Ευγενίδειο Πλανητάριο: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

 

 

== Το Πρώτο Πλανητάριο ==

 

 

Το ευρύτερο κοινό γνώρισε το [[Ίδρυμα Ευγενίδου]] κυρίως μέσα από τη λειτουργία του Ευγενιδείου Πλανηταρίου, ενός από τα πλέον σύγχρονα Πλανητάρια της εποχής του. Εισηγητές για την δημιουργία του Ευγενιδείου Πλανηταρίου στην Μαριάνθη Σίμου ήταν ο [[Σταύρος Πλακίδης]], καθηγητής της έδρας της αστρονομίας στο [[Πανεπιστήμιο Αθηνών]], και ο Δημήτριος Κασσάπης, επιμελητής στο [[Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο]]. Το [[Πλανητάριο]] του Ιδρύματος ξεκίνησε να λειτουργεί το 1966 σε μια αίθουσα με 240 θέσεις, κάτω από έναν ημισφαιρικό θόλο διαμέτρου 15 μέτρων και ύψους 10,5 μέτρων. Το κύριο προβολικό του σύστημα ήταν ο «Παγκόσμιος Προβολέας Mark IV» της εταιρείας Zeiss, ένα όργανο που αποτελείται από 29.000 εξαρτήματα, και έφερε επάνω του 150 μικρότερα προβολικά συστήματα. Ο Προβολέας, με ύψος 6 μέτρων και βάρος 2,5 τόνους, είχε τη δυνατότητα μεταξύ άλλων να προβάλλει περισσότερα από τα άστρα που μπορεί να δει το αβοήθητο μάτι (8.900 άστρα), να παρακολουθεί τις κινήσεις των πλανητών και την αλλαγή του ουράνιου θόλου από οποιοδήποτε σημείο της Γης, καθώς και διάφορα άλλα ουράνια φαινόμενα.

== Εξελικτική Πορεία ==

 

 

Με προτροπή του Σταύρου Πλακίδη ως πρώτος διευθυντής του Πλανηταρίου προσελήφθη το 1962 ο τότε καθηγητής Μαθηματικών της [[Σχολής Ναυτικών Δοκίμων]], [[Δημήτριος Κωτσάκης]], ο οποίος το 1965 ανέλαβε και την έδρα της Αστρονομίας στο [[Πανεπιστήμιο Αθηνών]]. Ο Κωτσάκης παρέμεινε διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου έως το 1973, με σύμβουλο Αστρονομίας τον ομότιμο καθηγητή Αστρονομίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Σταύρο Πλακίδη. Στην πρώτη περίοδο της λειτουργίας του Πλανηταρίου σημαντικό έργο προσέφερε και ο [[Κωνσταντίνος Χασάπης]], αστρονόμος του [[Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών|Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών]], ο οποίος, ως δεινός ομιλητής, συνέπαιρνε κυριολεκτικά το πολυπληθές ακροατήριό του στις ανά εβδομάδα αστρονομικές του διαλέξεις που έδινε στο Αμφιθέατρο του Ιδρύματος, ιδιαίτερα τα δύο τελευταία χρόνια της ζωής του (1970-1972). Το καλοκαίρι του 1972 ο [[Διονύσης Σιμόπουλος]] ορίστηκε διάδοχος του Δημήτρη Κωτσάκη στη διεύθυνση του Ευγενιδείου Πλανηταρίου, και ανέλαβε τα καθήκοντά του στις 6 Απριλίου 1973. Επηρεασμένος από την εμπειρία του ως διευθυντής του Πλανηταρίου Zeiss στο Κέντρο Τεχνών και Επιστημών της Λουιζιάνα (τότε ενός από τα δέκα μεγαλύτερα πλανητάρια των ΗΠΑ), εισήγαγε ένα πλήθος καινοτομιών στη μουσική, καλλιτεχνική και σκηνοθετική επένδυση των επιστημονικών διαλέξεων του Πλανηταρίου με αποτέλεσμα τον τριπλασιασμό των θεατών του. Την ίδια περίοδο, το Ευγενίδειο Πλανητάριο, σε συνεργασία με το Πλανητάριο Armagh της Βόρειας Ιρλανδίας και το Πλανητάριο του Αμβούργου, συνέστησαν το 1978 την European-Mediterranean Planetarium Association με σκοπό την ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ των μεγάλων Πλανηταρίων της Ευρώπης, ενώ 15 χρόνια αργότερα το Ευγενίδειο Πλανητάριο και το Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο (E.S.O.) αποτέλεσαν έναν νέο πόλο συσπείρωσης για την δημιουργία μιας δεύτερης πανευρωπαϊκής επιστημονικής οργάνωσης με την επωνυμία «Ευρωπαϊκή Ένωση για την Διδασκαλία της Αστρονομίας» (European Association for Astronomy Education).

