Ιρίδιο: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
μΧωρίς σύνοψη επεξεργασίας |
Tagging 14 dead links using Checklinks |
||
Γραμμή 57:
Πήρε το όνομά του από τα έντονα χρώματα που είχαν τα άλατά του, σε συνδυασμό και με την Ίριδα, τη θεά του ουράνιου τόξου των αρχαίων Ελλήνων.<br />
Από άποψη χημικής συμπεριφοράς, ανήκει στην "ομάδα του λευκόχρυσου", '''PGMs''', Platinum Group Metals.
{| class="collapsible collapsed"
|-▼
! ''Μέταλλα της ομάδας του λευκόχρυσου''
|-
Γραμμή 89 ⟶ 90 :
| style="background:#90ff00;"|Platinum group metals (PGMs)
|}</div>
▲|-
|}
Το ιρίδιο θεωρείται ευγενές μέταλλο μαζί με το [[ρουθήνιο]], το [[ρόδιο]], το [[παλλάδιο]], τον [[άργυρος|άργυρο]], το [[όσμιο]], το [[λευκόχρυσος|λευκόχρυσο]] και το [[Χρυσός|χρυσό]].<br />
Γραμμή 106:
== Ιστορία ==
Η ανακάλυψη του ιριδίου είναι συνυφασμένη με αυτήν του λευκόχρυσου και των άλλων PGMs. Κράματα μετάλλων της ομάδας του λευκόχρυσου ήταν ήδη γνωστά από το 700 π.Χ. Ισπανοί κατακτητές της Νότιας Αμερικής,<ref>{{cite journal|title=The Platinum of New Granada: Mining and Metallurgy in the Spanish Colonial Empire|author=McDonald, M.|journal=Platinum Metals Review|volume=3|issue=4|year=959|pages=140–145|url=http://www.platinummetalsreview.com/dynamic/article/view/pmr-v3-i4-140-145}}{{dead link|date=June 2015}}</ref> το 17ο αιώνα έφεραν το αδιαχώριστο μίγμα των PGMs στην Ευρώπη με το όνομα "πλατίνα", που σημαίνει "μικρό ασήμι".
Όταν το 19ο αιώνα Ευρωπαίοι χημικοί που μελετούσαν την πλατίνα, τη διέλυσαν σε [[βασιλικό νερό]] για να φτιάξουν ευδιάλυτα [[άλας|άλατα]], παρατήρησαν ότι έμενε πάντα μια μικρή ποσότητα από ένα σκούρο, αδιάλυτο υπόλειμμα.<ref name="hunt">{{cite journal| title= A History of Iridium| first =L. B.| last =Hunt| journal = Platinum Metals Review| volume =31| issue = 1| year = 1987| url = http://www.platinummetalsreview.com/dynamic/article/view/pmr-v31-i1-032-041 <!--| accessdate = 2008-09-15 -->| pages= 32–41}}{{dead link|date=June 2015}}</ref> Ο [[Ζοζέφ Προυστ]] (Joseph Louis Proust) to 1801 συμπέρανε ότι το υπόλειμμα αυτό ήταν [[γραφίτης]]. Το 1803, οι Γάλλοι χημικοί Βικτόρ Κολέ-Ντεκοτίλ (Victor Collet-Descotils), Αντουάν Φρανσουά (Antoine François) και Λουί Νικολά Βωκλέν (Louis Nicolas Vauquelin) παρατήρησαν επίσης το μαύρο υπόλειμμα αλλά δεν συνέχισαν τα πειράματα.<ref name="hunt" />
