Φιδαετός: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Ο '''Φιδαετός''' είναι είδος [[αετός|αετού]] και το μοναδικό είδος [[κιρκαετός|κιρκαετού]], <ref>Όντρια, σ. 82</ref> που απαντάται στον ελλαδικό χώρο. Η επιστημονική του ονομασία είναι ''Circaetus gallicus'' και δεν περιλαμβάνει [[υποείδος|υποείδη]] <ref name="Howard and Moore, p. 102">Howard and Moore, p. 102</ref> αλλά, σύμφωνα με τους περισσότερους ορνιθολόγους, δύο χρωματικές [[φάση (συστηματική ταξινομική)|φάσεις]] (colour phases) (βλ. Μορφολογία).

Η λατινική λέξη ''gallicus'' σημαίνει, «Γαλατικός», «προερχόμενος από τη [[Γαλατία]]», <ref> http://www.archives.nd.edu/cgi-bin/wordz.pl?keyword=gallicus</ref> αγνώστου λοιπής σημασίας.

Ο Φιδαετός ανήκει στο [[Γένος (βιολογία)|γένος]] ''Circaetus'' που περιλαμβάνει 6 [[είδος|είδη]], όλα αφρικανικά. <ref> name="Howard and Moore, p. 102<"/ref> Εξαίρεση αποτελεί το ''C. gallicus'', που είναι το μοναδικό που «περνάει» και στην [[Ευρασία]], όπου αναπαράγεται κατά τη διάρκεια του θέρους. Η ταξινομική του γένους ''Circaetus'', δεν είναι ακόμη ξεκάθαρη και, θα χρειαστούν αρκετά ακόμη χρωμοσωμικά δεδομένα και διασταυρώσεις για να λυθούν τα διάφορα προβλήματα . <ref name="Ferguson-Lees 2001 p. 446">Ferguson-Lees & Christie (2001), p. 446</ref>

[[Αρχείο: Circaetus gallicus dis.PNG|thumb|left|280px| Χάρτης εξάπλωσης του Φιδαετού. Πράσινο σκούρο=όλο το έτος (επιδημητικό), Πράσινο ανοικτό=Περιοχές αναπαραγωγής (καλοκαιρινός επισκέπτης), Μπλε=Χειμερινός επισκέπτης]]

Στην [[Ελλάδα]], όπως και σε όλα τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη, ο Φιδαετός είναι [[αποδημητικός (ζωολογία)|αποδημητικό]] πτηνό, ερχόμενος το καλοκαίρι μόνο για να φωλιάσει και ξαναφεύγει το φθινόπωρο. <ref> name="Χανδρινός & Δημητρόπουλος, σ. 80">Χανδρινός & Δημητρόπουλος, σ. 80</ref>

Ο Φιδαετός, αν εξαιρεθούν οι πληθυσμοί της ινδικής χερσονήσου και κάποιων νησιών της [[Ινδονησία]]ς, είναι μεταναστευτικό είδος. Οι περιοχές διαχείμασης περιλαμβάνουν μία σχετικά στενή ζώνη στο [[Σαχέλ]] της [[Αφρική]]ς και, από τη [[Σενεγάλη]] μέχρι την [[Αιθιοπία]]. Η μετανάστευση πραγματοποιείται από τα τέλη Αυγούστου-Σεπτέμβριο, μέσω του [[Γιβραλτάρ]], του [[Βόσπορος|Βοσπόρου]] και του [[Ισραήλ]]. Η παρακολούθηση των πληθυσμών της Β. [[Ιταλία]]ς, έδειξε ότι περνάνε στην [[Αφρική]] μέσω της [[Σικελία]]ς, ενώ ένα δακτυλιωμένο πτηνό από τους αναπαραγωγικούς πληθυσμούς της [[Γαλλία]]ς, έφτασε στον [[Νίγηρας|Νίγηρα]] σε 20 ημέρες, καλύπτοντας μιαν απόσταση 4700 χιλιομέτρων. <ref>Bernd et al</ref>

