|
Το '''Γαρδικάκι''' είναι χωριό της [[Αλβανία|Αλβανίας]] και βρίσκεται στην επαρχία Μεσοποτάμου, στο [[Νομός Αυλώνα|νομό Αυλώνας]].
{{δα|1=πειραματισμός χρήστη}}
[[Κατηγορία:Χωριά της Αλβανίας]]
Το '''Γαρδικάκι''' είναι χωριό της [[Βόρεια Ήπειρος|Βορείας Ηπείρου]]. Βρίσκεται στην επαρχία Μεσοποτάμου, στο [[Νομός Αυλώνα|νομό Αυλώνας]] της [[Αλβανία|Αλβανίας]].
== Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ ==
Η περιοχή, νοτιοδυτικά της κορυφογραμμής του Πλατοβούνιου, ξεκινώντας από το Μακκρύκαμπο βορειοδυτικά εώς τη Σουστουτσάλα βορειοανατολικά και εντός των λόφων Τσιέλλο και Μύραση εώς κάτω στον ποταμό Μπίστριτσα ανατολικά, Λακοπείνα νοτιά και, δυτικά το βουνό Κόπρο, καλείται κοιλάδα του Γαρδικοπόταμου.
Το όνομά της προέρχεται από τον όρο ποτάμι, η υδρολογική λεκάνη του οποίου αποτελεί την ίδια τη κοιλάδα, και το όνομα του οικισμού Γαρδικ(ο)άκι, έδαφος, υπό την κυριαρχία του χωριού Γαρδικάκι, όπου ο ποτάμος ρέει.
Η κοιλάδα, όπως τη κάλεσε ο άγγλος περιηγητής ο συνταγματάρχης Leek το 1806, μοιάζει με ένα «φυσικό γιγάντιο αμφιθέατρο».
Η ποικιλομορφία του τόπου, το πόσιμο νερό, το ήπιο μεσογειακό κλίμα, και η εδαφολογική και φυτογεωγραφική σύνθεση προσέφεραν και προσφέρουν ευνοϊκές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της γεωργίας, κτηνοτροφίας, μελισσοκομίας κλπ.,
Οι ευνοϊκές προϋποθέσεις, αιώνες πριν, οδήγησαν στην ίδρυση του έλληνο-χρηστιανικού οικισμού και τον κάλεσαν Γαρδικάκι.
Το Γαρδικάκι υψώνεται στους νοτιοδυτικούς προπόδες του Πλατοβούνι σε μία φυσική κατάληλη θέση ανάμεσα ολόχρονης πράσιναδας σε 280 - 320 μ. υψόμετρο πάνω της επιφάνειας της θάλασσας και μόλις λίγα χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης του Δελβίνου.
Ο αυτοκινητόδρομος Δέλβινο-Αργυρόκαστρο χωρίζει το χωριό σε 2 συνοικίες, ''ο άνω και κάτω μαχαλάς.'' Οι δυό συνoiκίες χωρίζονται στα δύο από την κεντρική οδό, η οποία αρχίζει από τους Μαργάτες στον κάτω μαχαλά, νότιο ανατολικό σημείο και εώς στο βόρειο όρiο του άνω μαχαλά, στην οικία (πρώην Ν. Λιωλη) του Πάνο Μούργκα. Η οδό έχει πλάτος δύο με τρία μέτρα και διακλαδώνονται σε παράδρομους των νοικοκυριών.
== ΟΙ ΓΕΙΤΟΝΕΣ ==
Χάρη τη γεωγραφική θέση, το Γαρδικάκι έχει κοινά σύνορα με πολλά χωριά γύρω του.
Από βορειοδυτικά, βόρειο και εώς βορειοανατολικά στην κορυφογραμμή του Πλατοβούνι το Γαρδικάκι γειτονέυει με τα χώρια της Δρόπολις, Τεριαχάτες, Σωφράτικα, Δούβιανι και Βάνιστα. Ανατολικά και νοτιοανατολικά με το χωριό Πέτσα(2.6 χλμ),, στην γραμμή Σουστουβάλα, κορυφή του Τσιέλου, Μύραση, Κριπούνια, Πέτρα του Λάσκα, Χούσοβο μέχρι κάτω στον ποταμό Μπίστριτσα. Δυτικά, με τη Μονή της Κάμενας (Κακοδίκι 6.7χλμ) στη γραμμή Μακρύκαμπο, Κορυφή της Λεύκας και μέχρι που κατεβαίνει στο Nερούτσικο. Νοτιοδυτικά και νότια με το χωριό Σιρακάτι (3.2χλμ), στη γραμμή αυτοκινητόδρομος Γαρδικάκι-Δέλβινο κατεβαίνει στη Λακκοπίνα, στο Γαρδικοπόταμο εώς τον ποταμό Μπίστριτσα.
== ΓΕΩΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ==
Μέσα σ’ αυτόν τον κύκλο, το μεγαλύτερο μέρος της κοιλάδας με περιπού τριάντα τετραγωνικά χιλιόμετρα, με εξαίρεση την πεδιάδα του Αϊ Μηνά, του Αϊ Γιωργή, του Αϊ Νικόλα, της Κατούνας, της Σιώρενας, το Χάνι, το Παρασπόρι, τα Χωράφια και τα Σιάδια, είναι ορεινό και ημιόρεινο.
Μία σείρά με υψώματα περικλείουν την κοιλάδα. Δεσπόζουσα κορυφή με 1355 μ. ύψος είναι το Μακρύκαμπο η οποία αποτελεί το βορειοδυτικό όριο της κοιλάδας, ακολουθεί η Λευτοκαριά 1230μ. από τον βορά και τη Σούστουβαλα 1080μ. βορειοανατολικά. Δυτικά με υψος 918μ, υψώνεται το βουνο Κόπρος, ανατολικά από τον Τσέλο με 720μ. και τον Μυραση με 470μ. και απο τον νότο τον Σμόλικα με 392.5μ. και την Τσερα 412.3μ. Το χαμηλότερο σημείο, σε ύψος 100 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, είναι το Χούσιοβο.
Η κοιλάδα αποτελείται κυρίως από ασβεστολιθικούς σχηματισμούς που τείνουν υψηλή διάβρωση. Λόγω της κλίσης του τόπου, τα προσχωσιγενής ιζήματα, κυρίως αμμοχάλικια, η ταχεία ροή του νερού τα μεταφέρει και συσσωρεύει στα χαμηλότερα σημεία της κοιλάδας, βλάπτοντας την εδαφολογική δομή.
Το Πλατοβούνι δημιουργεί φυσικό τείχο εμποδίζοντας την κάθοδο των ψυχρών βόρειων ανέμων προς το χωριό, από την άλλη πλευρά, συγκρατεί τους ζεστούς μεσογειακούς ανέμους, συμβάλλοντας έτσι, όχι μόνον, κρατώντας την κοιλάδα υπό την επήρεια του ήπιου μεσογειακού κλίμα, συμβάλλοντας έτσι όχι μόνο, τη δημιουργία ηπίου μεσογειακόυ κλίμα, με ζεστό και ξηρό καλοκαίρι και ήπιο βροχερό χειμώνα, αλλά και στην άυξηση βροχόπτωσεων, κυρίως κατά την άνοιξη και το φθινόπωρο, με γύρω 1150 μέχρι 1800 χιλιοστά, γίνοντας κύριος τροφοδότης με νερό του Γαρδικοπόταμου, που πηγάζει στις νότιοδυτικές υπώρειες του. Οι πιό εξοικειωμένες πηγές είναι ο Ιζβορος, τα Πηγαδάκια, η Ζμίξη, το Σοποτό, το Κρυονέρι, το Πηγάδι, ο Μπρύζος, η Στρίγλλα, κλπ.
Τα νερά, λόγω της έλλειψης δάσου ως αποτέλεσμα την ανεξέλεγκτη υλοτομία και πυρκαγιών για τη δημιουργία βοσκότοπων για τα βοείδι, κατεβαίνοντας από του Πλατοβούνι τα ύψη, έχουν οδηγήση εκτεταμένη διάβρωση του τόπου, δημιουργώντας πολλούς χείμαρρους με στενές και βαθιές χαράδρες και εντυπωσιακούς καταρράκτες.
Από την ένωση των χειμάρρων νερά σχηματίζεται το Γαρδικοπόταμι, παραπόταμος της Μπίστριτσας. Γύρω 500 μέτρα μήκος, μετά από την ένωση τους, ρεεί μέσα σε στενό και βαθύ φαράγγι και μετά το Μαρμαρένιο, εώς που ενώνει τη ροή του ποταμού Μπίστριτσα ρέει κάτω από αιωνόβια πλατάνια.
Εντυπωσιακός είναι ο καταρράκτης του Σοποτού με γύρω 100μ. ύψος.
