Ψυχρός Πόλεμος: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
→Η κρίση των Πυραύλων της Κούβας και η πτώση του Χρουστσόφ: - "θερμοκέφαλοι" και λοιπά αδιάφορα στοιχεία |
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας |
||
Γραμμή 1:
{{σε χρήση}}
{{Ψυχρός Πόλεμος}}
Με τον όρο '''Ψυχρός Πόλεμος''' έμεινε γνωστός στην ιστορία ο ανταγωνισμός σε γεωπολιτικό, στρατιωτικό και οικονομικό επίπεδο ανάμεσα σε δύο κύρια μπλοκ χωρών (το [[Δυτικό μπλοκ]], με ηγέτιδα δύναμη τις [[ΗΠΑ]] και το [[Ανατολικό μπλοκ]] με ηγέτιδα δύναμη την [[ΕΣΣΔ]]) από το τέλος του [[ΒΠΠ|Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου]] μέχρι την πτώση της ΕΣΣΔ.
Γραμμή 232 ⟶ 233 :
{{απόσπασμα|Όταν δυνάμεις εχθρικές προς τον σοσιαλισμό επιχειρούν να τρέψουν την ανάπτυξη μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον καπιταλισμό, τότε το πρόβλημα δεν αφορά μόνο την εν λόγω χώρα, αλλά καθίσταται κοινό πρόβλημα και πηγή ανησυχίας για όλες τις σοσιαλιστικές χώρες|}}
=== Βελτίωση των σινο-αμερικανικών σχέσεων ===
Ο πρόεδρος Νίξον αποφάσισε να εκμεταλλευτεί το σινοσοβιετικό σχίσμα και γενικότερα την επιδείνωση των σχέσεων ανάμεσα στις δύο κύριες κομουνιστικές δυνάμεις προκειμένου να γύρει η πλάστιγγα υπέρ της Δύσης στον παγκόσμιο γεωπολιτικό ανταγωνισμό. Οι Κινέζοι επίσης επεδίωκαν την ίδια περίοδο την βελτίωση των σχέσεών τους με τις ΗΠΑ προκειμένου να αποκτήσουν το πλεονέκτημα στην αντιπαράθεση με τους Σοβιετικούς.
Τον Φεβρουάριο του 1972 ο Νίξον ανακοίνωσε, προκαλώντας αίσθηση διεθνώς, την αποκατάσταση των σχέσεων ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΛΔ Κίνας, ανακοινώνοντας παράλληλα το ταξίδι που θα πραγματοποιούσε για να συναντήσει τον Μάο και τον Ζου Ενλάι. Πρέπει να σημειωθεί ότι στις αρχές της δεκαετίας του 1970 η ΕΣΣΔ είχε καταφέρει να συγκροτήσει για πρώτη φορά πυρηνικό οπλοστάσιο ισοδύναμο με των Αμερικανών, ενώ παράλληλα εξελίσσονταν ο [[Πόλεμος του Βιετνάμ]] που είχε σαν συνέπειες –μεταξύ πολλών άλλων- την εξασθένιση της επιρροής των ΗΠΑ στις χώρες του Τρίτου Κόσμου και την ψύχρανση των σχέσεων τους με τις δυνάμεις της δυτικής Ευρώπης.
Παρόλο που η έμμεση σύγκρουση των δύο μπλοκ συνεχίζονταν, στα τέλη της δεκαετίας του 1970 ξεκίνησε περίοδος γενικότερης άμβλυνσης των εντάσεων.
=== ''Détente'' ===
Μετά από την επίσκεψη του στην Κίνα, ο Νίξον συναντήθηκε με την σοβιετική ηγεσία στην Μόσχα, προκειμένου να γίνουν Συνομιλίες για τον Περιορισμό των Στρατηγικών Όπλων (αγγλικά: Strategic Arms Limitation Talks, SALT). H SALT I ήταν η πρώτη ουσιαστική συμφωνία σχετικά με τον περιορισμό των πυρηνικών όπλων που υπεγράφη από τις δύο πλευρές. Υπεγράφη επίσης συμφωνία για τους αντιβαλλιστικούς πυραύλους, η οποία προέβλεπε την απαγόρευση ανάπτυξης συστημάτων αναχαίτισης πυραύλων. Στόχος των συμφωνιών ήταν ο περιορισμός της ανάπτυξης πανάκριβων βαλλιστικών πυραύλων και συστημάτων αντιμετώπισης τους.