== Το Νέο Πλανητάριο ==

 

 

Το 2003, στο παλαιό κτιριακό συγκρότημα προστέθηκαν δύο νέες πτέρυγες εκ των οποίων η μία περιλαμβάνει το Νέο Ψηφιακό Πλανητάριο, το μεγαλύτερο και καλύτερα εξοπλισμένο ψηφιακό Πλανητάριο σε Ευρώπη και Αμερική, με επιφάνεια της θολωτής του οθόνης ίση με δυόμιση γήπεδα του μπάσκετ. Ένας τέτοιος υπερσύγχρονος τεχνολογικά χώρος είναι το καταλληλότερο μέσο για να φέρει την επιστήμη και την τεχνολογία πιο κοντά στον μέσο άνθρωπο, αφού ως βασική επιδίωξή του έχει την ποιοτική βελτίωση της επιστημονικής επιμόρφωσης στην Ελλάδα και την όσο το δυνατόν ευρύτερη διάχυση των επιστημονικών και τεχνολογικών επιτευγμάτων του ανθρώπου. Με την εγκαινίασή του το Νέο Ψηφιακό Πλανητάριο θεωρείται ως ένα από τα μεγαλύτερα και καλύτερα εξοπλισμένα ψηφιακά Πλανητάρια στον κόσμο. Το νέο Πλανητάριο έχει χωρητικότητα 280 θέσεων και θόλο-οθόνη, διαμέτρου 25 μέτρων περίπου και επιφάνεια μεγαλύτερη των 950 τ.μ., ενώ υποστηρίζεται επί πλέον από ηχητικό σύστημα υψηλών προδιαγραφών (40.000 watt και 44 [[ηχείο|ηχεία]]). Τα χαρακτηριστικά αυτά αλλά και το γεγονός ότι το επίπεδο του χώρου είναι κεκλιμένο αμφιθεατρικά κατά 23,5 μοίρες, δημιουργούν στο θεατή μια μοναδική εμπειρία. Χάρη στην πληθώρα των νέων οπτικοπροβολικών συστημάτων που περιλαμβάνει, έχει την δυνατότητα παρουσίασης εκατομμυρίων άστρων και γαλαξιών έτσι όπως φαίνονται από οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη μας, του ηλιακού συστήματος αλλά επί πλέον και από οποιοδήποτε άλλο άστρο σε απόσταση εκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη. Η ευκρίνεια, η φωτεινότητα της εικόνας και το τεράστιο μέγεθος της οθόνης, δημιουργούν στο θεατή την αίσθηση ότι «εμβαπτίζεται» πραγματικά στο προβαλλόμενο περιβάλλον.

== Εξομοιωτές ==

 

 

Τα υπερσύγχρονα Ψηφιακά Συστήματα Αστρικών Προβολών που περιλαμβάνει το Νέο Πλανητάριο είναι τρία «Συστήματα Τρισδιάστατης Εικονικής Πραγματικότητας» (Digital Sky 2, Digital Universe και Digistar 3) των αμερικανικών εταιρειών Evans and Sutherland™ και Sky Skan Inc™. Για την διαδραστική επικοινωνία των θεατών στις διάφορες παραγωγές-παραστάσεις έχει προβλεφθεί η εγκατάσταση ειδικών μονάδων ελέγχου (με την επωνυμία «SS Interactive Controls™») σε καθένα από τα καθίσματα των θεατών. Όλα τα προβολικά συστήματα καθοδηγούνται πλήρως από ένα σύστημα αυτοματισμού με την επωνυμία «SPICE Automation™», αφού τα επί μέρους στοιχεία μιας παράστασης προγραμματίζονται εκ των προτέρων, ενώ μπορεί επίσης και να ελέγχει «ζωντανά» όλες τις δραστηριότητες των συστημάτων από ένα κεντρικό σύστημα υπολογιστών. Το σύστημα αυτοματισμού ελέγχει επίσης και το νέο 7-κάναλο ψηφιακό σύστημα ήχου («SS 6.1 Digital Surround Sound System™») συνολικής ισχύος 40.000 watt το οποίο μεταφέρει με την βοήθεια 44 ειδικών [[ηχείο|ηχείων]] τη μουσική και την αφήγηση των παραστάσεων στην αίθουσα προβολών. Σημαντικός είναι, επίσης, ο σχεδιασμός και η εγκατάσταση μιας αποθηκευτικής «φάρμας» για το οπτικό υλικό του Πλανηταρίου. Πρόκειται για ένα σύστημα της IBM με χώρο 40 TB σε δίσκους SATA, επεκτάσιμο, ενός file server της IBM με 2 TB σε ταχείς δίσκους SAS καθώς και των απαραίτητων ενδιάμεσων συσκευών και προγραμμάτων για τη σύνδεση της αποθηκευτικής «φάρμας» με το υπάρχον σύστημα off-line επεξεργασίας του Πλανηταρίου με το οποίο επιταχύνεται και η διαδικασία παραγωγής των παραστάσεων.

