Ιουλιανός: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

[[Αρχείο:Solidus_JulianSolidus Julian.jpg|thumb|230px|Ιουλιανός 361-363 μ.Χ. Σόλιδος (4.28 gm). Προέλευση της εικόνας: [http://www.cngcoins.com CNG coins]]]

Το [[360]] κλήθηκε από τον Κωνστάντιο να στείλει μέρος του στρατού του στην Ανατολή, για να συμμετάσχει σε εκστρατεία εναντίον των [[Περσία|Περσών]]. Στο άκουσμα αυτής της είδησης ή, κατά τους περισσότερους ιστορικούς,<ref>D.S.Potter 2004, σελ.503,505</ref><ref name="W.Treadgold 1997, σελ.59">W.Treadgold 1997, σελ.59</ref><ref>D. Rohrbacher 2002, σελ.244</ref><ref>G.W.Bowersock, ''Julian the Apostate'', Harvard University Press, 1997, σελ. 46-50, ISBN 0-674-48882-2</ref> έπειτα από προσεκτικά ενορχηστρωμένη υποκίνηση του ίδιου του Ιουλιανού,<ref>Hunt, David. ''[http://books.google.gr/books?id=zdoUNivK_hsC&lpg=PA49&ots=S08m6xONr5&dq=%22Julian%20and%20his%20admirers%20might%20be%20at%20pains%20to%20stress%20his%20reluctance%20to%20forsake%20a%20life%20of%20study%22&pg=PA57#v=onepage&q&f=false Julian]'', στο ''The Cambridge Ancient History: The Late Empire, A.D. 337-425'' (επιμ. A.Cameron & P.Garnsey), Cambridge University Press, 1998, σσ. 57-58. ISBN 0-521-30200-5.</ref> το στράτευμα επαναστάτησε εναντίον του Κωνσταντίου και ανακήρυξε τον Ιουλιανό [[Αύγουστος|Αύγουστο]] στο [[Παρίσι]], τον Φεβρουάριο του 360. Αρχικά, ο Ιουλιανός έστειλε γράμματα στον Κωνστάντιο ζητώντας του αναγνώριση του νέου τίτλου του. Ο Κωνστάντιος δεν δέχτηκε αλλά δεν μπορούσε να κινηθεί εναντίον του, καθώς ο πόλεμος με τους Πέρσες συνεχιζόταν. Όλο το 360 πέρασε με τον Ιουλιανό να πραγματοποιεί επιχειρήσεις εναντίον των Φράγκων και των Αλαμανών και να προετοιμάζεται για εισβολή στην επικράτεια του Κωνστάντιου. Τέλος, την άνοιξη του [[361]] πέρασε αιφνιδιαστικά στην παραδουνάβια περιοχή και κατέλαβε το [[Σίρμιον|Σίρμιο]], ήδη όμως ο Κωνστάντιος βάδιζε εναντίον του για την τελική σύγκρουση αλλά δεν πρόλαβε γιατί πέθανε στην [[Ταρσός|Ταρσό]] της Κιλικίας στις 3 Νοεμβρίου 361.<ref>D.S.Potter 2004, σελ.505-508</ref> Μάλιστα, λίγο πριν πεθάνει, ονόμασε τον Ιουλιανό διάδοχό του και αποφεύχθηκε ο εμφύλιος πόλεμος.<ref> name="W.Treadgold 1997, σελ.59<"/ref>

Οι σχέσεις του με τους Αντιοχείς χειροτέρεψαν ακόμη περισσότερο μετά από μια σοβαρή έλλειψη τροφίμων. Ο Ιουλιανός προσπάθησε να σταθεροποιήσει την τιμή του σιταριού και να εισαγάγει από την Αύγυπτο. Τότε οι παραγωγοί αρνήθηκαν να πουλήσουν το δικό τους, υποστηρίζοντας ότι η συγκομιδή ήταν κακή και πως ήταν λοιπόν δίκαιο να αποζημιωθούν με υψηλότερες τιμές για το προϊόν τους. Ο Ιουλιανός τους κατηγόρησε για πρακτικές ανύψωσης τιμών και τους εξανάγκασε να πουλήσουν. Τμήματα των επιστολών του Λιβανίου<ref>Λιβάνιος, ''Επιστολές'', 18.195 & 16.21</ref><ref>Λιβάνιος, ''Επιστολές'', 1.126 & 15.20</ref> υποδεικνύουν ότι και οι δύο πλευρές είχαν εν μέρει δίκιο ενώ ο Αμμιανός Μαρκελλίνος κατηγορεί τον Ιουλιανό για απλή δίψα για δημοσιότητα.<ref name=Potter515/><ref>Αμμιανός Μαρκελλίνος, ''Res Gestae'', 22.14.1</ref><ref name=Potter515/>

