Απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών στην Ελλάδα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Οι εγκύκλιοι του [[Υπουργείο Παιδείας|Υπουργείου Παιδείας]] μέχρι το 2002 αναφέρονταν αρχικά σε συγκεκριμένες περιπτώσεις μαθητών ή μαθητριών και ανέφεραν ότι η απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών μπορούσε επιτευχθεί με την κατάθεση υπεύθυνης δήλωσης των γονέων (ή του ίδιου του μαθητή ή της μαθήτριας εφόσον ήταν ενήλικος/-η) στην οποία δήλωναν σε ποιο δόγμα ανήκαν.Ανακτήθηκε Για παράδειγμα η εγκύκλιος 144483/13-01-1956<ref>ΥΠΕΠΘ. [http://union.atheia.gr/wp-content/uploads/2013/04/144483-1956.pdf Εγκ. 144483/13-01-1956]. 13 Ιαν. 1956. (ανακτήθηκε:στις 7 Νοε. 2015).</ref> αναφέρει ότι οι [[ευαγγελικοί]] μαθητές είναι ετερόδοξοι και δικαιούνται απαλλαγή από τα Θρησκευτικά σύμφωνα με τον N. 4862/1931<ref>Ν. 4662/1931 (ΦΕΚ Α’ 2/1931). [http://www.et.gr/idocs-nph/search/pdfViewerForm.html?args=5C7QrtC22wGf7A-arYFBsHdtvSoClrL8b_ZA7TCnzh8pCCmqt4mgGEHlbmahCJFQEmRQwePEviF8EeCoaT0MAHMVkXOQVPXqTQp5NpHIuBzWM72Ih0YMiWSlFGfv33Sorr-eaQYUSpg. «Περί των ξένων σχολείων»] (άρθρο 6), ''Εφημερίδα της Κυβέρνησης'', 7 Ιαν. 1931. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref>, τον Ν. 2329/1953<ref>N. 2329/1953 (ΦΕΚ Α’ 68/1953) [http://www.et.gr/idocs-nph/search/pdfViewerForm.html?args=5C7QrtC22wFluEIlbBWzpXdtvSoClrL8fyrq-mVMtyLtIl9LGdkF53UIxsx942CdyqxSQYNuqAGCF0IfB9HI6hq6ZkZV96FID8ssDafnilTFC3tA4MT08ujU7JWqETEZr82u3uE39ig. «Περί κυρώσεως της από 4ης Νοεμβρίου 1950 Διεθνούς Συμβάσεως της Ρώμης περί προασπίσεως των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών και του από 20ής Μαρτίου 1952 προσθέτου εις αυτήν Πρωτοκόλλου των Παρισίων»]. ''Εφημερίδα της Κυβέρνησης'', 21 Μαρ.1953. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref> και το άρθρο 1 του τότε ισχύοντος Συντάγματος του 1952<ref>Ψήφισμα (ΦΕΚ Α’ 1/1952) [http://www.et.gr/idocs-nph/search/pdfViewerForm.html?args=5C7QrtC22wGowcDfZAq7PndtvSoClrL87G0Owsjc9vwpCCmqt4mgGEHlbmahCJFQEmRQwePEviF8EeCoaT0MAKztT3Sb63xk3VkL3PiCQ3RLoVYQqjKiogfu8Gq1RKKQmyoZK8o4WQN3aGEFqeRvtBueEGLh3Z26zxmRnA-er90wPBklBuAvMw. «Περί ψηφίσεως του υπό της Επιτροπής του ΞΗ΄/1949 Ψηφίσματος της Δ’ Αναθεωρητικής Βουλής συνταχθέντος νέου Συντάγματος»]. ''Εφημερίδα της Κυβέρνησης'', 1 Ιαν. 1952. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref>. Στο ίδιο πνεύμα κινούνται η εγκυκλιος Γ2/3826/07-09-1987<ref>ΥΠΕΠΘ. [http://union.atheia.gr/wp-content/uploads/2013/04/3826-1987.pdf Γ2/3826/07-09-1987]. 7 Σεπ. 1987. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref> και η διαταγή Γ1/11/02-01-1990<ref name="εγκ-11">ΥΠΕΠΘ. [http://union.atheia.gr/wp-content/uploads/2013/04/11-1990.pdf Διαταγή Γ1/11/02-01-1990]. 2 Ιαν. 1990. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref> που αναφέρονται σε μαθητές, [[μάρτυρες του Ιεχωβά]]. Τον Νοέμβριο του 1995 το ΥΠΕΠΘ εξέδωσε μία γενικότερη εγκύκλιο<ref name=“εγκ"εγκ-8904”8904">ΥΠΕΠΘ. [http://union.atheia.gr/wp-content/uploads/2013/04/8904-1995.pdf Εγκ. Γ2/8904 «Διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών»]. 29 Νοε. 1995. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref> σύμφωνα με την οποία οι ετερόδοξοι, ετερόθρησκοι και άθρησκοι μαθητές απαλλάσσονταν από το μάθημα των Θρησκευτικών εφόσον οι δύο γονείς καταθέσουν στο σχολείο γραπτή δήλωση «από την οποία προκύπτει ότι ο μαθητής είναι άθρησκος, ή ετερόδοξος ή ετερόθρησκος». Μάλιστα στην εγκύκλιο σημειώνεται ότι «Τα παραπάνω ισχύουν […] ακόμα και στην περίπτωση που η ταυτότητα των μαθητών ή των κηδεμόνων τους γράφει ‘’Χριστιανός Ορθόδοξος’’».