== Προβολικά Συστήματα ==

 

 

Η τεχνική όμως υποδομή του Πλανηταρίου απαιτεί συνεχή συντήρηση και αναβάθμιση για να παραμείνει στην κορυφή των αντίστοιχων κέντρων του εξωτερικού. Για παράδειγμα το καλοκαίρι του 2008 αναβαθμίστηκε με τους πιο σύγχρονους υπολογιστές, ενώ το καλοκαίρι του 2009 αναβαθμίστηκε επίσης και το προβολικό σύστημα με την εγκατάσταση 12 νέων προβολέων βίντεο της Projection Design F32. Οι νέοι προβολείς είναι η τελευταία γενιά μιας σειράς πολύ επιτυχημένων προβολέων τεχνολογίας DLP ενός chip. Προσφέρουν μεγάλη φωτεινότητα, έως 7.500 lumens, και υψηλό contrast, έως 7.500:1, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα να καλυφθούν οι απαιτήσεις των προβολών του Πλανηταρίου τόσο στις φωτεινές όσο και στις πιο σκοτεινές σκηνές όπου το μαύρο πρέπει να αποδίδεται σωστά. Η διάταξη των 12 νέων προβολέων στο Πλανητάριο είναι ίδια όπως και των προηγούμενων BARCO 909 με πέντε περιφερειακά κανάλια κι ένα στο κέντρο, στην κορυφή του θόλου. Οι προβολείς συνδέθηκαν με το υπολογιστικό σύστημα με νέα καλώδια οπτικών ινών για να μηδενιστούν οι απώλειες του σήματος της εικόνας. Επί πλέον το Νέο Ευγενίδειο Πλανητάριο περιλαμβάνει κι ένα ακόμη Προβολικό Σύστημα Ακτίνων Λέιζερ (Krypton Laser Projection System™ της εταιρείας Laser Fantasy International) που έχει σχεδιαστεί ειδικά για την δημιουργία γραφικών αναπαραστάσεων αστρονομικών και φωτιστικών εφέ. Επί πλέον χάρη στην εγκατάσταση του συστήματος προβολής κινηματογραφικών ταινιών μεγάλης επιφάνειας του αμερικανικού οίκου IWERKS™, οι πολυδάπανες μεγάλες διεθνείς παραγωγές ταινιών με κινηματογραφικές μηχανές IMAX™ προβάλλονται πλέον και στην Ελλάδα. Με το προβολικό αυτό σύστημα προβάλλονται ταινίες 15/70 (με μέγεθος δηλαδή του κάθε καρέ 70 χιλιοστών και 15 περφορέ) που έχουν δεκαπλάσια επιφάνεια εικόνας από τις ταινίες που προβάλουν οι συμβατικοί κινηματογράφοι που λειτουργούν στη χώρα.

