Αετομάχος: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

| familia = [[Λανιίδες (Αετομαχίδες)]] (''Laniidae'') <ref name="Όντρια, σ. 182">Όντρια, σ. 182</ref> {{Ref_label|I|i|none}}

| genus = [[Αετομάχος (γένος)Κεφαλάς|Αετομάχος]] (''Lanius'') Linnaeus, 1758 MΜ

| subdivision_ranks = [[Υποείδος|Υποείδη]] | subdivision_ranks = [[Υποείδος|Υποείδη]]

Ο '''Αετομάχος''' είναι [[Στρουθιόμορφα|στρουθιόμορφο]]πτηνό της [[οικογένεια|οικογενείας]] των [[Λανιίδες (Αετομαχίδες)|Λανιιδών (Αετομαχιδών)]], έναένας από τα είδητους [[αετομάχος (γένος)κεφαλάς|κεφαλάδωνκεφαλάδες]] που απαντούν και στον ελλαδικό χώρο. Η επιστημονική ονομασία του [[είδος|είδους]] είναι ''Lanius collurio'' και περιλαμβάνει 2 [[υποείδος|υποείδη]]. <ref name="Howard and Moore, p. 479">Howard and& Moore, p. 479</ref>

Στην Ελλάδα απαντά το [[υποείδος]] ''Lanius collurio collurio'' Linnaeus, 1758. <ref name=">Howard and& Moore, p. 479"</ref>

Η φυσική κατανομή του είδους φαίνεται να ακολουθεί την ισοθερμική καμπύλη των 26&nbsp;° C, κατά το μήνα Ιούλιο. <ref name="Fornasi et al">Fornasi et al</ref><ref name="iucnmap">{{cite web| url=http://maps.iucnredlist.org/map.html?id=22705001| author=BirdLife International and NatureServe| date=2012|title=Lanius collurio: Χάρτης γεωγραφικής κατανομής| publisher=[[IUCN]]| accessdate=29 Μαρτίου 2014}}</ref>

| 1 || '''''Lanius collurio collurio''''' || Ευρώπη (εκτός από ΒΔ, ΝΔ και πολύ Β, Ν μέχρι βόρεια [[Ιβηρική Χερσόνησοχερσόνησος|Ιβηρική]], [[Σαρδηνία]], [[Ιταλία]], [[Βαλκάνια]], Κ [[Ρουμανία]] και [[Ουκρανία]]) ανατολικά προς Δ [[Σιβηρία]], ανατολικά προς Β [[Καζακστάν]] και οροσειρά [[Αλτάι (οροσειρά)|Αλτάι]], νότια προς τη Δ [[Μικρά Ασία]] || Α και Ν [[Αφρική]] ||

| 2 || ''Lanius collurio kobylini'' || Α [[Τουρκία]], περιοχή του Καυκάσου[[Καύκασος|Τρανσκαυκασία]], [[Μέση Ανατολή]], Β και ΒΔ [[Ιράν]] || Α [[Αφρική]] ||

Την άνοιξη, η επιστροφή στα ευρωπαϊκά εδάφη αναπαραγωγής πραγματοποιείται μέσα από την Αιθιοπία, τη Β. Σομαλία και την Ερυθραία, κατά μήκος των ακτών της Ερυθράς Θάλασσα , προς το ανατολικό άκρο της Μεσογείου και του Σινά. Κατόπιν, τα μεταναστευτικά σμήνη περνούν κυρίως από τα ανατολικά της Κύπρου, από το Αιγαίο Πέλαγος και τη [[Μικρά Ασία]], για να φθάσουν στις περιοχές αναπαραγωγής στις αρχές Μαΐου. Λόγω των μεταναστευτικών οδών που ακολουθούνται, εικάζεται ότι η εξελικτική ιστορία προέλευσης του είδους, έχει διαδραματισθεί στην περιοχή γύρω από την Κασπία Θάλασσα και έχει εξαπλωθεί από εκεί. <ref>Mauersberger et al</ref>

Τυχαίοι, περιπλανώμενοι επισκέπτες έχουν αναφερθεί μεταξύ άλλων από το [[Γιβραλτάρ]], την [[Ιρλανδία]] και την [[Ισλανδία]], το [[Μαρόκο]], την [[Αλγερία]], την [[Τυνησία]], τη [[Νιγηρία]] και το [[Κονγκό]]{{ανάγκη αποσαφήνισης}}. <ref name="iucn">http://www.iucnredlist.org/details/22705001/0</ref>

Στην [[Ελλάδα]], ο αετομάχος απαντά ως καλοκαιρινό αναπαραγόμενο πτηνό, αλλά και ως διαβατικός επισκέπτης κατά τις δύο μεταναστεύσεις. <ref name=">Όντρια, σ. 183"</ref>Όντρια Από την Κρήτη αναφέρεται ως καλοκαιρινός επισκέπτης <ref>Σφήκας, σ. 18372</ref> και από την Κύπρο ως διαβατικό πτηνό, με πιθανότητα φωλιάσματος στον Τρόοδο. <ref>Σφήκας, σ. 90</ref> Κινείται από τα 500 έως τα 1.500 μ. περίπου, αλλά σε κάποιες περιοχές μπορεί να ανεβεί ακόμη ψηλότερα (λ.χ. Χελμός, Κατάρα). Αντιστρόφως, μπορεί να συχνάζει και σε περιοχές στο επίπεδο της θάλασσας (Θράκη). <ref> Handrinos & Akriotis, p. 276</ref>