Την ίδια χρονιά, ο Άγγλος χημικός Σμίθσον Τένναντ<ref group="Σημ.">Ο Smithson Tennant (1761-1815) ήταν Άγγλος χημικός. Το 1796 απέδειξε, με καύση, ότι το διαμάντι αποτελείται αποκλειστικά από άνθρακα. Το 1804 ανακοίνωσε την ανακάλυψη του οσμίου και του ιριδίου</ref> (Smithson Tennant) ανέλυσε το μαύρο αδιάλυτο υπόλειμμα και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι θα πρέπει να περιέχει ένα νέο μέταλλο. Ταυτόχρονα και ανεξάρτητα, ο Βωκλέν κατεργάστηκε τη μαύρη σκόνη με αλκάλια και οξέα<ref name="Emsl"/> και πήρε ένα νέο πτητικό οξείδιο που νόμισε ότι αποτελούνταν από το νέο μέταλλο. Το ονόμασε μάλιστα ''ptene'' από την Ελληνική λέξη "πτηνό" (πτερωτό).<ref name="griffith">{{cite journal |title=Bicentenary of Four Platinum Group Metals. Part II: Osmium and iridium – events surrounding their discoveries |author=Griffith, W. P. |journal=Platinum Metals Review |volume=48 |issue=4 |year=2004 |pages=182–189}}</ref> Ο Τένναντ όμως που διέθετε μεγαλύτερη ποσότητα υπολείμματος, συνέχισε τις έρευνες. Με μια σειρά αντιδράσεων, απομόνωσε σκούρους κόκκινους κρυστάλλους (πιθανόν του τύπου Na<sub>2</sub>[IrCl<sub>6</sub>]·nH<sub>2</sub>O)<ref name="griffith" /> από τους οποίους με θέρμανση απομόνωσε μια πολύ δύστηκτη λευκή σκόνη η οποία έπαιρνε διάφορα εντυπωσιακά χρώματα όταν διαλυόταν σε υδροχλωρικό οξύ.<br />
Γραμμή 156:
|-
|Λιθόσφαιρα||0,4||0,05
|-▼
|}
</div>
Γραμμή 185 ⟶ 184 :
=== Εξόρυξη - Προκατεργασία ===
Η εξόρυξη των μετάλλων της ομάδας του λευκόχρυσου αποτελεί σημαντική πλουτοπαραγωγική πηγή για τις χώρες στις οποίες αυτά παράγονται. Συνήθως, απαιτούνται έως 3 μήνες για να ληφθούν 7 έως 12 τόννοι μεταλλεύματος<ref name="IPA">[http://www.ipa-news.com/pgm/mining-production/index.htm International Platinum Group Metals Association (IPA)]{{dead link|date=June 2015}}</ref> από τους οποίους θα εξαχθεί 1 ουγγιά (=31,135 g) λευκόχρυσου και μικρότερη ποσότητα ιριδίου.<br />
Τα PGMs εξορύσσονται συνήθως από υπόγεια ορυχεία και σπάνια από επιφανειακές εμφανίσεις. Ο αρχικός τεμαχισμός των βράχων γίνεται από τους εργάτες των ορυχείων με κομπρεσέρ ή με εκρηκτικά. Μετά τη μεταφορά στην επιφάνεια με ιμάντες ή βαγονάκια των μεγάλων κομματιών από το υπόγειο ορυχείο, αυτά τεμαχίζονται σε πολύ μικρά κομμάτια, απομακρύνονται οι προσμίξεις, για να αποκαλυφθούν τα ορυκτά που περιέχουν τα επιθυμητά μέταλλα και τέλος αλέθονται μέχρι να γίνουν σκόνη. Σ' αυτή τη φάση, ένας τόννος μεταλλεύματος συνήθως περιέχει 4 έως 7 γραμμάρια μετάλλων.