Σχολή Κυρίτζη Καστορίας: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Την πρώτη βιβλιογραφική αναφορά για την παιδεία στην [[Καστοριά]] μας την παρέχει ο [[Ματθαίος Παρανίκας]] στο Σχεδίασμά του <ref> [[Ματθαίος Παρανίκας|Μ. Κ. Παρανίκας]], [http://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager.php?rec=/metadata/a/1/4/metadata-01-0000232.tkl&do=70361.pdf&lang=en&pageno=1&pagestart=1&width=354. Σχεδίασμα περί της εν τω ελληνικώ έθνει καταστάσεως των γραμμάτων από αλώσεως μέχρι των αρχών της ενεστώσης (ΙΘ) εκατονταετηρίδος σσ 53-54, εν Κωνσταντινοπόλει 1867] </ref>που αναγνώσθηκε εις τον Ελληνικόν Φιλολογικόν Σύλλογον τον Ιούνιο του 1866 στην [[Κωνσταντινούπολη]]. <div lang="grc" style="font-family: Palatino Linotype;">«Εν Καστορία πατρίδι του φιλογενεστάτου Μανολάκη (1660 ακμ.) εικάζομεν, ότι συνέστη Σχολή κατά τα μέσα της ΙΖ΄ εκατοντ... υπ΄αυτού τούτου». </div>

Μόλις είχε τυπωθεί στο γνωστό τότε εκδοτικό οίκο των Γλυκήδων από τα Γιάννενα το τρίτο του βιβλίο μετά την Πνευματική Επίσκεψιν: Βοσκός Λογικών προβάτων. Για ένα άνθρωπο του πνευματικού αναστήματος του Ανθρακίτη μια εκκλησιαστική Σχολή περιορίζει κατά πολύ τον ορίζοντα της διδασκαλίας του. Έτσι δέχεται το 1710 πρόσκληση του Δημητρίου Κυρίτζη (πατρός) [συνέχισε ο γιος του Γεώργιος Κυρίτζης] να αναλάβει τη διεύθυνση και το κύριο διδακτικό έργο της μαθηματικής και ιδιαίτερα της φιλοσοφίας. Η Σχολή Κυρίτζη αποκτά φήμη και συρρέουν σπουδαστές από πολλά σημεία της ευρύτερης γεωγραφικής περιφέρειας και ιδίως από το Άγιον Όρος <ref>Ιερόθεος Πελοποννήσιος ο Ιβηρίτης (από την Ι.Μ. Ιβήρων του Αγίου Όρους) και Μεθόδιος Ανθρακίτης ο εξ Ιωαννίνων, Σωφρονίου Ευστρατιάδη (1933)</ref> ακόμα και από τα Γιάννενα και το μακρινό Βουκουρέστι από όπου ο Μάρκος Πορφυρόπουλος<ref> Παρθένιος Πάβλοβιτς (περ.1695-1760), Απομνημονεύματα (Απρίλιος 1746) : «Βρήκα στη Σιάτιστα και την Καστοριά τον φιλόσοφο ιερομόναχο Μεθόδιο και άκουσα εκεί λογική και μαθηματικά» </ref> στέλνει μαθητές του στην Καστοριά. Διδάσκεται η φιλοσοφία κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα και τα σύγχρονα μαθηματικά για πρώτη φορά εντός ελλαδικού χώρου. Μαθητές του στη σχολή Κυρίτζη υπήρξαν ο Μπαλάνος Βασιλόπουλος που δεν προτιμά την περίφημη Σχολή Γκιούμα στα Ιωάννινα, ο Καστοριανός Σεβαστός Λεοντιάδης, ο Παχώμιος που αργότερα γίνεται γνωστός στη Θεσσαλονίκη [...] Ακολουθώντας την παράδοση του [[Μανωλάκης Καστοριανός|Μανωλάκη Καστοριανού]] ο Δημήτριος και ο γιος του αργότερα Γεώργιος ανέλαβαν να χρηματοδοτούν και τρεις δασκάλους «έναν δια τα κοινά [στοιχειώδη] γράμματα, να πηγαίνει όποιον παιδί θέλει να μαθαίνει χωρίς πληρωμἠ, άλλον δάσκαλον της κυκλοπαιδείας δηλαδή γραμματικής, ρητορικής και λογικής και έτερον τρίτον δάσκαλον σοφόν και επιστήμονα φιλοσοφίας και θεολογίας. Και εκτός τούτων δίδεται εισόδημα να έχωσιν τροφήν δώδεκα άποροι μαθηταί».