Βουλγαρική Εξαρχία: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Το φιρμάνι αυτό αναγνώριζε ουσιαστικά την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί στην περιοχή της μετέπειτα Βουλγαρίας μετά τη βαθμιαία αφύπνιση του βουλγαρικού εθνικισμού που είχε αρχίσει να εμφανίζεται περί το 1840 και την εκδίωξη αργότερα των Ελλήνων κληρικών από την περιοχή μετά την επάνδρωσή της με Βούλγαρους ιεράρχες.

 

Τη διευθέτηση του ζητήματος ανέλαβε κατ' εντολή του Σουλτάνου ο [[Μέγας Βεζίρης]] [[Μεχμέτ Εμίν Ααλή Πασάς]] ο οποίος προσπάθησε αρκετές φορές να φέρει τις αντιμαχόμενες πλευρές σε συνεννόηση με αρκετές προτάσεις, πλην όμως το Πατριαρχείο παρέμενε άκαμπτο στις υπέρμετρες αξιώσεις εδαφικών ορίων της αδιάλλακτης μερίδας των Βουλγάρων<ref>Το γεγονός αυτό καταρρίπτει τις απόψεις της Εκδοτικής τομ. ΙΓ', αφενός ότι "ο μέγας βεζίρης Άαλή πασάς...ανέλαβε να εξουδετερώσει κάθε πιθανότητα απευθείας ελληνοβουλγαρικής συμφιλιώσεως" και αφετέρου ότι "Παράλληλα, όμως, εξυπηρετούσε τα σχέδια της οθωμανικής κυβερνήσεως, αφού διατηρούσε ανοικτή μια μόνιμη εστία προστριβών ανάμεσα στις δύο χριστιανικές εθνότητες και απέκλειε τυχόν μελλοντική σύμπραξη τους κατά της οθωμανικής αυτοκρατορίας.", κρινόμενα επιεικώς αφελή, λαμβάνοντας υπόψη αφενός ότι πρώτοι οι Βούλγαροι απευθύνθηκαν στην Υψηλή Πύλη, όπου όποιο κι αν ήταν το αποτέλεσμα θα έπρεπε να επικυρωθεί με βεράτιο, αφετέρου αν συνέβαινε κάτι τέτοιο το φιρμάνι θα έπρεπε να καλύπτει πλήρως όλα τα βουλγαρικά αιτήματα και όχι περιορισμένα, που σημαίνει ότι τόσο ο Σουλτάνος όσο και ο Μ. Βεζίρης αντιλαμβάνονταν πλήρως που οδηγούσαν οι βουλγαρικές εδαφικές διεκδικήσεις και μάλιστα κοντά στα ρωσοτουρκικά σύνορα. Η δε Κρητική Επανάσταση για τον Σουλτάνο ήταν μια τοπική επανάσταση και όχι όλου του ελληνισμού όπως την παρουσιάζει η εκδοτική δημιουργώντας σύγχυση στον αναγνώστη.</ref>.<br>

Τελικά το εν λόγω [[φιρμάνι]], περί της ίδρυσης Βουλγαρικής Εξαρχίας εκδόθηκε και τέθηκε σε ισχύ (την επομένη της υπογραφής του) στις [[28 Φεβρουαρίου]] του 1870, κατά το ισχύον τότε παλαιό ημερολόγιο, με πάρα πολλούς όμως περιοριστικούς όρους σε σχέση με το αίτημα. Σύμφωνα μ' αυτό η υπό σύσταση Εξαρχία παρέμενε υπό τον έλεγχο και υπαγωγή του Οικουμενικού Πατριαρχείου, έχοντας έδρα στην Κωνσταντινούπολη, με πρόβλεψη δημιουργίας δεκατριών αρχιερατικών περιφερειών, αντί των περίπου τριάκοντα αιτουμένων, που δεν περιελάμβαναν όμως μεγάλες πόλεις εκτός της Σόφιας, ενώ τρεις επαρχίες (της [[Φιλιππούπολη]]ς, της [[Βάρνα]]ς και της [[Αγχίαλος|Αγχιάλου]]) διαμοιράζονταν μεταξύ Πατριαρχείου και Εξαρχίας κατόπιν κοινής συμφωνίας.