[[Αρχείο: Schwanheimer Düne Weg 1.jpg |thumb|right|200px350px|Τυπικός οικότοπος του αετομάχου]]

Οι αετομάχοι εγκαθίστανται σε καλώς διαχειρίσιμες, ''ηλιόλουστες περιοχές με ξέφωτα'', αραιή βλάστηση ( π.χ. ποώδης συστάδες, λειμώνες, ξηρά λιβάδια), που εναλλάσσονται με διάσπαρτους θάμνους και φράκτες, συνήθως με λιγότερο από 50% φυτική κάλυψη. Χρειάζονται θέσεις αναμονήςπόστου (perching posts) για το κυνήγι, την επισκόπηση της γύρω περιοχής καθώς και για το φώλιασμα, με θάμνους ύψους 1-3 μέτρων, περίπου, κυρίως αγκαθωτούς (αγριοτριανταφυλλιές, γκορτσιές, μουρτζιές, κ.ο.κ.). <ref>Glutz v. Blotzheim, S. 1178f</ref><ref>Neuschulz (1988), S. 32f</ref>

Ο ιδανικός οικότοπος των αετομάχων είναι ίσως η ''μεταβατική ζώνη από τα κλειστά δάση στα λιβάδια ή παρόμοια ανοικτά περιβάλλοντα'' (όπως είναι οι βάλτοι ή τα μεγάλα ξέφωτα), οι δασικές στέπες, οι θαμνώδεις περιοχές και κυρίως οι ''εκτάσεις που βρίσκονται σε διάφορα στάδια αναγέννησης'', μετά από πυρκαγιές ή ζημιές που προκάλεσαν πλημμύρες και θύελλες. Ωστόσο, σήμερα που έχει αλλάξει ριζικά το γεωργικό τοπίο λόγω της εντατικοποίησης των καλλιεργειών, ο αετομάχος απαντά συχνά και σε περιοχές της περιφέρειας των λιβαδιών, φυτείες, αλλά και σε χώρους υγειονομικής ταφής, χαλικόστρωτους δρόμους ή παρυφές αυτοκινητοδρόμων και σε αναχώματα.

[[Αρχείο: Lanius collurio -Poland -female-8-4c.jpg|thumb|leftright|300px350px|Ενήλικος θηλυκός αετομάχος]]

Στους αετομάχους εμφανίζεται έντονος [[φυλετικός διμορφισμός]]. Επίσης οι χρωματισμοί του πτερώματος διαφέρουν όχι μόνον ανάμεσα στα αρσενικά και τα θηλυκά, αλλά ακόμη και μέσα στο ίδιο φύλο και στον ίδιο αναπαραγωγικό πληθυσμό, παρουσιάζονταςεμφανίζοντας αξιοσημείωτη διαφοροποίηση.

Σε κάθε περίπτωση, το ράμφος όλων των ηλικιών και στα δύο φύλα, είναι όπως σε όλους τους [[κεφαλάς|κεφαλάδες]] ισχυρό, πλευρικά πεπλατυσμένο, με έντονα αγκιστρωτό άκρο στηνστη [[ράμφος (πτηνά)|ρινοθήκη]] και μια μικρή εσοχή λίγο πριν από το άγκιστρο, όπου εφαρμόζει η [[ράμφος (πτηνά)|γναθοθήκη]]. Στη βάση του, το ράμφος είναι εφοδιασμένο με [[ράμφος (πτηνά)||σμήριγγες]] (σκληρές τρίχες), ενώ το χρώμα του κυμαίνεται από σαρκόχρωμο στα νεαρά πουλιά, μαυριδερό στα θηλυκά και, σχεδόν μαύρο στα αρσενικά. Πάντως, το μαύρο χρώμα του ράμφους φαίνεται να εξασθενίζει κατά τη διάρκεια του έτους και ανανεώνεται ετησίωςκάθε χρόνο πριν την ανοιξιάτικη μετανάστευση. Οι ταρσοί και τα ισχυρά πόδια έχουν μαυριδερό-γκρι χρώμα στα νεαρά άτομα και, σκούρο καφέ στα ενήλικα πουλιά.

(Πηγές: <ref>Harrison name="Όντρια& Greensmith, σp. 183"278</ref><ref>Heinzel name="Perrinset al, p. 186"318</ref>Perrins<ref>Flegg, p. 186212</ref><ref>Mullarney name="Avonet &al. Tilfordp. 354</ref><ref>Perrins, p.82" 186</ref><ref>Avon & Tilford, p.82</ref><ref name=">Bruun, p. 210"</ref>Bruun<ref>Όντρια, pσ. 210183</ref><ref>Scott & Forrest, p. 206</ref><ref>[http://www.ibercajalav.net</img/401_Redref><ref>ΠΛΜ, 3:159-backedShrikeLcollurio160</ref><ref>http://blx1.pdf]{{dead link|date=June 2015}}bto.org/birdfacts/results/bob15150.htm</ref><ref>planetofbirds.com</ref>)

