Ρωσική πρωτοπορία: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Με αφορμή το παραπάνω κείμενο πρέπει ο αναγνώστης να προβληματιστεί για το πώς η αντικειμενική πραγματικότητα επιδρά στη συνείδηση. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, με ποιον τρόπο οι αλλαγές που πραγματοποιούνται στις κοινωνίες στο μεταίχμιο 19ου και 20ου αιώνα – με το πέρασμα του καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο – αντανακλώνται στην τέχνη. Στη Δυτική Ευρώπη πρόκειται για τα κινήματα του κυβισμού και του φουτουρισμού.

Οι τεμνόμενες επιφάνειες απεικονίζουν πιο αληθινά και σύνθετα το αντικείμενο. Οι πολλές πλευρές που παρουσιάζονται αποδεικνύουν την αντίληψη του δημιουργού για το αντικείμενο και ταυτόχρονα εισάγουν την τέταρτη διάσταση, την παράμετρο του χρόνου.

 

Ως υπέρβαση του κινηματογράφου, περιέχει την κίνηση, το δυναμισμό, τους νέους ρυθμούς που υποβάλλουν οι νέες συνθήκες ζωής.

 

Το μόνο κίνημα που μπορεί να συγκριθεί είναι του [[Ντανταϊσμός|Ντανταϊσμού]] στη Δυτική Ευρώπη που εμφανίστηκε μερικά χρόνια αργότερα.<ref name="Margit Rowell 1988">Margit Rowell: ''Vladimir Tatlin: Letatlin. Ένα μοναδικό ουτοπιστικό όραμα'', από τον τόμο "Πρωτοπορία. Αριστουργήματα της συλλογής Κωστάκη", "Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης", Θεσσαλονίκη 1988.</ref>

 

[[Αρχείο:Goncharova cyclist.jpg|μικρογραφία|δεξιά|Ν.Γκοντζάροβα: "Ο ποδηλάτης", 1912-1913.]]

#Οι καλλιτέχνες προσπαθούν να συγκρουστούν με τον ακαδημαϊσμό και την παραδοσιακή κουλτούρα παρόλο που οι περισσότεροι τα κατέχουν. Στο μανιφέστο των φουτουριστών ποιητών, ο Μαγιακόφσκι και ο Δαβίδ Μπουρλιούκ γράφουν:“Γκρεμίστε τους Πούσκιν, Ντοστογιέφσκι, Τολστόι κλπ. από το ατμόπλοιο της εποχής”

#Ακόμη, στην ποίηση και τη ζωγραφική των Ιταλών φουτουριστών, η καινούρια κατάσταση υποβάλλει την ανανέωση της καλλιτεχνικής μορφής, ενώ στο ρωσικό φουτουρισμό η καλλιτεχνική μορφή καθορίζει το περιεχόμενο.

 

[[Αρχείο:Malevich.black-square.jpg|μικρογραφία|δεξιά|Κ.Μάλεβιτς: "Μαύρο τετράγωνο", 1914-1915.]]

:::Ο Σεφτσένκο γράφει:

Το ΙΝΧΟΥΚ απέρριψε το σχέδιο σπουδών που είχε εκπονήσει ο [[Βασίλι Καντίνσκι|Καντίνσκι]] ως παρωχημένο, αφού στηριζόταν στη διερεύνηση των ψυχολογικών επιπτώσεων των παραμέτρων της καλλιτεχνικής μορφής. Αντί γι’ αυτό αποφάσισαν να θέσουν το συγκεκριμένο αντικείμενο ως βάση για ανάλυση και πρακτική "εργαστηριακή" δουλειά. Έτσι, ο Καντίνσκι παραιτήθηκε από το ινστιτούτο και αργότερα εγκατέλειψε οριστικά τη χώρα, φέροντας εν μέρει τη σοβιετική εμπειρία στη Γερμανία από τη θέση του καθηγητή του [[Μπάουχαους|Μπαουχάουζ]].

 

[[Αρχείο:Tatlin's Tower maket 1919 year.jpg|μικρογραφία|δεξιά|Ο Πύργος του Τάτλιν, πρόπλασμα, 1919.]]