<ref name="octa">[http://www.unctad.org/infocomm/anglais/platinum/chain.htm United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD)]{{dead link|date=June 2015}}</ref> Στη συνέχεια, με μια διαδικασία που ονομάζεται "επίπλευση αφρού", το μετάλλευμα αναμιγνύεται με νερό και χημικές ουσίες οπότε εμπλουτίζεται σε PGMs, προσκολλάται στις φυσαλίδες που δημιουργούνται από τη διαδικασία, επιπλέει στην επιφάνεια και απομακρύνεται. Το εμπλουτισμένο μετάλλευμα περιέχει τώρα από 100 έως 1000 γραμμάρια μετάλλων ανά τόνο. Το υπόλοιπο υλικό περνάει από τη διαδικασία άλεσης και επίπλευσης για δεύτερη φορά. Τα τελικά κατάλοιπα-απόβλητα είτε επιστρέφονται στο ορυχείο για να κλείσουν τα ανοικτά σημεία εξόρυξης, είτε απορρίπτονται σε απομακρυσμένα σημεία στην επιφάνεια του εδάφους, είτε υποβάλλονται σε πρόσθετη επεξεργασία για την ανάκτηση των άλλων μετάλλων που υπάρχουν, όπως νικέλιο ή χαλκός. Εν τω μεταξύ, το μετάλλευμα το οποίο μετά το νέο εμπλουτισμό περιέχει 1400 γραμμάρια μετάλλων ανά τόνο, μεταφέρεται στο κοντινό εργοστάσιο για περαιτέρω επεξεργασία. Εκεί ξηραίνεται σε θερμοκρασίες που μπορεί να είναι πάνω από 1500 °C και διαχωρίζεται από ανεπιθύμητα ορυκτά όπως του σιδήρου και του θείου, τα οποία απομακρύνονται με διοχέτευση ρευμάτων αέρα. Η τελική περιεκτικότητα σε πολύτιμα μέταλλα αντιπροσωπεύει ένα πολύ μικρό ποσοστό της αρχικής μάζας του μεταλλεύματος. Για παράδειγμα, στο ορυχείο Stillwater των Η.Π.Α. από 850.000 τόννους πρωτογενούς μεταλλεύματος, θα παραχθούν τελικά σε ετήσια βάση μόνο 15,5 τόννοι εξευγενισμένων PGMs<ref>[http://www.savetanglelakes.org/docs/PGMuse.pdf SAVE Tangle Lakes]{{dead link|date=June 2015}}</ref><br />
Στο χυτήριο, το οποίο μπορεί να έχει μια ικανότητα επεξεργασίας έως και 100 τόνους/ημέρα, το μετάλλευμα κατεργάζεται σε ηλεκτρική κάμινο σε θερμοκρασίες κοντά στους 1600 °C για να απομακρυνθούν διάφορα άχρηστα υλικά και τελικά, μετά από διπλή επεξεργασία, προκύπτει μια "σκουριά" (matte) από PGMs και άλλα μέταλλα. Το matte υφίσταται περαιτέρω επεξεργασία κατά την οποία τα βασικά μέταλλα, όπως ο χαλκός, το νικέλιο και το κοβάλτιο, απομακρύνονται οπότε απομένει ένα μίγμα λεπτόκοκκων PGMs.
Γραμμή 218 ⟶ 217 :
Το Ir έχει την 9η μεγαλύτερη θερμική αγωγιμότητα μεταξύ όλων των χημικών στοιχείων. Η θερμική του αγωγιμότητα παραμένει σχεδόν σταθερή μεταξύ 0 °C και 100 °C, περίπου 145 W/(m.K) σχεδόν ίδια με αυτήν του ροδίου και υψηλότερη από τις θερμικές αγωγιμότητες των άλλων PGM, που είναι κάτω από τα 100 W/(m.K). Ο γραμμικός συντελεστής θερμικής διαστολής<ref group="Σημ.">Ο συντελεστής αυτός μας δείχνει την εξάρτηση της επιμήκυνσης μιας ράβδου από το υλικό όταν αυτό θερμαίνεται ή ψύχεται</ref> του Ir μεταβάλλεται και είναι 3,43×10<sup>−6</sup> K<sup>−1</sup> στους -198 °C ενώ ανεβαίνει λίγο πάνω από 6×10<sup>−6</sup> K<sup>−1</sup> σε θερμοκρασίες πάνω από 0 °C παραμένοντας πάντως πολύ χαμηλός.<ref>{{cite journal|title=Crystallographic Properties of Iridium|author=G. K. White and A. T. Pawlowicz, J.|journal=Journal of Low Temperature Physics|