Οι περιοχές αναπαραγωγής του Φιδαετού κυμαίνονται από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι το υψόμετρο των 2000 μέτρων περίπου, <ref name="Theodor Mebs und Daniel Schmidt">Theodor Mebs und Daniel Schmidt</ref> ενώ περιστασιακά, στο [[Μαρόκο]] και την [[Ινδία]], μπορεί να φθάσει ακόμη ψηλότερα. <ref> name="Ferguson-Lees & Christie (2001), p. 446<"/ref>

Η επικράτεια περιπλάνησης του είδους είναι συνήθως μεγάλη. Σε μια ισπανική μελέτη, ο μέσος όρος των 36 τετραγωνικών χιλιομέτρων βρέθηκε να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του, με παρόμοια αποτελέσματα σε μελέτη που διεξήχθη στην Ιταλία. <ref> name="Theodor Mebs und Daniel Schmidt<"/ref> Σε περίπτωση διεκδίκησης του χώρου δράσης, βρέθηκε ότι είναι απαραίτητη μία απόσταση τουλάχιστον 2 χιλιομέτρων από άτομα του ίδιου είδους, για να «αποφευχθούν επεισόδια», αν και σε πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές, όπως στη Δαδιά μετρήθηκαν χαμηλότερες αποστάσεις. <ref> name="Theodor Mebs und Daniel Schmidt<"/ref>

Ο Φιδαετός είναι ένα σχετικά μεγάλο αρπακτικό πουλί που, μοιάζει κατά την πτήση με τις γερακίνες , αλλά είναι αρκετά μεγαλύτερος από αυτές. Απαντάται σε δύο χρωματικές [[φάση (συστηματική ταξινομική)|φάσεις]] (colour phases), μία κοινή σκουρόχρωμη και μία αρκετά σπανιότερη, υπόλευκη. <ref>B.Bruun, p. 76</ref>.

[[Αρχείο: Circaetus gallicus 01.JPG |thumb|left|300px| Ενήλικος Φιδαετός]]

Η ράχη έχει γενικά γκρί-καφέ χρώμα, και τα άνω [[καλυπτήρια (φτερά)|καλυπτήρια φτερά]] είναι πιο ανοιχτόχρωμα, αλλά αυτό διακρίνεται μόνον από κοντινή απόσταση. Τα [[δευτερεύοντα ερετικά (φτερά)|δευτερεύοντα ερετικά]] είναι σκουρότερα, ενώ τα [[πρωτεύοντα ερετικά (φτερά)|πρωτεύοντα ερετικά]] είναι σχεδόν μαύρα στις άκρες τους. Η κοιλιακή επιφάνεια είναι πολύ ανοιχτόχρωμη -στην παρατήρηση κατά την πτήση φαίνεται σχεδόν λευκή-, αλλά υπάρχουν αραιές καφετί κηλίδες που, το μέγεθός τους μπορεί να ποικίλλει αρκετά. <ref> name="Χανδρινός & Δημητρόπουλος, σ. 80<"/ref> Η μετρίου μεγέθους ουρά διαθέτει τρεις αχνές σκουρόχρωμες ταινίες που, από μακρινή απόσταση είναι πολύ δυσδιάκριτες.

Το γκρίζο-καφετί κεφάλι, όταν το πτηνό είναι στο έδαφος, φαίνεται πολύ μεγάλο σχετικά με το σώμα του, ενώ οι μεγάλοι οφθαλμοί με την κίτρινη ίριδα, μοιάζουν με εκείνους της [[κουκουβάγια]]ς, αυτό όμως δεν είναι άμεσα ορατό κατά την πτήση. Τα πρασινογκρίζα πόδια δεν έχουν φτερά, είναι όμως καλυμμένα με μικρές δικτυωτές φολίδες, <ref>Όντρια, σ. 73</ref> ενώ οι μαύροι γαμψώνυχες είναι σχετικά κοντοί, για να μπορεί να συλλαμβάνει γλυστερά [[ερπετά]]. <ref name="Κιόρτσης, σ. 163">Κιόρτσης, σ. 163</ref>

[[Αρχείο: CircaetusFoot.png|thumb|right|250px| Το χαρακτηριστικό φολιδωτό πόδι του Φιδαετού]]

Το φτερούγισμα του Φιδαετού είναι πολύ χαρακτηριστικό, διότι είναι πολύ ισχυρό και εξαιρετικά αργό για ένα πτηνό του μεγέθους του, και συχνά περιγράφεται ως «πέταγμα σε αργή κίνηση» (slow motion flight). <ref>Forsman (1999), p. 157</ref> Οι πτέρυγες, σε εμπρόσθια όψη, είναι κρατημένες σχεδόν σε ευθεία , παράλληλη με το έδαφος θέση.