Το 1998 εκδοθηκε το ΠΔ 201/1998 σχετικά με την οργάνωση και λειτουργία των Δημοτικών Σχολείων. Όσον αφορά στην απαλλαγή από τα Θρησκευτικά αναφέρει ότι μαθητές που ανήκουν σε άλλο δόγμα ή θρήσκευμα απαλλάσσονται από το μάθημα των Θρησκευτικών εφόσον το ζητήσουν οι γονείς τους με γραπτή δήλωση<ref name="πδ-201">ΠΔ 201/1998 (ΦΕΚ Α' 161). [http://www.et.gr/idocs-nph/search/pdfViewerForm.html?args=5C7QrtC22wEeWRs27M2niXdtvSoClrL8px6_ZGPuoJd5MXD0LzQTLWPU9yLzB8V68knBzLCmTXKaO6fpVZ6Lx9hLslJUqeiQburEKfXuyEBf7e4wkZjf2XXjlN0CcvizlnhOBRMm6m8. «Οργάνωση και λειτουργία Δημοτικών Σχολείων»] (άρθρο 13, παρ. 10), ''Εφημερίδα της Κυβέρνησης'', 13 Ιουλ. 1998. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref>.

Τον Ιούνιο του 2002 το ΥΠΕΠΘ εξέδωσε εγκύκλιο σχετικά με τον τρόπο απαλλαγής<ref>ΥΠΕΠΘ. [http://union.atheia.gr/wp-content/uploads/2013/04/61723-2002.pdf Γ2/61723/13-06-2002 «Απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών»]. 13 Ιουν. 2002. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref> σύμφωνα με την οποία στην δήλωση των γονέων πρέπει να αναφέρεται ότι ο μαθητής δεν είναι χριστιανός ορθόδοξος αλλά δεν είναι υποχρεωτική η αναφορά του θρησκεύματός του.

Συμπτωματικά λίγες ημέρες μετά και με αφορμή καταγγελίες γονέων μαθητών που επιθυμούσαν απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών, η ανεξάρτητη [[Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα]] (ΑΠΔΠΧ) εξέδωσε την απόφαση 77Α/2002 στην οποία «απευθύνει σύσταση, προειδοποιεί και καλεί τον υπεύθυνο επεξεργασίας του ΥΠΕΠΘ» να εκδώσει κάθε αναγκαία οδηγία ώστε εφεξής οι γονείς που επιθυμούν τα παιδιά τους να απαλλαγούν από το μάθημα των Θρησκευτικών «να μην ζητείται να δηλώνουν αν είναι άθρησκοι, ετερόδοξοι ή ετερόθρησκοι αλλά να ασκούν το δικαίωμά τους αυτό κατ’ επίκληση των πεποιθήσεων τους και χωρίς να προβαίνουν σε καμία περαιτέρω διευκρίνιση.»<ref name="απδπχ-77α">Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. [http://www.dpa.gr/pls/portal/docs/PAGE/APDPX/THEMATIKES_ENOTITES/APOFASI_77A_2002.PDF Απόφαση αρ. 77Α/2002]. 25 Ιουν. 2002. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref>. Η [[Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα|ΑΠΔΠΧ]] στήριξε αυτήν την σύσταση στο ότι α) το θρήσκευμα αποτελεί ευαίσθητο προσωπικό δεδομένο και β) η δήλωση ότι κάποιος δεν είναι χριστιανός ορθόδοξος αποτελεί αρνητική δήλωση θρησκεύματος (δηλ. δεν δηλώνει μεν τι είναι αλλά δηλώνει τι δεν είναι).