Κατά το μεγαλύτερο ποσοστό της, η λεία αποτελείται από [[έντομα]], όπως μεγάλα [[Ορθόπτερα]] (μέχρι 44% της τροφικής βιομάζας), [[Κολεόπτερα]] (23%), [[Υμενόπτερα]] (μέλισσες, μπάμπουρες και σφήκες) (2,5-4%), <ref>Tryjanowski et al(2003)</ref><ref>Cramp & Perrins</ref> αλλά και μεγάλα [[Δίπτερα]]. Πολλά από αυτά, στις διάφορες μορφές τους (προνύμφες, κάμπιες κλπ), χρησιμεύουν κυρίως ως τροφή για τους νεοσσούς. Μερικές φορές προστίθενται και άλλα [[Αρθρόποδα]], όπως [[αράχνη|αράχνες]], μικρά καρκινοειδή, [[σαρανταποδαρούσα|σαρανταποδαρούσες]] ή γαιοσκώληκες. Τα σαλιγκάρια[[σαλιγκάρι]]α διαδραματίζουν ένα δευτερεύοντα ρόλο και, περιλαμβάνονται στη διατροφή μόνο λίγων ατόμων.

Ακόμη και μικρά πουλιά εντάσσονται στο διαιτολόγιο των αετομάχων. Σπάνια θηρεύονται ενήλικα άτομα, αλλά οι νεοσσοί τους ή τα νεαρά άτομα αποτελούν μεγάλο ποσοστό της λείας τους. Στρέφονται κυρίως σε ωδικά πουλιά μικρού μεγέθους, όπως ''σπίζες'', ''τσιροβάκους'' και ''τσιχλόνια'', αλλά και σε μεγαλύτερα είδη όπως είναι οι νεοσσοί της [[φαλαρίδα]]ς και του [[φασιανός|φασιανού]], αν και το πιθανότερο είναι ότι, οι αετομάχοι δεν τα κυνηγούν αλλά τα βρίσκουν ήδη νεκρά.

[[Αρχείο: Neuntoeter-Jungvogel.jpg|thumb|leftright|300px350px|Νεαρός θηλυκός αετομάχος]]

Η πτήση των αετομάχων πραγματοποιείται συνήθως σε ευθεία γραμμή, είναι σύντομη και κυματιστή. Κάποιες φορές, ιδιαίτερα όταν κυνηγάει μπορεί να «αιωροπορείαιωρίζεται» (hovering), όπως κάνουν τα [[βραχοκιρκίνεζο|βραχοκιρκίνεζα]]. <ref name=">Avon & Tilford, p. 82"</ref><ref name=">Bruun, p. 210"</ref> Σε πτήσεις εντός της αναπαραγωγικής περιοχής, καταγράφηκε μέση ταχύτητα 33,4 χλμ/ώρα. <ref>Glutz v. Blotzheim</ref>

Στους αετομάχους -ιδιαίτερα στα αρσενικά- αρέσει να κάθονται σε ειδικέςειδικά θέσεις«πόστα» (perching posts) και να εποπτεύουν τον περιβάλλοντα χώρο, σε στάση όρθια, χωρίς να φανερώνειφανερώνουν ιδιαίτερο φόβο. Μάλιστα, είναι από εκείνα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν το [[είδος]] και που, αρκετές φορές χρησιμεύουν για τη διάγνωσή του στο πεδίο. Αυτές οι θέσεις μπορεί να είναι θάμνοι, μικρά δένδρα, φράκτες, θημωνιές, πάσσαλοι ή άλλα εκτεθειμένα σημεία. Μάλιστα, μπορεί να παραμένουν εκεί για πολλή ώρα, πράγμα ασυνήθιστο για πτηνά αυτού του μεγέθους, γεγονός που έχει τροφοδοτήσει τη φήμη που έχουν ότι είναι άφοβα. Περιστασιακά, κινούν την ουρά τους νευρικά, δεξιά και αριστερά, ιδιαίτερα όταν είναι εξιταρισμένα. <ref name=">Avon & Tilford, p. 82"</ref><ref>Singer, p. 332</ref> Μόνον όταν επικρατεί μεγάλη ζέστη και οι θερμοκρασίες είναι υψηλές, τα πουλιά καλύπτονται σε σκιερά μέρη. Βέβαια, δεν χάνουν την ευκαιρία να κυνηγήσουν περιστασιακά, όταν περάσει από κοντά κάποιο υποψήφιο θήραμα. Κάποιες φορές κινούνται στο έδαφος με μικρά, διαδοχικά πηδήματα. <ref name=">Avon & Tilford, p. 82"</ref>

Η τεχνική της αναμονής από σταθερό πόστο, κατά κύριο λόγο χρησιμοποιείται για το κυνήγι μικρών θηλαστικών, αλλά και σε έντομα όπως σκαθάρια και ακρίδες. Η επίθεση στο θήραμα πραγματοποιείται στο έδαφος και σε απόσταση 10 μέτρων, περίπου, από το πόστο. Η πτήση είναι ευθείακατ’ ευθείαν προς το θήραμα και μπορεί να επιταχυνθεί με βραχυπρόθεσμα φτεροκοπήματα, ενώ προς το τέλος ακολουθείται συνήθως από μία σύντομη ''αερολίσθηση'' (''glide'').