Η πολυμορφία του τοπίου, με πεδιάδες, λόφους και βουνοκορφές, με τα "Ζωνάρια" και τον περίφημο καταρράκτη του Σοπωτού, συνθέτουν εξαιρετικό παζλ ομορφιάς και προσφέρουν ευκαιρίες για απολαυστικές εκδρομές και διάφορες αθλητικές ασκήσεις στην πεζοπορία, ορειβασίας και κυνήγι.
== Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΞΕΚΙΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΤΟΠΩΝΥΜΙΟ ΓΑΡΔΙΚΑΚΙ ==
Επιγραφικά ευρήματα δεν έχουμε.
Οι γνωστές φιλολογικές μαρτυρίες δε έχουν διευκρινήσει ακόμα την προέλευση της επωνυμίας Γαρδικάκι, όμως οι γνώσεις που κυριαρχούν είναι:
Η πρώτη εκδοχή. Λατινική προέλευση .
Η μόνη επιγεία οδός, μετακίνησης και επικοινωνίας, που συνδέει τις ακτές του Ιόνιου (το λιμάνι Ά. Σαράντα) με την ενδοχώρα, το Αργυρόκαστρο, Ιωάννηνα κλπ. μέχρι τη δεκαετία του ’70α του εικοστού αιώνα, περνούσε στο Γαρδικάκι.
Η οδός από το Δέλβινο μέχρι που κατηφορίζει στην κοιλάδα του Δρίνου, το μεγάλυτερο μερος της, κατά μήκος της οροσειράς Πλατοβούνι, περνά σε ακατοίκητες περιοχές, που απειλούνται από ληστρικές επιθέσεις. Η ανάγκη προστασίας της διάβασης από τις απειλές βαρβάρων ανάγκασε τους ρωμαίους ηγεμόνες να χτίσουν κάστρα φρουρά σε επιλεγμένες θέσεις της διάβασης. Πιθανός η Παλιοκούλια, ξεκινώντας από τη τοποθεσία και την επωνυμία (κουλά ), να ήταν στρατιωτική φρουρά, η όπια του δάνισε το λατινικό όνομα Gard-hiq (Γαρδίκ-ι), που σημαίνει φρουρά. Στους επόμενους αιώνες, το υποκοριστικό του μετατρέπεται από Γαρδίκ-ι σε Γαρδικάκι.
Η δεύτερη εκδοχή. Παλαιοσλάβικη προέλευση.
Την εξηγεί ο Γρηγορης Κατσαλίδας. Η επωνυμία Γαρδικακι, γράφει αυτός, προέρχεται από τη ρίζα ΓΡΑΔ-πόλη, με αναγραμματισμό έγινε ΓΑΡΔ και με την κατάληξη ΙΚ έγινε ΓΑΡΔΙΚ παίρνοντας όπως και την κατάληξη σμίκρυνσης, η λέξη έγινε ΓΑΡΔΙΚΑΚΙ που σημαίνει πολίχνη.
Πιθανός, όταν οι σλάβοι κατακτήσαν το μέρος, τον 6ωναιώνα μ.Χ., εδώ, βρήκαν έναν πανέμορφο οικισμό και τον κάλεσαν ΓΡΑΔ, πόλη.
Η σλαβική προέλευση ορισμένων τοπωνυμίων όπως Σοποτό (καταρράκτης), Σμόλικας (κόκκινη γη) κλπ. έχουν ενδιαφέρον για το σκοπό αυτό.
Ανεξάρτητα ποιά εκδοχή θα κριθεί επιλέξιμη, αξίζει να τονίστει ότι, και οι δύο θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη του χωριού στους πρώιμους χρόνους
== Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΜΑΞΙΤΗ ΟΔΟΣ ==
Η θέση του χωριού είναι ευνοϊκοί και αποτελεί φυσική διάβαση
Κατά μέση της κοιλάδας, περιπού τα 3χμ. μήκος, περνά η ιστορική αμαξιτή οδός, μιά αρτηρία της Εγνατία Οδός. Η μόνη επιγείας οδός σύνδεσης των ακτών του Ιονίου με την ενδοχώρα, τη κοιλάδα της Δρόπολις κλπ. Αρχαία ήταν πεζόδρομος, αργότερα με σκοπό τη ολόχρονη κυκλοφορία των αμαξάδων, την διεύρυναν και την πετρόστρωσαν.(τα ίχνη ακόμα διακρίνουν, ενώ το πετρόστρωμα δεν υπερβαίνει τα λίγα μέτρα μήκος). Σε διάφορα σημεία του δρόμου επί τουρκοκρατίας χτίσθηκαν χάνια, ένα από αυτά στο Γαρδικάκι, σήμερα "μπάτζιος". Κατά τη διάρκεια του Α 'Παγκοσμίου Πολέμου, 1916-1919, τα ιταλικά στρατεύματα εισβολής, για στρατιωτικους σκοπούς τη διεύρυναν και εκτίσαν μερικά γεφύρια, μετατρέποντας σε μια εθνική οδό, ρόλο όπου εκτελεί εώς σήμερα.
Κατά των αιώνων, η οδός διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην μετακίνηση των ανθρώπων και τη μεταφορά των εμπορικών ανταλλαγών.
Δυστυχώς, πολλές φορές, η παρουσία του δρόμου έχει ευνόησει τις βαρβαρικές επιδρομές όπου το έχουν κάνει πεδίο ληστείων, με αποτέλεσμα την ερήμωση της ύπαιθρος. Όπως και η 17 Σεπτεμβρίου 1943 όταν ο ιταλικός στρατός έκαψε τα πάντα, σπίτια, εκκλησίες, το σχολείο, τα ζώα, οπωροφόρα δέντρα και ό,τι ήταν όρθιο. Μπροστά στην καταστροφή οι Γαρδικακιώτες στάθηκαν όρθιοι και αρχίσαν να ξανακερδίσουν το παρόν, με αυτό που απέμεινε. Ως γνωστόν ήταν τα ερείπια και η συστολή του χωριού.
Τα νερά, λόγω το απότομο της πλαγιάς του βουνού της έλλειψης δάσου ως αποτέλεσμα την ανεξέλεγκτη υλοτομία και πυρκαγιών για τη δημιουργία βοσκότοπων για τα βοείδι, κατεβαίνοντας από του Πλατοβούνι τα ύψη, έχουν οδηγήση εκτεταμένη διάβρωση του τόπου, δημιουργώντας πολλούς χειμάρρους με στενές και βαθιες χαράδρες και εντυπωσιακούς καταρράκτες. Από την ένωση των χειμάρρων νερά σχηματίζεται το Γαρδικοπόταμι, παραπόταμος της Μπίστριτσας
== Η ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΔΙΑΔΡΑΜΑΤΙΖΕΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΣΧΗΜΑ. ΟΙ ΘΡΥΛΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΓΑΡΔΙΚΑΚΙ... ==
Τα ιστορικά γεγονότα, από την έλλειψη των αρχειακών εγγράφων, έχουν τάση να επιστρέψουν σε μύθους.
Στο Γαρδικακι, αλλά και σ' όλη την περιοχή της Ήπειρο, διηγούνται δυο δημοφιλείς θρύλοι, πράγματι, αυτοί εκφράζουν ιστορικά γεγονότα που πραγματικά έχουν συμβεί, αλλά η έλλειψη έγγραφων, έχει αναγκάσει τους ανθρώπους να τους μεταδίδουν από γενιά σε γενιά μέσα από τη λαϊκή δίηγηση.
Οι δυο πασίγνωστοι θρύλοι είναι δημιουργήματα της εποχής 1024-1430, όταν η περιοχή υπό τη διοίκηση του Δεσποτάτου της Ηπείρου, αισθάνθηκε μεγάλη οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη, σε αυτές τις συνθήκες, οι άνθρωποι άρχισαν να μιλούν για την αρχαία ιστορία τους.
Το γεγονός αξίζει την προσοχή.
Πρώτων:Ο θρύλος της Μονοβύζας διήγε: «στα παλιά χρόνια , ήρθε από τη θάλασσα η '' Μονοβύζα'', η οποία είχε υπερφυσικές δυνάμεις. Αυτή έψαχνε το γιό της που είχε χαθεί σε αυτά τα μέρη.Έψαξε πολύ αλλά τον γιό δεν τον βρήκε. Τότε θύμωσε και άρχισε να εκδικηθεί. Σκότωσε αθώους ανθρώπους κατέστρεψεπ όλεις και χώρια και έκαψετα παν.
Οι κάτοικοι του χωριού για να σωθούν εγκατέλειψαν τις εστίες τους και κρύφτηκαν στη Σπηλιά της Αρκούδας (Αρκουδότρυπα), που βρίσκεται στο Βουνό Μπάφι, του Γαρδικακίου...»