Το καλοκαίρι του 2008 εκδόθηκαν τρεις εγκύκλιοι (ευρύτερα γνωστές ως «εγκύκλιοι Στυλιανίδη») που δημιούργησαν σύγχυση στους διευθυντές των σχολείων και ένταση ανάμεσα στο ΥΠΕΠΘ και τον [[Συνήγορος του Πολίτη|Συνήγορο του Πολίτη]]. Πιο συγκεκριμένα στις 10 Ιουλίου εκδόθηκε η εγκύκλιος 91109<ref name="εγκ-91109">ΥΠΕΠΘ. [http://www.synigoros.gr/resources/7083_3_91109-2008.pdf Εγκ. 91109/10-07-2008 «Ρύθμιση μαθητικών θεμάτων»]. 10 Ιουλ. 2008. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref> σύμφωνα με την στην υπεύθυνη δήλωση για την απαλλαγή «θα αναφέρεται η επιθυμία απαλλαγής χωρίς να δηλώνεται ο λόγος της συγκεκριμένης επιλογής». Η εγκύκλιος αυτή εγκωμιάστηκε από τον [[Συνήγορος του Πολίτη|Συνήγορο του Πολίτη]], ο οποίος σε δελτίο τύπου στις 30 Ιουλίου εξέφρασε την ικανοποίησή του για την εγκύκλιο αυτή<ref>{{cite press release | url=http://www.synigoros.gr/?i=human-rights.el.danews.33735 | title=Ο Συνήγορος του Πολίτη για το μάθημα των Θρησκευτικών | website=www.synigoros.gr | publisher=[[Συνήγορος του Πολίτη]] | date=31 Ιουλ. 2008 | accessdate=5 Νοε. 2015}}</ref>.

Στις 4 Αυγούστου εκδόθηκε η διευκρινιστική εγκύκλιος 104071<ref name="εγκ-104071">ΥΠΕΠΘ. [http://www.synigoros.gr/resources/7083_2_10407-2008.pdf Εγκ. 104071/Γ2/04-08-2008 «Ρύθμιση μαθητικών θεμάτων»]. 4 Αυγ. 2008. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref> στην οποία αναφέρεται ξανά ότι «δεν είναι αναγκαία η αιτιολόγησης της άρνησης στην υπεύθυνη δήλωση», διευκρινίζεται ότι «η συγκεκριμένη διαδικασία ακολουθείται στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση εδώ και πάρα πολλά χρόνια» και τονίζεται ότι η διαδικασία αυτή εναρμονίζεται «με τις αποφάσεις του [[Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων|Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα]] και των ανεξάρτητων αρχών της χώρας.»

Το ΥΠΕΠΘ υπαναχώρησε κάτω από τις πιέσεις <ref>{{cite news |last=Καλημέρη |first=Χαρά |date=22 Νοε. 2008 |title=Ο υπουργός γράφει… ιστορία και στα Θρησκευτικά |url=http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26510&subid=2&pubid=4033152 |newspaper=Ημερησία |accessdate=5 Νοε. 2015}}</ref> και στις 26 Αυγ. 2008 εξέδωσε μία νέα, διφορούμενη εγκύκλιο, την εγκύκλιο Φ12/977/109744 σχετικά με την απασχόληση των απαλλασσομένων μαθητών στην οποία αναφέρεται: «Οι μη Ορθόδοξοι μαθητές δηλ. οι αλλόθρησκοι ή ετερόδοξοι, οι οποίοι […] απαλλάσσονται από το μάθημα των Θρησκευτικών για λόγους συνείδησης, κατά την ώρα διδασκαλίας του συγκεκριμένου μαθήματος παρακολουθούν υποχρεωτικά τη διδασκαλία διαφορετικού διδακτικού αντικειμένου σε άλλο τμήμα της ίδιας τάξης […]»<ref name="εγκ-109744">ΥΠΕΠΘ, [http://www.synigoros.gr/resources/7083_1_109744-2008.pdf Εγκ. Φ12/977/109744/Γ1/26-08-2008 «Απασχόληση μαθητών»]. 26 Αυγ. 2008. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref>. Η τελευταία εγκύκλιος δημιούργησε σύγχυση διότι ενώ στις δύο προηγούμενες εγκυκλίους δεν αναφερόταν τίποτα σχετικά με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των μαθητών και συνεπώς απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών μπορούσε να ζητήσει και ένας χριστιανός ορθόδοξος μαθητής (για λόγους συνείδησης που μπορεί να είχε), η τρίτη εγκύκλιος υποννοούσε ότι μόνον οι μη ορθόδοξοι μαθητές ήταν δυνατό να πάρουν απαλλαγή από το μάθημα. Επίσης η τρίτη εγκύκλιος ουσιαστικά παρείχε στους διευθυντές των σχολείων την αρμοδιότητα ελέγχου της προϋπόθεσης εξαίρεσης (να είναι ο αιτών μη ορθόδοξος)<ref name="εγκ-109744"/>.

