|
Η '''Καταλανική Εταιρεία''' ή '''Μεγάλη Καταλανική Κομπανία''' (ισπ. ''Companyia Catalana d'Orient'' στα Καταλανικά, ''Societate Catallanorum'') ήταν ένα [[μισθοφόροι|μισθοφορικό]] σώμα [[Καταλανοί|Καταλανών]] που έδρασε τον [[14ος αιώνας|14ο αιώνα]] στη [[Σικελία]], στις μικρασιατικές και ευρωπαϊκές περιοχές της [[Βυζαντινή Αυτοκρατορία|Βυζαντινής Αυτοκρατορίας]] και στις [[Φραγκοκρατία|φραγκοκρατούμενες]] περιοχές της [[Ελλάδα|Ελλάδας]].
== Ιστορικό ==
Η Κομπανία δημιουργήθηκε από τον [[Ροζέ ντε Φλορ]] (Roger de Flor, Rutger von Blum) γιο Γερμανού στρατιώτη και Ιταλίδας από το Μπρίντεζι <ref>W. Miller (1908), σ. 266</ref>. Ο Ροζέ ντε Φλορ αρχικά ήταν μέλος του [[Ναΐτες|τάγματος των Ναϊτών]] αλλά κατηγορήθηκε από αυτούς για υπεξαίρεση και, αφού διέφυγε, έφτιαξε μισθοφορικό σώμα από Καταλανούς και Αραγωνέζους ([[Αλμογάβαροι|Αλμογάβαρους]]), προσφέροντας τις υπηρεσίες του στον βασιλιά της Σικελίας, Φρειδερίκο Β'. Όμως , μετά την [[ειρήνη της Καλταμπελότα]] (31 Αυγούστου 1302), ο Ροζέ και οι μισθοφόροι του έμειναν χωρίς αντικείμενο, ενώ οι Ναΐτες συνέχιζαν να τον καταζητούν. Έτσι αυτός ήρθε σε συννενόηση νμεμε τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου [[Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος|Ανδρόνικο Β΄ Παλαιολόγο]] που υπέφερε από έλλειψη αποτελεσματικού στρατού για την αντιμετώπιση της ολοένα διογκούμενης απειλής των Τούρκων στη [[Μικρά Ασία]], ιδιαίτερα μετά την ήττα των Βυζαντινών στη [[μάχη του Βαφέως]]. Έτσι, παρ' όλο που το θησαυροφυλάκιο της αυτοκρατορίας δεν διέθετε τους πόρους για την πληρωμή των μισθοφόρων Καταλανών, η απελπιστική θέση του Ανδρόνικου το ανάγκασε να έρθει σε συμφωνία μαζί τους.<ref name=Lock185>Lock (1995), σ. 185</ref> Ταυτόχρονα, ο Φρειδερίκος, ικανοποιημένος που έφευγαν, τους παρείχε ναυτικά μέσα για να φτάσουν στον νέο προορισμό τους. Η Κομπανία, αποπλέοντας το καλοκαίρι του 1303 από τη [[Σικελία]], αριθμούσε, σύμφωνα με τον Καταλανό χρονογράφο της [[Ραμόν Μουντανέρ]], 1.500 ιππότες, 4.000 ελαφρά οπλισμένους πεζούς και άλλους 1.000 πεζούς στρατιώτες με τους ακολούθους τους. Ο στρατός αυτός αποτελούντανν από Καταλανούς, Αραγωνέζους, νότιους Ιταλούς και Σικελούς. Τον Σεπτέμβριο του 1303 κατέπλευσαν στην [[Κωνσταντινούπολη]].<ref name=Lock186>Lock (1995), σ. 186</ref>
[[Αρχείο:Crònica de Ramon Muntaner.jpg|thumb|200 px|right|Σελίδα από το Χρονικό του Ραμόν Μουντανέρ]]
