Αριστομένης Προβελέγγιος: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Από τα σημαντικότερα έργα του Προβελέγγιου θεωρείται η έμμετρη αριστουργηματική [[μετάφραση]] του [[Φάουστ (Γκαίτε)|''Φάουστ'' του Γκαίτε]], η πρώτη στην ελληνική γλώσσα: Διατηρώντας όλα τα στοιχεία του πρωτοτύπου, θεωρείται ταυτόχρονα πραγματική δημιουργία και «δευτέρα γραφή». H μετάφραση αυτή εκδόθηκε το [[1887]] από τον οίκο Mπαρτ και Xιρστ, με τυπογραφικούς χαρακτήρες της Oξφόρδης, πολλά σχεδιάσματα του Kάουλμπαχ και ξυλογραφίες του Kρέλιγκ, και απετέλεσε εκδοτικό γεγονός γιά την εποχή. Ο Προβελέγγιος μετέφρασε επίσης το κλασικό σύγγραμμα του [[Γκότχολντ Λέσινγκ]], ''Ο Λαοκόων''. Ο εγγονός του γράφει σχετικά: ''«Ο Aριστομένης Προβελέγγιος δεν ήτο μόνον γερμανομαθής, αλλά και γερμανοτραφής, μείνας εις Γερμανίαν επί πέντε έτη, σπουδάζων φιλολογίαν και λογοτεχνίαν εις γερμανικά πανεπιστήμια, λαβών και το διδακτορικόν από το Πανεπιστήμιον της Iένας, εις δε την βιβλιοθήκην του, προεξάρχουσαν θέσιν είχαν τα συγγράμματα του [[Γκαίτε|Goethe]], του [[Φρίντριχ Σίλερ|Schiller]], του [[Χάινριχ Χάινε|Heine]] και άλλων κολοσσών του πνεύματος.»''<ref>Γράμμα του Aλέξανδρου Πετρόπουλου στην [http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_29/06/2013_525049 ''Καθημερινή'', 29 Ιουνίου 2013] («Γκαίτε και Προβελέγγιος» - η τελευταία επιστολή)</ref>

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η γλωσσική εξέλιξη του Προβελέγγιου. Αρχίζοντας ως ποιητής της καθαρεύουσας, αποδέχθηκε βαθμιαία (από την εποχή της παλαμικής «γενιάς του 1880») το μήνυμα του δημοτικισμού. Ως ορόσημο στην αλλαγή των γλωσσικών του πεποιθήσεων θεωρήθηκε η επαφή του με τον [[Νικόλαος Πολίτης|Νικόλαο Πολίτη]] και τον [[Εμμανουήλ Ροΐδης|Εμμανουήλ Ροΐδη]] στατο [[1890]], στην επιτροπή του «Φιλαδέλφειου διαγωνισμού», όπου ο Προβελέγγιος ήταν επίσης μέλος. Η εξέλιξή του φαίνεται στη συγκεντρωτική ποιητική συλλογή του ''Ποιήματα παλαιά και νέα'' ([[1896]]). Ο [[Κωστής Παλαμάς|Παλαμάς]] «χαιρέτισε» τη μεταστροφή του Προβελέγγιου, ανάλογη με αυτή του [[Ανδρέας Καρκαβίτσας|Καρκαβίτσα]]. Αξιομνημόνευτα είναι τα λόγια (στην καθαρεύουσα!) με τα οποία ο Προβελέγγιος προέβλεψε την επικράτηση της [[Δημοτική γλώσσα|δημοτικής]]: ''«Η καθαρεύουσα, ην ως άνθος θερμοκηπίου εκαλλιέργησαν εν τοις σπουδαστηρίοις αυτών οι λόγιοι, εξέλιπε βαθμηδόν και η λύρα στέφεται με το ακμαίον και ευώδες άνθος της δημώδους. Η δε ανακαίνισις της νεοελληνικής ποιήσεως, υπέρ ης πολλοί και καλοί ποιηταί εμόχθησαν, ταφέντες υπό τα ψυχρά σάβανα της καθαρευούσης, βεβαίως θέλει επιτευχθεί εν μέλλοντι χρόνω δια της δημώδους...»''