Επίσης ο Φιδαετός αρέσκεται να χρησιμοποιεί την τεχνική της αιώρησης (hovering), ιδιαίτερα όταν κυνηγάει.

Η διατροφή του Φιδαετού είναι πολύ εξειδικευμένη. Τρέφεται κατά 95% με [[φίδι|φίδια]]α και, η ανατομία των ποδιών του είναι προσαρμοσμένη σ’αυτό (βλ. Μορφολογία): οι φολίδες λειτουργούν προστατευτικά στα δαγκώματα -διότι δεν είναι απρόσβλητος στο δηλητήριο των φιδιών-, ενώ οι κοντοί γαμψώνυχες είναι εξαιρετικά βολικοί στη σύλληψη και συγκράτηση των ολισθηρών τους σωμάτων. <ref> name="Χανδρινός & Δημητρόπουλος, σ. 80<"/ref><ref> name="Κιόρτσης, σ. 163<"/ref> Προτιμάει να επιτίθεται σε μη δηλητηριώδη φίδια (Elaphe sp., Coluber sp., Natrix sp., κ.α.), αλλά έχουν καταγραφεί επιθέσεις και σε δηλητηριώδη (Vipera sp.). Στην περιοχή της [[Δαδιά]]ς, τα μισά περίπου από τα φίδια που συμπεριλαμβάνονται στη διατροφή του Φιδαετού, είναι [[Νερόφιδο|Νερόφιδα]] (Natrix natrix) και ακολουθούνται από [[Σαπίτης|Σαπίτες]] (Malpolon insignitus). <ref name="D.E. Bakaloudis et al">D.E. Bakaloudis et al</ref>

[[Αρχείο: Natrix natrix persa3.jpg|thumb|right|300px|Νερόφιδο, από τα είδη που προτιμάει ο Φιδαετός]]

Το μέγεθος των συλλαμβανομένων φιδιών, δεν φαίνεται να ξεπερνάει το 1 μέτρο, αν και σε περιοχές της [[Ινδία]]ς, έχουν παρατηρηθεί άτομα μήκους 1,8 μέτρων. Οι ημερήσιες διατροφικές ανάγκες ενός ενήλικου Φιδαετού, είναι 1-2 φίδια μέσου μεγέθους ημερησίως. ενώ οι νεοσσοί χρειάζονται περίπου 200 γραμμάρια καθημερινά, που σημαίνει ότι, καθ’όλη τη διάρκεια παραμονής τους στη φωλιά, η συνολική ποσότητα ανέρχεται στα 11 κιλά, ή 270 φίδια, περίπου. <ref>Glutz et al, p. 294</ref>

Εκτός από φίδια, οι Φιδαετοί επιτίθενται και σε σαύρες (4%) και μικρά [[θηλαστικά]] (1%), <ref> name="Χανδρινός & Δημητρόπουλος, σ. 80<"/ref> ενώ εντελώς περιστασιακά μπορούν να συμπεριλάβουν [[έντομα]], σαλιγκάρια, σκουλήκια και σκαθάρια στη λεία τους. Στη [[Δαδιά]], στα δείγματα από τις [[σαύρα|σαύρες]], βρέθηκαν κυρίως Pseudopus (Ophisaurus) apodus και Lacerta viridis. <ref> name="D.E. Bakaloudis et al<"/ref>

