Πρωτεύοντα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Η τάξη Πρωτεύοντα καθιερώθηκε το 1758 από τον [[Κάρολος Λινναίος|Κάρολο Λινναίο]], στη δέκατη έκδοση του βιβλίου του [[Systema Naturae]],<ref>{{cite book | author = Linnaeus, C. | year = 1758 | title = Sistema naturae per regna tria Naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus differentiis, synonimis locis. Tomus I | publisher = Impensis direct. Laurentii Salvii, Holmia | pages = 20–32}}</ref> και σύμφωνα με τον Λινναίο αποτελούνταν από τέσσερα γένη, τα οποία ονόμασε ''[[Homo|Άνθρωπος]]'' (''Homo'', άνθρωποι), ''[[Σίμια]]'' (''Simia'', υπόλοιποι πίθηκοι και μαϊμούδες), ''[[Λεμούριος (γένος)|Λεμούριος]]'' (''Lemur'', προσιμιίδες) και ''[[Νυχτερίδα]]'' (''Vespertilio'', νυχτερίδες). Στην πρώτη έκδοση του ίδιου βιβλίου (1735), είχε χρησιμοποιήσει τον όρο [[Ανθρωπόμορφα]] (''Anthropomorpha'') αντί του όρου Πρωτευόντα, για να περιγράψει τα γένη Άνθρωποι (''Homo''), ''Σίμια'' και ''[[Βραδύπους]]'', τον οποίο απέρριψε στη δέκατη έκδοση.<ref>{{cite book | author = Linnaeus, C. | year = 1735 | title = Sistema naturae sive regna tria Naturae systematice proposita per classes, ordines, genera, & species| publisher = apud Theodorum Haak, Lugduni Batavorum | pages = s.p.}}</ref> Το 1839, ο ζωολόγος [[Henri Marie Ducrotay de Blainville]], ακολουθώντας την πορεία του Λινναίου και μιμούμενος την ονοματολογία του, καθιέρωσε τις τάξεις [[Secundates]] (συμπεριλαμβανομένων των υποτάξεων [[Νυχτερίδα|Χειρόπτερα]] (Chiroptera), [[Εντομοφάγα]] (Insectivora) και [[Σαρκοφάγα]] (Carnivora)), [[Tertiates]] (ή [[Μυωξοί]] (Glires)) και [[Quaternates]] (συμπεριλαμβανομένων των υποτάξεων [[Gravigrada]], [[Παχυδέρματα]] (Pachydermata) και [[Μηρυκαστικά]] (Ruminantia)),<ref>{{cite book | author = Blainville, H. | year = 1839 | chapter = Nouvelle classification des Mammifères | title = Annales Françaises et Etrangères d'Anatomie et de Physiologie Appliquées à la Médicine et à l'Histoire Naturelle, 3| pages = 268–269}}</ref> αλλά αυτές οι νέες ομάδες δεν έγιναν αποδεκτές.