Το [[363]], ο Ιουλιανός εισέβαλε στο περσικό κράτος, στο οποίο βασίλευε ο [[Σαπώρης Β΄]], επικεφαλής ισχυρότατου εκστρατευτικού σώματος, ενώ έστειλε τον συγγενή του Προκόπιο επικεφαλής στρατού για να εισβάλλει κυκλωτικά από τα βόρεια. Γενικά η εκστρατεία αυτή έχει δεχτεί πολύ έντονη κριτική από τους σύγχρονους ιστορικούς, όχι μόνο γιατί θα μπορούσε να αποφευχθεί ο πόλεμος (ο Ιουλιανός απέπεμψε δημόσια την ειρηνευτική πρεσβεία των Περσών) αλλά και γιατί από την αρχή φαινόταν υπερβολικά φιλόδοξη και επικίνδυνη.<ref>D.S.Potter 2004, σελ.516-517</ref> Πράγματι, παρά τις αρχικές επιτυχίες, το επιχείρημα αποδείχθηκε καταστροφικό για τον ρωμαϊκό στρατό που αντιμετώπισε μεγάλα επισιτιστικά προβλήματα και τη συνεχή παρενόχληση των περσικών δυνάμεων. Η στρατιά του Προκοπίου δεν εμφανίστηκε ποτέ στο εχθρικό έδαφος. Καθώς ο στρατός του Ιουλιανού εισχωρούσε όλο και περισσότερο στο εσωτερικό της περσικής [[Μεσοποταμία]]ς, οι Πέρσες άνοιξαν τα αρδευτικά φράγματα πλημμυρίζοντας τη χώρα. Φτάνοντας εμπρός στην περσική πρωτεύουσα [[Κτησιφών (πόλη)|Κτησιφώντα]], ο Ιουλιανός διαπίστωσε πως δεν διέθετε τον εξοπλισμό για την πολιορκία της πόλης. Τότε πήρε την απόφαση της επιστροφής και, καθώς η διαδρομή πίσω του ήταν πλημμυρισμένη, αναγκάστηκε να ακολούθησε πορεία προς βόρεια, κατά μήκος του ποταμού [[Τίγρης|Τίγρη]]. Η πορεία αυτή, μέσα στην εχθρική χώρα, κάτω από ανυπόφορο [[καύσωνας|καύσωνα]] και υπό τη συνεχή παρενόχληση ενός εχθρού που απέφευγε την κατά μέτωπο σύγκρουση, ήταν εξαιρετικά προβληματική και όλα έδειχναν ότι ο ρωμαϊκός στρατός είχε πιαστεί σε θανάσιμη παγίδα. Οι Πέρσες γνώριζαν πως όχι μόνο ήταν επικίνδυνο να ριψοκινδυνεύσουν μια κατά μέτωπο σύγκρουση αλλά και ότι αυτό δεν ήταν αναγκαίο, καθώς το μόνο που χρειαζόταν ήταν να επιβραδύνουν την υποχώρηση των Ρωμαίων. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, στις 26 Ιουνίου 363, σε αψιμαχία με τους Πέρσες κοντά στη σημερινή [[Μάχη της Σαμάρρα|Σαμάρρα]] (Ιράκ), ο Ιουλιανός χτυπήθηκε πισώπλατα από δόρυ και πέθανε μετά από λίγες ώρες, στη σκηνή του. Παρ' όλη τη μετέπειτα χριστιανική παράδοση ότι χτυπήθηκε από άγιο και τις κατηγορίες των Εθνικών, δεν φαίνεται να αληθεύει η εκδοχή της δολοφονίας από δικό του στρατιώτη.<ref name=treadgold62>W.Treadgold 1997, σελ.62</ref> Ο Λιβάνιος, 14 χρόνια μετά το γεγονός, ανέφερε ότι το δόρυ εκτοξεύτηκε από [[Άραβες|Άραβα]] ενώ σε κείμενο του [[Φιλοστόργιος|Φιλοστόργιου]] αναφέρεται η γνωμάτευση του γιατρού του Ιουλιανού Ορειβάσιου ο οποίος, εξετάζοντας τη θανάσιμη πληγή, είχε διαπιστώσει πως προήλθε από ακόντιο που χρησιμοποιούσαν οι Άραβες σύμμαχοι των Περσών.<ref>D.S.Potter 2004, σελ.518</ref>

