Κάρολος Λινναίος: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
→‎Ουψάλα: διορθώθηκε ορθογραφικό λάθος (παραδώσεις-παραδόσεις)
XenoVon (συζήτηση | συνεισφορές)
μΧωρίς σύνοψη επεξεργασίας
Γραμμή 1:
[[Αρχείο:Carl von Linné.jpg|right|thumb|250px|Κάρολος Λινναίος, του Ρόσλιν 1775]]
Ο '''Κάρολος Λινναίος''' (Carl von Linné, Ρόσουλτ, [[13 Μαΐου]] [[1707]] - [[Ουψάλα]], [[10 Ιανουαρίου]] [[1778]]) ήταν [[Σουηδία|Σουηδός]] [[Βοτανική|βοτανολόγος]], [[Ιατρική|ιατρός]] και [[Ζωολογία|ζωολόγος]], που έβαλε τα θεμέλια της [[Διωνυμική ονοματολογία|διωνυμικής ονοματολογίας]].
== Βιογραφία ==
Γραμμή 26:
=== Επιστροφή στη Σουηδία ===
 
Επιστρέφοντας στη Σουηδία, τον Σεπτέμβριο το 1738, εξάσκησε την ιατρική και τον Ιούνιο της επόμενης χρονιάς πήρε για σύζυγό του την ''Σάρα Μορέα (Sara Morea)''. Το 1739 ήταν ένας από τους ιδρυτές της σουηδικής Βασιλικής Ακαδημίας των Επιστημών ''(Kungliga Vetenskapsakademin)''. Το 1741 του δόθηκε μία έδρα στην ιατρική της Ουψάλας, όμως σύντομα την αντάλλαξε με μια έδρα στην βοτανική. Την ίδια χρονιά ταξίδεψε στις νήσους ''[[ΏλαντΈλαντ]] (Öland)'' και ''[[Γκότλαντ]] (Gothland)'' με κρατική διαταγή και δημοσίευσε τα αποτελέσματα του ταξιδιού στο ''OländskaÖländska och Gothländska Resa'' (1745).
 
Όταν δεν ταξίδευε, εργαζόταν πάνω στην ταξινόμησή του, εκτείνοντας τη μελέτη του στα [[Βασίλειο (βιολογία)|βασίλεια]] των ζώων και των [[Ορυκτό|ορυκτών]]. Επιχειρούσε να κατηγοριοποιήσει τα στοιχεία του φυσικού κόσμου με τον κατάλληλο (και βολικό) τρόπο.
Γραμμή 35:
[[Αρχείο:CarlvonLinne gravestone.jpg|thumb|left|Ο τάφος στον καθεδρικό ναό της Ουψάλας όπου κείτονται ο Λινναίος και ο γιος του]]
 
Το 1757 ο βασιλιάς της Σουηδίας [[Αδόλφος Φρειδερίκος της Σουηδίας|Αδόλφος Φρειδερίκος]] (Adolf Fredrik), έδωσε τίτλο ευγενείας στον στον Λινναίο (που κατοχυρώθηκε το 1762), ο οποίος άρχισε να χρησιμοποιεί το επώνυμο ''von Linné'', όχι όμως και στα επιστημονικά του έργα.
Στα εξήντα του άρχισε να υποχωρεί η μνήμη. Το 1774 έπαθε αποπληξίαη οποία τον εξασθένισε. Πέθανε στις 10 Ιανουαρίου του 1778 στον ''[[Καθεδρικός ναός|καθεδρικό ναό]] της Ουψάλας'', κατά τη διάρκεια μιας λειτουργίας. Θάφτηκε στον ίδιο ναό.
Ο συνονόματος γιος του, ''Κάρολος Λινναίος ο νεότερος'', έγινε επίσης βοτανολόγος.
Γραμμή 47:
Η συνεισφορά του Λινναίου στην ταξινομία είναι μεγαλύτερη από την απλή επιστημονική ονοματοδοσία σε πολλά από τα φυτά και τα ζώα του κόσμου. Κατά τον [[18ος αιώνας|18ο αιώνα]], οπότε και συντελέστηκε μια μεγάλη επέκταση της γνώσης της φυσικής ιστορίας, ο Λινναίος δημιούργησε ένα εκτεταμένο σύστημα ταξινόμησης τόσο για τα φυτά όσο και για τα ζώα. Το μεγαλύτερο μέρος της ταξινόμησής του έχει αλλάξει πολύ, αλλά οι βασικές αρχές του συστήματός του ακολουθούνται ακόμη.
[[Αρχείο:Linnaeus1758-title-page.jpg|thumb|right|Systema Naturæ, 10η έκδοση 1758]]
Το σύστημα του Λινναίου για τη διευθέτηση των οργανισμών είναι ένα ιεραρχικό σύστημα ταξινόμησης. Οι κατηγορίες, οι [[Ταξινομική μονάδα|ταξινομικές μονάδες]] στις οποίες ομαδοποιούνται οι οργανισμοί, τοποθετούνται σε μια απ' τις πολλές ταξινομικές βαθμίδες. Ο Λινναίος αρχικά χρησιμοποίησε τις ακόλουθες πέντε βαθμίδες (με φθίνουσα σειρά): [[Βασίλειο (βιολογία)|βασίλειο]], [[Κλάση (βιολογία)|ομοταξία]] (κλάση), [[Τάξη (βιολογία)|τάξη]], [[Γένος (βιολογία)|γένος]] και [[Είδος (βιολογία)|είδος]]. Η ιεραρχία των ταξινομικών βαθμίδων έχει επεκταθεί σημαντικά από την εποχή του Λινναίου. Πλέον περιλαμβάνει επτά υποχρεωτικές βαθμίδες για το ζωικό βασίλειο:
* [[Βασίλειο (βιολογία)|βασίλειο]], [[συνομοταξία]] (φύλο), [[ομοταξία]] (κλάση), [[Τάξη (βιολογία)|τάξη]], [[Οικογένεια (βιολογία)|οικογένεια]], [[Γένος (βιολογία)|γένος]] και [[Είδος (βιολογία)|είδος]].
Όλοι οι οργανισμοί που ταξινομούνται πρέπει να τοποθετηθούν σε τουλάχιστον επτά [[Ταξινομική μονάδα|ταξινομικές μονάδες]], ένα σε κάθε υποχρεωτική βαθμίδα. Υπάρχει η δυνατότητα να υποδιαιρεθούν περαιτέρω αυτές οι επτά βαθμίδες και να χρησιμοποιηθούν περισσότεραπερισσότερες από επτά [[Ταξινομική μονάδα|ταξινομικές μονάδες]]. Σήμερα αναγνωρίζονται περισσότερες από τριάντα ταξινομικές βαθμίδες. Χρησιμοποιούνται στις πολύ μεγάλες και πολύπλοκες ομάδες, όπως τα [[έντομα]], όπου απαιτούνται για να εκφράσουν το διαφορετικό βαθμό εξελικτικού διαχωρισμού.
 