Ο θρύλος, βάση τις ιστορικές πηγές, αφιερώνετε στην Τεούτα, τη χήρα του βασιλιά Άγρωνα τις Ιλλυρίας(αναγνωρισμένη και Μονοβίζα), η όπια το έτος 230 π.Χ. απόστειλε εκστρατευτικό σώμα και κατάχτησε την Φοινίκη και τα περίχωρα, δήωσε την χώρακαι συνακόμισε δούλους και λεία.
Δεύτερων: Και ο «δρόμος του φιδιού» που αναφέρει ο θρύλος του δράκοντα, διήγε : «τα παλιάχρόνια, υπήρχε ένας σπουδαίος οικισμός, με άσπρα σπίτια μέσα στις πρασινάδες.Οι κάτοικοι υπέφεραν γιά νερό. Κοντά στην πηγή του οικισμού, σε μία σπηλιά ήταν ένα ςδράκοντας ο οποίος να επιτρέψει τους κάτοικους να πάρουν νερό ζητούσε να καταβροχθίσει μία νέη έναν νέο των 25 χρονών. Κανένας δεν τολμούσε να πλησιάσει την πηγή. Ο τόπος ξηραίνονταν γιά μία σταλιάνερό. Ένα πρωί ένας συνετός γέροντας φόρτωσε το ζώο με κάρβουνο, ανάμεσα του έβαλε μία αναμμένη ίσκα και ξεκίνησε γιά την πηγή. Ο δράκοντας καταβρόχθισε το ζώο μαζί με το φορτίοτου. Η ίσκιωνα σιγά-σιγά άρχισε να καίει το κάρβουνο και τα σωθικά του δράκοντα». Τότε αυτός θυμήθηκετην συμβουλή του πατέρα του, όταν βρεθεί σε δύσκολη θέση να φωνάξει: «Έβγα μανά θάλασσα και αδερφή μουΜπίστριτσα»και αυτές θα τον σώσουν. Τότε πήρε το δρόμο στην πλάγια του Πλατοβούνιο, βγήκε στην κορυφή πάνω από το χωριό Γαρδικάκι και, από εκεί φώναξε τη θάλασσα και τη Μπίστριτσα...» Η θάλασσα ήταν μακριά και η Μπίστριτσα είχε θυμώσει κι έτσι δεν μπόρεσαν να τον βοηθήσουν.
Περπατώντας από το στόμα του έβγαιναν τα βαλανιδιά που είχε φαεί, αυτά φύτρωσαν και έγιναν δύο σειρές με ψηλά δέντρα.
Η λαογραφία του τόπου τις δύο σειρές με δέντρα της έχει απαθανατίσει με το όνομα "ο δρόμος του φιδιού".
Τα "Ζωνάρια", όπως συνηθίσουμε να καλούμε αυτές τις δύο σειρές με δέντρα, είναι ένα πραγματικό θαύμα της φύσης και θαυμάζει αυτούς που τα ατενίζουν.
Και "ο δρόμος του φιδιού", όχι μόνο γιατί το μεγαλύτερο μήκος του εκτείνεται κατά μήκος του βουνού, που ανήκει στο Γαρδικάκι, αλλά ο θρύλος διήγει:«... όταν βγήκε στην κορυφή του βουνού πάνω από το Γαρδικάκι φώναξε: « Έβγα μανά θάλασσα και αδερφή μου Μπίστριτσα...»
Ο θρύλος, με βαση τις ιστορικές πηγές, ανήκη στον Τοτίλα, του πρίγκιπα των Γότθων, ο οποίος το 551 μ.Χ. καταστρέψε τη Δωδώνη και τις γύρω περιοχές.
Από τι αναφέρουν οι θρύλοι, εφιστά τη προσοχή ότι, τα γεγονότα λαμβάνουν χώρα στο έδαφος του χωριού και αναφέρουν το όνομα Γαρδικάκι, ως απόδειξη της ύπαρξης του, σε αυτόν το χρόνο. Τα ''πολύ παλιά χρόνια", τον καιρό της ''Μονοβίζας'', το 230 π.Χ.
Αυτά τα γεγονότα δεν είναι τυχαία και αξίζει να αξιολογηθούν.
Τελικά, και οι δυο θρύλοι αναφέρουν το Γαρδικάκι και επιβεβαιώνουν την ανθρώπινη παρουσία σ΄ αυτό το τόπο από τα «πολύ παλιά χρόνια» (ίσως πριν από το έτος 230 π.Χ.).
== Η ΑΓΑΠΗ ΓΙΑ ΤΗ ΓΕΝΕΤΕΙΡΑ ΑΦΥΠΝΙΖΕΙ ΤΗ ΑΝΑΓΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ ==
Tο Γαρδικακί, υπάρχει σήμερα ως απόδειξη και προϊόν της αγάπης, της πίστης και της ανδρείας των παρελθοντικών γενεών που το υπερασπίσαν και το ανοικοδόμησαν, ακόμη και από τα θεμέλεια, μετά τις καταστρεπτικές ληστρικές εκστρατείες των βαρβάρων στο πέρασμα των αιώνων, αφήνοντας των διαδοχικών γενιών ένα πολύτιμο κληροδότημα.
Για την παλαιότητα του χωριού οι γνώσεις μας είναι ελάχιστες.
Ωστόσο, τα ερείπια των οικιακών και θρησκευτικών κτίριων, τα απόβλητα των δημόσιων έργων που έχουν επιβιώσει την εξαφάνιση και εξακολουθούν να μαρτυρούν, οι φιλολογικές και ιστορικές μαρτυρίες, η μυθολογία κλπ.είναι μερικά από τα γεγονότα που φωτίζουν την αρχαιότητα του χωριού, την οικονομική και την κοινωνική ζωή, τη θρησκεία, τον πολιτισμό, την εκπαίδευση και την ιδιοκτησία της γης κλπ.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΥΛΙΚΟ.
Tο Γαρδικάκι στο πέρασμα των αιώνων έχει υποφέρει τις καταστροφικές συνέπειες. Απόδειξη είναι τα ερήπεια των κτίριων και τα απομεινάρια των κοινωνικών εγκαταστάσεων, που υπάρχουν σε διάφορα σημεία του χωριού.
Από τα κυριότερα υλικά τεκμήρια είναι τα ερείπια των οικιστικών κτίριων στην Αγριοκερασιά, Μπουζουκάτες, Αϊ Δημήτρη(Τσιφλίκι), Αϊ Νικόλα, Παλιόκαστρο, Παλιάμπελα, Καρανάσιου κλπ.
Των ναών του Αϊ Μηνά, Αϊ Θανάση, Αϊ Δημήτρη, Αϊ Νικόλα κλπ.
Τα αρχαία κοιμητήρια πλησίον των ναών του Αϊ Δημήτρη, Αϊ Νικόλα, Αϊ Γεώργη, Αϊ Μηνά, Αγία Παρασκευής, εκκλησίας της Παναγιάς και Ταξιάρχη Μιχαήλ. (Σημείωση: Ο χώρος των τάφων και ναών μετά το έτος 1967 μετατράπηκε σε γεωργική γη, καταστρέφοντας αντικείμενα που θα μαρτυρούσαν την ιστορία.)
Τα απομεινάρια, με μαρσπιέ από της δύο πλευρές κατά το μήκος των αρχαιών πλάκοστρωτών σκάλων, μεταξύ Αγριοκερασιάς και Μπουζουκάτες, εντός του δάσου.
Τα ίχνη και απομεινάρια της ιστορικής αμαξιτής οδός
Τα απομεινάρια των επτά νερόμυλων.
Τα απομεινάρια ενός κεραμικού αγωγού που έφερνε πόσιμο νερό στη Μονή από τη πηγή Σοπωτός.
Τα απομεινάρια των κεραμικών σωληνάριων του Μπρίζου κλπ.(τα κεραμικά είναι το δείγμα ανεπτυγμένου κοινωνικού και πολιτιστικού επιπέδου και ανήκουν στην Ελληνο-Ρωμαϊκή περίοδο).
Τα παραπάνω τεκμήρια αποδεικνύουν όχι μόνο την ύπαρξη εδώ ενός αρχαίου οικισμού, αλλά και ανακαλύπτουν το κοινωνικ’ο και οικονομικό επίπεδο, τον πολιτισμό και την θρησκευτική ταυτότητα των κατοίκων, φωτίζωντας την ιστορία του τόπου.
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ
Αν και λίγα, αρκούν να σχηματιστεί μια γενική εικόνα του χωριού στο παρελθόν.
Η επίτευξη αυτού του στόχου δεν απαιτεί αξιολόγηση όλων των διαθέσιμων εγγράφων, εν συντομία, πιό κάτω, αναφέρω μερικά απ' αυτά που δείχνουν την ηλικία και ορισμένες από τις βασικές στιγμές του χωριού.