== Ψηφιακές παραστάσεις ==

 

 

Οι παραστάσεις της πρώτης δεκαετίας λειτουργίας του Πλανηταρίου διαμορφώνουν τους επί μέρους στόχους που είχαν τεθεί εξ αρχής με αποτέλεσμα την ιδιαίτερα πλατιά αποδοχή τους από τους εκατοντάδες χιλιάδες θεατές. Οι δύο πρώτες παραστάσεις, [[Κοσμική Οδύσσεια]] (2003) και [[Ταξίδι Χωρίς Τέλος]] (2004), είχαν ως κύριο σκοπό να παρουσιάσουν γενικά τις δυνατότητες των νέων συστημάτων προσομοιωτών του Πλανηταρίου και ως εκ τούτου δεν επικεντρώθηκαν στην παρουσίαση εξειδικευμένων θεμάτων. Με την πάροδο όμως των ετών οι παραστάσεις είχαν όλο και πιο εξειδικευμένο ενδιαφέρον και περιλαμβάνουν τις τελευταίες πληροφορίες για πιο συγκεκριμένα θέματα όπως [[Γένεση και Κατακλυσμός]] (2005), [[Νέοι Ορίζοντες]] (2005), [[Μαύρες Τρύπες (ντοκιμαντέρ)|Μαύρες Τρύπες]] (2006), [[Από τη Γη στη Σελήνη (ντοκιμαντέρ)|Από τη Γη στη Σελήνη]] (2007), [[Το Βίαιο Σύμπαν]] (2007), [[Το Άστρο των Χριστουγέννων (ντοκιμαντέρ)|Το Άστρο των Χριστουγέννων]] (2006), [[Ο Θάνατος των Άστρων]] (2009), [[Η Μεγάλη Περιπέτεια]] (2009). Φυσικά, ορισμένες φορές οι παραστάσεις περιλαμβάνουν μιαν ευρύτερη θεματολογία όπως ήταν η παράσταση με τίτλο [[Τα 7 Θαύματα του Κόσμου (ντοκιμαντέρ)|Τα 7 Θαύματα του Κόσμου]] (2008), για να ικανοποιηθεί κι εκείνο το κοινό που δεν ενδιαφέρεται για τα εξειδικευμένα θέματα, αλλά προτιμάει μια γενικότερη επισκόπηση του Σύμπαντος. Δημιουργήθηκαν επίσης και ορισμένες ειδικές παραστάσεις σε μια προσπάθεια σύνδεσης της επιστήμης-τεχνολογίας με την τέχνη. Τέτοιου είδους παραστάσεις περιλαμβάνουν και τα τρία "Μουσικοράματα" που δημιουργήθηκαν με βάση την μουσική που έγραψαν η [[Ευανθία Ρεμπούτσικα]] ([[Το Αστέρι κι η Ευχή]], 2005), ο [[Μίμης Πλέσσας]] ([[Ο Χορός των Πλανητών]], 2007) και ο Δημήτρης Μαραγκόπουλος ([[Αναζητώντας τον Χωρόχρονο]], 2007). Συνολικά, στη διάρκεια των πρώτων δέκα ετών λειτουργίας του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου δημιουργήθηκαν 28 παραστάσεις εκ των οποίων 22 κύριες παραστάσεις και 6 ειδικές, ενώ οι μελλοντικές παραστάσεις υπόσχονται να είναι ακόμη πιο θεαματικές καθώς οι τεχνολογικές δυνατότητες αυξάνονται σε καθημερινή σχεδόν βάση. Αποτέλεσμα του προσεκτικού αυτού σχεδιασμού ήταν η μεγάλη προσέλευση του κοινού και των σχολείων στις παραστάσεις του Πλανηταρίου που συνεχίζεται σχεδόν αμείωτη με μικρές μόνο διακυμάνσεις. Ήδη στη πρώτη δεκαετία (2003-2013) της λειτουργίας του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου πάνω από 3.000.000 θεατές έχουν περάσει τις πύλες του εκ των οποίων το 45% είναι μαθητές (Ε’ & ΣΤ’ Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου) και το υπόλοιπο 55% αφορά το ευρύ κοινό, αυτόνομους μικρούς και μεγάλους θεατές.

