Έξαρχος Φθιώτιδας: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Το χωριό διαθέτει πλούσια αρχαία ιστορία και έχει διαρκή παρουσία από την προϊστορική εποχή έως σήμερα. Στην αρχαιότητα η περιοχή υπάγοντανυπαγόταν στην [[αρχαία Φωκίδα|Φωκίδα]]. Βορειοδυτικά του σημερινού χωριού τοποθετείται μιαμία από τις αρχαιότερες και σημαντικότερες πόλεις της Φωκίδας, η '''[[Άβαι|Αβαί]]''' (Άβα, Άβη, Άβαι), στην κοιλάδα του Άσσου ποταμού Άσσου (σημερινό Μπογδανόρεμα), ο οποίος έρρεεέρεε ορμητικός μεταξύ του Ηδυλίου όρους (ανατολικός [[Παρνασσός]]) και της αρχαίας [[Υάμπολης]], δυτικά του ΥφάντιουΥφαντίου όρους.

Η πόλη, ιδρύθηκε κατά τη παράδοση, από αποίκους που ήρθαν από το [[Άργος]] με τον '''[[Άβας|Άβαντα''']], γιο του Λυγκέα και της ΥπερμήστραςΥπερμνήστρας της Δαναού. Η πόλη διέθετε ναούς, [[θέατρο]], αγορά, χάλκινα αγάλματα του [[Απόλλωνας|Απόλλωνα]], της [[Λητώ|Λητούς]], της [[Άρτεμις|Αρτέμιδος]] και τον πανάρχαιο '''ναό του Απόλλωνα''' με πλούσιο μαντείο σε θησαυρούς και [[ανάθημα|αναθήματα]].

Το '''μαντείο των Αβών''' ήταν τόσο γνωστό που, σε αυτό εκτός από τους Έλληνες προσέφυγαν ο βασιλιάς της [[Λυδία|Λυδίας]] [[Κροίσος]] το 542 π.Χ., ο [[Μαρδόνιος]] το 479 π.Χ. και άλλοι. Το ναό του Απόλλωνα κατάστρεψε μαζί με την πόλη ο [[Ξέρξης]] (480 μ.Χ.) και, αργότερα οι [[Θήβα|Θηβαίοι]] κατά το Φωκικό Πόλεμο παρέδωσαν τον ναό στις φωτιάφλόγες με τουτους νικηθέντες [[Φωκίδα|Φωκείς]] που κατάφυγανκατέφυγαν εκεί ως ικέτες. Ο Παυσανίας στη συνέχεια βρήκε τονερεπωμένο ναότο ερείπιοναό από τις φλόγες. Η πόλη απόφυγεαπέφυγε την ολοκληρωτική καταστροφή στο τέλος του Β΄. Ιερού Πολέμου (366π.Χ.) γιατί μόνον αυτή από τις Φωκικές πόλεις δεν είχε λάβει μέρος στις επιθέσεις κατά του Δελφικού Ιερού.

Οι [[Ρωμαίοι]] προσέφεραν στη πόλη αυτονομία και ο αυτοκράτορας Πόμπλιος Αίλιος [[Αδριανός]] ξανάχτισε το ναό του [[ΑπόλλωναςΑπόλλων|Απόλλωνα]], χωρίς το μαντείο (117 -138 μ.Χ.).

Σήμερα στη περιοχή σώζονται ερείπια από τα θεμέλια του ναού και από τα τείχη του κάστρου που ήταν από πολύγωναπολυγωνικά λιθάρια, με προμαχώνες και μεγαλοπρεπείς πύλες.

Από ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή του Έξαρχου επιβεβαιώνεται το γεγονός ότι εκεί βρίσκοντανβρισκόταν η αρχαία πόλη '''ΑβαίΆβαι'''.

Εξίσου σημαντική θεωρείται και η εύρεση μιας επιτύμβιας στήλης ρωμαϊκών χρόνων, που αναπαριστά ανδρόγυνο σε μετωπική στάση και ισόρροπη διάταξη με δυο παιδίαπαιδιά. Η επιτύμβια αυτή στήλη στεγάζεται σήμερα στο μουσείο των [[Θήβα|Θηβών]].

Η ακρόπολη των Αβών, σύμφωνα με τις ανασκαφές, βρίσκεται στη τοποθεσία Σμίξη, νοτιοδυτικά του Εξάρχου . Επιπλέον εκεί βρέθηκαν λείψανα Μεσοελλαδικών κτισμάτων καθώς και πλήθος λίθινων εργαλείων, πήλινα σφονδύλια, ένα χάλκινο έλασμα και ένα κανθαρόσχημο αγγείο από τεφρό πηλό.

Ένα εξαιρετικό μνημείο, του οποίου την αρχική μορφή δεν αλλοίωσαν οι μεταγενέστερες ακαλαίσθητες προσθήκες, είναι ο '''ναός του [[Άγιος Νικόλαος|Αγ. Νικολάου]]''' στον ΄Εξαρχο. Είναι ένας μικρών διαστάσεων σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός (δίστηλος ελλαδικής σχολής) με σχετικά ψηλό τρούλο και τοίχους χτισμένους από πωρόλιθους που προέρχονται πιθανόν από τα αρχαία κτίσματα της περιοχής. Υπάρχουν διάσπαρτα ίχνη μεταγενέστερων επισκευών, προφανώς της περιόδου της [[Τουρκοκρατία]]ς. Η ανέγερση του ναού από τα μορφολογικά στοιχεία της τοιχοδομίας του θα πρέπει να τοποθετηθεί στον 12ο αιώνα. Το εσωτερικό του κοσμούν τοιχογραφίες στους ανατολικούς πεσσούς και στο τέμπλο του 18ου αιώνα. Κάποιες τοιχογραφίες εξαιρετικής ποιότητας και μεγάλης καλλιτεχνικής δεξιότηταςαξίας, ανήκουν πιθανότατα στην αρχική φάση του μνημείου <ref>Δακορώνια Φ., Κωτούλας Δ., Μπαλτά Ε. Συθιακάκη Β. Τόλιας Β. «Λοκρίδα – Ιστορία & Πολιτισμός». Εκδόσεις: Κτήμα Χατζημιχάλη. σελ. 122-123.</ref>.

Ο '''Πολιτιστικός σύλλογος γυναικών Έξαρχου «Υάμπολις»''' ιδρύθηκε με σκοπό την ενασχόληση και την ανάδειξη θεμάτων πολιτισμού στην περιοχή του Έξαρχου. Στα πλαίσια αυτά αναλαμβάνει για την πνευματική ανάταση των κατοίκων τη διοργάνωση των κοινωνικών και πολιτιστικών εκδηλώσεώνεκδηλώσεων, που περιλαμβάνουν παραδοσιακούς [[χορός|χορούς]] και [[μουσική]].