Με όλον το ενδιαφέρο μας να αναγνωρίσουμε το χρόνο της ιδρυσης του, μέχρι στιγμής, το τοπωνύμιο Γαρδικάκι, για πρώτη φορά το βρίσκουμε το 1062, σε έγγραφο που λέει: «Το μοναστήρι της Κάμενας κτίστηκε το 1062...το σύνορο των περιουσίων του μοναστηριού περνάει...στο Nερούτσικο και ανηφορεί ευθεία στο βουνό Κόπρος ... σύνορο με το χωριό Γαρδικάκι».
Ως συμπέρασμα, το Γαρδικάκι με όλη τη εδαφική του ακεραιότητα, όπως και σήμερα, υπήρχε στον 11ον αιώνα, ενώ, ο χρονος της ίδρυσης, αποδείχθηκε αιώνες πριν.
Επιπλέον, το έγγραφο εμπλουτίζει την ανθρωπογνωσία με την κοινωνική και πολιτιστική εικόνα, τη θρησκευτική πίστη και την παιδεία, σ’ αυτό αναφέρεται:
«Προς Βόρεια του χωριού Γαρδικακίου 1/4 της ώρας παρά την αμαξιτή οδών, άνω. Ιδρυθεί των 1622. Ενοριακή. Τμήμα Δελβίνου, Κάζα Δελβίνου, Μητρόπολις Δρυϊνουπολεως. Εισόδημα: 70 λίρες Τουρκίας. Παρέχει 5 λίρες τω σχολείο Γαρδικακίου »
Την πληροφορία τη δίνει και η Δρυϊνουπόλεως Μητρόπολης.
Η διδασκαλία το 1622 στο Γαρδικάκι, αποτελεί αξιόλογο ορόσημο.
Μια σειρά από άλλα έγγραφα, πληροφορούν τη αδιάκοπη ανθρώπινη παρουσία και άλλες ενδιαφέρουσες πληροφορίες στους κατοπινούς αιώνες.
1ο-«...η κατάληψη της πόλης του Δέλβινου, από τους τούρκους έγινε για τον αρχαίο αυτό ρωμαϊκό δρόμο. Σε διάφορα σημεία του δρόμου όπως στο Δέλβινο, στο Γαρδικάκι και στη Μουζίνα χτίστηκαν Χάνια για να ξεκουράζονταν τα καραβάνια» , γράφει ο Gulielmo de Vede Κarte το 1816.
...Το Δέλβινο, από τους τούρκους, για πρώτη φορά, κατακτήθηκε το έτος 1372...»
2ο-«Γαρδόν, ίσως το Γαρδίκι, ου ανωτέρω εμνησθημεν. Εστίδε και εν τη επαρχία Δελβίνου ταπεινή τις πολίχνη Γαρδικάκι λεγόμενη.»
Γράφει « Το Χρονικό της Δρόπολης», γραμμένο τον 15ου αιώνα.
Τα παραπάνω έγγραφα αποδεικνύουν την ύπαρξη του οικισμού Γαρδικάκι τον 14ου αιώνα, το 1372 , έτος της εισβολής του Δέλβινου από τους Τούρκους.
Οποιαδήποτε ερμηνεία που παρακάμπτει τα παραπάνω γεγονότα θεωρείται παραπληροφόρηση. Τέτοια αξιολογείται και αυτή του Α. Pango όπου λέει: «Το Γαρδικάκι κατοικήσιμο γνωρίζεται τον 16ου αιώνα...το έτος 1898 άνοιξε το σχολείο με 15 μαθητές...».
Όσον αφορά αυτό, δεν μπορώ να κρίνω αν αυτός ήταν σε επίγνωση με τα παραπάνω γεγονότα, εκτιμώ τη ανακρίβια του και όχι τον κ. Pango στην πλευρά των ανθελληνικών κύκλων, που σκόπιμα διαστρέβλώνουν τα ιστορίκά γεγονότα, ως ένα μεθοδευμένο σχέδιο για την αρπαγή τις γης και την εξάλειψη της ελληνικής μειονότητας.
Από τα παραπάνω στοιχεία καταλήγουμε σε διάφορα συμπέρασματα.
1ο Το Γαρδικάκι, αποδεικνύεται κατοικήσιμο το 11ου αιώνα (το έτος 1062) και βασίζοντας σε θρύλους, μπορεί να πρεσβεύει ότι οι ρίζες του βρίσκονται στη πρώτη μισό της Ιης χιλιετίας π.Χ.
2ο Ήταν ελέυθερο χωριό.
3ο Από το 1622 στο χωριό λειτουργούσε σχολείο, 276- χρόνια πριν από τι γράφει ο κ. Pango στην «Enciklopedia Delvinë Sarandë».
4ο Οριστικά, εμπίπτει η ανόητη φαντασία που θεωρεί εμάς ερχόμενους, αγρότες σε αλβανούς μπέηδες και αγάδες.
Είναι γνωστό ότι,
1ο Η γης, κατά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και εώς το τέλος του 17ου αιώνα, κληρονομουνταν από τον αγρότη στα παιδιά του.
2ο Ο αγάς και ο μπέης ήταν πλάσμα της οθωμανικής φεουδαρχικής διοίκησης. Η ιδιοκτησία της γης ήταν το "δώρο" του Σουλτάνου για τις υπηρεσίες που παρέχουν εις βάρος των ανθρώπων.
3ο Οι Γαρδικακιώτη είναι γηγενείς, κατοικούσαν εδώ πριν εισβολής τούρκων.
Κατά τη χιλιετή ιστορική διαδρομή του χωριόυ, εδώ άνθησε ένας οικισμός με κοινωνικό και πολιτιστικό ανεπτυγμένο επίπεδο, οι κατοίκοι του, στο πέρασμα των αιώνων επέδρασαν στα μεγάλα συμβάν, οι απόηχοι των οποίων εξακολουθεί να αντηχεί.
== Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ. ==
Κατά την εποχή της τουρκοκρατίας, για το σκοπό φορολόγησης, έγειναν πολλές απογραφές του πληθυσμού.
Παρ' όλες τις ανακολουθίες στα ονόματα, στον αριθμό των νοικοκυριών και των μελών τους, λόγω της ταυτότητας του εφόρου, ή την ανακρίβεια μετάφρασής, ή το ενδιάφέρο, χρήζουν ιδιαίτερη προσοχή. Αυτές πληροφορουν την οικονομική, κοινωνική και δημογραφική εικόνα του χωριού την εποχή εκείνη.
Ο ακόλουθος πίνακας, παρουσιάζει τη δημογραφική κατάσταση του χωριόυ μετά τη εισβολή τον τούρκων και εώς το τέλος του 20ου αιώνα.
'''Aρ Έτος απογραφής Σπίτια Αρρεν Θηλεν Οικογενειάρχοι'''
1- 1431 29 - - -
2- 1581-82 - - - 265
3- 1888 50 - - 250
4- 1895 43(34+9*) 62+29*=91 102+29*=131 222(164+58*)
5- 1913 - - - 230
6- 1921 46 135 140 275
7- 1923 48 138 130 268
8- 1925 49 138 130 268
9- 1927 50 - - 270
10- 1936 52 - - '''350'''
11- 1941 - - - 344
12- 1957 39 - - '''195'''
13- 1987 45 - - 207
Από μια γρήγορη ματιά, παρά ελλείψεις, παρατηρούμε, πρώτον: καθ 'όλο το χρόνο, ο αριθμός των νοικοκυριών κυμανθήκε από 25 ο χαμηλότερος το 1886 σε 52 υψηλότερος το 1937.
Δεύτερον, ο αριθμός των κατοίκων από τον υψηλότερο με 350 το 1936 στο χαμηλότερον με 195 το 1957.
Τρίτον, αν και δεν έχουμε μια ακριβή άποψη, αναλογίας φύλου, αρσενικό και θηλυκό, ο αριθμός είναι ισορροπημένος κλπ.
Τέλος, στο Γαρδικάκι, κατοικούν περιπού 50 οικογένειες που αριθμούν συνολικά 230-350 ατομα.
Περαιτέρω μελέτη απαιτεί πλήρη στοιχεία.
Η απογραφή του 1431, πρώτη μετά την εισβολή από τους τούρκους, εμφανίζει το Γαρδικάκι με 29 χανέδες(νοικοκυριά). Ενώ η απογραφή του έτος 1581-82, το χωριό παρουσιάζεται με 265 οικογενειάρχες και με βάση του καταβληθεντος φόρου, εμφανίζεται τρίτος πλουσιότερος οικισμός στην περιοχή μετά την Καμενίτσα και Δρόβιανη.
