Σταυραετός: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

| binomial = ''Aquila pennata'' | binomial_authority = J. F. Gmelin, 1788<ref>ως ''Hieraaetus pennatus'' </ref>

Ο '''Σταυραετός''' {{Ref_label|I|i|none}} είναι είδος [[αετός|αετού]] που απαντάται στον ελλαδικό χώρο. Η επιστημονική του ονομασία είναι ''Aquila pennata'' (παλαιότερη ονομασία και τωρινό συνώνυμο ''Hieraaetus pennatus'') και δεν περιλαμβάνει [[υποείδος|υποείδη]], <ref name="Howard and Moore, p. 113">Howard and Moore, p. 113</ref> αλλά, σύμφωνα με τους περισσότερους ορνιθολόγους, δύο χρωματικές [[φάση (συστηματική ταξινομική)|φάσεις]] (colour phases) (βλ. Μορφολογία).

Η λατινική λέξη ''pennatus-a'' προέρχεται από την επίσης λατινική λέξη ''penna'' ή ''pinna'', που σημαίνει «πτέρυγα, φτερούγα» αλλά και «πτερό» και αναφέρεται στην επικαλυμμένη με πτερά οπίσθια πλευρά των ταρσών του πτηνού. <ref> http://www.archives.nd.edu/cgi-bin/wordz.pl?keyword=pennatus</ref>

Ο Σταυραετός ανήκε μέχρι πριν λίγα χρόνια στο [[Γένος (βιολογία)|γένος]] ''Hieraaetus'' ([[Ιεραετός]]), <ref name="Όντρια, σ. 85">Όντρια, σ. 85</ref> που περιελάμβανε 7 [[είδος|είδη]], με κατανομή σε όλες τις ηπείρους πλην της αμερικανικής. <ref> name="Howard and Moore, p. 113<"/ref> Όμως, νέα χρωμοσωμικά δεδομένα, οδήγησαν στην ταυτοποίηση τεσσάρων από αυτά τα είδη ως [[πολυφυλετισμός|πολυφυλετικών]] και τη μεταφορά τους στο γένος ''Aquila'', ενώ τα υπόλοιπα τρία παρέμειναν ως είχαν στο γένος ''Hieraaetus''. Έτσι, όμως, προέκυψε ταξινομικό πρόβλημα ονοματολογίας. {{Ref_label|I|ii|none}}

Γενικά, η κατάσταση με το γένος ''Hieraaetus'', παραμένει συστηματικά μη ξεκάθαρη. Μερικοί ερευνητές προτείνουν την κατάργησή του και την μεταφορά όλων ανεξαρτήτως των [[είδος|ειδών]] στο παραδοσιακό γένος ''Aquila'', ενώ άλλοι προτείνουν τη διαμοίρασή τους με εντελώς διαφορετικό τρόπο. <ref> Les Christidis & Walter E Boles (2008) </ref><ref> J. Ferguson-Lees, D. A. Christie </ref> Την κατάσταση έρχεται να περιπλέξει περαιτέρω το γεγονός ότι, το είδος ''Hieraaetus kienerii'' θεωρείται φυλογενετικά πολύ απομακρυσμένο και, μάλλον θα πρέπει να συστηματοποιηθεί σε νέο γένος. <ref> Lerner, H. R. L.; D. P. Mindell (2005)</ref><ref> Jan Ove Gjershaug (2006) </ref>

Από δεδομένα της [[Συγκριτική Μορφολογία|Συγκριτικής Μορφολογίας]] και, μαζί με το [[είδος]] ''Aquila morphoides'' της Αυστραλασίας (παλαιότερα ''Hieraaetus morphoides''), ο Σταυραετός θεωρείται ο κοντινότερος συγγενής του ''Harpagornis moorei'', ενός γιγάντιου αρπακτικού που ενδημούσε στη Νότιο Νήσο της [[Νέα Ζηλανδία]]ς, μέχρι το 1400 περίπου, οπότε και εξαφανίστηκε, πιθανότατα από το κυνήγι των ντόπιων [[Μαορί]] και από την εξαφάνιση του [[Μόα]] (''Dinornis sp.''), που αποτελούσε την κύρια τροφή του. <ref> Tennyson, A.; Martinson, P. (2006). Extinct Birds of New Zealand. Wellington, New Zealand: Te Papa Press. ISBN 978-0-909010-21-8</ref>