volume=2|issue=2|year=1970|pages=631-639|url=http://dx.doi.org/10.1007/BF00628279}}</ref> Δεν υπάρχουν όμως αξιόπιστα στοιχεία για τη θερμική διαστολή του ιριδίου πάνω από τους 1077 °C.<ref>{{cite journal|title=Crystallographic Properties of Iridium|author=Arblaster, J. W.|journal=Platinum Metals Review|
volume=54|issue=2|year=2010|pages=93-102|url=http://www.platinummetalsreview.com/dynamic/article/view/54-2-93-102#B25}}{{dead link|date=June 2015}}</ref>
'''Οπτικές ιδιότητες'''
Γραμμή 231 ⟶ 230 :
Υπάρχουν κάποιες αμφιβολίες σχετικά με το πιο μέταλλο έχει τη μεγαλύτερη [[πυκνότητα]], το ιρίδιο ή το όσμιο, αφού η διαφορά που έχει μετρηθεί είναι πολύ μικρή.<ref>{{cite journal|title=Osmium, the Densest Metal Known|author=Arblaster, J. W.|journal=Platinum Metals Review|
volume=39|issue=4|year=1995|pages=164|url=http://www.platinummetalsreview.com/dynamic/article/view/pmr-v39-i4-164-164}}{{dead link|date=June 2015}}</ref><ref name="Cott">Cotton S.A., "Chemistry of Precious Metals", New York, 1997</ref> Σήμερα γνωρίζουμε<ref name="griffith" /> ότι το όσμιο έχει πυκνότητα 22,587±0,009 g/cm<sup>3</sup> και το ιρίδιο 22,562 ± 0,009 g/cm<sup>3</sup>. Σε υγρή κατάσταση το ιρίδιο έχει πυκνότητα 19 g/cm<sup>3</sup>.
Η εξαιρετική πυκνότητα του ιριδίου οφείλεται στο φαινόμενο της ''συστολής των λανθανιδών''<ref name="Manous2" /> : Επειδή τα f ηλεκτρόνια δεν προστατεύουν επαρκώς τα ηλεκτρόνια των εξωτερικών στιβάδων, η αύξηση του πυρηνικού φορτίου στα 15 χημικά στοιχεία των λανθανιδών έχει ως συνέπεια την ισχυρότερη έλξη του ηλεκτρονικού περιβλήματος με αποτέλεσμα να ελαττώνεται η ακτίνα των ατόμων όταν αυξάνεται ο ατομικός αριθμός. Έτσι τα χημικά στοιχεία γίνονται πιο "πυκνά". Το φαινόμενο αυτό επεκτείνεται και στα άλλα στοιχεία προς τα δεξιά της 6ης περιόδου του περιοδικού πίνακα στην οποία ανήκουν οι λανθανίδες. Έτσι, η περίοδος αυτή διαθέτει στοιχεία με πολύ μεγάλη πυκνότητα όπως το [[βολφράμιο]] (19,25 g/cm<sup>3</sup>), το [[ρήνιο]] (21,02 g/cm<sup>3</sup>), το [[όσμιο]] (22,59 g/cm<sup>3</sup>), ο [[λευκόχρυσος]] (21,45 g/cm<sup>3</sup>), ο [[χρυσός]] (19,25 g/cm<sup>3</sup>) και φυσικά το ιρίδιο.