Στατιστική της περιοχής:
'''Χωριό Πληρωμή'''
1-Καμενίτσα............74 050
2-Δρόβιανι.............53 840
3-Γαρδικάκι............'''35 663 '''
4-Φοινίκη..............34 514
5-Δέλβινο..............34 000
6-Πετσά................25 700
7-Κώσταρη..............25 675
8-Μουζίνα..............12 000
9-Κακοδίκι............. 9 900
Από τις πρόσφατες στατιστικές της Ήπειρος, αυτή του 1895 δείχνει το χωριό χτισμένο σε δύο μέρη, με απόσταση 1,5 χλμ. το ένα από το άλλο. Με ιδιαίτερη αξία είναι η πληροφορία που δείχνει το Γαρδικάκι ελέυθερο χωριό. Επίσης, από αυτή μαθαίνουμε ότι, η αρχαία συνοικία του Άη Δημήτρη και τα εδάφη της, η οθωμανική διοίκηση αφού πρώτα την έδωσε "δώρο" στο άτομο της "αρεσκείας" της, την κάλεσε Τσιφλίκι.
Το Τσιφλίκι, όπως είναι γνωστό, περιλαμβάνη τα εδάφη δυτικά του Γαρδικοπόταμου και τα βοσκότοπια Κόπρος, Μπάφης και εώς το Μακρίκαμπο, κτήμα των χωριανών, δημεύθηκαν και δωθήκαν σε αρνησίθρησκο «προαγώγο» του Σουλτάνου, για τις υπηρεσίες που του πρόσφερε.
Χωριό Χανέδες Αρρέν Θυλέν Σύνολο
Γαρδικάκι.......34 102 62 164 Ελέυτερο
Γαρδικάκι*...... 9* 29* 29* 58* Τσιφλίκη (1,5 χλμ.) Σύνολο........ 43 131 91 222
Οι βαρύ φόροι και οι επιδρομές των βαρβαρων βούτηξαν το χωριό στη φτώχεια και τον πληθυσμό το μετέτρεψαν σε σκλάβο.
Είναι σημαντικό να τονίσω ότι, πριν την τουρκική εισβολή ο αριθμός των χανέδων κρίνεται να ήταν μεγαλύτερος από ό,τι προκύπτει στην απογραφή του έτος 1431.
Σ' αυτό το συμπέρασμα μας οδηγεί το γνωστό γεγονός ότι, στα πρόθυρα της τουρκικής εισβολής, ο πληθυσμός να ξεφύγει την τουρκική βαρβαρότητα, σε μεγάλο βαθμό οι ορθόδοξοι,μετανάστευσαν σε προστατευόμενες περιοχές εγκαταλείποντας τις εστιες τους, πράγμα που αποδεικνύεται από τα πολυάριθμα ερείπια.
Οι Γαρδικακιώτες, κατά την περιόδο της Τουρκοκρατίας, δοκιμάστηκαν ανελέητα. Η τούρκικη κυριαρχία ήταν εφιάλτης, ιδιαίτερα για τον ελληνικό πληθυσμό, η κακοδίοικηση, η βαριά φορολογία, η σκληρή συμπεριφορά με ταπεινωτικές διακρίσεις από τους κατακτητές και οι άλλες αυθαιρεσίες ανάγκασαν τους χωριάτες στη εγκαταλήψει του χωριού, με συνέπεια τη μείωση του πλήθος και τη συστολή του χωριου.
Αυτή τη βαρύ κατασταση ο Sir F. Elliot τη παρηγράφει έτσι:
« Έχω την τιμή, γράφει ο Sir F. Elliot προς τον τότε Βρετανό Υπουργό Εξωτερικών Sir Edward Grey, να σας μεταδόσω εδώ, σχετικά με την πώληση αριθμού χωριών της Ηπείρου στους δικού, του Σουλτάνου, με σκοπό, όπως υπάρχει ο ισχυρισμός, να διώξουν τους Έλληνες κατοίκους και να τους αντικαταστήσουν με μουσουλμάνους μετανάστες... Από το 1798 μέχρι το 1818 ο Αλί Πασάς των Ιωαννίνων είχε ...περάσει στο χέρι του και την γη...Όταν ο Αλίς νικήθηκε, η Πύλη πήρε όλη την περιουσία του, και 140 χωριά πέρασαν στην ιδιοκτησία του Υπουργείου Οικονομικών και του δημόσιου ταμείου. Το 1875, το δημόσιο ταμείο, έβγαλε τα χωριά αυτά προς πώληση ...99 χωριά κατοικημένα από 60,000 Έλληνες, παρέμειναν ιδιοκτησία του δημόσιου ταμείου της Οθωμανικής Κυβέρνησης, που έδωσε ορισμένα από τα χωριά αυτά ως δώρο σε άτομα της αρεσκείας της, μεταξύ των οποίων και του Eyoub Πασά ...»
Η ιδιότητες σε αλλά έγγραφα.
Από τα επίσημα ντοκουμέντα που βρίσκονται στο Αρχείο του Κράτος (ΑQSH.) και κάνουν λόγο για την ιδιωτική περιουσία, κατά την ανατροπή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στην αρχή της συγκρότησης του Αλβανικού κράτος, αναφέρω:" ...έχουν χαθεί τον χρόνο της Τουρκίας...", γράφει ο Κ. Τρομάρα Νομάρχης Αργυροκάστρου το 1922 προς τον Υπουργό Εσωτερικών.
Το έγγραφο πληροφορεί την έλλειψη των κτηματολογικών κατάλογων.
... Πιστεύουμε ότι, γνωρίζετε, που το Τούρκικο κτηματολόγιο δεν ήταν κτηματολόγιο αλλά λίστα και τα γραφεία του κτηματολογίου εκείνων τον καιρό ήταν φωλιά διαφθοράς .
Σημειώνουμε ότι, ουδέ κανένας επίσημος κατάλογος δασών της Τουρκίας βρίσκετε στο γραφείο του κτηματολογίου.
Στον αρ. 117, ο κατάλογος δασών υπ/νομαρχίας Δελβίνου αναφέρει:
«... το δασός του Μπάφι...κοινοτικό και απαρτίζεται από γράβα για ξύλα τζάκι και κερεστέ ...
Ο κατάλογος ακτημόνων αγροτών της Κοινότητας Κέντρου Δελβίνου υπογεγραμμένος από τον Κοινοτάρχη στις 03.01.1933 δεν παρουσιάζει κανέναν χωρικό από το Γαρδικάκι.
Κανένας Γαρδικακιώτης δεν περιλαμβάνεται στο κατάλογο με εκείνους που δεν εχουν γη σύμφωνα το νόμο (Τότε ο νόμος απαιτούσε το κάθε άτομο να είχε πάνω από 5- στρεμμάτα γη).
ΤΕΛΙΚΑ:
1ο κανένας Γαρδικακιώτης δεν ήταν «προλετάρ», δίχως γη.
2ο η κάθε οικογένεια είχαι απαραίτητη επιφάνεια γη, βάσητο νόμο,
3ο το δασός του Μπάφι είναι κοινοτικό και όχι ιδιωτικό,
4ο η διεκδικούμενη ιδιοκτησία από τους πρώην «αγάδες», είναι εκ νόμου.
Είναι γνωστό ό,τι η γη, κάμποι και βουνά δεν ήταν των μπέηδων και αγάδων. Ήταν κτήμα των χωρικών και δόθηκε ως δώρο από τον Σουλτάνο σε αρνησίθρησκους, που μπήκαν στην υπηρεσία του κατακτητή, να κρατήσει το υπόδουλο πληθυσμό, ειδικά τους Χριστιανούς.
Γεγονός που από της κρατικές αρχές χρησιμοποείται εις βάρος της ελληνικής μειονότητας στη νέα αρπαγή της γης, των λιβάδιων και των δάσων.
Aπό πληθόν παραδείγματα, όσο αφορά το ζήτημα των περιουσιών, η απόφαση του Δικαστηρίου Τιράνων της 28.07.2008 στην υπόθεση Κακομέ, αποκαλύπτει, άλλα και αποδείχνει δύο πρότυπα της επιβολής του νόμου από το αλβανικό κράτος. Ένα εις βάρος της ελλήνικης μειονοτητας και το άλλο υπέρ των υπολοίπων πολιτών αυτής της χώρας.
Το δικαστήριο διευκρινίζει :
"Η προέλευση της διεκδικούμενης ιδιοκτησίας πηγάζει από τη πράξη πώλησης ή χάρισμα της Οθωμανικής Κυβέρνησης. Το δικαστήριο διαπιστώσε ότι, στην Δημοκρατία της Αλβανίας δεν έχει, δεν μπορεί να έχει και δε θα έχει καμία νομική αξία η έκφραση βούλησης ενός ξένου κράτους σε σχέση με τη μεταβίβαση των δημόσιων περιουσίων που αποτελούν δημόσια περιουσία, ανεξάρτητα τη στιγμή που έχει γίνει μια τέτοια πραξη μέχρι να αποδειχτεί νόμιμα . Το οθωμανικό κράτος δεν είχε και δεν μπορεί να έχεί κανένα δικαίωμα κυριότητας επί ακινήτου, που ισχυρίζονται ότι, τα έχουν αγοράσει από αυτό".