[[Αρχείο: Distribution of Booted Eagle (Hieraetus pennatus).png|thumb|left|300px| Χάρτης εξάπλωσης του Σταυραετού. Κίτρινο: Καλοκαιρινές περιοχές αναπαραγωγής, Μπλέ: Mόνιμος κάτοικος, Πράσινο: Περιοχές διαχείμασης ]]

Ο Σταυραετός απαντάται στον ευρασιατικό χώρο, κατά μήκος μίας, σχετικά στενής, ζώνης, που έχει τα δυτικά της όρια στην περιοχή της Ιβηρικής και στη ΒΔ. [[Αφρική]], ενώ τα ανατολικά της φθάνουν μέχρι τη Β. [[Μογγολία]] και τη [[Σιβηρία]]. Ενδιάμεσα περνάει από τη [[Γαλλία]], διακόπτεται στην [[Ιταλία]], συνεχίζεται στην [[Ελλάδα]] και στα [[Βαλκάνια]], γενικότερα, στη [[Μικρά Ασία]] και στον [[Καύκασος|Καύκασο]] και, μέσω των υψηλών οροσειρών της [[Κεντρική Ασία|Κεντρικής Ασίας]], καταλήγει στην [[Κίνα]]. Προς βοράν φθάνει μέχρι την [[Λευκορωσία]] την [[Ουκρανία]] και την ευρωπαϊκή [[Ρωσία]]. Σε όλη αυτή τη ζώνη, ο Σταυραετός αναπαράγεται, είτε ως καλοκαιρινός επισκέπτης, είτε ως [[επιδημητικός(πτηνά)|επιδημητικός]], όπως λ.χ. στο [[Πακιστάν]] και το [[Αφγανιστάν]].

Όλο το έτος βρίσκεται, επίσης, στη [[Νότια Αφρική]] και σε κάποιες μικρές περιοχές της [[Αγκόλα]] και της [[Ναμίμπια]].

Στην [[Ελλάδα]] είναι καλοκαιρινός αναπαραγόμενος επισκέπτης. <ref name="Χανδρινός & Δημητρόπουλος, σ. 112">Χανδρινός & Δημητρόπουλος, σ. 112</ref>

Ο Σταυραετός ανευρίσκεται σε λοφώδεις ή ορεινές περιοχές χαμηλού υψομέτρου, όπου οι δασώδεις εκτάσεις εναλλάσσονται με ξέφωτα. <ref> name="Όντρια, σ. 85<"/ref> Προτιμάει τα φυλλοβόλα ή μικτά δάση με [[κωνοφόρα]]. <ref> name="Χανδρινός & Δημητρόπουλος, σ. 112<"/ref>

Το βασικό χαρακτηριστικό του Σταυραετού είναι το μικρό του μέγεθος. Είναι ο μικρότερος ευρωπαϊκός [[αετός]] και μοιάζει -λόγω μεγέθους- με τις [[γερακίνα|γερακίνες]]. <ref> name="Χανδρινός & Δημητρόπουλος, σ. 112<"/ref>, αλλά είναι εξαιρετικά ταχύς και ευέλικτος.

[[Αρχείο: Hieraaetus.jpg|thumb|right|300px|Ραχιαία όψη ενήλικου Σταυραετού]]

Διακρίνονται δύο χρωματικές [[φάση (συστηματική ταξινομική)|φάσεις]] (colour phases), μία κοινότερη ανοιχτόχρωμη και μία σπανιότερη σκούρα. Και στις δύο φάσεις, η άνω επιφάνεια έχει γκρί-καφέ χρώμα, με πιο ανοιχτόχρωμο κεφάλι, και γκρίζα-καφετί ουρά. Επίσης, ιδιαίτερα στη σκούρα φάση, το ιδιαίτερο διαγνωστικό στοιχείο είναι τα πιο ανοιχτόχρωμα φτερά της ωμοπλάτης (scapulars), που σχηματίζουν ένα χαρακτηριστικό «V», ορατό κατά τη ραχιαία όψη του πτηνού.

Η κάτω επιφάνεια είναι λευκοκίτρινη στην ανοιχτόχρωμη φάση, οπότε έρχεται σε ισχυρή αντίθεση με τις σχεδόν μαύρες πτέρυγες ([[πρωτεύοντα ερετικά (φτερά)|πρωτεύοντα]] και [[δευτερεύοντα ερετικά (φτερά)|δευτερεύοντα]] ερετικά). Στη σκουρόχρωμη φάση, η κάτω επιφάνεια ποικίλλει από σκούρο καφέ μέχρι ανοικτό καφεκόκκινο ή καστανό χρώμα.