Οι Νίξον και Μπρέζνιεφ ανακήρυξαν την νέα εποχή της «ειρηνικής συνύπαρξης» και εγκαθίδρυσαν την νέα –και πρωτοποριακή για την εποχή- πολιτική της détente. Παράλληλα ο Μπρέζνιεφ επεδίωξε να ανασυγκροτήσει την οικονομία της ΕΣΣΔ, που αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα, εν μέρει οφειλόμενα στο δυσβάσταχτο κόστος των πολεμικών εξοπλισμών. Στα 1972-74 οι δύο πλευρές αποφάσισαν επίσης να ενισχύσουν τους οικονομικούς τους δεσμούς, συμπεριλαμβανομένων και αρκετών εμπορικών συμφωνιών. Η πολιτική που ακολουθούσαν εκείνη την περίοδο οι δύο υπερδυνάμεις συνέπεσε χρονικά με την Ostpolitik, την προσπάθεια βελτίωσης των σχέσεων ανάμεσα στα δύο γερμανικά κράτη που ξεκίνησε ο δυτικογερμανός καγκελάριος Βίλλυ Μπραντ. Συνήφθησαν και άλλες συμφωνίες με στόχο την εξομάλυνση της κατάστασης στην ευρωπαϊκή ήπειρο, με αποκορύφωμα την Συμφωνία του Ελσίνκι (1975).
=== Επιδείνωση των διμερών σχέσεων στα τέλη της δεκαετίας του 1970 ===
Κατά την διάρκεια της περιόδου της ''détente'' συνεχίστηκε η έμμεση αντιπαράθεση των δύο μπλοκ, ιδίως στην Μέση Ανατολή και σε περιοχές του Τρίτου Κόσμου (Χιλή, Αιθιοπία, Αγκόλα και αλλού). Το 1979 ναυάγησαν οι προσπάθειες του Αμερικανού προέδρου Κάρτερ για σύναψη δεύτερης συμφωνίας περιορισμού των πυρηνικών όπλων (SALT II). Η αποτυχία οφείλεται σε σειρά γεγονότων που έλαβαν χώρα το έτος αυτό, όπως η Ιρανική Επανάσταση και η Νικουαραγουανή Επανάσταση (που είχε την υποστήριξη της Μόσχας). Και οι δύο επαναστάσεις ανέτρεψαν φιλοαμερικανικά καθεστώτα. Τον Δεκέμβριο του 1979 η κατάσταση επιδεινώθηκε δραματικά εξ αιτίας της στρατιωτικής επέμβασης των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν.
== Ο «δεύτερος Ψυχρός Πόλεμος» (1979-85) ==
Με τον όρο δεύτερος Ψυχρός Πόλεμος είναι γνωστή η ραγδαία επιδείνωση των σχέσεων ανάμεσα στα δύο μπλοκ στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1980.
=== Η στρατιωτική επέμβαση των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν ===
Τον Απρίλιο του 1978 πήρε την εξουσία στο Αφγανιστάν, μετά από επανάσταση, το κομουνιστικό Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα του Αφγανιστάν. Οι αντίπαλοι της κομουνιστικής κυβέρνησης γρήγορα οργάνωσαν εξέγερση στις ανατολικές περιοχές της χώρας, που σύντομα εξελίχθηκε σε εμφύλιο πόλεμο ανάμεσα στις καθεστωτικές δυνάμεις και τους αντάρτες Μουτζαχεντίν. Οι αντάρτες του Πεσαβάρ εκπαιδεύτηκαν στο γειτονικό Πακιστάν και την Κίνα, ενώ έλαβαν οπλισμό και χρηματοδότηση από τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Σαουδική Αραβία, ενώ οι Σοβιετικοί έστειλαν χιλιάδες στρατιωτικούς συμβούλους για να υποστηρίξουν την κομμουνιστική κυβέρνηση.