Το σκεπτικό του δικαστήριου, που χρησιμοποιείται για να ανατρέψει το αίτημα των κατοίκων της Κακομές,"δεν μπορεί να αναγνωριστούν οι συναλλαγές που διέπραξαν οι Τούρκοι εισβολείς» "ας το κρίνουμε σωστό", ομώς σε χιλιάδες παρόμοιες περιπτώσεις, μη-έλληνες (αγάδες και μπεηδες) γιατί, δεν εφαρμόστηκε και η γης ελήφθηκε με βάση τα τουρκικά έγγραφα, όπως συνέβη και στο Γαρδικάκι;
Το γεγονός είναι προφανώς.
Η αναγνώριση γαίων, λιβάδιων και δάσων ως ιδιοκτησία των πρώην μπέηδες και αγάδες, από το Αλβανικό Κράτος είναι παράνομη πράξη και φανερή αντιπαρατάσσει εναντίον της ελληνικής κοινότητας. Αυτή ενέργεια αποδεικνύει την αμετάβλητη ανθελληνική στάση των αλβανικών αρχών.
== ΚΟΙΝΟΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΕΑ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΑ. ==
Από τα παιδικά μου χρόνια έχουν παραμείνει ζωντανές, οι διηγήσεις του πάππου μου με φίλους του, για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, όταν ο ίδιος και αρκετοί άλλοι συγχωριανοί είχαν πολέμησει εναντίον των Τούρκων. Για τη διάσημοι μάχη του Κιλδίζ όπου τραυματίστηκε στον ώμο. Για "Ιερούς Λόχους", εναντίων ληστρικών συμμορίων τούρκο-αλβανών κατά τα έτη 1914-1919, Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. κλπ.
Παρόλο τη σκληρότητα του οθωμανικού καθεστώτος, οι Γαρδικακιώτες κρατήθηκαν και με αξιοπρέπεια έδειξαν την πολιτιστική ταυτότητα, διατήρησαν τα πατρογονικά ήθη και έθιμα, τη γλώσσα και την θρησκευτική τους ζωή.
=== Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ===
Οι Γαρδικακιώτες ανήκουν στην Ορθόδοξη Χριστιανική πίστη.
Η θρησκευτική ζωή εκδηλώνεται με τη διατήρηση των παραδόσεων Ορθόδοξης πίστης, στην άσκηση των θρησκευτικών τελετών, στη φροντίδα και τη συντήρηση των ναών.
Οι ναοί, χτισμένη αιώνες πριν, απόδειξη ένος ορθόδοξου πολιτισμένου οικίσμου με έντονη ανάπτυξη. Μερικές από αυτές (ο Αϊ Νικόλας και ο Αϊ Δημήτρης) κατέρρευσαν το 1943 από τις φλόγες των ιταλών κατακτητών. Οι υπόλειπες, κατά το δικτατορικό καθεστώς του Χότζα, προπαντός μετά το έτος 1967 έπαθαν την πιο βαριά καταστροφή. Στις μέρες μας σε ελεεινή κατάσταση βρίσκετε όρθια ο Αϊ Γεωργείς και η Εκκλησία τις Πανάγιας. Ο Ταξιάρχης Μιχαήλ κατέρρευσε το καλοκαίρι του 2011 αφού κάηκε από τις φλόγες.
Η Μονή της Άγια Τριάδας έχει κηρυχθεί ως πολιτιστικό μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού της Αλβανίας , κατέρρευσε.
Σήμερα κατοικεί και μία οικογένεια μουσουλμανικής πίστης, που ήρθε από το Bureli το 1986.
Στα θρησκεύτικα ιδρύματα ανήκει μεγάλη περιουσία σε χωράφια, αμπέλια, λιβάδια, λιόδεντρα, αγιονέρια και νερόμυλος.
=== Η ΠΑΙΔΕΙΑ ===
Και στο Γαρδικάκι, όπως σ' όλων το χώρο με ελληνικό πληθυσμό, η διδασκαλία και η καλλιέργια του ελληνικού πολιτισμού, είχαν ως μοναδικό σκοπό, τη μορφώση και αφυπνίση της εθνικής συνείδησης , ως μία μορφή αντίστασης ενάντιων εισβολείς οθωμανών, ιταλών κ.α.
Η ποιό αρχαία γνωστή πληροφορία εώς τώρα, όπου έκθετει την ύπαρξη σχολείου, έρχεται από έγγραφο επί του οποίου δηλώνεται ότι, ...η μονή Αγίας Τριάδας το 1622 παρήχε 5-λίρες στο σχολείο.
Αυτή η πληροφορία μεταδίδει ειδικές αξίες, διότι παρουσιάζει τους προγόνους μας φιλόμαθης και φιλόπατρης, ασυμβίβαστόυς με τον κατακτητή, μιά αρετή πολιτισμένων ανθρώπων.
Η λειτουργία του σχολείου το 1662,( το άνοιγμα ανήκει πριν ) αποτελεί ιστορικό επίτευγμα για το Γαρδικακι και, αν συγκρίθει με το άνοιγμα το πρώτο σχολείο ελληνικής γλώσσας, 11 - χρόνια αργότερα, το 1633 στην πόλη του Αργυρόκαστρο, είναι αξιοζήλευτο.
Η βιαιότητα και τα εμπόδια των τούρκων εισβολείς, ειδικά μετά την άρνηση του προσηλυτισμού στο Ισλάμ τον 17ο αιώνα, δεν μπόρεσε να σταματήσει τους Γαρδικακιώτες να διδάξουν την μητρική τους γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό.
Αν και οι πληροφορίες από την οθωμανική περίοδο, δεν δίνουν πλήρες όραμα για την παίδεια, αποδείχνουν ότι, στο χωριό υπήρχε σχολείο. Το κτίριο του σχολειού μέχρι το 1943, που κάηκε από τον ιταλικό στρατό, ήταν στη κάτω συνοικεία, σε ιδιοκτησία της μονής, άνω της οδός που διασχίζει από τον Λάκο του Τέλη προς τον Αϊ Θανάση κλπ.
Οι κατοίκοι εξακολουθούν να το καλούν «παλιόσχολείο».
Παρόμοια στρατηγική ακολούθησε και μετά το 1912.
Η απροθυμία των αλβανικών αρχών να νομιμοποιήσουν το σχολείο και να διορίσει έναν δασκάλο εώς το 1943, αποτελεί ένδειξη του ανθελληνικού εθνικισμού από τις αλβανικές κυβερνήσεις.
Οι περιορισμοί που επιβάλλονταν ανάγκασε τους κατοίκους να ανοίξουν ιδιωτικό σχολείο. Όλα τα έξοδα για τη λειτουργεία του σχολείου ως και το μισθό του δάσκαλου, εώς το 1943, καλύφθηκαν από τούς χωρικούς.
Ως απόδειξη δημοσιεύω συμβόλαιο μετάξυ του Μηνά Δρόσου, δάσκαλου από το χωριό Kastriot (Δρόβιανη) με τη δημογεροντία του χωριού Κërthias (Γαρδικάκι) και το Κέντρο Δελβίνου, εκτός άλλων, στο οποίο διαβάζουμε τα αλβανοποιημένα ονόματα των χωριών.
Kontrato
"Midis kryepleqësisë së katundit Kërthias (Kardhikaqit) dhe Qendrës Delvinë dhe mësuesit privat Mina Dhroso nga katundi Kastriot(Dhrovian) i Poshtëm lidhet kjo kontrato:
1- Kryepleqësia e katundit Kërthias(Kardhikaq) dhe rajonit Qendër Delvinë, riemëron si mësues privat në shkollën minoritare të katundit të saj Kërthias(Kardhikaq) edhe për vitin 1939-1940 të naltë përmendurin z. Mina Dhroso i cili shërbente në shkollën në fjalë edhe vitin e kaluar.
2- Kryepleqësia në fjalë i detyrohet ti paguaj z .M.Dhroso kundrejt shërbimit të tij si mësues privat një shumë prej 40 franga ari në muaj, tue ja pague rregullisht në fund të çdo muaji.
3- Dhoma e fjetjes-banimit, zjarri, drita që do i nevojiten mësuesit detyrohet tja prokurojë kryepleqësia në fjalë.".. .
Αυτή την πραγματικότητα την υποστηρίζουν και τα ακόλουθα έγγραφα.
Στο συμβούλιο της κοινότητας της πόλη του Δελβίνου που συνήλθε στις 01.12.1922, ο τότε δημογέροντας Βασίλειος Μπιλέρος ζήτησε να διορισθεί δάσκαλος ελληνικής γλώσσας στο δημοτικό σχολείο του χωριού.
«Το αίτηματων χωριών Γαρδικάκι απάντα η Περιφέρεια Αργυρόκαστρου, δεν γίνεται δεκτό για τον σκοπό που σας έχουμε ενημερώσει.»
Γιά το ίδιο αίτημα, το 1926 η Περιφέρεια Αργυρόκαστρου ενημερώνει την αστυνομία, «για τα ελληνόφωνα σχολεία : έχουμε την πέτρα και το καρύδι».
