνικά δημοτικά τραγούδια,'', Α', Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2η έκδ., Ηράκλειο, 1999, σελ. 229 – 232.</ref>
 
<small>:ΑΛΩΣΙΣ ΤΗΣ ΤΡΙΠΟΛΙΤΣΑΣ
Γραμμή 144 ⟶ 211 :
:Νισάφι έκαμες εσύ εις την πικρή Βοστίτσα,
:όπ’ έσφαξες τ’ αδέλφια μας και όλους τους δικούς μας.
 
 
:ΤΟΥ ΚΙΑΜΗΛΜΠΕΗ
:Πήραν τα κάστρα, πήραν τα, πήραν και τα δερβένια,
:πήραν και την Τριπολιτσά, την ξακουσμένη χώρα.
:Κλαίνε στους δρόμους Τούρκισσες, πολλές Εμιροπούλες,
:κλαίει και μια χανούμισσα το δόλιο τον Κιαμίλη.
: -Πού είσαι και δε φαίνεσαι, καμαρωμέν’ αφέντη,
:Ήσουν κολόνα στο Μοριά και φλάμπουρο στην Κόρθο,
:ήσουν και στην Τριπολιτσά πύργος θεμελιωμένος.
:Στην Κόρθο πλιά δε φαίνεσαι, ουδέ μέσ’ στα σαράγια,
:ένας παπάς σου τά ’καψε τα έρημα παλάτια.
:Κλαίνε τ’αχούρια γι’άλογα και τα τζαμιά γι’αγάδες,
:κλαίει και η Κιαμίλαινα τον δόλιο της τον άντρα,
:σκλάβος ραγιάδων έπεσε και ζη ραγιάς εκείνων.
</small>
 
 
Στην πολιορκία της Τριπολιτσάς αναφέρεται και το διαδεδομένο <br />
Γραμμή 168 ⟶ 218 :
Πιστεύεται ότι η Λειβαδιά που αναφέρει το τραγούδι δεν είναι η πόλη της Βοιωτίας αλλά περιοχή της Μεγαλόπολης, ενώ σε μία παραλλαγή ο στίχος ήταν “''Σαράντα παλληκάρια από την Αρκαδιά''” (περιοχή της Κυπαρισσίας). <ref>http://www.arcadians.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=442:-q&catid=99:q- Αναστασόπουλος K. Βασίλης (2006) ''Το Δημοτικό Τραγούδι "Σαράντα Παλληκάρια''" .</ref>
 
Ο Διονύσιος Σολωμός τραγούδησε σε στροφές δαντικής ζοφερότητας την άλωση και την σφαγή της Τριπολιτσάς (στροφές 35-74)
== Το συμβάν στη σύγχρονη ελληνική ιστοριογραφία ==
(στροφή 44)
 
:Aκούω κούφια τα τουφέκια,
Τα γεγονότα της άλωσης της Τρίπολης εν γένει αποσιωπήθηκαν στην ελληνική ιστοριογραφία ή αναζητήθηκαν αίτια που θα μπορούσαν να μετριάσουν το μέγεθός τους. Στην ελληνική εκπαίδευση οι μαθητές δε διδάσκονται ούτε τα αίτια ούτε τις συνέπειες του συμβάντος<ref>Για μια ανάλυση του ζητήματος βλ. [http://criticalpsygreece.org/2007/05/25/%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%AD%CE%BC%CE%B2%CE%B1%CF%83%CE%B7-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF-%CE%B2%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%AF%CE%BF-%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1%CF%82/ «Βιβλίο ιστορίας ή βιβλίο υστερίας;»] του Αλέξανδρος Γεωργόπουλου, αν. καθ. Α.Π.Θ.</ref>.
:ακούω σμίξιμο σπαθιών,
 
:ακούω ξύλα, ακούω πελέκια,
Ο Άκης Γαβριηλίδης στο βιβλίο του ''Η αθεράπευτη νεκροφιλία του ριζοσπαστικού πατριωτισμού'' θεωρεί πως είχε σημασία η πλήρης εξαφάνιση Εβραίων και Τούρκων από την Τρίπολη κατά την κατάληψη της πόλης στο [[εννοιολογικό πλαίσιο]] μιας [[εθνοκάθαρση]]ς<ref>Γαβριηλίδης Άκης 2006, ''Η αθεράπευτη νεκροφίλία του ριζοσπαστικού πατριωτισμού'', Futura, Αθήνα, 135, ISBN 9606654161.</ref>. Το εν λόγω έργο θεωρείται ιδεολογική και πολιτική μελέτη στα πλαίσια της "ιδεολογικής μόδας" του "αντιεθνικισμού" που χαρακτηρίζει τμήμα της αριστεράς στην Ελλάδα.<ref>[http://www.ardin.gr/?q=node/987 Ντρίνιας Θεόδωρος, περιοδικό "Άρδην", τ. 64.]</ref> Το γεγονός της εθνοκάθαρσης πιστοποιείται ακόμη περισσότερο όχι μόνον από τον εκτοπισμό ή την εξαφάνιση των Τούρκων και Εβραίων κατοίκων της πόλης, αλλά και από την καταστροφή των μνημείων -στην προκειμένη περίπτωση των τάφων- που πιστοποιούσαν την εκεί μακρά παρουσία τους<ref>Σιμόπουλος Κυρ. 1979, ''Πώς είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του '21'', Α' τομ. 1821-1822, Αθήνα, 281 κ.ε.</ref>.
:ακούω τρίξιμο δοντιών.
 