 

== Επιμορφωτικοί Οδηγοί ==

Το έντυπο, κυρίως με την μορφή ενός βιβλίου, μπορεί να αποδειχτεί ένας υπέροχος φίλος και σύμβουλος σε έναν εκπαιδευτικό. Γι’ αυτό μετά την έναρξη λειτουργίας του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου αποφασίστηκε η πρόσθετη βοήθεια στον δάσκαλο και το εκπαιδευτικό του έργο με την συγγραφή και την δωρεάν διάθεση στους συνοδεύοντες εκπαιδευτικούς ενός «Επιμορφωτικού Οδηγού» (με 100 περίπου σελίδες ο καθένας και πληθώρα φωτογραφιών και ζωγραφικών αναπαραστάσεων) έτσι ώστε η επίσκεψη των μαθητών στο Πλανητάριο να μπορεί να υποστηριχτεί μέσα στην τάξη και μετά την επίσκεψη. Πάνω από 70.000 συνολικά «Οδηγοί» διανεμήθηκαν δωρεάν στους συνοδούς εκπαιδευτικούς των μαθητών στη διάρκεια της εξαετίας. Φυσικά ακόμη και στους Οδηγούς δεν είναι δυνατόν να δοθούν όλες οι πιθανές απαντήσεις και πληροφορίες που ίσως κάποιος να ήθελε να μάθει γύρω από τα θέματα που διαπραγματεύεται μια 40λεπτη παράσταση Πλανηταρίου. Δεν πρέπει άλλωστε να μας διαφεύγει ότι το σενάριο, η αφήγησή και οι «Οδηγοί» που εκδίδονται για κάθε ψηφιακή παραγωγή δεν αποτελούν παρά μια σύντομη και εκλαϊκευμένη παρουσίαση των θεμάτων στα οποία αναφέρονται κι όχι μία πλήρης και ολοκληρωμένη κάλυψη ενός δεδομένου θέματος. Γι’ αυτό, άλλωστε, και ο κύριος σκοπός των παραστάσεων του Πλανηταρίου και των Επιμορφωτικών του Οδηγών δεν είναι άλλος από του να προσφέρουν απλώς ορισμένες μόνο πληροφορίες, ώστε να γίνει καλύτερα κατανοητό το περιεχόμενο της κάθε παράστασης.

 

== Πόλος Τεχνολογικού Πολιτισμού ==

 

 

Το Ίδρυμα Ευγενίδου, όμως, δεν σταμάτησε στο Πλανητάριο, αλλά δημιούργησε επίσης κι ένα πρότυπο εκθεσιακό χώρο, στη δεύτερη νέα πτέρυγα, που εκτείνεται σε τρεις ορόφους και καταλαμβάνει συνολική επιφάνεια περίπου 2.000 τ.μ. Συνδυάζοντας εικόνες και ήχους, οι επισκέπτες μπορούν να παρέμβουν στο εκθεσιακό περιβάλλον, βλέποντας αμέσως τα αποτελέσματα των ενεργειών τους και αντιδρώντας σ’ αυτά. Συμπληρωματικά των δύο νέων πτερύγων του Ιδρύματος, το Συνεδριακό Κέντρο του τελείως ανακαινισμένο περιλαμβάνει δύο κύριους συνεδριακούς χώρους, ένα αμφιθέατρο και μία αίθουσα διαλέξεων συνολικής χωρητικότητας 600 θέσεων, καθώς και μια σειρά βοηθητικών χώρων (αίθουσες συσκέψεων, χώρους εργασίας συνέδρων, χώρους γραμματειακής υποστήριξης, χώρους εστίασης κ.τ.λ.). Η ευρύχωρη και άρτια οργανωμένη βιβλιοθήκη του Ιδρύματος εκτείνεται ήδη σε τρεις ορόφους συνολικής επιφάνειας 1.100 τ.μ., και προσφέρει ένα άνετο και ευχάριστο περιβάλλον μελέτης για χιλιάδες επισκέπτες το χρόνο. Στα πλαίσια της ανανεωμένης λειτουργίας του Ιδρύματος οι δραστηριότητες του εκδοτικού τμήματος προσανατολίζονται στο να επεκταθούν και στην παραγωγή ηλεκτρονικού περιεχομένου το οποίο θα μπορεί μεταξύ άλλων να χρησιμοποιηθεί και ως βάση εφαρμογών e-learning. Παράλληλα, στο χώρο του ανακαινισμένου Ιδρύματος δημιουργήθηκε ένα πεδίο προσέγγισης και διαλόγου της κοινωνίας, της επιστημονικής κοινότητας, του επιχειρηματικού χώρου και της Πολιτείας, ώστε η τεχνολογία να κατορθώσει να εκφράσει τις πραγματικές ανθρώπινες ανάγκες, και να συμβαδίζει με τις ανησυχίες αλλά και τις προσδοκίες του ευρύτερου κοινού.