Πατριάρχης Ιωάννης Ζ΄ Γραμματικός: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Ο '''Ιωάννης Ζ΄''', ο επονομαζόμενος '''''Γραμματικός''''', ήταν εικονομάχος [[πατριάρχης]] [[Κωνσταντινούπολη|Κωνσταντινουπόλεως]]. Προερχόταν από οικογένεια [[Αρμενία|αρμένικης]] πιθανώς καταγωγής.

Καταγόταν από τον επιφανή οίκο της Κωνσταντινούπολης, των Μοροχαρζαμίων,<ref>Συνεχισταί Θεοφάνους 154 : ''«ουδ’ εξ ασήμου τινός αλλά και λίαν ευγενούς καταγόμενος σειράς»''</ref> και είχε πνευματική συγγένεια με την αυτοκράτειρα [[Θεοδώρα (9ος αιώνας)|Θεοδώρα]].<ref>Συμεών Μάγιστρος 647 : ''«σύντεκνον αυτής όντα»''. Γεώργιος Μοναχός 811. Ο Συμεών, παρά την συγγένεια με τη βασίλισσα που αναφέρει, λέει ότι ο Ιωάννης ήταν ''«υιός Παγκρατίου σκιαστού»'', δηλ. κατασκευαστή χρωματιστών ενδυμάτων.</ref> Κατά μία πηγή ήταν αρχικά εικονόφιλος.<ref>Ιωσήφ Γενέσιος 171 : ''«εικονιστής εκ νεότητος ο τρισκατάρατος καθεστώς»''</ref> Θεωρούνταν από τους πιο μορφωμένους της εποχής του, εξ ου και η προσωνυμία «γραμματικός».<ref>Συνεχισταί Θεοφάνους 154 : ''«τω διαφέρειν επί λογιότητι δόξαν τινά εσχηκώς»''. Παρόμοια και ο Συμεών Μάγιστρος 649</ref> Έγινε ηγούμενος της Μονής Σεργίου και Βάκχου και μέλος του ανακτορικού κλήρου, και το 814, μετά από εντολή του αυτοκράτορα [[Λέων Ε΄|Λέοντα Ε΄]], συνέταξε, μαζί με τον μετέπειτα πατριάρχη [[Πατριάρχης Αντώνιος Α΄ Κασσιμάτης|Αντώνιο του Συλαίου]], έκθεση για την δογματική θεμελίωση της απομάκρυνσης των εικόνων.<ref>Ιωσήφ Γενέσιος 69. Ανωνύμου, ''Βίος Λέοντος Αρμενίου'' 1025</ref> Ήταν αυτός που εκπροσωπούσε τους εικονομάχους στις δογματικές αντιπαραθέσεις του με τους εικονόφιλους.<ref>Συνεχισταί Θεοφάνους 96 : ''«το προς τους αντιρρητικούς λόγους κεκτημένον δραστήριον»''. Ανωνύμου, ''Βίος Λέοντος Αρμενίου'' 1028</ref> Ο [[Άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης|Θεόδωρος ο Στουδίτης]] έγραφε χαρακτηριστικά πως «σχεδόν όλοι ο μοναχοί και οι ηγούμενοι μέσα στο Βυζάντιο» έπαψαν να είναι φορείς των εικονολατρικών πεποιθήσεων.<ref>''Επιστολαί'', Β' 11, 20, 89, 123. Migne, Patrologia Graeca, τόμος 99, σελ. 1146, 1177, 1337, 1564</ref>

Μετά την καθαίρεση του εικονόφιλου [[πατριάρχης Νικηφόρος Α΄|πατριάρχη Νικηφόρου]] ο Λέων θέλησε να κάνει πατριάρχη τον Ιωάννη αλλά απετράπη από τους συγκλητικούς, οι οποίοι επικαλέστηκαν το νεαρόν της ηλικίας του.<ref>Ανωνύμου, Βίος Λέοντος Αρμενίου 1034</ref> Υπήρξε ευνοούμενος του [[Μιχαήλ Β´|Μιχαήλ Β΄]], ο οποίος του ανέθεσε την διαπαιδαγώγηση του γιου του [[Θεόφιλος (αυτοκράτορας)|Θεόφιλου]].<ref>Συνεχισταί Θεοφάνους 95-96, 102, και 154-155 : ''«διαφερόντως παρά Μιχαήλ ηγάπητο του Τραυλού...και του Θεοφίλου διδάσκαλος εγκαθίστατο»''</ref>