Ο [[φυλετικός διμορφισμός]], δηλαδή η ανάπτυξη ευδιάκριτων φαινοτυπικών διαφορών μεταξύ θηλυκών και αρσενικών ατόμων σε ένα είδος ή πληθυσμό, παρατηρείται συχνά στους [[σιμιίδες]], σε μεγαλύτερο βαθμό στα είδη του Παλαιού Κόσμου (πίθηκοι και μερικές μαϊμούδες) απ' ότι στα είδη του Νέου Κόσμου. Πρόσφατες έρευνες [[συγκριτική ανάλυση|συγκριτικής ανάλυσης]] του [[DNA]] εξετάζουν τους διάφορους τρόπους φυλετικού διμορφισμού στα πρωτεύοντα, καθώς επίσης και τις θεμελιώδεις αιτίες αυτού του φαινομένου. Βασικότερα χαρακτηριστικά των πρωτευόντων στα οποία παρατηρείται έντονος διμορφισμός είναι η [[μάζα σώματος]]<ref>{{cite journal |author=Ralls, K. |year=1976 |title=Mammals in Which Females are Larger Than Males |journal=The Quarterly Review of Biology |volume=51 |issue=2 |doi=10.1086/409310 | pages=245–76 |pmid=785524}}</ref><ref>{{cite journal | author=Lindstedtand & Boyce | year=1985 | journal=The American Naturalist | volume=125 |pages=873 |doi = 10.1086/284385 |title = Seasonality, Fasting Endurance, and Body Size in Mammals | last2=Boyce | first2=Mark S.}}</ref> το μέγεθος των κυνοδόντων<ref>{{cite journal |author=Frisch, J. E. |year=1963 |title=Sex-differences in the canines of the gibbon (''Hylobates lar'') |journal = Primates |volume = 4 |issue = 2 |doi=10.1007/BF01659148 |pages=1}}</ref><ref>{{cite journal |author=Kay, R. F. |year=1975 |title=The functional adaptations of primate molar teeth |journal=American Journal of Physical Anthropology |volume=43 |issue=2 |pages=195–215 |doi=10.1002/ajpa.1330430207 |pmid=810034}}</ref> μαζί με το [[τρίχωμα]] και το χρώμα σώματος.<ref>{{cite book |author=Crook, J. H. |editor=Campbell, B. G. |year=1972 |chapter=Sexual selection, dimorphism, and social organization in the primates |title=Sexual selection and the descent of man |publisher=Aldine Transaction |pages=246 |isbn=978-0202020051}}</ref> Ο σεξουαλικός διμορφισμός μπορεί να αποδοθεί και να επηρεαστεί από διάφορους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των [[μέθοδος ζευγαρώματος|μεθόδων ζευγαρώματος]],<ref name="cheverud">{{cite journal |author=Cheverud, J. M., Dow, M. M. & Leutenegger, W. |year=1985 |title=The quantitative assessment of phylogenetic constraints in comparative analyses: Sexual dimorphism in body weight among primates |journal=Evolution |volume=39 |issue=6 |pages=1335–1351 |doi=10.2307/2408790 |url=http://jstor.org/stable/2408790}}</ref> του μέγεθουςμεγέθους,<ref name="cheverud" /> του περιβάλλοντος και της διατροφής.<ref name="leutenegger">{{cite journal | author=Leutenegger, W. & Cheverud, J. M. | year=1982 | title=Correlates of sexual dimorphism in primates: Ecological and size variables | journal = International Journal of Primatology | volume = 3 | issue = 4 | doi=10.1007/BF02693740 | pages=387}}</ref>

Τα περισσότερα είδη πρωτευόντων κινούνται με τους εξής τρόπους: [[ταλάντευση]] ή [[άλματα]] από δέντρο σε δέντρο, δενδρόβιος ή χερσαίος [[τετράποδα|τετραποδισμός]], [[δενδρόβια κίνηση|αναρρίχηση]], μετακίνηση στις αρθρώσεις των δακτύλων ή συνδυασμός των παραπάνω μεθόδων. Πολλοί προσιμιίδες κινούνται κατά βάση με άλματα. Μεταξύ άλλων αυτοί είναι οι [[Γαλάγος|Γαλάγοι]], όλοι οι [[Ιντριίδες]] (π.χ [[σιφάκα]]ς, [[τριχωτός λεμούριος|τριχωτοί λεμούριοι]] και [[ιντρίδες]]), οι [[παιχνιδιάρης λεμούριος|παιχνιδιάρηδες λεμούριοι]], και όλοι οι [[τάρσιος|τάρσιοι]].<ref name="Sussman1999">{{cite book|title=Primate Ecology and Social Structure Volume 1: Lorises, Lemurs and Tarsiers|author=Sussman, R. W.|year=1999|isbn=0-536-02256-9|location=Needham Heights, MA|publisher = Pearson Custom Publishing & Prentice Hall|pages=78, 89–90, 108, 121–123, 233}}</ref> Άλλοι προσιμιίδες είναι δενδρόβια τετράποδα και αναρριχητές. Ορισμένοι επίσης είναι χερσαία τετράποδα, ή κάνουν άλματα για να μετακινηθούν. Οι περισσότερες μαϊμούδες είναι δενδρόβια ή χερσόβια τετράποδα και αναρριχητές. Οι [[γίββων]]ες, οι [[τριχωτή αράχνη μαϊμού|τριχωτές αράχνες μαϊμούδες]] (γένος ''Βραχυτελή'') και οι [[αράχνη μαϊμού|αράχνες μαϊμούδες]] χρησιμοποιούν κυρίως την ταλάντευση από δέντρο σε δέντρο για να μετακινηθούν.<ref name="Strier2007" /> Οι [[τριχωτή μαϊμού|τριχωτές μαϊμούδες]] πολλές φορές μετακινούνται και αυτές με τον παραπάνω τρόπο.<ref name="Sussman2003" /> Οι [[ουρακοτάγκος|ουρακοτάγκοι]] χρησιμοποιούν έναν παρόμοιο τρόπο κίνησης, στο οποίο στηρίζουν στα χέρια και τα πόδια τους τα βαριά σώματα τους.<ref name="Strier2007" /> Οι [[χιμπαντζής|χιμπαντζήδες]] και οι [[γορίλας|γορίλες]] περπατούν στηριζόμενοι στις αρθρώσεις των δακτύλων,<ref name="Strier2007" /> και μπορούν να κινηθούν σε δίποδη όρθια στάση για μικρές αποστάσεις. Παρόλο που πολλά είδη, όπως οι [[Αυστραλοπιθηκίνες]] και οι [[Homo|πρώιμοι ανθρωπίδες]] παρουσίασαν πλήρως αναπτυγμένο διποδισμό, οι άνθρωποι είναι το μόνο σωζόμενο είδος σήμερα με αυτό το χαρακτηριστικό.