Ο Ιουλιανός ήταν πολύ επηρεασμένος από την κλασική [[παιδεία]], και τον ενοχλούσε η ραγδαία εξάπλωση του [[Χριστιανισμός|Χριστιανισμού]],<ref>Τα ευνοϊκά μέτρα που έλαβε ο [[Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας|Κωνσταντίνος Α']] υπέρ του Χριστιανισμού είχαν ως αποτέλεσμα τη ραγδαία αύξηση των Χριστιανών της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, καθώς σε μια περίοδο είκοσι ετών μετά την έναρξη του [[4ος αιώνας|4ου αιώνα]], οπότε και επικρατούσαν αριθμητικά οι [[Παγανισμός|παγανιστές]], οι Χριστιανοί αυξήθηκαν ως το σημείο να αποτελούν πιθανώς το μισό του συνολικού πληθυσμού. (James Allan Evans, ''The Emperor Justinian and the Byzantine Empire'', Greenwood Press, 2005, σελ. xxvii).</ref> τον οποίο θεωρούσε ασύμβατο με την [[ελληνική φιλοσοφία]] και εν γένει τον ελληνικό πολιτισμό ''("Ημίν ανήκουσιν η ευγλωττία και αι τέχναι της Ελλάδος και η των Θεών αυτής λατρεία, υμέτερος δε κλήρος εστί η αμάθεια και η αγροικία και ουδέν πλέον. Αύτη εστίν η σοφία υμών")''. Από θρησκευτικής άποψης, επιθυμούσε την επιστροφή της [[Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία|Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας]] στην Εθνική θρησκεία (την οποία οι Χριστιανοί θεωρούσαν [[ειδωλολατρία]], γι αυτό και προσέδωσαν στον Ιουλιανό επίθετα όπως «Παραβάτης», «Ειδωλιανός», «Αδωναίος», «Καυσίταυρος», «Αποστάτης» και «Πισαίος»). Σύμφωνα με τον Βικτόρ Κουζέν (Cousin), ολόκληρος ο κόσμος της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας τερματίσθηκε ουσιαστικά με τον θάνατο του Ιουλιανού.<ref>Cousin Victor, ''[http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/b/6/f/metadata-413-0000138.tkl Ιστορία της Ελληνικής Φιλοσοφίας]'', Αθήνα 1885, σ. 119.</ref>