Ακολούθως οι Καταλανοί πέρασαν στη μικρασιατική όχθη, στρατοπεδεύοντας στην [[Κύζικος|Κύζικο]]. Το 1304 σημείωσαν ορισμένες επιτυχίες εναντίον των Τούρκων και ο Ροζέ ντε Φλόρ άρχισε να σχεδιάζει τη δημιουργία δικού του πριγκηπάτου στη Μικρά Ασία, στα πλαίσια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Όμως ταυτόχρονα οι Καταλανοί προέβησαν σε λεηλασίες και βιαιότητες σε βάρος των υπηκόων της αυτοκρατορίας, καθώς ο Ανδρόνικος αδυνατούσε να εκπληρώσει τους οικονομικούς όρους της συμφωνίας με την Εταιρεία. Κατά τον ίδιο χρόνο, αυξήθηκαν οι υποψίες των Γενοβέζων της συνοικίας του Πέραν, οι οποίοι επηρέασαν και την αυτοκρατορική αυλή, για πιθανή συμμετοχή των Καταλανών σε σχεδιαζόμενη εκστρατεία ανάκτησης της Κωνσταντινούπολης από τον Φρειδερίκο Γ' της Σικελίας.<ref name=Lock186/>
Λίγο μετά την την άφιξή τους όμως στην Κωνσταντινούπολη, συγκρούστηκαν για σχετικά ασήμαντη αφορμή με τους εκεί Γενοβέζους και οι συγκρούσεις αυτές άφησαν τρεις χιλιάδες νεκρούς Γενοβέζους. Τελικά με την διαμεσολάβηση του [[Ροζέ ντε Φλορ]] και του Μαρσάλα, [[Δρουγγάριος|Δρουγγαρίου]] του βυζαντινού στόλου, τα πνεύματα ηρέμησαν. Ακολούθως οι Καταλανοί πέρασαν στη μικρασιατική όχθη και συγκρούστηκαν με τους Τούρκους, σκοτώνοντας δεκατρείς χιλιάδες από αυτούς (σκότωναν κάθε άρρενα άνω των δεκατριών ετών). Στη συνέχεια κατέλαβαν τη [[Φιλαδέλφεια (Μικρά Ασία)|Φιλαδέλφεια]], την Έφεσο και τη Μαγνησία, υποχρεώνοντας τους Τούρκους να καταφύγουν στην Κιλικία και τον Ταύρο. Κατά τον [[Ραμόν Μουντανέρ]] (Ramón Muntaner), που ήταν μέλος της Κομπανίας και ο οποίος έγραψε χρονικό για τη δράση της, σε μάχη κατά των σαράντα χιλιάδων Τούρκων που έγινε κοντά στο όρος Ταύρος, οι Τούρκοι ηττήθηκαν αφού έχασαν δέκα οκτώ χιλιάδες στρατιώτες.
Το 1305, οι Καταλανοί επέδραμαν στην περιοχή της [[Καλλίπολη]]ς όπου είχαν ήδη εγκατασταθεί, προκειμένουν να αναγκάσουν τον Ανδρόνικο να πληρώσει τους μισθούς που τους όφειλε. Ο Ανδρόνικος απένειμε στον Ροζέ ντε Φλορ τον τίτλο του ΚΑίσαρα ο οποίος μάλιστα παντρεύτηκε Ελληνίδα, την Μαρία. Στις 30 Απριλίου 1305, ο Ροζε ντε Φλορ δολοφονήθηκε στο στρατόπεδο του [[Μιχαήλ Θ']], από [[Αλανοί|Αλανούς]] μισθοφόρους του Ανδρόνικου. Πάντως σήμερα η επικρατέστερη άποψη για το κίνητρο της δολοφονίας θεωρείται πως ήταν η ζήλεια και όχι η εξουδετέρωση του αρχηγού της Εταιρείας με σκοπό την αποδυνάμωσή της.<ref name=Lock186/> Μετά από αυτό το γεγονός, οι Καταλανοί επιδόθηκαν άρχισαν τη λλεγόμενη «καταλανική εκδίκηση»<ref name=Lock212>Lock (1995), σ. 212</ref>, με επιδρομές στη Θράκη ([[Μακεδονία]] και [[Θεσσαλία]]). Επιτέθηκαν μάλιστα και εναντίον των [[Άγιο Όρος|μοναστηριών]] στον [[Άθως|Άθω]].<ref name=Lock187>Lock (1995), σ. 187</ref>, συγκεκριμένα κατά της [[Μονή Χιλανδαρίου|Μονής Χιλανδαρίου]]. Το γεγονός έχει καταγραφεί από τους [[Ραμόν Μουντανέρ]] και [[Νικηφόρο Γρηγορά]], τον μοναχό Σάββα τον Β' από τη [[Μονή Βατοπεδίου]] και τον μοναχό Δανιήλ τον Β' από τη [[Μονή Χιλανδαρίου]]. Με τη Θράκη ερημωμένη, αποφάσισαν να επιτεθούν στη Θεσσαλονίκη αλλά απέτυχαν. Την Θεσσαλονίκη υπερασπιζόταν ο βυζαντινός δούκας και στρατηγός [[Ιωάννης Χανδρηνός]] που απομάκρυνε τους Καταλανούς από τα εδάφη της Μακεδονίας.