Σύμφωνα με τον ''[[Richard Wrangham]]'' τα [[κοινωνική δομή|κοινωνικά συστήματα]] των μη ανθρώπινων πρωτευόντων καλύτερα ταξινομούνται με την ποσότητα της μετακίνησης των θηλυκών ανάμεσα στις διάφορες ομάδες.<ref>{{cite book |author=Wrangham, R. W. |authorlink=|chapter=Mutualism, kinship and social evolution |year=1982 |title=Current Problems in Sociobiology |publisher=Cambridge University Press |pages=269–289 |isbn=0521242037}}</ref> Πρότεινε τέσσερειςτέσσερις κατηγορίες:

Η ειδικός στα πρωτεύοντα, [[Τζέιν Γκούνταλ]] (''Jane Goodall''), η οποία έκανε τις έρευνές τις στο [[Εθνικό Πάρκο Gombe Stream]], παρατήρησε [[κοινωνία σχάσης-σύντηξης|κοινωνίες σχάσης-σύντηξης]] (''fission-fusion societies'').<ref>{{cite journal | title=Noninvasive paternity assignment in Gombe chimpanzees | author=Constable, J. L. ''et al.'' | journal=Molecular Ecology | year=2001 | volume=10 | issue=5 | pages=1279–1300 |doi=10.1046/j.1365-294X.2001.01262.x | pmid=11380884}}</ref> Υπάρχει ''σχάση'' όταν η κύρια ομάδα χωρίζεται για τη συλλογή τροφής κατά την ημέρα, και έπειτα ''σύντηξη'' όταν η ομάδα επιστρέφει το βράδυ για να κοιμηθεί όλη μαζί. Αυτή η κοινωνική δομή παρατηρείται και στους [[Βαβουίνος ο αμαδρυάς|Βαβουίνους αμαδρυάς]] (''Papio hamadryas''),<ref name="Rowe1996">{{cite book|title=The Pictorial Guide to the Living Primates|author=Rowe, N.|year=1996|publisher=Pogonias Press|isbn=0-9648825-0-7|pages=4, 139, 143, 154, 185, 223}}</ref> στα [[Ατελή]]<ref name="Sussman2003" /> και στους [[μπονόμπο]].<ref name="Rowe1996" /> Οι [[γκελάντα]] έχουν παρόμοια κοινωνική δομή στην οποία πολλές μικρότερες ομάδες συναντιώνται ώστε να σχηματίσουν προσωρινά κοπάδια εώςέως και 600 ατόμων.<ref name="Rowe1996" />