Τα έντομα συλλαμβάνονται, εν μέρει, με πραγματικό κυνήγι στον αέρα. Άλλωστε η ακτίνα καταδίωξης της λείας επεκτείνεται στα 30 μέτρα, περίπου, είναι δηλαδή σημαντικά μεγαλύτερη από εκείνη στο κυνήγι μικρών θηλαστικών. Φαίνεται περίεργο αλλά, όσο πιο ευθεία είναι η πτήση του εντόμου, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες επιτυχίας της επίθεσης, γιγι’ αυτό και συνήθως αποτυγχάνουν οι επιθέσεις σε πεταλούδες και μπάμπουρες, που πετάνε χαοτικά!

Τα μικρά πουλιά ή οι ακρίδες, μερικές φορές συλλαμβάνονται με την τεχνική του αιφνιδιασμού (''stalking''). Ο αετομάχος προφαίνει σε ένα είδος παρακολούθησης του θηράματος σε μικρά στάδια, και, συτηστη συνέχεια, επιτίθεται αιφνιδιαστικά. Όμως, το κυνήγι πτηνών είναι σπανίως επιτυχές, αν και έχουν παρατηρηθεί άτομα που είχαν φθάσει σε ένα «υψηλό βαθμό εξειδίκευσης» στο συγκεκριμένο είδος θηράματος και, σε αντίστοιχο ποσοστό επιτυχίας. Τέλος, σε ορισμένες περιπτώσεις οι αετομάχοι λεηλατούν φωλιές, αλλά σε μικρότερο ποσοστό από τις άλλες μεθόδους που χρησιμοποιούν.
Στις περιοχές με θημωνιές, μερικές φορές έχει παρατηρηθεί θήρευση με τα νύχια των ποδιών στο έδαφος, η οποία συχνά παρατηρείται σε θηλυκά πριν την ωοτοκία, πιθανόν για να αποφευχθεί η επιβάρυνση από την άρση της λείας.

[[Αρχείο: Sympetrum vulgatum 6 (2005 08 29).jpg|thumb|right|300px350px|''Sympetrum vulgatum'' από τα αγαπημένα εδέσματα του αετομάχου]]

Μετά από ένα επιτυχημένο κυνήγι, το θήραμα υπόκειται σε επεξεργασία, απαλλασσόμενο, λιγότερο ή περισσότερο, από τα μη εύπεπτα συστατικά του. Βέβαια, σε οξεία πείνα το θήραμα καταπίνεται ολόκληρο ή κατά μεγάλο μέρος του, χωρίς προετοιμασία αν αυτό είναι δυνατόν. Τα άπεπτα συστατικά μέρη της λείας, αναμασώνται και εξεμούνται ως ''άπεπτα σφαιρίδια'' (''pellets''), με, κατά προσέγγιση διαστάσεις 25 χιλιοστά σε μήκος και 8-9 χιλιοστά σε διάμετρο, που θρυμματίζονται εύκολα όταν είναι ξερά -εκτός από εκείνα που προέρχονται από την πέψη ποντικών, που είναι συνήθως πιο συμπαγή και μεγαλύτερα.

Η επεξεργασία της λείας μπορεί να διαρκέσει έως και δέκα λεπτά για να ολοκληρωθεί. Στα κεραιωτά έντομα λ.χ., οι πτέρυγες και τα πόδια διαχωρίζονται και απορρίπτονται, ενώ οι κάμπιες θανατώνονται με διαδοχικά ραμφίσματα από το κεφάλι μέχρι το οπίσθιο τμήμα τους. Τα κελύφη σαλιγκαριών συνθλίβονται στις πέτρες, αλλά και τα φυτικά υλικά όπως τα μούρα συχνά επιλέγονται και «καρφώνονται» σε αιχμές.

*Σε πειράματα που έγιναν με τη χρήση ομοιωμάτων, δείχτηκε ότι το πουλί ενστικτωδώς αναγνωρίζει την ελαστικότητα και το μέγεθος του σώματος του εντόμου. Επίσης ορισμένα άτομα, παρατηρήθηκαν να καταπίνουν μεγάλα [[Υμενόπτερα]], μαζί με το κεντρί τους. Ακόμη, και σε σύγκριση με μηχανισμούς άμυνας που λειτουργούν αποτρεπτικά σε άλλα ζώα, όπως δύσοσμες ή διαβρωτικές εκκρίσεις ορισμένων ειδών σκαθαριών, ο αετομάχος βρέθηκε να μην αντιδρά.