Τον 4ο αι. μ.Χ., ο [[Αρειανισμός|αρειανός]] Χριστιανός ιστορικός [[Φιλοστόργιος]] παρέθεσε την εξής θρυλούμενη απάντηση της Πυθίας του [[Μαντείο των Δελφών|Μαντείου των Δελφών]], προς τον απεσταλμένο του Ιουλιανού, γιατρό του και κοιαίστορα (quaestor)<ref> [http://www.ehw.gr/asiaminor/forms/flemmaAdds.aspx?Mode=Glossary&paramid=3801&boithimata_State=&kefalaia_State] Ταμίας του στρατού και γενικά ταμίας του δημοσίου χρήματος</ref> [[Ορειβάσιος|Ορειβάσιο]]: ''«Είπατε τω βασιλεἰ, χαμαί πἐσε δαίδαλος αυλά·/ουκέτι Φοίβος έχει καλύβην, ου μάντιδα δάφνην/ου παγάν λαλέουσαν, απέσβετο και λάλον ύδωρ.»'' Αυτή η φράση έχει χαρακτηριστεί ως «ένα από τα λίγα κείμενα, που υπάρχουν στην παγκόσμια φιλολογία, που ηχούν τόσο σπαρακτικά και σαν πένθιμο σήμαντρο σημαίνουν το τέλος ενός κόσμου».<ref>[[Άγγελος Σ. Βλάχος]], ''Πυθίας παραληρήματα'', Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, 1983, σ.218.</ref> Ωστόσο, η γνησιότητά της έχει αμφισβητηθεί έντονα από σύγχρονους ιστορικούς. Μερικοί από αυτούς τη θεωρούν εφεύρημα χριστιανού συγγραφέα με σκοπό να δείξει τη ματαιότητα της πίστης του Ιουλιανού στα μαντεία. Άλλοι θεωρούν ότι πρόκειται για παρεφθαρμένη μορφή μιας έκκλησης για βοήθεια, διατυπωμένης με δόση υπερβολής, από ιερείς του Μαντείου ή τον ίδιο τον Ορειβάσιο, σε μορφή επιγράμματος.<ref>Υποσημείωση στο ''[http://books.google.com/books?id=wYmvCypzVUAC&lpg=PA88&dq=%2Bjulian%20%2Boracle&hl=el&pg=PA88#v=onepage&q&f=false Philostorgius - Church History]'' (μτφρ., εισαγωγή και σχόλια: Philip R. Amidon), Society of Biblical Literature, 2007, σ.88. ISBN 1-589-83215-9.</ref><ref>Jennifer Nimmo Smith (2001), ''[http://books.google.com/books?id=wzZnMCP4JRIC&lpg=PR15&dq=%2Bjulian%20%2Boracle&hl=el&pg=PR15#v=onepage&q&f=false A Christian's Guide to Greek Culture: the Pseudo-Nonnus Commentaries on Sermons 4, 5, 39 and 43 by Gregory of Nazianzus]'', Liverpul University Press, σ. xv.</ref><ref>R. L. Rike, ''[http://books.google.com/books?id=R0LbfTAT--gC&lpg=PA65&dq=%2Bjulian%20%2Boracle&hl=el&pg=PA65#v=onepage&q&f=false Apex Omnium - Religion in the Res Gestae of Ammianus]'', University of California Press, 1987, σ.65. ISBN 0-520-05858-5.</ref>

Χαρακτηριστικό σημείο του νομοθετικού του έργου είναι η απαγόρευση στους χριστιανούς ρητοροδιδασκάλους και γραμματικούς να διδάσκουν τα έργα της κλασικής Παιδείας, καθώς γι' αυτόν αυτή η ίδια η έννοια «Παιδεία» ταυτίζεται με την Ελληνορωμαϊκή [[Παράδοση]] σε όλες της τις εκφάνσεις και η τελευταία αποτελεί ένα θεόθεν δώρο που ποτέ δεν έπαψε να εποπτεύεται στην ιστορική του εξέλιξη από τον «Ελλάδος κοινόν ηγεμόνα και νομοθέτη και βασιλέα» Θεό [[Απόλλων|Απόλλωνα]]α – Ήλιο. <ref>Π. Αθανασιάδη 2001, σελ. 186</ref>. Έτσι, στις [[13 Μαρτίου]] του [[362]] μ.Χ., εξέδωσε, μεταξύ άλλων, διάταγμα με το οποίο απαγόρευε στους χριστιανούς ρητοροδιδασκάλους και γραμματικούς να διδάσκουν και να ερμηνεύουν τα έργα των Ελλήνων κλασικών. Το μέτρο αυτό, η ερμηνεία του και οι σκοπιμότητες που το υπαγόρευσαν αποτέλεσαν αντικείμενο διαμάχης ήδη από την εποχή του Ιουλιανού.

* ''Κατά Γαλιλαίων'', σε τρία βιβλία που γράφτηκαν κατά την διάρκεια της περσικής εκστρατείας. Καταστράφηκε με διαταγή του [[Θεοδόσιος Β´ (αυτοκράτορας)| Θεοδοσίου Β΄]] (Όσα γνωρίζουμε προέρχονται από τις απαντήσεις του Κυρίλλου επισκόπου Αλεξανδρείας).

Για μια τόσο σημαντική μορφή όπως ο Ιουλιανός, αναπόφευκτα υπάρχει ποικιλία απόψεων στους ιστορικούς της Βυζαντινής εποχής αλλά και στη νεότερη ιστοριογραφία.