Γραμμή 240 ⟶ 239 :
Οι ενέργειες ιονισμού (σε KJ/mol) των σταδιακών μετατροπών του ιριδίου σε ιόντα από Ir<sup>+</sup> έως Ir<sup>9+</sup> καθώς και τα δυναμικά ημιαντιδράσεων αναγωγής διαφόρων ενώσεων και ιόντων του Ir, βρίσκονται στους "κρυμμένους" πίνακες που ακολουθούν :
{| class="collapsible collapsed"
▲|-
! ''Ενέργειες ιονισμού και ημιαντιδράσεις αναγωγής ενώσεων του ιριδίου''
|-
|
{| class="wikitable"
|-
|+ Ενέργειες ιονισμού
Γραμμή 269:
|}
{| class="wikitable"
|-
|+ Δυναμικά αναγωγής
Γραμμή 291:
<div style="float:right; margin:5px">
{| class="wikitable"
|-
![[Ατομικός αριθμός|Ατομικός<br />αριθμός (Ζ)]]!![[Χημικό στοιχείο]]!![[ηλεκτρόνιο|Ηλεκτρόνια ανά στιβάδα]]
Γραμμή 305:
</div>
[[Αρχείο:EcIr1.svg|thumb|350px|right|<div style=
Όπως φαίνεται σ' αυτούς τους πίνακες, το κανονικό δυναμικό αναγωγής της αντίδρασης : Ir<sup>3+</sup> + 3e<sup>-</sup> ⇄ Ir είναι θετικό (+ 1,15 V) πράγμα που σημαίνει ότι το μέταλλο βρίσκεται μετά το υδρογόνο στην ηλεκτροχημική σειρά των μετάλλων, δεν αντικαθιστά το Η στις ενώσεις του (π.χ οξέα) και χημικώς θεωρείται ευγενές μέταλλο.<br />
Γραμμή 316:
'''Επίδραση [[βάση|βάσεων]]'''
Το Ir γενικά δε διαβρώνεται από τις βάσεις σε φυσιολογικές συνθήκες.<ref name="Manous2" /> Όταν επιδράσει λιωμένο NaOH σε πολύ δραστικές συνθήκες (1 ώρα, 410 °C, ξηρό περιβάλλον, ατμόσφαιρα με 100 % Ο<sub>2</sub>), τότε από επιφάνεια 8 cm<sup>2</sup> ιριδίου χάνεται περίπου 1 g υλικού, ενώ όταν επιδράσει λιωμένο ΚΟΗ στις ίδιες συνθήκες, υπάρχει απώλεια περίπου 66 g.<ref name="PGM">[http://www.platinummetalsreview.com/jmpgm/index.jsp The PGM database. Βάση δεδομένων για τα PGMs της εταιρείας "Johnson Matthey"]{{dead link|date=June 2015}}</ref>
'''Επίδραση [[άλας|αλάτων]]'''
Γραμμή 344:
: α-IrCl<sub>3</sub> → β-IrCl<sub>3</sub>
Η αντίδραση του Ir απευθείας με [[βρώμιο|Br<sub>2</sub>]] γίνεται σε σφραγισμένους σωλήνες, στους 540 °C, σε πίεση 8-9 Atm και οδηγεί στο σχηματισμό του κίτρινου βρωμιούχου ιριδίου(ΙΙΙ):<ref name="Cott" />
: 2Ir + 3Br<sub>2</sub> → IrBr<sub>3</sub>
Γραμμή 353:
Το ιρίδιο έχει δύο σταθερά φυσικά [[ισότοπο|ισότοπα]], το <sup>191</sup>Ir και το <sup>193</sup>Ir με περιεκτικότητες αντίστοιχα 37,3 % και 62,7 %. Τουλάχιστον 34 άλλα ραδιοϊσότοπα με σχετικές [[ατομικό βάρος|ατομικές μάζες]] από 164 έως 199 είναι τεχνητά.<ref>[http://periodictable.com/Elements/077/data.html Τεχνικά στοιχεία για το ιρίδιο]</ref>
Το ισότοπο <sup>192</sup>Ir, χρησιμοποιείται στην καταπολέμηση του καρκίνου και για τον ακτινογραφικό έλεγχο των συγκολλήσεων σε χαλύβδινους σωλήνες στην πετροχημική [[βιομηχανία]] και στη διανομή του [[φυσικό αέριο|φυσικού αερίου]]. Το ισότοπο <sup>191</sup>Ir ήταν το πρώτο στο οποίο εντοπίστηκε το [[Ρούντολφ Μέσμπαουερ|φαινόμενο Mössbauer]].