Τα σπονδυλωτά θανατώνονται με δάγκωμα στο λαιμό, κατατεμαχίζονται και τρώγονται ξεκινώντας από το κεφάλι. Συχνά μάλιστα, το κρανίο ανοίγεται για να φαγωθεί ο εγκέφαλος. Σε πειράματα με χρήση ομοιωμάτων οι υποτιθέμενοι «αντίπαλοι» δέχθηκαν επίθεση με δαγκώματα στο λαιμό. <ref>H. Jakober, W.& Stauber: Attrappenversuche am Neuntöter (Lanius collurio), J. Orn. 130, 1989: Sp. 247–251</ref> Αλλά και τα έντομα επίσης, δέχονται συνήθως θανατηφόρα κτυπήματα πίσω από το κεφάλι στο θώρακα. Όσο διαρκεί η θανάτωση της λείας, το πουλί δεν αφήνει ποτέ το θήραμα κάτω, αλλά το κρατάει μόνο με το ένα πόδι, το οποίο εναλλάσσει για θέμα ισορροπίας. Τέλος, μπορεί να χρησιμοποιεί τα νύχια του για να μεταφέρει τη λεία σε άλλη θέση. <ref>Glutz v. Blotzheim, σp. 1199</ref>

[[Αρχείο: Red-backed Shrike wictimes.JPG |thumb|leftright|300px350px|Θηράματα του αετομάχου καρφωμένα στα αγκάθια]]

Το κυριότερο από τα στοιχεία ηθολογίας του αετομάχου, αποτελεί η ενστικτώδης συνήθειά του να «αποθηκεύει» τη λεία του για τις δύσκολες εποχές, αλλά με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο: το πουλί ''καρφώνει'' (sic) {{Ref_label|I|iii|none}} στην κυριολεξία το νεκρό θήραμα πάνω σε οποιοδήποτε αιχμηρό υπάρχει στην περιοχή όπου συχνάζει, συνήθως ''πάνω στα μεγάλα αγκάθια των θάμνων, ή πάνω στις αιχμηρές ακίδες συρματοπλεγμάτων από τους εκεί φράκτες''. Τα περισσότερα από τα θηράματα αυτά είναι μικρά σπονδυλόζωα, όπως ποντίκια ή σαύρες, αλλά και μεγάλα έντομα. Σπανιότερα δεν καρφώνει, αλλά ''σφηνώνει'' τη λεία στη διχάλα ενός κλαδιού.

===Σχηματισμός ζευγαριών===

Οι αετομάχοι αποκτούν σεξουαλική ωριμότητα, ήδη από το πρώτο έτος της ηλικίας τους. Τα ζευγάρια μπορεί να σχηματίζονται από το μεταναστευτικό σμήνος, <ref>Panow, p. 55f</ref> αλλά τις περισσότερες φορές μετά την άφιξη στα εδάφη αναπαραγωγής. Τα αρσενικά καταφθάνουν πρώτα και ακολουθούν τα θηλυκά μετά από 5 ημέρες, περίπου. Εάν κάποιο αρσενικό ή θηλυκό δεν βρει ταίρι, τότε αναζητά συνήθως την τύχη του σε άλλο αναπαραγωγικό έδαφος. Μάλιστα, τα θηλυκά μπορεί να φύγουν από την περιοχή μέσα σε λίγα λεπτά. <ref>Jakober und& Stauber (1983) in Glutz v. Blotzheim, σp. 1194</ref>

[[Αρχείο: Lanius collurio courtship.jpg|thumb|right|240px300px|Σχηματική αναπαράσταση του τελετουργικού ερωτοτροπίας των αετομάχων]]

Όταν αρχίζει ο σχηματισμός των πρώτων ζευγαριών, τα αρσενικά γίνονται επιθετικά και προσπαθούν να υπερασπιστούν τοτον ζωτικό τους χώρο. Ακολουθεί επικοινωνία του ζευγαριού με χαρακτηριστικά «φωνητικά» και, τάισμα του θηλυκού από το αρσενικό, που ανταποκρίνεται μιμούμενο τους νεοσσούς, με τρεμάμενα φτερά και ανοικτή ουρά. <ref name="Panow, p. 52f">Panow, p. 52f</ref> Αυτό το τάισμα μπορεί να γίνει μέχρι και 8 φορές μέσα σε μία ώρα, κατόπιν η συχνότητα πέφτει για τις επόμενες μέρες, για να ενταθεί και πάλι λίγο πριν την συνεύρεση των εταίρων. <ref>Glutz v. Blotzheim, σp. 1204</ref>

Κατόπιν ακολουθεί ο κυρίως «χορός» του ζευγαριού, με το αρσενικό να πλησιάζει με χαρακτηριστικές κραυγές και κινήσεις του κεφαλιού και του σώματός του προς το θηλυκό, που ανταποκρίνεται με ρυθμικά νεύματα. Περίπου, ένα τέταρτο της ώρας αργότερα, το αρσενικό πετάει χαμηλά και γύρω από το θηλυκό, το οποίο ανταποκρίνεται και αρχίζει η αναζήτηση της φωλιάς. <ref name=">Panow, p. 52f"</ref> Το αρσενικό γίνεται τότε έντονα προστατευτικό, προσπαθώντας να αποτρέψει τυχόν διεκδικήσεις από τα μοναχικά αρσενικά, τα οποία είναι περισσότερα από τα ζευγαρωμένα και, δεν θα έχαναν την ευκαιρία να «κλέψουν» το θηλυκό ακόμη και αν αυτό έχει ήδη ζευγαρώσει.