(στροφή 45)
Σύμφωνα με τον Σ. Στάθη οι αναφορές περί ''"εθνοκαθάρσεως"'' στο ζήτημα της Τριπολιτσάς, εκλαμβάνονται ως προσπάθειες ''"γενίκευσης"'' που έχουν ως αποτέλεσμα την ''"ιδεολογικοποίηση"'' της Ιστορίας και τελικά την ''έκπτωσή'' της ''"σε προπαγάνδα"''<ref>εφημ. Ελευθεροτυπία, [http://www.enet.gr/online/online_fpage_text/dt=28.03.2006,id=74347432 28/03/2006].</ref>.
:A! τι νύκτα ήταν εκείνη
:που την τρέμει ο λογισμός;
:Άλλος ύπνος δεν εγίνη
:πάρεξ θάνατου πικρός.
(στροφή 64)
:Kοίτα χέρια απελπισμένα
:πώς θερίζουνε ζωές!
:Xάμου πέφτουνε κομμένα
:χέρια, πόδια, κεφαλές,
(στροφή 72)
:Σαν ποτάμι το αίμα εγίνη
:και κυλάει στη λαγκαδιά,
:και το αθώο χόρτο πίνει
:αίμα αντίς για τη δροσιά.
 
Το μυθιστόρημα του Μ.Καραγάτση «Ο κοτζάμπασης του Καστρόπυργου» αναφέρεται στην αρχή του στους αρχιερείς και προκρίτους ομήρους της Τριπολιτσάς.
Εν έτει 2001 ο ιστορικός Κωστής Παπαγιώργης καταγράφει τα εξής, στο βιβλίου του ''Κανέλος Δεληγιάννης'': «''Εντούτοις αυτό που θεωρήθηκε εθνική ντροπή ήταν στην πραγματικότητα μια εθνική ανάσταση - έστω και ανόσια. Μόνο με την άλωση της Τριπολιτσάς οι ραγιάδες μυήθηκαν στο βαθύτερο νόημα του πολέμου που είχαν κηρύξει. Δεν υπήρχε πλέον κανένα περιθώριο συμβιβασμού ανάμεσα στους δύο λαούς. Ο πόλεμος θα έφτανε μέχρις εσχάτων. Μέσα στην πρωτάκουστη αιματοχυσία και στο λύθρο οι επαναστάτες έπαιρναν ουσιαστικά το αληθινό πολεμικό βάπτισμα. Και βέβαια δεν χρειάζεται να δικαιολογούμε τις μαύρες σκηνές που εκτυλίχθησαν στους δρόμους και στα σπίτια της πρωτεύουσας με το μένος αιώνων κατά του τυράννου. Οι Μοραΐτες μετρούσαν μόλις έναν αιώνα σκλαβιάς. Είχαν όμως αναγκή μια κατάσταση απόλυτου ασυδοσίας για να ανακτήσουν την φυλετική τους αυτοπεποίθεση. Και την ανέκτησαν με μια αθεμιτουργία που δεν βρήκε ποτέ τον υμνητή της. Το νεοσύστατο κράτος είχε ανάγκη την προβολή ηρωϊκών θυσιών γι'αυτό το Μεσολόγγι απέβη εθνικό σύμβολο ενω η Τρίπολη αποσιωπήθηκε''»<ref>Παπαγιώργης Κ. 2001, ''Κανέλλος Δεληγιάννης'', Καστανιώτης, Αθήνα, 124.</ref>.
 
Στο έργο του Άγγελου Βλάχου «Ένας Φιλέλλην για το 1821» έχουμε την άλωση κατ’ αφήγησιν -υποτίθεται- του Gordon.
 
==Εκδηλώσεις τιμής==
Η Άλωση της Τριπολιτσάς εορτάζεται στην πόλη κάθε χρόνο την 23 Σεπτεμβρίου, με πολιτικές και θρησκευτικές τελετές παρουσία επισήμων. Σε εορτασμούς κάποτε παρίσταται και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας.<ref>[http://arcadia.ceid.upatras.gr/arkadia/dimosevents/alositrip99/esiea.html Κοτσιάνης Αλέξανδρος (Δήμαρχος Τριπόλεως), Ταλαγάνης Δημήτρης (Αντιδήμαρχος), Συνέντευξη Τύπου για την 178η επέτειο της Απελευθέρωσης της Τριπολιτσάς.]</ref><ref>[http://www.eleftheriaonline.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=230:%CE%B5%CE%BA%CE%B4%CE%B7%CE%BB%CF%8E%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CF%80%CE%AD%CF%84%CE%B5%CE%B9%CE%BF-%CE%B1%CF%80%CE%B5%CE%BB%CE%B5%CF%85%CE%B8%CE%AD%CF%81%CF%89%CF%83%CE%B7%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%84%CF%81%CE%AF%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B7 Φωτογραφίες από τον εορτασμό της 184ης επετείου της άλωσης της Τριπολιτσάς (25-9-2005)]</ref>
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/wiki/Άλωση_της_Τριπολιτσάς"