Όλα τα γνωστά ισότοπα του ιριδίου ανακαλύφθηκαν μεταξύ του 1934 και του 2001. Το νεώτερο που ανακαλύφθηκε είναι το <sup>171</sup>Ir.<ref>{{cite journal|title=The discoverers of the iridium isotopes: the thirty-six known iridium isotopes found between 1934 and 2001|author=Arblaster, J. W.|journal=Platinum Metals Review|volume=47|issue=4|year=2003|pages=167–174|url=http://www.platinummetalsreview.com/dynamic/article/view/47-4-167-174}}{{dead link|date=June 2015}}</ref>
== Περιβαλλοντικοί κίνδυνοι - Βιολογικός ρόλος - Προφυλάξεις ==
Γραμμή 365:
== Ενώσεις του ιριδίου ==
{| class="wikitable"
|+Χρώματα ορισμένων αλάτων του ιριδίου<ref name="Cott" />
!Ένωση||Χρώμα
|-
|<div style=
|-
|<div style=
|-
|<div style=
|-
|<div style=
|-
|<div style=
|-
|<div style=
|-
|<div style=
|}
Γραμμή 392:
Οι γνωστότερες δυαδικές ενώσεις του Ir<sup>+3</sup> και του Ir<sup>+4</sup> με αμέταλλα στοιχεία καθώς και τρισδιάστατες απεικονίσεις ορισμένων σημαντικών ενώσεων του ιριδίου, βρίσκονται στους "κρυμμένους" πίνακες που ακολουθούν :
{| class="collapsible collapsed"
|-▼
! ''Δυαδικές ενώσεις του ιριδίου''
|-
|
{| class="wikitable"
|-
|+ Ενώσεις του Ir<sup>+3</sup>
Γραμμή 412 ⟶ 413 :
|-
|Θειούχο ιρίδιο(ΙΙΙ)||Ir<sub>2</sub>S<sub>3</sub>
▲|-
|}
{| class="wikitable"
|-
|+ Ενώσεις του Ir<sup>+4</sup>
Γραμμή 437:
|}
{| class="collapsible collapsed"
|-
! ''Στερεοχημικά μοντέλα ενώσεων του ιριδίου''
|-
Γραμμή 459 ⟶ 460 :
| -1||[Ir(CO)<sub>3</sub>(PPh<sub>3</sub>)]<sup>-</sup>
|-
| <div style=
|-
| +1||IrH(CO)(PPh<sub>3</sub>)<sub>3</sub>
Γραμμή 484 ⟶ 485 :
, Ir<sub>4</sub>(CO)<sub>12</sub>, το Ir έχει αριθμό οξείδωσης 0.<ref name="Toss">Τοσσίδης Ι. "Χημεία Ενώσεων Συναρμογής", Θεσσαλονίκη 1986</ref> Σ' αυτή την ένωση, κάθε ένα από τα άτομα ιριδίου είναι συνδεδεμένο με τα άλλα τρία, δημιουργώντας έτσι ένα τετραεδρικό σύμπλεγμα. Μια άλλη γνωστή οργανοϊριδική ένωση είναι το οκτακαρβονυλικό ιρίδιο, Ir<sub>2</sub>(CO)<sub>8</sub>.