Την παραίτηση του Καντίνσκι, επιτάχυνε η σύσταση από το Ρόντσενκο της ομάδας εργασίας αντικειμενικής ανάλυσης (Πόποβα, Βεσνίν, Μπαμπίτσεφ, Στεπάνοβα, Αρβάτοφ, Μπρικ και Γκαν)το Μάρτη του 1921.<ref>Η τέχνη απο το 1900 - συλλογικό έργο - επιμέλεια Μιλτιάδης Παπανικολάου, σελ. 176, "Επίκεντρο", 2η έκδοση, 2009.</ref> Η λεγόμενη "παραγωγική τέχνη" στην οποία στράφηκαν σύντομα ενοποιήθηκε με τον [[Κονστρουκτιβισμός|κονστρουκτιβισμό]], που παράλληλα με τον ωφελιμιστικό προορισμό της τέχνης διακήρυττε την ανάγκη συγχώνευσής της με τη βιομηχανική παραγωγή <ref>Αλεξέι Γκαν: "Κονστρουκτιβισμός", 1922, από τον τόμο "Ρώσικη Πρωτοπορία 1910-1930. Η συλλογή Γ.Κωστάκη, Θεωρία - Κριτική", "Εθνική Πινακοθήκη", 1995.</ref>. Στο πρόγραμμά τους <ref>"Πρόγραμμα της παραγωγιστικής ομάδας", 1920, από τον τόμο "Ρώσικη Πρωτοπορία 1910-1930. Η συλλογή Γ.Κωστάκη, Θεωρία - Κριτική", "Εθνική Πινακοθήκη", 1995.</ref>, τονίζεται ότι η ιδεολογία τους είναι ο επιστημονικός κομμουνισμός, βασισμένος στην ιδεολογία του ιστορικού υλισμού. Τα ιδεολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά των έργων τους συνθέτονται μέσα από τρία στοιχεία:

Το κίνημα του κονστρουκτιβισμού επηρεάστηκε αρκετά από τις θεωρίες του Μπογκντάνοφ οι οποίες διαπνέονται από ένα μυστικισμό του μηχανολογισμού, της μηχανοποιημένης μορφής. Οι κονστρουκτιβιστές καλλιτέχνες ήταν μέλη της ΠΡΟΛΕΤΚΟΥΛΤ, μιας οργάνωσης που πρωταγωνιστούσε ο Μπογκντάνοφ. Ο ίδιος, αποδεχόμενος τους συλλογισμούς του Μαχ, ότι Είναι και Συνείδηση ταυτίζονται, ότι δηλαδή τα στοιχεία της φυσικής εμπειρίας (ο φυσικός, εξωτερικός κόσμος, η ύλη) είναι ταυτόσημα με τα αισθήματα <ref>Β.Ι.Λένιν: Υλισμός και Εμπειριοκριτικισμός, "Άπαντα", τ.18, "Σύγχρονη Εποχή".</ref> έγραφε: "κάτω η τέχνη, έξω η στράτευση, η φιλολογία, η φιλοσοφία, η ηθική, ζήτω η τεχνολογία".<ref>Α.Μπογκντάνοφ: "Η επιστήμη, η τέχνη και η εργατική τάξη", μτφρ. Μπλανς Γκρινμπώμ, "Francois Maspero", Paris, 1977.</ref> Πολύ συνοπτικά <ref group="Σημ.">Το ζήτημα απαιτεί περαιτέρω επεξεργασία που ξεφεύγει αρκετά από τον τομέα της τέχνης.</ref> πρόκειται για μια στενή και μηχανιστική αντίληψη για τον ηγετικό ρόλο της εργατικής τάξης στη σοσιαλιστική οικοδόμηση, που αντιμετωπίζει την τέχνη ως μορφή έκφρασης της αυθόρμητης εργατικής συνείδησης και όχι της σοσαλιστικής συνείδησης, η οποία ξεπερνά τα όρια της υποκειμενικής εργατικής εμπειρίας.<ref>Ελένη Μηλιαρονικολάκη: Ρώσικη Πρωτοπορία. Μια κριτική επισκόπηση, Κομμουνιστική Επιθεώρηση, τ.2011/6, σελ.127.</ref> Οι θεωρητικές βάσεις του κονστρουκτιβισμού χαρακτηρίζονταν από πολλές αντιφάσεις και η θεωρία του απείχε αρκετά από την πολιτική πρακτική των εκπροσώπων του. Αυθόρμητα και συναισθηματικά γίνονταν παρανοήσεις στη θεωρία του επιστημονικού κομμουνισμού και δε γίνονταν κατανοητές οι νέες κοινωνικές σχέσεις. Το γεγονός αυτό δε μηδενίζει την προσφορά του κονστρουκτιβισμού αν λάβει κανείς υπόψη τις υποκειμενικές και αντικειμενικές δυσκολίες της εποχής. <ref group="Σημ.">Ήταν δύσκολη η βαθιά κατανόηση εννοιών της κομμουνιστικής θεωρίας σε τόσο λίγο χρονικό διάστημα από ανθρώπους με μικροαστική καταγωγή και αστική παιδεία. Ταυτόχρονα η σύνδεση με ευρωπαϊκά καλλιτεχνικά κέντρα όπου επικρατούσαν οι θετικιστικές φιλοσοφικές θεωρίες δυσκόλευαν την κατάσταση.</ref>