=== Διωνυμική ονοματολογία ===
Η μεγαλύτερη καινοτομία του Λινναίου, και το σημαντικότερο στοιχείο του συστήματός του, είναι η χρήση της [[Διωνυμική ονοματολογία|διωνυμικής ονοματολογίας]] που εισήγαγε το 1735 με το έργο του ''Systema Naturae''. Κάθε είδος έχει ένα λατινικό όνομα που αποτελείται από δύο λέξεις καιπου γράφονται με ''πλάγια γραφή'' ή είναι <u>υπογραμμισμένες</u>. Η πρώτη λέξη είναι το όνομα του γένους, και γράφεται πάντα με κεφαλαίο το αρχικό γράμμα. Η δεύτερη λέξη είναι το ειδικό επίθετο που γράφεται με πεζά γράμματα. Το όνομα του γένους είναι πάντα ουσιαστικό ενώ το όνομα του είδους είναι συνήθως επίθετο. Το ειδικό επίθετο δεν αναφέρεται ποτέ μόνο του. Για τον καθορισμό του είδους είναι απαραίτητη η αναφορά όλου του διωνύμου. Το ειδικό επίθετο μπορεί να χρησιμοποιηθεί διαφορετικά γένη και μη συγγενικά γένη, ενώ το όνομα του γένους μπορεί να δοθεί μόνο σε μία ομάδα οργανισμών. Για παράδειγμα το επιστημονικό όνομα του αλιγάτορα του Μισισιπή είναι Alligator mississippiensis. Το ειδικό επίθετο, που μεταφράζεται "Μισισίπιος", χρησιμοποιείται και σε άλλα γένη, όπως στο Morone mississippiensis (ένα ψάρι της οικογένειας των περκοειδών) και στο Ictinia mississippiensis, ένα αρπακτικό πτηνό της τάξης των ιερακόμορφων.
Στη [[ζωολογία]] εισήγαγε τη διώνυμη ονοματολογία η 10η έκδοση του ''Systema Naturae'' το 1758, οπότε και 'γίνανεέγιναν διώνυμοι όλοι οι οργανισμοί.
 
=== Τριωνυμική ονοματολογία ===
Γραμμή 59:
 
Η διαίρεση σε υποείδη δεν είναι τόσο δημοφιλής στη ζωολογία, καθώς τα όρια ανάμεσα στα υποείδη σπάνια είναι σαφή. Η αναγνώριση ενός υποείδους βασίζεται σε λίγους επιφανειακούς χαρακτήρες και δεν υποδεικνύει μια εξελικτικά διακριτή μονάδα.
Αντίθετα στη βοτανική χρησιμοποιούνται αρκετές υποδιαιρέσεις του είδους όπως το υποείδος, η ποικιλία, και η μορφή.
 