[[Αρχείο: Bonelli's Eagle I IMG 3234.jpg|thumb|left|300px| Ενήλικος Σταυραετός σε πτήση (σκουρόχρωμη φάση)]]

Το [[κήρωμα]] και τα πόδια είναι και στις δύο φάσεις κίτρινα ενώ ο ταρσός είναι ελάχιστα μακρύτερος από τον μεσαίο δάκτυλο (ευκρινώς μακρύτερος στον [[Σπιζαετό]]). <ref> name="Όντρια, σ. 85<"/ref>

Σε κάθε άτομο της σκούρας φάσης αντιστοιχούν 7 με 8 άτομα της ανοιχτόχρωμης, <ref> name="Χανδρινός & Δημητρόπουλος, σ. 112<"/ref> εκτός από την περιοχή της ευρωπαϊκής [[Ρωσία]]ς, όπου τα 3 στα 4 άτομα ανήκουν στην σκουρόχρωμη φάση.

*Βάρος: 700-900 γραμμάρια, <ref name="Χανδρινός & Δημητρόπουλος, σ. 187">Χανδρινός & Δημητρόπουλος, σ. 187</ref>

[[Αρχείο: AquilaPennata.jpg|thumb|right|300px| Ενήλικος Σταυραετός σε πτήση (ανοιχτόχρωμη φάση)]]

Ο Σταυραετός, λόγω κυρίως του μικρού του μεγέθους, διαθέτει μεγάλη ταχύτητα και ευελιξία, χωρίς να έχει τη δύναμη του [[Σπιζαετός|Σπιζαετού]]. Πετάει συνήθως για πολλές ώρες πάνω από τις κορυφές των δέντρων ή και μέσα από αυτά, ψάχνοντας για θηράματα. Δεν γυροπετάει (soaring) τόσο συχνά όσο οι [[γερακίνα|γερακίνες]]. <ref>Bruun, p. 76</ref> Φαινομενικά κυνηγάει μοναχικά, αλλά κάπου εκεί κοντά υπάρχει και το ταίρι του. Επιτίθεται στο θήραμα με εντυπωσιακό τρόπο, πολλές φορές με εφορμήσεις από μεγάλο ύψος (stoop). <ref> name="Χανδρινός & Δημητρόπουλος, σ. 187<"/ref>

Η διατροφή του Σταυραετού αποτελείται από μικρά [[θηλαστικά]] (λαγούς, κρικητούς, επίμυς, τυφλοπόντικες, νυφίτσες), [[πτηνά]] (κορυδαλούς, τσίχλες, περιστέρια ), [[ερπετά]] ([[σαύρες]]) και, σπανιότερα [[έντομα]]. <ref> name="Όντρια, σ. 85<"/ref> Από δειγματοληπτική έρευνα στην [[Ισπανία]], [[σαύρες]], [[λαγοί]] και [[πέρδικες]] είναι τα συνηθέστερα θηράματα. <ref>Mebs & Schmidt 2006, S. 203 </ref>

Η αναπαραγωγική περίοδος αρχίζει από τα μέσα Απριλίου και διαρκεί μέχρι τις αρχές Μαΐου. Φωλιάζει συνήθως σε δάση με βελανιδιές και κωνοφόρα, <ref> name="Όντρια, σ. 85<"/ref> πολύ πιο σπάνια σε βράχια. <ref> Mullarney et al</ref> H φωλιά είναι μία σχετικά μεγάλη κατασκευή από κλαδιά που επαναχρησιμοποιείται και, με τα χρόνια, μπορεί να πάρει ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις , επιστρωμένη με φρέκα φύλλα και πευκοβελόνες. Συνήθως κατασκευάζεται σε ύψος 6 έως 16 μέτρων από το έδαφος.