Τα πρωτεύοντα έχουν πιο αργό ρυθμό ανάπτυξης συγκριτικά με τα άλλα θηλαστικά.<ref name="Strier2007" /> Όλα τα μη-ανθρώπινα πρωτεύοντα νήπια [[θηλασμός|θηλάζουν]] τις μητέρες τους και βασίζονται αποκλειστικά σε αυτές για την περιποίηση και τη μεταφορά τους.<ref name="Strier2007" /> Σε ορισμένα είδη, τα νήπια προστατεύονται και μεταφέρονται από τα αρσενικά της ομάδας, κυρίως από άτομα τα οποία θα μπορούσαν να είναι οι πατέρες τους.<ref name="Strier2007" /> Άλλοι συγγενείς των νηπίων, όπως τα αδέρφια ή οι θείες, σε ορισμένες περιπτώσεις συμμετέχουν εξίσου στη φροντίδα των μικρών.<ref name="Strier2007" /> Πολλές μητέρες πρωτεύοντα σταματάνε την ωορρηξία κατά τη διάρκεια του θηλασμού του βρέφους, μέχρις ότου αυτό [[απογαλακτισμός|απογαλακτιστεί]] πλήρως, όπου και η μητέρα γίνεται παραγωγική ξανά.<ref name="Strier2007" /> Αυτό συχνά οδηγεί σε σύγκρουση με τα νήπια τα οποία επιχειρούν να συνεχίσουν το θηλασμό παρά τον απογαλακτισμό.<ref name="Strier2007" />

Τα πρωτεύοντα έχουν μακρύτερη [[νεανική περίοδος|νεανική]] περίοδο μεταξύ του απογαλακτισμού και της σεξουαλικής ωρίμανσης σε σχέση με άλλα θηλαστικά του ίδιου μεγέθους.<ref name="Strier2007" /> Κατά τη νεανική περίοδο, τα πρωτεύοντα είναι πιο ευάλωτα από τους ενήλικες από τα αρπακτικά ζώα και την ασιτία. Μαθαίνουν να τρέφονται σωστά και να αποφεύγουν τα αρπακτικά αυτό το διάστημα,<ref name="Strier2007" /> ενώ αναπτύσσουν ορισμένες κοινωνικές και πολεμικές δεξιοτεχνίες, μέσα από το παιχνίδι.<ref name="Strier2007"/>

Τα πρωτεύοντα εξελίχθηκαν από [[δενδρόβιο ζώο|δενδρόβια]] ζώα, και πολλά είδη ζουν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους σε δέντρα. Τα περισσότερα είδη πρωτευόντων ζουν σε [[τροπικά βροχοδάση]]. Ο αριθμός των ειδών πρωτευόντων εντός τροπικών περιοχών έχει αποδειχθεί ότι [[συσχέτιση|συσχετίζεται]] θετικά με το ποσό της βροχόπτωσης και την έκταση των βροχοδασών.<ref>{{cite journal|title=Geographic and climatic control of primate diversity|author=Reed, K. & Fleagle, J.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=92|issue=17|pages=7874–7876|date=August 15. 1995|url=http://www.pnas.org/content/92/17/7874.full.pdf+html|doi=10.1073/pnas.92.17.7874|pmid=7644506|pmc=41248}}</ref> Καθώς αποτελούν το 25% έως το 40% των φρουτοβόρων ζώων (ως προς τη [[βιομάζα]]) των τροπικών βροχοδάσων, τα πρωτεύοντα παίζουν σημαντικό [[οικολογία|οικολογικό]] ρόλο διασπείρωντας σπόρους πολλών ειδών φυτών.<ref>{{cite book|title=Primates in Perspective|author=Chapman, C. & Russo, S.|chapter=Primate Seed Dispersal|year=2007|publisher=Oxford University Press|editor=Campbell, C. J., Fuentes, A., MacKinnon, K. C., Panger, M. & Bearder, S. K.|isbn=978-0-19-517133-4|pages=510}}</ref>