Το αρσενικό προτείνει διάφορες θέσεις όπου θα κατασκευαστεί η φωλιά, αλλά η τελική απόφαση ανήκει στο θηλυκό. Επιλέγονται θάμνοι ή χαμηλά δένδρα, οι οποίοι στην Κ. Ευρώπη ανήκουν κυρίως στα γένη ''Prunus'', ''Crataegus'', ''Rosa'' και ''Rubus''. <ref>Eine sehr ausführliche Untersuchung zu Nestbüschen und Nesthöhe liefern Jakober & Stauber (1981)</ref> Ελλείψει των συγκεκριμένων θάμνων, διάφορα κωνοφόρα όπως η ερυθρελάτη ή οι κέδροι (κυρίως ''Juniperus communis''), ιδιαίτερα τα νεαρά δένδρα, μπορεί να χρησιμεύσουν για το φώλιασμα. <ref name=">Avon & Tilford, p.82"</ref> Σπάνια, αλλά αρκετά συχνά σε ορισμένες περιοχές, η φωλιά κατασκευάζεται σε φυλλοβόλα δέντρα. Ανεξάρτητα από το πού θα κατασκευαστεί η φωλιά, επιλέγονται θέσεις που παρέχεται σημαντική κάλυψη από αναρριχώμενα φυτά όπως οι κληματσίδες, ή ο λυκίσκος. Η απόσταση της φωλιάς από το έδαφος εξαρτάται από την επιλεγμένη βλάστηση. Σε θάμνους βρίσκεται, συνήθως κατά μέσο όρο, σε ύψος μεταξύ 80 και 160 εκατοστών, <ref name="Jakober & Stauber 1981">Jakober & Stauber (1981)</ref> ενώ στα δέντρα σε ύψος 3,5 m . Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, π.χ. σε παλιά οπωροφόρα δέντρα ο αετομάχος μπορεί να φωλιάζει σε 12, <ref>Chessex & Ribaut / Lanz & Kehrli-Zenger (1979) in Glutz v. Blotzheim</ref> ή ακόμα και σε 25 μέτρα ύψος. <ref>Todte (1983) in Glutz v. Blotzheim</ref> Μάλιστα, εάν καταστραφεί η πρώτη φωλιά, η δεύτερη κατασκευάζεται σε μεγαλύτερο ύψος ώστε να είναι δυσκολότερα προσβάσιμη. <ref name=">Jakober & Stauber 1981"</ref>

[[Αρχείο: Lanius.collurio.-.lindsey.jpg |thumb|leftright|300px350px|Φωλιά αετομάχων]]

Στην κατασκευή της φωλιάς συμμετέχουν και τα δύο φύλα, κυρίως όμως το θηλυκό <ref name=">Perrins, p. 186"</ref> και, ολοκληρώνεται μετά από 4-6 ημέρες, περίπου. Έχει σχήμα κυπέλλου και διαστάσεις, 9,5 εκατοστά ύψος και 12×1412 X 14 εκατοστά διάμετρο. Το εσωτερικό της έχει κατά μέσο όρο 7×7 X 8 εκατοστά διάμετρο και περίπου 5 εκατοστά βάθος. Συνήθως αποτελείται από τρία διαφορετικά στρώματα: το ασταθές εξωτερικό στρώμα αποτελείται από χαλαρά περιπλεγμένους, χοντρούς βλαστούς από τοπικά φυτά, (''Clematis sp. '', ''Galium sp''., ''Achillea sp''.) γρασίδι ή κλαδιά θάμνων, μερικές φορές χονδροειδή υλικά, όπως φλοιούς δένδρων. Το μεσαίο στρώμα είναι αυτό που σταθεροποιεί τη φωλιά και, αποτελείται από καλώς ενσωματωμένα ινώδη, ογκώδη υλικά που συνδέονται σταθερά μεταξύ τους, όπως θαλλούς από βρύα, νηματοειδείς βλαστούς, λεπτό φυτικό υλικό όπως [[πάππος|πάππους]] της οικογενείας ''Compositae'', ριζικά ινίδια, πούπουλα και μαλλί από ζώα κ.ο.κ. Η εσωτερική επένδυση είναι από παρόμοια υλικά, αλλά που υπέστησαν περαιτέρω επεξεργασία και, είναι συνήθως πολύ πιο λεπτή και χαλαρά στη συνοχή τους.

===Ωοτοκία===

Τα αυγάαβγά που, ως επί το πλείστον εναποτίθενται άμεσα ή λίγες ημέρες μετά την ολοκλήρωση της φωλιάς, σε μεμονωμένες περιπτώσεις γεννιούνται ενόσω ακόμη συνεχίζεται η κατασκευή. Η περίοδος ωοτοκίας είναι περίπου από τις αρχές Μαΐου μέχρι τις αρχές Ιουνίου, ανάλογα με το [[γεωγραφικό πλάτος]], αλλά μπορεί να καθυστερήσει περαιτέρω όταν επικρατούν κακές καιρικές συνθήκες. Κατά τη φάση της ωοτοκίας, το θηλυκό γεννά καθημερινά το πρωί ένα αυγόαβγό και η επώαση αρχίζει συνήθως μετά την εναπόθεση του πρότελευταίου αυγούαβγού, έτσι ώστε όλοι οι νεοσσοί εκκολάπτονται περίπου την ίδια ημέρα.