[[Αρχείο: AquilaPennata nest.jpg|thumb|left|300px|Νεαρά άτομα στη φωλιά τους]]

Η γέννα αποτελείται από 2 αυγά, -κάποιες φορές μόνο 1- που εναποτίθενται με διαφορά αρκετών ημερών μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να επιβιώνει μόνο το μεγαλύτερο, τις περισσότερες φορές. Η επώαση γίνεται μόνον από το θηλυκό, το αρσενικό εφοδιάζει με τροφή και η εκκόλαψη επιτυγχάνεται στις 30 ημέρες, περίπου. Τα νεαρά πετάνε στους δύο μήνες, αλλά μένουν με τους γονείς τους για αρκετό διάστημα επί πλέον. <ref>Harrison, p. 102</ref>

Δεν υπάρχουν ακριβή δεδομένα που να δείχνουν διαφορές στους ιστορικούς πληθυσμούς από τους σημερινούς. <ref>Reiser</ref> Κάποτε φώλιαζε στις δασώδεις περιοχές γύρω από τη [[Θεσσαλονίκη]] <ref>Makatsch</ref> Σήμερα απαντάται κυρίως στη Β. Ελλάδα, κυρίως στη [[Θράκη]]. Ο πληθυσμός του εμφανίζει μείωση, πιθανόν λόγω επεμβάσεων στις περιοχές φωλιάσματος (διάνοιξη δρόμων, υλοτομία, κοκ). Άλλο πρόβλημα είναι η [[λαθροθηρία]], ιδιαίτερα κατά τις μεταναστευτικές περιόδους. <ref name="«Κόκκινο Βιβλίο», σ. 218">«Κόκκινο Βιβλίο», σ. 218</ref>

Γι’αυτό, το είδος στην [[Ελλάδα]] μέχρι να συγκεντρωθούν νέα στοιχεία, κατατάσσεται στα Τρωτά (Vulnerable, VU). <ref> name="«Κόκκινο Βιβλίο», σ. 218<"/ref>

Παγκοσμίως, ο Σταυραετός κατατάσσεται από την IUCN στα είδη Ελαχίστης Ανησυχίας (Least Concern, LC). <ref name="iucn"/>

Για την προστασία του [[είδος|είδους]] απαιτείται η οικολογικότερη διαχείρηση και προστασία ικανού αριθμού δασικών εκτάσεων, ενημέρωση των κυνηγών και λεπτομερής απογραφή του αναπαραγομένου ελληνικού πληθυσμού. <ref> name="«Κόκκινο Βιβλίο», σ. 218<"/ref>

'''i.''' {{Note_label|I|i|none}} Στα τελευταία χρόνια, άρχισε να υιοθετείται η ονομασία '''Γερακαετός''' για το [[είδος]] και, μάλιστα, από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. <ref>http://www.ornithologiki.gr/page_list.php?lID=3&sp=no&st=no&sf=yes&ss=yes</ref> Για λόγους καθαρά «παραδοσιακούς» και, επειδή η ελληνική βιβλιογραφία (αναδρομή σε πηγές, κοκ) χρησιμοποιεί αποκλειστικά την ονομασία '''Σταυραετός''', τηρείται ακόμη η συγκεκριμένη ονομασία στο λήμμα.

'''ii.''' {{Note_label|I|ii|none}} Το παλαιό [[είδος]] ''Hieraaetus pennatus'' ([[Σταυραετός]]), υπήρξε ο [[τύπος (ταξινομική)|τύπος]] (ή ολότυπος) για τη δημιουργία του [[Γένος (βιολογία)|γένους]] ''Hieraaetus'', πάνω στον οποίο στηρίχτηκε η συστηματική όλων των ειδών του συγκεκριμένου γένους. Μετά τη μεταφορά στο γένος ''Aquila'', το όνομα ''Hieraaetus'', έγινε αυτομάτως -σύμφωνα με τους κανόνες ονοματολογίας της Συστηματικής Ταξινομικής- συνώνυμο του ''Aquila'', οπότε, με τα νέα δεδομένα και, εφόσον πρέπει πάντοτε για την ονοματοδοσία ενός γένους, να υπάρχει ο αρχικός (ολό)τυπος, θα πρέπει να δοθεί άλλη επιστημονική ονομασία στα τρία εναπομείναντα είδη, δηλαδή κατ’ουσίαν να συστηματοποιηθούν σε καινούργιο γένος και όχι στο ''Hieraaetus''.

'''iii.''' {{Note_label|I|iii|none}} Στο [[είδος]] συμπεριλαμβάνονται και τα [[υποείδος|υποείδη]] ''milvoides'' και ''harterti''. <ref>Howard & Moore, p. 113, note 6</ref>