[[Αρχείο:Vaska's-complex-2D.png|thumb|left|Το σύμπλοκο Vaska]]
Μερικές οργανομεταλλικές ενώσεις του Ir<sup>+</sup> είναι γνωστές με το όνομα του ερευνητή που τις ανακάλυψε, όπως για παράδειγμα το "σύμπλοκο Vaska" <ref name="Manous2" /> (trans-καρβονυλο χλωρο δισ(τριφαινυλοφωσφινο) ιρίδιο(Ι),<ref name="Manous1" /> IrCl(CO)[P(C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>)<sub>3</sub>]<sub>2</sub>), το οποίο είναι επίπεδο
τετραγωνικό 16e και d<sup>8</sup> σύμπλοκο, και έχει την ασυνήθιστη ιδιότητα να δεσμεύει [[μόριο|μόρια]] [[οξυγόνο]]υ, O<sub>2</sub> αλλά και να δίνει 18e και d<sup>6</sup> οκταεδρικά διυδρίδια όταν προστίθεται σ' αυτό μοριακό υδρογόνο.<ref>Crabtree R.H., "The Organometallic Chemistry of the Transition Metals", Yale University, New Haven, Connecticut, 2005</ref>
[[Αρχείο:Ir-fullerene.svg|thumb|150px|Το σύμπλοκο<br />Ir(n<sup>2</sup>-C<sub>60</sub>)Cl(CO)(PPh<sub>3</sub>)<sub>2</sub>]]
Το 1991 παρασκευάστηκε η ενδιαφέρουσα ένωση Ir(n<sup>2</sup>-C<sub>60</sub>)Cl(CO)(PPh<sub>3</sub>)<sub>2</sub> από την αντίδραση βενζολικών διαλυμάτων του συμπλόκου Vaska και του μορίου C<sub>60</sub> που ονομάζεται μπακμινστερφουλλερένιο-C<sub>60</sub> (buckminsterfullerene):<ref>{{cite journal|title=Fullerenes: chemistry and reactions|author=Andreas Hirsch,Michael Brettreich|year=2005|pages=page 237|url=http://books.google.gr/books?id=tH4tnKBi-3UC&pg=PA238&lpg=PA238&dq=addition+of+Ir%28CO%29Cl%28PPh3%292+to+c60&source=bl&ots=o5nSUUK-ob&sig=MIo6bazVzvrwG_kq6VsjJVxy9rM&hl=el&ei=ZIfYS_uFLYmMOJX8gLAG&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CBgQ6AEwAw#v=onepage&q=Ir%28CO%29Cl%28PPh3%292&f=false}}</ref>
Ir(CO)(Cl)(PPh<sub>3</sub>)<sub>2</sub> + C<sub>60</sub> → Ir(n<sup>2</sup>-C<sub>60</sub>)Cl(CO)(PPh<sub>3</sub>)<sub>2</sub>
[[Αρχείο:Crabtree.png|thumb|200px|left|Ο καταλύτης Crabtree]]
Γραμμή 510:
[[Αρχείο:Platinum-Iridium meter bar.jpg|left|thumb|200px|Το "Διεθνές Πρωτότυπο Μέτρο" αποτέλεσε το πρότυπο της μονάδας μήκους από το 1889 έως το 1960]]
[[Αρχείο:Standard kilogram, 2.jpg|left|thumb|200px|Ακριβές αντίγραφο του "Διεθνούς Πρωτότυπου Χιλιόγραμμου Mάζας". Έχει ύψος και διάμετρο 39 mm]]
Το 1889 χρησιμοποιήθηκε κράμα 90% πλατίνας και 10% ιριδίου για την κατασκευή<ref>[http://www.bipm.org/en/CGPM/db/1/1/
Κράμα ιριδίου-πλατίνας είχε χρησιμοποιηθεί για τις οπές εξαερισμού ή για τμήματα [[κανόνι|κανονιών]]. Σύμφωνα με μια αναφορά της "Έκθεσης του Παρισιού" του 1867, ένα από τα κομμάτια που εκθέτονταν από την εταιρεία Johnson Matthey και ''"είχε χρησιμοποιηθεί σε πυροβόλο όπλο Withworth για πάνω από 3000 κανονιοβολισμούς, μόλις και μετά βίας έδειχνε κάποια σημάδια φθοράς. Όσοι γνώριζαν τα προβλήματα και μεγάλα έξοδα τα οποία προέκυπταν από την φθορά των αεραγωγών του κανονιού, όταν αυτό ήταν σε ενεργό υπηρεσία, θα εκτιμούσαν το σημαντικό αυτό γεγονός"''.