Η επίπτωση είναι σαφής, οι κρατικοί θεσμοί για την πρόληψη της εκπαίδευσης στην ελληνική γλώσσα, αποδεικνύουν βία.
Την άνοιξη του 1945, μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, το σχολείο άνοιξε εκ νέου, με σύντομο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, γιατί η μάθηση γίνονταν έξω, δίπλα στο πρώην σχολείου, διότι το κτίριο του είχε καταρρεύσει από τις φλόγες του ιταλίκου στρατιού το 1943 .
Με εθελοντική δουλειά των κατοίκων και ένα μικρο ποσό των πολεμικών αποζημιώσεων, το 1948-1949, στο κέντρο του χωριού, χτίστηκε νέο σχολείο, το οποίο λειτούργησε μέχρι το 1968, όταν το δικτατορικό καθεστώς, με σκόπό να αυξησεί τη κομμουνιστική προπαγάνδα, το μετάτρεψε σε πολιτιστικό κέντρο.
Μετά το 1949 το σχολείο έγινε δημόσιο και η διδασκαλία σταδιακά τελειοποιήθηκε. Το 1994, κάτω από τη βία μίας παράλογης απόφασης από την κυβέρνηση Μέξι, η εκμάθηση σε ελληνική γλώσσα απαγορεύτηκε, μετατρέποντας σε αλβανικό σχολείο
Από εκείνη τη στιγμή το σχολείο έπαψε να λειτουργεί.
Η φιλομαθεία και ο πολιτισμός στους Γαρδικιώτες επικράτησε.
Στις μέρες μας πολλοί είναι οι απόφοιτοι τριτοβαθμίας εκπαίδευσης.
Υπερηφάνεια είναι οι δεκάδες διανοούμενοι όπως δασκάλοι, γιατροί, γεωπόνοι, οικονομολόγοι, πολιτικοί μηχανικοί, κτηνίατροι, καλλητέχνες, αθλητές κλπ. οι οποίοι προσδιορίζονται από τη γέννηση ή την προέλευσή τους Γαρδικάκιωτες.
Μερικοί έχουν ολοκλήρωσει μεταπτυχιακές σπουδές σε διάφορες
επιστήμες.Προς το παρόν στο χωριο δυστυχώς δεν λειτουργεί σχολείο.
=== ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΒΙΟΣ. ===
Οικονομική βάση στον τρόπο ζωής των χωρικών ήταν η γεωργία και η κτηνοτροφία.Αρκετοί ασχολήθηκαν με τη βιοτεχνία και το εμπόριο.
Οι γαρδικακιώτες ήταν ελεύτεροι άνθρωποι.
Η γης, η κοινή ιδιοκτησία της οικογένειας φυτεύοντανμε διάφορα γεωργικά σπάρτα.Τα βασικά ήταν τα δημητριακά. Απ' αυτά καλλιεργούνταν το σιτάρι, το κριθάρι, η βρίζα, οι φάκες, η βρώμη, τα ρεβιθιά κ.α.Η παραγώγη τους, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες, εμφανίζετε άλλοτε αρκετή και άλλοτε ελλειμματική.
Από τα πιο διαδομένα οπωροφόρα είναι τα αμπέλια, οι συκιές, οι αχλαδιές, οι κερασιές, οι καρυδιές, οι καστανιές, οι αμυγδαλιές, οι κυδωνιές, οι μηλιές, οι ρόδιες, οι συκαμινιές, οι κουμπουλιές και οι ελιές ενώ από τα άγρια οι γκορτσιές, οι κρανιές, οι κουμπαριές, οι σταφυλές κ.α.
Aπό τα καλλιεργούμενα λαχανικά είναι τα κρεμμύδια, το σκόρδο, οι πατάτες,τα φασόλια, οι ντομάτες, οι πιπεριές, οι μελιντζάνες, οι αγκινάρες, το σπανάκι, τα μπιζέλια, τα ρεβίθια, το μαρούλι, τα ανγκούρια, τα καρπούζια, τα πεπόνια, το μαϊντανό, ο κόπρος, ο δυόσμος κ.α.
Τα αιγοπρόβατα και τα πουλερικά αποτελούν τη βάση της κτηνοτροφίας.
Η παραγωγη των γαλακτοκομικών προϊόντων όπως το τυρί, γιαούρτι, βούτυρο, μυζήθρα, κλπ., τα αυγά και το κρέας ήταν αρκετά και αποτελούσαν τη κύρια τροφή των χωρικών.
Μερικές οικογένειες είχαν παραπάνω από 100 αιγοπρόβατα.
Οι κατάλληλες συνθήκες ευνοούν την καλλιέργεια των μελισσών.
Οι μελίσσες για αρκετές οικογένειες παρείχαν σημαντικά έσοδα και ποιότικη διατροφή.
Η θήρα ήταν μια σημαντική πηγή στην κάλυψη των αναγκών για το κρέας και την αύξηση του εισοδήματος για τους χωρικόυς.
Από τις φυσικές πρώτες ύλες είναι η δασική εκμετάλλευση, η ξυλεία και τα πολλά ιατροφαρμακευτικά χόρτα. Λειτουργούσε και νερόμυλος.
Εώς το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου οπότε το συνόρο έκλεισε, οι Γαρδικακιώτες σχεδόν όλες τις επικοινωνίες, τις είχαν με την Ελλάδα.
Την ενδοξότερη περίοδο, βάση τα ιστορικά έγγραφα και το πλούτος των ερείπιων, το Γαρδικάκι την έζησε πριν την κατάχτηση από τους Tούρκους.
Σ' αυτόντον τόπο άνθισε και απονέκρωσε η ζωή εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων. Μία μακρά ιστορική διαδρομή ανθρώπινης δραστηριότητας.
=== Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ, Η ΒΑΡΙΑ ΠΛΗΓΗ ΤΩΝ ΓΑΡΔΙΚΑΚΙΩΤΩΝ ===
Οι τραγικέςεξελίσσειςτου 20ουαιώνα, με τους Βαλκανικούς Πόλεμους, τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, την αναρχίακαι τις συμμορίεςτων αλβανώνλιστώνμε την προώθησητης ξένηςδιοίκησης, οι αντιλαϊκέςκυβέρνησες, ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και η κολεκτιβοποίηση που έκανε το δικτατορικό καθεστώς του Χότζα φτώχυναν το χωριό. Πολλοί χωριανοί να ξεφύγουν από τη απερίγραπτη ανέχεια, περιοδικά κατά τη διάρκεια των χρόνων, εγκατέλειψαν τις περιουσίες τους και μετανάστευσαν εντός και εκτός της χώρας.
Η εγκατέλειψη του χωριού, μετά των Β' Πανγκόσμιο Πόλεμο και κυρίως μετά τη συγκροτήση του γεωργικόυ συνεταιρισμόυ το έτος 1956, έγινε απαραίτητη ανάγκη για επιβίωση. Από τη γέννηση η από την καταγωγή, το 1987 υπολογίζονταν 102 οικογένιες εγκαταστιμένες σε διάφορες πόλες της Αλβανίας.
Η ανατροπή του δικτατορικού καθεστώτος το 1990υποκίνησε μαζική μετανάστευση με συνέπεια τη μείωση του πληθύσμου και τη συστολή του χωριού. Ο πληθυσμός έφτασε στο ποιό χαμηλό επίπεδο, οι περιουσίες ερείπωσαν, τα σπίτια και οι δρόμοι κατάντησαν σε ελεεινή κατάσταση, το σχολείο δε λειτουργεί, έπαψε η ανάπτυξη.Το χωριό έχασε τη ζωτικότητα.
Από τη γέννηση είτε από καταγωγή, γαρδικακιώτισες οικογένειες σήμερα συναντάμε στο Δέλβινο, Άγιους Σαράντα, Αργυρόκαστρο, Φίερι, Λιούσνια, Μπεράτι, Κουτσιόβα, Ελμπασάνι, Δυρράχιο, Τίρανα.κ.α και σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, Ε.Π.Α. κ.α
H εγκαταστάση, το 1959 , οικογένειων βλάχικης κατάγωγης, ο αριθμός των κάτοικων αυξήθηκε, μεταβαλλόντας την ιστορική του ομοιογένεια.
Το 1986 στο χωριό εγκαταστάθηκε και μία οικογένεια έξι μελής που προήλθε από το Μπουρέλι (βορρά), μωαμεθανή στο θρήσκεμα.
=== ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΕΞΑΛΒΑΝΙΣΜΟΥ ===
Η αποξένωση της εθνοτικής σύνθεσης του πληθυσμού και εδαφών που κατοικούνται από την ελληνική μειονότητα, ήταν και παραμένει η μόνιμη στρατηγική.
Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας επιχειρήθηκε ο εξισλαμισμός του τόπου. Μετά πτώσης της οθωμανικής κυριαρχίας και δημιουργία του αλβανικού κράτους, ξεκίνησε νέα εκστρατεία αλβανοποίησης του τόπου.
Κατ 'αρχάς, επιλέχτηκε άδειασμα των κατοικούμενων εδαφών από την ελληνική μειονότητα και αντικατάστασή τους με αλλοεθνής.
Να επιτευχθεί ο στόχος, εξελεγουν τα κατασταλτικά μέτρα της εξουσίας, όπως η βαριά φορολογία, η μείωση των οικονομικών ζωνών των χωριών, ως αποτέλεσμα της αρπαγής γαιών και λιβαδιών με πλαστά έγγραφα κλπ. σε μια εποχή που οι εγκληματικές συμμορίες, κλέβουν το πλούτος των χωρικών, σκοτώνουν αθώους ανθρώπους και καίνε μειονοτικά χωριά.
Αυτή τη βαρύ οικονομική κατάσταση τη αποδεικνυεί η απόφαση της Περιφέρειας Αργυροκάστρου το έτος 1921 «Δεν μπορούν να πληρώσουν το φόρο του έτος 1920 και 1921»
Κατά την περίοδο του Α' Παγκοσμιού Πολέμου ο ιταλικός στρατός προκάλεσε πολλές ζημίες. Εκλεισε το ελληνικό σχολείο και άνοιξε ιταλικό.
Οι τουρκο-αλβανικές συμμορίες του Σιάκιο Λάπα, Μεχντί Φέτσι, Σελάμ Μουσά κ.α. έγιναν ο τρόμος των κατοίκων. Το έτος 1919 το χωριό το λεηλάτησε μια σπείρα από τη Λιαμπερία η οποία εκτός άλλων πήρε όμηρα μερικά παιδιά.
Ένα πίσω το άλλο καταστρεπτικέ η ηρεμία, γράφει στις 29 Μάιου 1921 η εφημερίδα OMONOIA-KONKORDIA. Στη Φράστανη δολοφόνησαν έναν άνθρωπο. Στη Γράπση έγδαραν τον πολίτη μέσα στο μαγαζί του μέρα μεσημέρι. Στο Κρόγκι έγδαραν δυο ανθρώπους και τελικά σκότωσαν τον γούμενο του μοναστηριού της Κάμενας μαζί με τον υπηρέτη του.
Μετά τη αποτυχία λόγω της ανδροπρεπής αντίστασης της μειονότητας, το έτος 1925 εξελέγη η αποξένωση των τοπωνυμίων «ξένης προέλευσης''
Για το σκοπό αυτό, ο Νομός Αργυροκάστρου το 1927 με απόφαση αρ. 321, αποφάσισε την αλλαγή των τοπωνύμιων με '' ξένη προέλευση'' και τις ''βάφτισε ''στην εθνική γλώσσα (αλβανική).
Το Γαρδικάκι το ''βάφτισε'' Κërthias και από το έτος 1927 εώς το 1944 επίσημα το έχουν καλέση Κërthias, κάτι που μέχρι στιγμής κανείς δεν έχει αναφερθεί. .
Στην εκστρατεια αλβανοποίησης δεν απόφυγε ούτε η ονοματοδοσία οδών και πλατειών των κατοικούμενων χωριών από την ελληνική μειονότητα. Υπό αυτές τις συνθήκες το 1930 τους δρόμους του χωριού τους "βάφτισαν":
1ο - ''Gjirokaster'' τον αυτοκινητόδρομο Δέλβινο- Αργυρόκαστρο, και
2ο- ''Ismail Qemali'' τον δρόμο που διασχίζει κατά μέση το χωριό από τους Μαργάτες μέχρι στη κορυφή του πάνω μαχαλά, στο σπίτι του Π. Λιόλη.
Το ερώτημα, ποία ήταν η σχέση του Κεμάλ με το Γαρδικάκι και γιατί η οδός ενός χωριού με ελληνικό ορθόδοξο πληθυσμό τη "βάφτισαν" με το όνομά ενός μουσουλμάνου, που δεν είχε καμία σχέση με την ιστορική παράδοση του ελληνικού έθνους, είναι κατανόητο.
Τα παραπάνω γεγονότα και οι μόνιμες προσπάθειες για την παραποίησει της ιστορικής πραγματικότητας, ξετυλίγουν το εθνικιστικό ανθελληνικό σχέδιο, που έχει ως αποτέλεσμα την ενίσχυση των προσπάθειων για την υφαρπαγή τη γης, λιβάδιών και δασών, περιουσία των Ελλήνων, με στόχο την εκμετάλλευση της περιοχής και την εκρίζωση του ελληνικού στοιχείου από τα πατρογονικά εδάφη.
=== ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ Β’ ΠΑΝΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ 1939-1944 ===
Οι ειρηνόφιλοι γαρδικακιώτες αντέδρασαν κατά τη φασιστική κατοχή.
Η επίθεση ενάντια της Ελλάδας τους ένταξε στον πόλεμο.
Ως απελευθερωτή και μέσα σε πανηγυρικό κλίμα υποδέχτηκαν τον Ελληνικό Στρατό (VIIIη Μεραρχεία), αγκάλιασαν τους Έλληνες στρατιώτες και τους βοήθησαν με όλα τα μέσα δυνατός
Ως εκδίκηση ο Ιταλικός Στρατός στις 17.09.1943 όταν διάβαινε γιά τους Άγιους Σαράντα με βαρβαρότητα έκαψαν, σπίτια, εκκλησίες, το σχολείο, οπορώνες και ότι ήταν όρθιο. Σκότωσε τα ζώα και έναν ενενηντάχρονο γέροντα που μπόρεσε να βρεί. Οι κάτικοι σκορπίστικαν στα γύρο χωριά.
Η τραγωδία αυτή και η υπόσχεση των κομμουνιστών ό,τι μετά τον πόλεμο, βάση τον παράγραφο του Χάρτη του Ατλαντικού πέρι την αυτοδιάθεση των λαών, θα εκφράζονταν για αυτοδιάθεση, έκανε το Γαρδικάκι βάση του παρτιζάνικου κινήματος. Αυτός ήταν ο λόγος που δεκατέσσεροι νέοι αγόρια και κορίτσια εντάχθηκαν στις αντιστασιακές μονάδες. Στον αγώνα κατά των Ναζί-φασίστες σκοτώθηκε ένας νεαρός, ο οποίος έχει κηρύχθει μάρτυρας.
Ιστορία του χωριού είναι η ιστορία της αντίστασης και των τιτανικών προσπάθειων για επιβίωση. Ιστορία του αγώνα για τη διατήρηση της γλώσσας, της θρησκείας, του πολιτισμού και της εθνικής ταυτότητας. Ιστορία των αγώνων για την ελευθερία στην σειρά των πολιτισμένων λαων.
== ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ==
* Β. Μπάμπης- «Το Γαρδικάκι»
* Β. Μπάρας-«Το Δελβίνο της Βορείο Ηπείρος και οι γειτονικές του περιοχές»
* Γ. Κατσαλίδας-Η ταυτότητα του βορειοηπειρωτικού ελληνισμού" ο μελετητής.
* Φ. Λιτσιος. Το Χρονικο της Δεροπολις.
* Ηπειρος. 4000 χρόνια ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού. 1997
* Η εφημερίδα OMONOIA-KONKORDIA στις 29 Μάιου 1921
* Prefektura e Gjirokastrës F. 294. D- 44 vitit 1921,D-129 vitit1922; D- 703 vitit 1922, D-129 viti 1922,D- 64 vitit 1922 f.6-7,
* Στατιστική της Ήπειρος, έτος 1895
* AQSH F. 139. Κωδιξ Β’ Δρυϊνουπόλεως Μητρόπολης, έτος 1867.
* Εvliha Çelebi, το 1670 «Σε γιαχάτνα με».
* M. William Leek «Ταξίδι στη Βόρειο Ελλάδα» σελ.16.
* AQSh. D- 44 έτος 1921,D- 64 έτος 1922, D- 68 ετος 1927, D- 135 έτος 1930, D- 365 έτος 1939, D-76 (Isp.Arsimit) κλπ.
* Αpostol Pango «Enciklopedia Delvinë Sarandë»,
* AQSH F. 155 D- 801 Viti 1921 fleta 147 -148
* AQSH F.310 D- 23. Viti 1923, F.310. D-39 Viti 1925.Fleta 1, D- 365 vitit 1939,D- 68 vitit 1927, D- 135 vitit 1930
* AQSH F.177. D-175 viti1924.
* Εφημερίδα «Gazeta Shqiptare» 20 Δεκεμβριου 2008. Gjykata rrëzon minoritetin
* AQSH F. 307 D-76 έτος 1926 (Isp.Arsimit ) σελ. 1-2-3
13 Ιουλίου 2013
Φανης Π. Μπιλέρος.
| 