=== Παραδείγματα ταξινομικών κατηγοριών ===
 
Η ταξινόμηση του ανθρώπου με σημερινά δεδομένα:
 
{|style="background:#EEE9E9" color:#000000" class="prettytable"
Γραμμή 70:
| Βασίλειο ''(Regnum)''|| Ζώα ''(Animalia) ''
|-
| Υποβασίλειο ''(SubegnumSubregnum)''|| Μετάζωα ''(Metazoa)''
|-
| Κλάδος (γ')''(Divisio)''|| Ευμετάζωα ''(Eumetazoa)''
Γραμμή 104:
|}
 
Οι αρχικές ταξινομικές βαθμίδες του Λινναίου:
{| class="prettytable"
|-
Γραμμή 121:
|}
 
οιΟι υποχρεωτικές βαθμίδες:
{| class="prettytable"
|-
Γραμμή 144:
== Ενδιαφέροντα στοιχεία ==
[[Αρχείο:Uppsala Linnaean garden from Busser.jpg|thumb|right|400px|Ο βοτανικός κήπος της Ουψάλας, σε χαρακτική της εποχής]]
* Ο Λινναίος ήταν επίσης πρωτοπόρος στον ορισμό της (αμφιλεγόμενης) έννοιας της "[[Φυλή|φυλής]]" . Πρότεινε στο είδος ''Homo sapiens'', την κατανομή τεσσάρων υποειδών. Αυτές οι κατηγορίες, ''Americanus'', ''Asiaticus'', ''Africanus'', και ''Europeanus'', βασίζονταν αρχικά στον τόπο καταγωγής, και μετά στο χρώμα του δέρματος. Τα μέλη κάθε φυλής είχαν κάποια υποτιθέμενα χαρακτηριστικά: οι ιθαγενείς της [[Αμερική]]ς ήταν κοκκινωποί, πεισματάρηδες και θύμωναν εύκολα, οι [[Αφρική|Αφρικανοί]] ήταν μαύροι, χαλαροί και αμελείς, οι [[Ασία|Ασιάτες]] ήταν κιτρινωποί, πλεονέκτες και αφηρημένοι και οι [[Ευρώπη|Ευρωπαίοι]] ήταν λευκοί, ευγενείς και εφευρετικοί. Είναι φανερό ότι τα χαρακτηριστικά που απέδιδε ο Λινναίος στις φυλές ήταν διαστρεβλωμένα υπέρ των Ευρωπαίων.
* Ο Λινναίος ήταν ένας από τους καλύτερους συγγραφείς πεζογραφίας στα [[Σουηδική γλώσσα|σουηδικά]]. Τα ταξιδιωτικά του ημερολόγια περιέχουν ουσιώδεις σημειώσεις σχετικά με οτιδήποτε ενδιαφέρον συναντούσε, και όχι μόνο για τα φυτά. Δεν έγραφε απλώς από προσωπικό ενδιαφέρον, αλλά ως ανταποκριτής για το επιστημονικό και πολιτικό κοινό του [[Διαφωτισμός|διαφωτισμού]]. Το ταξίδι του στη [[Λαπωνία]] είναι αξιοσημείωτο για τα εξωτικά και περιπετειώδη επεισόδια. Επίσης, συνέγραψε μια σειρά διαλέξεων με απλές οδηγίες σχετικά με το σεξ, που δημοσιεύθηκαν με τον τίτλο "Om sättet att tillhopa gå".
* Ξεκίνησε να χρησιμοποιεί τα σύμβολα ♂ - (ασπίδα και βέλος) και ♀ - (καθρέφτης) ως σύμβολα για το [[αρσενικό]] και το [[θηλυκό]].
* Ο Λινναίος απεικονίζεται στο χαρτονόμισμα των 100 της Σουηδικής κορώνας <ref>[http://www.riksbank.com/templates/Page.aspx?id=10571 Sveriges Riksbank/Riksbanken - 100-kronor banknote<!-- Τίτλος που μπήκε από Bot -->]</ref>.
* Ο Λινναίος ήταν ένας από τους ιδρυτές της σουηδικής βασιλικής ακαδημίας των επιστημών (Kungliga vetenskapsakademin). .
* Ο Λινναίος είναι ο μόνος στη ονοματολογία των φυτών, που εθιμοτυπικά αναφέρεται μόνο με το αρχικό του. Στη [[Βοτανική]], το όνομα (συχνά μερικώς συντετμημένο) του ατόμου που περιέγραψε ένα είδος ακολουθεί αμέσως μετά την επιστημονική ονομασία του είδους αυτού: ''Cocos nucifera'' L. είναι η πλήρης ονομασία της [[καρύδα|καρύδας]], και το αρχικό "L." αναφέρεται στον Κάρολο Λινναίο.
* Ο Λινναίος ήταν γνωστός και για τις ικανότητές του στην κοινωνική συναναστροφή. Ο [[Έρικ Άξελ Κάρφελντ]](Karlfeldt) είπε για αυτόν ότι "han talte med bönder på bönders vis, och med lärde män på latin" [μιλούσε στους χωρικούς όπως οι χωρικοί, και στους μορφωμένους ανθρώπους στα [[λατινική γλώσσα|Λατινικά]]].