<div style="float:right; margin:5px">
Γραμμή 542:
Ορισμένα μέρη των κινητήρων των [[αεροπλάνο|αεροσκαφών]] κατασκευάζονται από κράματα ιριδίου ενώ κράματα ιριδίου-τιτανίου χρησιμοποιούνται για την κατασκευή βαλβίδων σωληνώσεων σε μεγάλα βάθη στη [[θάλασσα]], λόγω της αντοχής τους στη [[διάβρωση]].<ref name="Emsl" /> Το ιρίδιο χρησιμοποιείται επίσης ως μέσο σκλήρυνσης στα κράματα πλατίνας. Η σκληρότητα Vickers του καθαρού λευκόχρυσου είναι 56 HV, ενώ το κράμα λευκόχρυσου με 50 % ιρίδιο, μπορεί να φτάσει πάνω από 400 HV.<ref>{{cite journal| url = http://www.platinummetalsreview.com/pdf/pmr-v4-i1-018-026.pdf|format=PDF| journal = Platinum Metals Review| title = Iridium Platinum Alloys| first = A. S.|last = Darling| year = 1960| volume =4| issue =l| pages = 23 fig. 6}}</ref>
Συσκευές που πρέπει να αντέχουν σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες συχνά κατασκευάζονται από ιρίδιο. Για παράδειγμα, από ιρίδιο φτιάχνονται πυριαντήρια που χρησιμοποιούνται στη διαδικασία Czochralski για την παραγωγή συνθετικών [[πολύτιμος λίθος|πολύτιμων λίθων]] (όπως ζαφείρια) που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία [[ημιαγωγός|ημιαγωγών]] και λέιζερ στερεάς κατάστασης.<ref name="Handley">{{cite journal|title= Increasing Applications for Iridium| first = J. R.| last = Handley| journal = Platinum Metals Review| volume = 30| issue = 1| year = 1986| pages = 12–13| url = http://www.platinummetalsreview.com/dynamic/article/view/pmr-v30-i1-012-013}}{{dead link|date=June 2015}}</ref> Επίσης κρύσταλλοι από [[γαδολίνιο]], [[γρανάτης|γρανάτη]], [[ύττριο]], [[γάλλιο]] φτιάχνονται σε έντονα οξειδωτικές συνθήκες σε θερμοκρασίες μέχρι 2100 °C<ref name="hunt" /> μέσα σε συσκευές από ιρίδιο.
Τα κράματα ιριδίου είναι ιδανικά για την κατασκευή των κεντρικών ηλεκτροδίων των [[αναφλεκτήρας|μπουζί]]<ref name="Handley" /> επειδή αντέχουν στη θερμοκρασία που παράγεται κατά την καύση σε μηχανές εσωτερικής [[καύση]]ς. Έχουν διάμετρο 0,6 mm και προτιμώνται από τα αντίστοιχα με νικέλιο που έχουν διάμετρο 2,5 mm.<ref>[http://www.ngkspark.com.au/sparkplug_tech.php# NGK Spark Plugs Technical Information]{{dead link|date=June 2015}}</ref>
Ενώσεις του ιριδίου χρησιμοποιούνται επίσης ως καταλύτες στη διαδικασία Cativa για παραγωγή [[αιθανικό οξύ|οξικού οξέος]] από καρβονυλίωση [[μεθανόλη]]ς.<ref>[http://www.platinummetalsreview.com/pdf/pmr-v44-i3-094-105.pdf Η μέθοδος Cativa για την παραγωγή οξικού οξέος με καρβονυλίωση μεθανόλης]</ref>
Γραμμή 611:
* [http://periodictable.com/Elements/077/index.html Iridium]
* [http://www.webmineral.com/chem/Chem-Ir.shtml Mineral Species containing Iridium (Ir )]
* [http://www.mossbauer.org/mossbauer.html Mössbauer Effect]{{dead link|date=June 2015}}
* [http://www.ingentaconnect.com/content/matthey/pmr/2008/00000052/00000003/art00009?token=00481123a437a63736a6f2c47795d23663f4445746e6f644a467c79675d7c4e724770cbc Processing of Iridium and Iridium Alloys]
* [http://www.whatsnew.gr/wikilinks/2/1253096737_34.html Δημοσιεύσεις για τη "Βραχυθεραπεία"]{{dead link|date=June 2015}}
* [http://www.3dchem.com/element.asp?selected=Ir Chemistry, Structures & 3D Molecules]{{dead link|date=June 2015}}
| |||