Οι εικονόφιλοι (δηλ. όλοι οι σωζόμενοι) χρονογράφοι επετέθησανεπετέθηκαν ομαδικά κατά του Ιωάννη. Τον ονομάζουν μονίμως Ιαννή,<ref>Ένας από αυτούς που αντιτάχθηκαν στον Μωυσή (''Προς Τιμόθεον Β΄'', κεφ. Γ΄, 8)</ref> Υλζελά,<ref>''πρόδρομος και συνεργός του διαβόλου''</ref> Σίμωνα Μάγο, νέο Απολλώνιο, φατριάρχη,<ref>Γεώργιος Μοναχός 766, 799, 802</ref> λεκανομάντη<ref>Ιωσήφ Γενέσιος 147. Συνεχισταί Θεοφάνους 122</ref> και διαφθορέα ωραίων γυναικών, ακόμη και καλογριών.<ref>Συνεχισταί Θεοφάνους 157. Συμεών Μάγιστρος 635</ref> Τον κατηγορούν επίσης ότι ήταν αυτός που υπαγόρευε στον Θεόφιλο την εικονομαχική πολιτική του.<ref>Ιωσήφ Γενέσιος 155. Συνεχισταί Θεοφάνους 121, 150</ref> Πέραν αυτού, ο Ιωάννης φέρεται ότι ενέπνευσε στον Θεόφιλο την αγάπη προς την δικαιοσύνη, την κοσμική (δηλαδή κλασσική) παιδεία και τις καλές τέχνες.<ref>Παπαρρηγόπουλος, βιβλίον δέκατον, κεφ. ΣΤ΄, υποκεφ. 14</ref>

Όταν ο Θεόφιλος ανέβηκε στον θρόνο, ονόμασε τον Ιωάννη σύγκελλο, αξίωμα που ήταν η τελευταία βαθμίδα προς την πατριαρχία.<ref>Συνεχισταί Θεοφάνους 154. Κεδρηνός1028</ref> Το 831 ο Ιωάννης ηγήθηκε της περίφημης πρεσβείας που έστειλε ο Θεόφιλος στον [[Αλ-Μαμούν|χαλίφη Αλ -Μαμούν]] στην Βαγδάτη,[http://commons.wikimedia.org/wiki/File:John_the_Grammarian_as_ambassador_before_Theophilos_and_Mamun.jpg] όπου κατέπληξε τους Άραβες με την γενναιοδωρία του και το πνεύμα του.<ref>Συνεχισταί Θεοφάνους 96 : ''«πολύς εφαίνετο εκ της ένδον περινοίας και λόγου του προφητικού»''</ref> Έμεινε δύο χρόνια στην Βαγδάτη, μέχρι που ο θάνατος του Αλ -Μαμούν διέκοψε τις διαπραγματεύσεις. Κατόρθωσε πάντως ο Ιωάννης να πετύχει την απελευθέρωση πολλών αιχμαλώτων και μεθόδευσε την δραπέτευση και επιστροφή του αυτόμολου στρατηγού Μανουήλ στην Κωνσταντινούπολη.<ref>Ιωσήφ Γενέσιος 133. Συνεχισταί Θεοφάνους 95-98, 119</ref> Ένα άλλο αποτέλεσμα της πρεσβείας του Ιωάννη ήταν η κατ’ εισήγησίν του ανέγερση των πολυτελέστατων ανακτόρων του Βρύου με μουσουλμανική τεχνοτροπία.<ref>Συνεχισταί Θεοφάνους 98 : ''«προς την των Σαρακηνών κατασκευασθήναι ομοίωσιν».''</ref>

Το 836 ο πατριάρχης Αντώνιος Α΄ πέθανε και ο Ιωάννης έγινε πατριάρχης. Σύμφωνος, εννοείται, με τον Θεόφιλο στο θέμα των εικόνων, συγκάλεσε σύνοδο στην εκκλησία[[Παναγία των Βλαχερνών]] που αναθεμάτισε τους εικονόφιλους, επικύρωσε τα θεσπίσματα της [[Δεύτερη Σύνοδος της Νίκαιας#Η σύνοδος της Ιέρειας|εικονομαχικής συνόδου της ΙερείαςΙέρειας]] (της κατά τους εικονομάχους Ζ΄ οικουμενικής) και αποκήρυξε την [[Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος|Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο]]. Με βασιλικό διάταγμα απαγορεύθηκαν οι εικόνες και διατάχθηκε η αφαίρεσή τους από όλες τις εκκλησίες και η καταστροφή των τοιχογραφιών.<ref>Γεώργιος Μοναχός 799 : ''«τας αγίας εικόνας αναχρίεσθαι ή απαλείφεσθαι»''</ref> Οι μοναχοί όσων μοναστηριών βρίσκονταν μέσα σε πόλεις ή σε χωριά διατάχθηκαν να τα εγκαταλείψουν, ενώ στους μοναχούς των μοναστηριών της υπαίθρου απαγορεύτηκε η είσοδος σε κατοικημένα μέρη.<ref>Παπαρρηγόπουλος, βιβλίον δέκατον, κεφ. ΣΤ΄, υποκεφ. 19</ref>