== Η τελευταία φάση του Ψυχρού Πολέμου (1985-91) ==
=== Οι μεταρρυθμίσεις του Γκορμπατσόφ ===
{{κύριο|Περεστρόικα|Γκλασνόστ}}
Όταν το 1985 έγινε Γενικός Γραμματέας του ΚΚΣΕ ο [[Μιχαήλ Γκορμπατσόφ]], η σοβιετική οικονομία βρίσκονταν ήδη σε φάση αποτελμάτωσης και επιπλέον αντιμετώπιζε οξεία προβλήματα εξ αιτίας της πτώσης των τιμών του πετρελαίου (κύριου εξαγωγικού προϊόντος). Ο Γκορμπατσόφ εκίνησε πρόγραμμα αναμόρφωσης της οικονομίας προκειμένου να αντιμετωπίσει την δυσχερή κατάσταση. Τα αρχικά μέτρα ήταν αναποτελεσματικά, με συνέπεια να κριθεί απαραίτητη από την νέα ηγεσία η υλοποίηση πιο δραστικών δομικών αλλαγών. Τον Ιούνιο του 1987 ο Γκορμπατσόφ ανακοίνωσε πρόγραμμα οικονομικών αλλαγών, την περεστρόικα (ανασυγκρότηση), που προέβλεπε μεταξύ των άλλων την χαλάρωση του συστήματος των ποσοστώσεων στην παραγωγή, την ιδιοκτησία επιχειρήσεων από ιδιώτες καθώς και την δυνατότητα ξένων επενδύσεων. Κύριος στόχος ήταν η στροφή της οικονομίας από την παραγωγή πολεμικού υλικού και άλλες δεσμεύσεις που επέβαλε η ψυχροπολεμική αντιπαράθεση σε πιο παραγωγικούς ειρηνικούς τομείς.
Οι δυτικές ηγεσίες αντιμετώπισαν αρχικά τον Γκορμπατσόφ με σκεπτικισμό, όμως γρήγορα απέδειξε ότι ήταν αφοσιωμένος στην αναμόρφωση της επιδεινούμενης σοβιετικής οικονομίας αντί της συνέχισης του στρατιωτικού ανταγωνισμού με την Δύση. Παράλληλα με το νέο οικονομικό πρόγραμμα, ο Γκορμπατσόφ εισήγαγε την πολιτική της γκλασνόστ, δηλαδή της αύξησης των ελευθεριών του τύπου καθώς και της μεγαλύτερης διαφάνειας στον τρόπο λειτουργίας του κρατικού μηχανισμού. Η Γκλασνόστ αποσκοπούσε στον περιορισμό της διαφθοράς στα ανώτατα κλιμάκια του ΚΚΣΕ ενώ παράλληλα οδήγησε στην αύξηση της επικοινωνίας ανάμεσα στους Σοβιετικούς πολίτες και τον δυτικό κόσμο, επιταχύνοντας την βελτίωση των σχέσεων ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις.
=== Βελτίωση των διμερών σχέσεων ===
=== Κατάρρευση των σοσιαλιστικών καθεστώτων στην Ανατολική Ευρώπη ===
Στα 1989 το σύστημα συμμαχιών που είχαν εγκαθιδρύσει οι Σοβιετικοί ήδη από τα τέλη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου κατέρρεε.
=== Διάλυση της ΕΣΣΔ ===
Στην ίδια την ΕΣΣΔ η γκλασνόστ αποδυνάμωσε τους δεσμούς που κρατούσαν την Σοβιετική Ένωση. Τον Φεβρουάριο του 1990, με τον διαφαινόμενο κίνδυνο διάλυσης της, το ΚΚΣΕ αναγκάστηκε να απολέσει το μονοπώλιο της εξουσίας που κατείχε από τον καιρό της Οκτωβριανής Επανάστασης. Την ίδια περίοδο η μεγαλύτερη ελευθερία στον τύπο επέτρεψε την εκδήλωση της υποβόσκουσας δυσαρέσκειας καθώς και των εθνικισμών, οδηγώντας αυτονόμηση κάποιων Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών από την Μόσχα καθώς και την απόσχιση των τριών Δημοκρατιών της Βαλτικής (Εσθονία, Λιθουανία, Λετονία) από την Ένωση.