Το 1304, ο Ανδρόνικος ονόμασε τον Ροζέ ντε Φλορ «Καίσαρα», γεγονός που δημιουργεί ζηλοτυπίες στο Παλάτι. Οι Καταλανοί διαχειμάζουν στην [[Καλλίπολη]] και ετοιμάζονται να επιστρέψουν στην Μικρά Ασία. Ο Μιχαήλ όμως, γιος του Ανδρόνικου, καλεί τον Ροζέ ντε Φλορ στην [[Αδριανούπολη]]. Ο Ροζέ προσέρχεται στην Αδριανούπολη παρά τις προειδοποιήσεις της γυναίκας του Μαρίας. Μόλις τελειώνει το γεύμα που του παραθέτει και ο Ροζέ εξέρχεται από την αίθουσα, τον περιμένουν Αλανοί μισθοφόροι και τον δολοφονούν, στις [[4 Απριλίου]] του [[1305]]. Το σχέδιο ήταν ότι οι Καταλανοί δίχως αρχηγό θα παραδίνονταν. Αντίθετα, οι τελευταίοι αρχίζουν την λεγόμενη «[[καταλανική εκδίκηση]]» (''venganza catalana'') και λεηλατούν πόλεις και χωριά. Ο Αυτοκράτορας αποστέλλει ένα μεγάλο στρατό εναντίον τους, αλλά οι Καταλανοί τον αντιμετωπίζουν σκοτώνοντας είκοσι έξι χιλιάδες Βυζαντινούς. Στην συνέχεια καταδιώκουν τους Αλανούς και σκοτώνουν οκτώ χιλιάδες επτακόσιους, όλους δηλαδή εκτός από τις γυναίκες τους. Με τις συνεχείς επιδρομές τους ερημώνουν όλη την Θράκη. «Η εκδίκησή μας ήταν τόσο μεγάλη, με τη βοήθεια του θεού, όσο ποτέ δεν είχε ξαναγίνει» αναφέρει ο Φρανθίσκο Μονκάδα. Με το πέρας της «καταλανικής εκδίκησης», οι Καταλανοί δημιουργούν το «συμβούλιο των Δώδεκα» (''Consell de Dotze'') για να τους κυβερνήσει. Με τη Θράκη ερημωμένη, αποφασίζει να επιτεθούν στη Θεσσαλονίκη αλλά αποτυγχάνουν.Την Θεσσαλονίκη υπερασπίζεται ο βυζαντινός δούκας και στρατηγός Ιωάννης Χανδρηνός που απομακρύνει τους Καταλανούς από τα εδάφη της Μακεδονίας. Στη συνέχεια στρέφονται κατά του Αγίου Όρους και συγκεκριμένα κατά της [[Μονή Χιλανδαρίου|Μονής Χιλανδαρίου]]. Το γεγονός έχει καταγραφεί από τους ιστορικούς, [[Ραμόν Μουντανέρ]], [[Νικηφόρο Γρηγορά]], τον Μοναχό Σάββα τον Β' από την [[Μονή Βατοπεδίου]] και τον μοναχό Δανιήλ τον Β' από την [[Μονή Χιλανδαρίου]].