Παρά την μεταξύ τους σχέση και την δογματική τους ταύτιση, ο Ιωάννης δεν δίστασε να επιτιμήσει από τον άμβωνα της Αγίας Σοφίας τον Θεόφιλο [[Θεόφιλος (αυτοκράτορας)#Οικογενειακά προβλήματα|για την συμπεριφορά του]] έναντι του [[Αλέξιος Μωσηλέ|Αλέξιου Μωσηλέ]] και του αρχιεπισκόπου Θεόδωρου[[Θεόδωρος του Κρίθινου|Θεόδωρου <small>(βλ.του λήμμα [[ΘεόφιλοςΚρίθινου]], κεφ. Οικογενειακά προβλήματα)</small>. Ο Θεόφιλος αποδείχθηκε και τώρα καλός μαθητής του Ιωάννη, γιατί κατάλαβε το λάθος του και προσπάθησε να επανορθώσει.<ref>Συμεών Μάγιστρος 630-632 : ''«μετ’ ου πολύ δε εν τη μεγάλη εκκλησία παραγενομένου και του πατριάρχου αυτόν ονειδίσαντος...»''. Γεώργιος Μοναχός 794-795. Λέων Γραμματικός 1049</ref>

Στην επιθανάτια κλίνη του Θεόφιλου, η Θεοδώρα κι ο [[Θεόκτιστος (λογοθέτης)|λογοθέτης Θεόκτιστος]] ορκίστηκαν, όπως τους ζήτησε ο αυτοκράτορας, ότι θα διατηρήσουν την εικονομαχική του πολιτική και τον Ιωάννη στον πατριαρχικό θρόνο.<ref>Συνεχισταί Θεοφάνους 122. Ιωσήφ Γενέσιος 148. Κεδρηνός 1012 : ''«όρκοις κατεδέσμει φρικωδεστάτοις μετά τον εαυτού θάνατον μήτε τον Ιαννήν μεταστήσαι του πατριαρχείου μήτε την προσκύνησιν των ειδώλων ιδείν ανέσχεσθαι».''</ref> Αλλά αμέσως μετά τον θάνατο του Θεόφιλου η Θεοδώρα κι ο Θεόκτιστος καθήρεσαν τον Ιωάννη και αναστήλωσαν τις εικόνες.<ref>Συνεχισταί Θεοφάνους 150 επ. Ιωσήφ Γενέσιος 167-169. Συμεών Μάγιστρος 648</ref> Ο Ιωάννης κλείστηκε στηνστη [[Μονή του Κλειδίου]] στον Βόσπορο<ref>Λέων Γραμματικός 1061</ref> και οι χρονογράφοι αναφέρουν ότι επειδή έξυσε τα μάτια του Χριστού, της Παναγίας και των Ταξιαρχών από μιαν εικόνα του μοναστηριού, τιμωρήθηκε από την Θεοδώρα με διακόσιες μαστιγώσεις.<ref>Ιωσήφ Γενέσιος 169-171 : ''«σ΄ λώροις εμάστιξεν».'' Όλοι οι χρονογράφοι συμφωνούν για την μαστίγωση του Ιωάννη. Μόνο ο Συμεών Μάγιστρος, ενώ αρκείται σ’ αυτήν στην σελ. 649, επανέρχεται στην σελ. 652 και λέει ότι η Θεοδώρα τύφλωσε τον Ιωάννη γι’ αυτήν του την αμαρτία (''«τους οφθαλμούς αυτού εκείνου του Ιαννή εκτυφλοί»'')</ref> Ύστερα από λίγα χρόνια ο αυτοκράτορας [[Μιχαήλ Γ΄]] ξέθαψε τα οστά του Ιωάννη καθώς και του [[Κωνσταντίνος Ε΄ (αυτοκράτορας του Βυζαντίου)|Κωνσταντίνου Ε΄]], τα μαστίγωσε στον Ιππόδρομο και τα έκαψε.<ref>Συμεών Μάγιστρος 681 : ''«και τα οστά αυτών έκαυσε εν τοις Μαυριανού»''.</ref>