[[File:Sultan’s Ferman for the establishment of a Bulgarian Exarchate 1.jpg|thumb|left|160px|Το φιρμάνι ίδρυσης της Βουλγαρικής Εξαρχίας]]

Άλλα βασικά σημεία του διατάγματος αυτού ήταν ο καθορισμός συνόδου επισκόπων με επικεφαλής τον Έξαρχο που θα λειτουργούσε με εσωτερικό κανονισμό που θα ενέκρινε η Υψηλή Πύλη, ο εκάστοτε εκλεγόμενος Έξαρχος θα διοριζόταν μετά από οθωμανικό [[βεράτιον|βεράτιο]], και με επικύρωση του οικουμενικού πατριάρχη, το δικαίωμα στον Έπαρχο να επικοινωνεί απ΄ ευθείας με την Υψηλή Πύλη, καθώς και στους αρχιερείς η ελεύθερη πρόσβαση σε εκκλησιαστικές περιφέρειες του Πατριαρχείου, καθώς και η δυνατότητα ανέγερσης ναού στην Κωνσταντινούπολη.<br>

Το βασικότερο όμως και πλέον επίμαχο σημείο του εν λόγω διατάγματος ήταν ο τελευταίος όρος που επέτρεπε την επέκταση της Εξαρχίας και σε άλλες επαρχίες για δημιουργία επισκοπικών περιφερειών εφόσον "''το όλον, ή τουλάχιστον τα δύο τρίτα των ορθοδόξων κατοίκων, θέλουν να υπόκεινται εις την βουλγαρικήν εξαρχίαν''"<ref>[[Ανδρέας Νανάκης]],ό.π. 1993</ref>.{{cref|α}}<br>

 

Έτσι, η Εξαρχία απέκτησε πρώτες επισκοπές σε όλη τη σημερινή [[Βουλγαρία]] μεταξύ των οποίων στις εκκλησιαστικές επαρχίες Ρουστουκίου, Σιλιστρίας, Σούμλας, Τυρνόβου, [[Σόφια]]ς, Βράτσας, Λοφτσού, Βιδινίου, Νύσσας, Νυσσάβας, Κιουστεντηλίου, Σαμοκοβίου, Βελεσσών, Βάρνας (έκτος της πόλεως), Σλίβεν, (εκτός της Μεσσημβρίας), Σωζοπόλεως και Φιλιππουπόλεως (έκτος πόλεως και της Στενημάχου)<ref>Εκδοτική Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ.ΙΓ΄</ref> καθώς και στην περιοχή των [[Σκόπια|Σκοπίων]] και της [[Αχρίδα]]ς, των οποίων οι κάτοικοι επέλεξαν με ψηφοφορία την προσχώρησή τους σε αυτήν.

== Αντίδραση του Οικ. Πατριαρχείου ==

Ίσως σ' αυτό να είχε επηρεάσει όχι τόσο το αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Ελλάδος που αναγνωρίσθηκε το 1850, μετά την απόσχιση που προκάλεσε ο Βασιλεύς Όθων το 1833, όσο κυρίως από το γεγονός ότι την ίδια εποχή περιέτρεχαν στις βουλγαρικές κωμοπόλεις και χωριά Βούλγαροι ιερείς που είχαν στρατολογηθεί από Ρώσους να διασπείρουν την ιδέα ότι χωρίς ανεξάρτητη θρησκευτική Αρχή με συγκεκριμένη εκκλησιαστική περιφέρεια δεν μπορεί να προσδιοριστεί η εδαφική έκταση για μέλλουσα εθνική ανεξαρτησία.

 

 

[[Αρχείο:BulgarianReligiousAssembly1872.jpg|thumb|310px|Συνέλευση της Βουλγαρικής Εξαρχίας το 1871]]

Στις [[11 Μαΐου]]/23 Μαΐου (ν.ημερ), ανήμερα της εορτής των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου, ο Έξαρχος Άνθιμος Α', μόλις τρεις μήνες μετά την πανηγυρική του εκλογή, μαζί με άλλους Βούλγαρους ιεράρχες, επισπεύδοντας τους σκοπούς του ανακήρυξε μονομερώς και αντίθετα με τους Ιερούς Κανόνες, αλλά και με το σχετικό σουλτανικό ιδρυτικό διάταγμα την αυτοκεφαλία της Βουλγαρικής Εξαρχίας, με συνέπεια την έντονη πλέον αντίδραση του Πατριαρχείου.