Η ωοτοκία πραγματοποιείται άπαξ σε κάθε φώλιασμα -εκτός εάν καταστραφούν τα αυγάαβγά- και, η γέννα αποτελείται από 5-6, σπανίως 7 αυγάαβγά, που έχουν κατά μέσο όρο διαστάσεις 22,9×179 Χ 17,1 χιλιοστά και βάρος 3,2 γραμμάρια, από τα οποία το 6% είναι κέλυφος. <ref name="blx1.bto.org"/><ref name="Harrison, p. 234-5"</ref>Harrison, p<ref>http://blx1. 234-5bto.org/birdfacts/results/bob15150.htm</ref> Η επώαση πραγματοποιείται σχεδόν αποκλειστικά από το θηλυκό, με το αρσενικό να την εφοδιάζει με τροφή και, σπανίως βοηθάει στην επώαση, η διάρκεια της οποίας είναι 14-16 ημέρες, περίπου, ή λίγο περισσότερο σε κακές καιρικές συνθήκες. <ref name=">Harrison, p. 234-5"</ref> Είναι συνήθως ωριαία διακόπτεται κατά μέσο όρο για πέντε λεπτά -μέγιστο περίπου δεκαπέντε λεπτά- κατά τα οποία το θηλυκό αφήνει τη φωλιά για να κυνηγήσει, αλλά όχι περισσότερο από 100 μέτρα μακριά. Σε κάθε άλλη περίπτωση, το αρσενικό την τροφοδοτεί περίπου οκτώ φορές ανά ώρα κατά τη διάρκεια της επώασης. <ref>Jakober & Stauber (1983) in Glutz v. Blotzheim, S. 1207f</ref>

Οι νεοσσοί εκκολάπτονται στην κεντρική Ευρώπη κατά το 3ο δεκαήμερο του Μαΐου, μέχρι το αργότερο στις αρχές Αυγούστου, με τα περισσότερα από τα πουλιά να εκκολάπτονται κατά τητο 2ο δεκαήμερο του Ιουλίου. Η εκκόλαψη αποτελεί επίπονη διαδικασία, με τους νεοσσούς να σπάνε πολύ αργά το κέλυφος του αυγού, ενώ η έξοδος διαρκεί περίπου 5-6 ώρες για κάθε πουλί. <ref>Korodi Gál (1969) in Glutz v. Blotzheim, S. 1028</ref> Έτσι, από την εκκόλαψη του πρώτου νεοσσού μέχρι την τελευταία, παρέρχονται συνήθως πάνω από 24 ώρες. Στο μεταξύ, το θηλυκό αδειάζει τη φωλιά από τα κελύφη, ενώ τα μη εκκολαφθέντα αυγά συνήθως παραμένουν στη θέση τους.

[[Αρχείο: Neuntoeter.JPG |thumb|right|300px350px|Ενήλικος αρσενικός αετομάχος]]

Στην Ελλάδα, ο αετομάχος έρχεται την άνοιξη για να αναπαραχθεί (Απρίλιο με Οκτώβριο) κυρίως στη βόρεια και κεντρική χώρα, αλλά και σε πολλά νησιά, από τα 500 έως τα 1500 μέτρα. Επίσης, απαντά ως διαβατικό σε όλη την επικράτεια (βλ. και Κατάσταση στην Ελλάδα). <ref name=">Όντρια, σ. 183"</ref><ref>Κόκκινο ΒιβλίοRDB, σp. 161</ref><ref>[http://www.ornithologiki.gr/page_cn.php?tID=2718&aID=1121 Κεφαλάδες - Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, προστασία για τα πουλιά και το περιβάλλον<!-- Bot generated title -->]</ref>

Οι κυριότεροι θηρευτές της φωλιάς του αετομάχου είναι τα αρπακτικά πτηνά, ιδιαίτερα οι [[Κορακίδες]] ([[κίσσα|κίσσες]], [[κάργια|κάργιες]] και [[καρακάξα|καρακάξες]], πιο σπάνια κάποια θηλαστικά, όπως γάτες, [[μουστελίδες]] και [[τρωκτικά]]. Σε σπάνιες περιπτώσεις η φωλιά καταστρέφεται από μυρμήκια.

Ο πληθυσμός των αετομάχων υπολογίζεται ότι είχε υποστεί δραματική πτώση στα δυτικά και βορειοανατολικά της αναπαραγωγικής επικράτειας μεταξύ 1970-1990, τουλάχιστον (Harris και Franklin 2000)., <ref name=">Avon & Tilford, p.82"</ref>. Ιδιαίτερα στο [[Ηνωμένο Βασίλειο]], το είδος έχει σχεδόν πάψει να αναπαράγεται (2 ζευγάρια το 2011). <ref>Red-backed Shrike breeds on Dartmoor". Birdwatch magazine. Retrieved 30 December 2011</ref> Στην Ολλανδία, επίσης, από 5000-15000 ζευγάρια αναπαραγωγής στις αρχές του 20ού αιώνα, το 1990 ο πληθυσμός είχε πέσει μόλις στα 150-220 ζευγάρια. <ref name=">Fornasi et al"</ref>