Ο Φιδαετός αποκτά αναπαραγωγική ωριμότητα στα 3-4 χρόνια και είναι μονογαμικός στις περισσότερες περιπτώσεις. Η περίοδος αναπαραγωγής αρχίζει στην [[Ευρώπη]] περίπου στα μέσα Μαρτίου (στην [[Ελλάδα]] στα μέσα Απριλίου), ενώ στις ασιατικές περιοχές με το πέρας των [[μουσώνες|μουσώνων]], στις αρχές Νοεμβρίου. Η φωλιά είναι καινούργια κάθε χρόνο και, συνήθως είναι μία μικρή κατασκευή στην κορυφή ενός δέντρου,μέσα σε δάσος. <ref> name="Χανδρινός & Δημητρόπουλος, σ. 80<"/ref> Τ α δέντρα, βελανιδιές ή πεύκα συνήθως, δεν είναι ιδιαίτερα ψηλά και οι φωλιές σπάνια βρίσκονται σε ύψος μεγαλύτερο των 10 μέτρων από το έδαφος, αλλά δεν διακρίνονται εύκολα. Πολύ πιό σπάνια, η φωλιά μπορεί να είναι απευθείας σε βράχια. <ref>Glutz et al, p. 287</ref> Έχει μέση διάμετρο 60 εκατοστών περίπου και, ύψος μόλις 30 εκατοστά, ενώ το υλικό επίστρωσης είναι φρέσκα πράσινα φύλλα ή βραχυκλάδια κωνοφόρων.

Η γέννα αποτελείται από 1 μόνο αυγό και η επώαση, που γίνεται στις πλείστες των περιπτώσεων από το θηλυκό, διαρκεί γύρω στις 47 ημέρες.Το αρσενικο προμηθεύει τροφή και για τους δύο και, όταν ο νεοσσός γίνει περίπου ενός μηνός, τότε το θηλυκό αρχίζει να πηγαινοέρχεται στη φωλιά. Ο νεοσσός είναι σε θέση, μετά από 3 εβδομάδες, να καταπιεί ολόκληρο φίδι 80 εκατοστών μήκους και 12 εκατοστών πάχους. <ref>Glutz et al, p. 293</ref> Το πρώτο φτέρωμα βγαίνει στις 25-30 ημέρες και ολοκληρώνεται στις 45 ημέρες περίπου. Στους δύο μήνες αφήνει τη φωλιά και πετάει στις 70-75 ημέρες, περίπου. <ref>Harrison, p. 98</ref>.

Οι ευρωπαϊκοί πληθυσμοί του Φιδαετού μειώθηκαν δραματικά από τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά, λόγω του κυνηγιού και της απώλειας των βιοτόπων του. Το αποτέλεσμα ήταν, να εξαφανιστεί το είδος από ευρωπαϊκές χώρες, όπως [[Ολλανδία]], [[Αυστρία]], [[Ελβετία]], κλπ. Σήμερα, φαίνεται να υπάρχει μια σχετική σταθερότητα στις χώρες του ευρωπαϊκού νότου. <ref> Hans-Günther Bauer und Peter Berthold, p. 94</ref>

Βασικές απειλές για το είδος αποτελούν η [[λαθροθηρία]], οι πυρκαγιές (ειδικά στις Μεσογειακές χώρες) και η απομάκρυνση των ώριμων δέντρων που του στερούν σημαντικές θέσεις φωλιάσματος. Επίσης η εγκατάλειψη των εκτατικών μορφών γεωργίας και κυρίως η παρακμή των παραδοσιακών συστημάτων βόσκησης έχουν ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση των οιοτόπων στους οποίους κυνηγάει. <ref>http://www.katakali.net/drupal/ierakomorfa/fidaetos</ref>

Στον ελλαδικό χώρο, ο Φιδαετός απαντάται και με τις ονομασίες Άσπρος Αετός και Φιδογέρακας ή Φιδογέρακο. <ref>Απαλοδήμος, σ. 21</ref>

*Theodor Mebs und Daniel Schmidt: Die Greifvögel Europas, Nordafrikas und Vorderasiens. Biologie, Kennzeichen, Bestände. Franckh-Kosmos Verlags GmbH&Co. KG, Stuttgart 2006. S. 331-339, ISBN 3-440-09585-1