Η αυξανόμενη δυσαρέσκεια, η αποδυνάμωση του ΚΚΣΕ και η φωνές για απόσχιση Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, συμπεριλαμβανομένης της ίδιας της Ρωσίας, οδήγησαν στην κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Αποτυχημένο πραξικόπημα, που αποσκοπούσε την επιστροφή στην πρότερη κατάσταση, σηματοδότησε την αρχή του τέλους. Η Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών, που διαδέχθηκε επισήμως την ΕΣΣΔ την 21η Δεκεμβρίου 1991, ενώ η επίσημη διακήρυξη της διάλυσης της ΕΣΣΔ έγινε στις 25 Δεκεμβρίου.
== Επίλογος ==
Μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η [[Ρωσία]] προχώρησε σε δραματικές περικοπές των αμυντικών δαπανών ενώ έλαβαν χώρα ριζικές αλλαγές στην δομή της οικονομίας που είχαν σαν συνέπεια να μείνουν άνεργοι εκατομμύρια άνθρωποι. Η αλλαγή της οικονομίας από κεντρικά σχεδιασμένη σοσιαλιστικού τύπου σε καπιταλιστική επέφερε ύφεση η οποία ήταν σοβαρότερη, συγκριτικά, με την περίφημη [[Παγκόσμια οικονομική ύφεση 1929|Μεγάλη Ύφεση]] του 1929. Ο κόσμος θεωρείται πλέον μονοπολικός, με τις ΗΠΑ να αποτελούν την μοναδική παγκόσμια υπερδύναμη. Η αντιπαράθεση με την ΕΣΣΔ διαμόρφωσε τον ρόλο που διαδραμάτισαν οι ΗΠΑ μεταπολεμικά: το 1989 είχαν συνάψει συμμαχίες με 50 χώρες και διατηρούσαν μισό εκατομμύριο στρατιώτες στο εξωτερικό (περ. 300.000 στην Ευρώπη και άλλες 130.000 στην Ασία). Ο Ψυχρός Πόλεμος σήμανε επίσης το ζενίθ της ανάπτυξης του στρατιωτικού-βιομηχανικού συμπλέγματος, ιδίως στις ΗΠΑ, καθώς και την συστηματική χρηματοδότηση μεγάλης κλίμακας επιστημονικών και τεχνολογικών προγραμμάτων από τις ένοπλες δυνάμεις.
Οι ολικές αμυντικές δαπάνες των ΗΠΑ κατά την διάρκεια της περιόδου εκτιμώνται στα οκτώ τρισεκατομμύρια δολάρια. Υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν 100.000 Αμερικανοί στους πολέμους της Κορέας και του Βιετνάμ. Παρόλο που είναι δύσκολο να εκτιμηθεί, το κόστος της κούρσας των εξοπλισμών ήταν πολύ υψηλότερο (σαν ποσοστό του ΑΕΠ) για την σοβιετική οικονομία συγκριτικά με τις ΗΠΑ.
Πολλές από τις εντάσεις και τις συγκρούσεις στις χώρες του Τρίτου Κόσμου παρέμειναν μετά το οριστικό τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Η κατάσταση στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και της ανατολικής Ευρώπης ήταν ανομοιόμορφη: ενώ οι περισσότερες χώρες της ανατολικής Ευρώπης μπήκαν σταδιακά σε φάση σχετικής ομαλότητας, η Γιουγκοσλαβία διαμελίστηκε και στην συνέχεια ακολούθησε πολυετής πόλεμος. Ένοπλες συρράξεις συνέβησαν σε διάφορες περιοχές της πρώην ΕΣΣΔ.
== Ιστορικοί σταθμοί του Ψυχρού Πολέμου ==
| |||