 

[[Αρχείο:Zuev.jpg|μικρογραφία|δεξιά|Ilya Golosov, εργατικό κλαμπ Zuyev, Μόσχα, 1926-1928.]]

Η συνάντηση των καλλιτεχών της Πρωτοπορίας με τη σοσιαλιστική επανάσταση ήταν μια ευτυχής συγκυρία που προκάλεσε μια πρωτοφανή δυναμική στην τέχνη και μια αστείρευτη έμπνευση στους καλλιτέχνες.

Αξίζει να σημειωθεί η συμβολή της στη σύγχρονη αρχιτεκτονική με τις σχολές των σχεδιαστών να πρωτοπορούν παγκοσμίως.<ref>Selim O.Khan-Magomedov: ''Vkhutemas. Προβλήματα ύφους και απεικόνισης των καλλιτεχνικών επιτευγμάτων της ρώσικης πρωτοπορίας'', σελ.99-100, από τον τόμο "Πρωτοπορία. Αριστουργήματα της συλλογής Κωστάκη", "Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης", Θεσσαλονίκη 1988.</ref>

 

Παρά τις αντιφάσεις της, η Ρώσικη Πρωτοπορία στο σύνολό της πέτυχε τον αρχικό της στόχο να σπάσει την παλιά αισθητική του παθητικού και άγονου νατουραλισμού και να ανοίξει το δρόμο για μια ανώτερη τέχνη, πολύ πιο βαθιά και αληθινή, το σοσιαλιστικό ρεαλισμό. Δύο βασικές τάσεις συγκρούστηκαν στην Πρωτοπορία: η μία πρέσβευε τη φυγή από την πραγματικότητα, ενώ η άλλη υποστήριζε τη γείωση στην πραγματικότητα. Και οι δύο αυτές τάσεις, ανεξάρτητα από τις προθέσεις και τις διακηρύξεις των καλλιτεχνών, έχουν ως υπόβαθρο τον υποκειμενικό ιδεαλισμό. Σύμφωνα, όμως με τη μαρξιστική θεωρία της γνώσης, κάθε νέα γνώση εμπεριέχει ως ένα βαθμό την προηγούμενη. Η διαλεκτική άρνηση της παλιότερης γνώσης αποτελεί διαδικασία ανασυγκρότησής της σε υψηλότερο και τελειότερο επίπεδο.<ref>Ελένη Μηλιαρονικολάκη: Ρώσικη Πρωτοπορία. Μια κριτική επισκόπηση, Κομμουνιστική Επιθεώρηση, τ.2011/6, σελ.138.</ref>

Ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός έρχεται να πραγματοποιήσει μια ανώτερη σύνθεση των κατακτήσεων των κινημάτων της Πρωτοπορίας. Έρχεται να υπερβεί την περιορισμένη προλεταριακή εμπειρία, με τη γνήσια επιστημονικότητα και καθολικότητα της κομμουνιστικής κοσμοθεωρίας. Αποτελεί τη βασική αναγκαιότητα για την τέχνη της νέας εποχής, για το πέρασμα της τέχνης από την προϊστορία στην ιστορία της.<ref>Ελένη Μηλιαρονικολάκη: Ρώσικη Πρωτοπορία. Μια κριτική επισκόπηση, Κομμουνιστική Επιθεώρηση, τ.2011/6, σελ.140.</ref>