 

 

Οι αντιπαλότητες και οι απόπειρες προσεταιρισμού ήταν συχνές και έντονες και θα κορυφωθούν με το [[Μακεδονικός Αγώνας|Μακεδονικό Αγώνα]]

 

==Παρατηρήσεις==

* Στα πρώτα ελληνικά συντάγματα κατά την [[Ελληνική Επανάσταση του 1821]] και μετά, δείγμα εθνοφυλετισμού αποτέλεσε και το ανόητο δόγμα "''πας μη χριστιανός όχι Έλληνας''", που αν και αναφερόταν σε αλλόθρησκους και όχι ομόθρησκους ή ομόδοξους, διατηρήθηκε από τον [[Ιωάννης Καποδίστριας|Ι. Καποδίστρια]] και καλλιεργήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1920 επί [[Ελευθέριος Βενιζέλος|Ε. Βενιζέλου]], οδηγώντας ολόκληρους πληθυσμούς στη προσφυγιά.

* Όταν η Ελλάδα ανακηρύχθηκε επίσημα κυρίαρχο και ανεξάρτητο κράτος, βασίλειο, όφειλε αμέσως το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως να εκδώσει σχετικό τόμο αναγνώρισης της Εκκλησίας της Ελλάδος και του Αυτοκέφαλου αυτής, παραχωρώντας τις περιλαμβανόμενες σ΄ αυτό μητροπόλεις, αυτό όμως δεν το έπραξε. Έτσι τη λύση την έδωσε δυναμικά ο ίδιος ο Όθωνας αν και μη ορθόδοξος χριστιανός. Αντίθετα η Βουλγαρική Εξαρχία ορίστηκε πριν ακόμα δημιουργηθεί ή αναγνωρισθεί επίσημο βουλγαρικό κράτος. Συνεπώς δεν ταυτίζονται τα δύο γεγονότα, ώστε να κρίνονται το ίδιο, λαμβάνοντας υπόψη ότι η Εκκλησία ορίζεται από το όνομα του κυρίαρχου τόπου ή κράτους και όχι εκ του ονόματος του έθνους ή των φυλών που βιώνουν σ΄ αυτό.

==Σημειώσεισεις==

{{cnote|α|Ἀν αὐτό ληφθῇ ὡς πρόσχημα διά τήν ἐνσπορᾶ διχόνοιας καί ἀναταραχής μεταξύ τὢν κατοίκων, οἱ ἔνοχοι τέτοιων ἐνεργειών θά τιμωρηθούν, σύμφωνα μέ τό νόμο:ΑΡΘΡΟ Χ (10ον) του [[Φιρμάνι|φιρμανιού]] της 10ης Μαρτίου [[1870]] που υπέγραψε ο σουλτάνος για τη σύσταση της ''βουλγαρικής εξαρχίας''.

{{cnote|β|Η μετάστασις των [[Σλαβομακεδόνες#Σλαβόφωνοι|σλαυοφώνων]] της περιφερείας Μελενοίκου εις το σχίσμα και η εισαγωγή της σλαυωνικής γλώσσης εις τας εκκλησίας δεν συνετελέσθη άμα τη ιδρύσει τη Βουλγαρικής Εξαρχίας. Ως προκύπτει εκ των αρχείων της Κοινότητος Μελενοίκου κατά το 1895 υπήρχον 25 ορθόδοξα χωρία (Πατριαρχικά) στο Δεμίρ-Ισσάρ ([[Σιδηρόκαστρο Σερρών|Σιδηρόκαστρο]]) εν τω [[καζά]] [[Μελένικο|Μελενοίκου]].<ref> Κωνσταντίνος Τσώπρος, Αναμνήσεις (Μελένοικο-Θεσσαλονίκη), σ. 40 Institute for Balkan Studies (ΙΜΧΑ), 1992 [[GR ISSN: 0073-862X]] </ref>

}}

==Χρονολόγιο==

==Παραπομπές==

{{παραπομπές}}

==Πηγές==

* Κ. Παπαρρηγόπουλος "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους" τομ.9, - Αθήναι 1925, τομ.7ος. σελ.404 και τομ.8ος, σελ.171-172.

* Αρχιμ. Τίτου Καράτζαλη – Δημ. Γόνη: "''Κώδιξ της Αλληλογραφίας του Βοδενών Αγαθαγγέλου''", Μακεδονική Βιβλιοθήκη, Δημοσιεύματα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1975.

* Ιστορία του Ελληνικού Έθνους - Εκδοτική Αθηνών 1981, τ. ΙΓ' «Ο Ελληνισμός στην περίοδο 1869-1881».

==Βιβλιογραφία==

*΄Αντα Διάλλα, Η Ρωσία απέναντι στα Βαλκάνια, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2009 ISBN 978-960-221-433-8