Ο [[Δουκάτο των Αθηνών|Δούκας]] των Αθηνών, [[Βάλτερ (Γκωτιέ) ντε Μπριέν|Γκωτιέ Ε΄ ντε Μπριέν]], αποστέλλειαπέστειλε τον [[Ροζέ Ντελόρ]], Καταλανό ιππότη στην υπηρεσία του για να τους ζητήσει να τοντους υπηρετήσουνπροσλάβει, έτσι ώστε να μπορέσει να καθυποτάξει τις γύρω από αυτόντη περιοχέςΘεσσαλία. Πράγματι, οι Καταλανοί μπαίνουνμπήκαν στην υπηρεσία του αλλά ανακύπτουνανέκυψαν χρηματικές διαφορές που καταλήγουνκατέληξαν σε σύγκρουση, στηνστη [[Μάχη του Αλμυρού]] το [[1311]], κατά την οποία εξουδετερώνεταιεξολοθρεύτηκε ο στρατός του Δούκα [[Γκωτιέ Ε΄ ντε Μπριέν|Γκωτιέ της Βρυέννης]] (ντε Μπριέν ή της ''Βριέννης'', Gauthier V de Brienne). Ο [[Πάπας]] τους ζητάζήτησε να επιστρέψουν τα εδάφη που έχουν καταλάβεικατέλαβαν αλλά αυτοί αρνούνταιαρνήθηκαν και έτσι το 1318 τους [[αφορισμός|αφορίζειαφόρισε]]. Κατά την περίοδο που ακολουθείακολούθησε, οι Καταλανοί καταλαμβάνουνκατέλαβαν και το [[Δουκάτο Νέων Πατρών]] (''Neopatria'', δηλαδή τα Θεσσαλικάθεσσαλικά εδάφη που αφήνειάφησε πεθαίνοντας ο Δούκας της Θεσσαλίας, δίχως να αφήσει απογόνους). καιΗ έτσιΕταιρεία ταζήτησε νέατελικά αυτάνα εδάφηυπαχθεί περνούνστην στοεπικυριαρχία Στέμματου [[Βασίλειο της Αραγωνίας|Βασιλείου της Αραγωνίας]]. Μέχρι και σήμερα, ο ο Βασιλιάς της Ισπανίας [[Χουάν Κάρλος Α' της Ισπανίας|Χουάν Κάρλος Α΄]] έχει τον εθιμικό τίτλο «Δούκας της Αθήνας και Νέων Πατρών».
ΤοΗ αρχή του τέλους για το καταλανικό δουκάτο ήρθε το 1379-1380, όταν η Εταιρεία των Ναβαρέζων μισθοφόρων κατέλαβε τη [[1331Θήβα]], αποστέλλεται απόκαι τη [[ΓαλλίαΛιβαδειά]]. ισχυρόςΤο στρατόςδουκάτο μεκαταλύθηκε τηνοριστικά ευλογίατο του1388, Πάπαόταν γιαπέρασε ναστα ανακαταλάβειχέρια τατου εδάφηΙταλού [[Νέριο αλλάΑ΄ ηττάταιΑτσαγιόλι|Νέριο Ατσαγιόλι]]. Η επικυριαρχία του Στέμματος της Αραγωνίας πάνω στα εδάφη αυτά κράτησε μέχρι το [[1391]]. Οι σπουδαιότεροι αρχηγοί τους ήταν ο [[Ροζέ ντε Φλορ]] (Roger de Flor), ο Μπερνάτ ντε Ροκαφόρ (Bernat de Rocafort) και ο Μπερεγκέρ ντε Εντένθα (Εντένσα) (Berenguer d' Entença).
== Λαογραφία ==
|