Οι κύριοι λόγοι για τη μείωση του αετομάχου στο [[Ηνωμένο Βασίλειο]] δεν είναι ακόμη πλήρως κατανοητοί, αλλά αυτή μπορεί να οφείλεται στην απώλεια ενδιαιτημάτων. Σε περιοχές όπου η εκτατική εντατικοποίηση έχει συμβεί, ο ρυθμός της πτώσης έχει αποδειχθεί ότι είναι διπλάσιος από αυτόν σε άλλες περιοχές. Η εντατικοποίηση της γεωργίας, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης των φυτοφαρμάκων μπορεί να έχουν συμβάλει στη μείωση αυτού του είδους με τη μείωση των διαθεσίμων θηραμάτων. Παρά το γεγονός ότι το είδος είναι σχετικά «ανεκτικό» στην ανθρώπινη διαταραχή στη φωλιά του, αν τα «καρφωμένα» αποθέματα (larders) πειραχτούν (βλ. Ηθολογία), μπορεί να φύγει από τη συγκεκριμένη θέση. Δυστυχώς, η συλλογή των αυγών έχει συμβάλει επίσης στην σχεδόν εξαφάνιση του είδους. <ref>[http://www.arkive.org/red-backed-shrike/lanius-collurio/ Red-backed shrike videos, photos and facts - Lanius collurio | ARKive<!-- Bot generated title -->]</ref>

Ωστόσο, γενικά στην Ευρώπη, οι τάσεις από το 1980 δείχνουν ότι οι πληθυσμοί έχουν υποστεί μια μέτρια αύξηση (p <0,05), με βάση τα προσωρινά στοιχεία για 21 χώρες από το Πανευρωπαϊκό Πρόγραμμα Παρακολούθησης Κοινών Πουλιών (EBCC / RSPB / BirdLife / Στατιστική Ολλανδίας, P. Voříšek in litt. 2008) Η IUCN, προς το παρόν κατατάσσει το είδος ως «Ελαχίστης Ανησυχίας» (LC), αλλά σε αρκετά ευρωπαϊκά κράτη το είδος απειλείται, τουλάχιστον ως αναπαραγωγικό πτηνό <ref name="iucn"/>

Η συνήθεια του αετομάχου να «καρφώνει» τη λεία του, έχει δώσει έναυσμα στη δοξασία ότι «σκοτώνει εννέα θηράματα για να φάει το δέκατο». <ref name="ReferenceA">Κιόρτσης στην «Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα»</ref> Ωστόσο, αυτή η δοξασία έχει ως πηγή της τη γερμανική λαϊκή ονομασία του πτηνού ''Neuntöter'' «9 σκοτωμένοι», που δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα. <ref>H. Stern, G. Thielcke, F. Vester, R. Schreiber: Rettet die Vögel, F. A. Herbig Verlagsbuchhandlung, München/Berlin 1978, ISBN 3-453-02169-X</ref>

Στον ελλαδικό χώρο o Αετομάχος απαντά και με τις ονομασίες Αητομάχος (Παρνασσός), Δάγκος, Μαυρομμάτης, Δαγκάνι (Λεσίνι Αιτωλίας), Δάγκος, Μαυρομμάτης, Λιάρος, Μουροχάβης, <ref name="Απαλοδήμος, σ. 36">Απαλοδήμος, σ. 36</ref> Κρεουργός, Κοκκινοραχοκεφαλάς, <ref>Όντρια, σ. 182-3</ref> Μαυροκεφαλάς, <ref>Κιόρτσης name="ReferenceA"στην «Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα»</ref> και Γαϊδουροστόμαχος <ref>Πάπυρος Λαρούς, εκδ. 1963</ref> καιΤέλος, Σταχτοτζεφαλάςστην (Κύπρος)Κυπρο αποκαλείται Στακτοτζεφαλάς. <ref>http://avibase.bsc-eoc.org/</ref>

'''i.''' {{Note_label|I|i|none}} Η απόδοση στην ελληνική γλώσσα της λέξης ''Lanius'' δημιουργεί προβλήματα στην ορολογία του [[Γένος (βιολογία)γένος|γένους]]. Η ακριβής μετάφραση είναι «χασάπης» (βλ. Ονοματολογία) και, φαίνεται ότι δεν επικράτησε αυτός ο όρος για λόγους λεκτικής «αισθητικής». Έτσι, το [[γένος]] αποδίδεται ως ''Αετομάχος'' που, όμως, είναι παντελώς τεχνητή, διότι ουδεμία σχέση έχει με τη λατινική ονομασία. Όμως, δεν υπάρχει κάποια άλλη ελληνική λόγια ονομασία που να είναι προτιμητέα -πλην της λαϊκήςγενικής ονομασίας ''Κεφαλάς'', βέβαια.

'''iv.''' {{Note_label|I|iv|none}} Άλλη λόγια -ωστόσο τεχνητή- ονομασία είναι ''Αετομάχος ο ερυθρόνωτος'' <ref name=">Απαλοδήμος, σ. 36"</ref>

*Ιωάννη Όντρια (II), ''ΠανίδαΣυστηματική της ΕλλάδαςΖωολογία'', τόμοςτεύχος ''Πτηνά''3.

*Χανδρινός Γιώργος (Ι), «Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλουμένων Σπονδυλοζώων της Ελλάδας, Αθήνα 1992»