Τον Νοέμβριο ο [[Συνήγορος του Πολίτη]], [[Γεώργιος Καμίνης|Γ. Καμίνης]], σε επιστολή του<ref name="στπ-επιστολή-1">Συνήγορος του Πολίτη. [http://www.synigoros.gr/resources/7083_4_thrisk14_11_2008.pdf Επιστολή στον Ειδ. Γραμ. Θεμάτων Σπουδών, Επιμόρφωσης και Καινοτομιών, Υπ. Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων]. 14 Νοε. 2008. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref> στον Γ. Γούση, (Ειδικό γραμματέα Θεμάτων Σπουδών, Επιμόρφωσης και Καινοτομιών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης) που είχε υπογράψει τις τρεις εγκυκλίους, ανέφερε πως διαπιστώθηκε ότι σε αρκετά σχολεία οι διευθυντές ζητούσαν από τους γονείς που αιτούνταν απαλλαγή των παιδιών τους από το μάθημα των Θρησκευτικών να βεβαιώσουν ότι δεν είναι χριστιανοί ορθόδοξοι («αρνητική δήλωση θρησκεύματος») εξαιτίας της ασάφειας που προκάλεσε η τρίτη εγκύκλιος. Πρότεινε α) να αποσαφηνιστεί η τρίτη εγκύκλιος και β) να ενημερωθούν οι διευθυντές και για τις δύο προηγούμενες εγκυκλίους. Λίγες ημέρες μετά ο ΥΠΕΠΘ, [[Ευρυπίδης Στυλιανίδης|Ε. Στυλιανίδης]], απαντώντας στην προηγούμενη επιστολή του [[Συνήγορος του Πολίτη|Συνηγόρου του Πολίτη]] εγκάλεσε την ανεξάρτητη αρχή για «υπέρβαση των ορίων της θεσμικής της αρμοδιότητας»<ref name="στπ-επιστολή-2"/>. Ο [[Συνήγορος του Πολίτη]] υπερασπίστηκε την παρέμβασή του με νέα επιστολή στον ΥΠΕΠΘ<ref name="στπ-επιστολή-2">Συνήγορος του Πολίτη. [http://www.synigoros.gr/resources/7127_1_epistoli_kaminifi.pdf Επιστολή στον Υπ. Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων]. 21 Νοε. 2008. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref>.

Τον Ιούνιο του 2009 η σχετική εγκύκλιος<ref>ΥΠΕΠΘ. [http://union.atheia.gr/wp-content/uploads/2015/11/circ-2009-72719.pdf Εγκ. 72719/Γ2/22-6-2009 «Απάντηση σε επιστολή σχετικά με το μάθημα των Θρησκευτικών»]. 22 Ιουν. 2009. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref> ανέφερε ότι σύμφωνα με την εγκύκλιο 109744 το μάθημα είναι υποχρεωτικό «αλλά δίνεται η δυνατότητα απαλλαγής στους αλλόθρησκους και ετερόδοξους μαθητές, οι οποίοι για λόγους συνείδησης δεν επιθυμούν να παρακολουθήσουν το εν λόγω μάθημα». Σε σχετική ερώτηση<ref>Φ. Κουβέλης. [http://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/c0d5184d-7550-4265-8e0b-078e1bc7375a/7107147.pdf Ερώτηση 10189/14-5-2010 «Απαλλαγή μαθητών από το μάθημα των Θρησκευτικών»]. 14 Μαΐου 2010. (ανακτήθηκε:{{accessdate= 7 Νοε. 2015)}}</ref> του [[Φώτης Κουβέλης|Φ. Κουβέλη]] η Υφ. Παιδείας, [[Εύη Χριστοφιλοπούλου|Ε. Χριστοφιλοπούλου]] απάντησε ότι «επειδή έχει παρατηρηθεί κατάχρηση της δυνατότητας απαλλαγής από μη ετερόδοξους ή αλλόθρησκους μαθητές, ιδιαίτερα της Γ' Λυκείου λόγω φόρτου εργασίας, παραβιάζεται η αρχή της ίσης αντιμετώπισης των μαθητών και η αρχή της ίσης προσπάθειας για την απόκτηση απολυτηρίου. Επομένως οι μαθητές που δεν εμπίπτουν στην κατηγορία των αλλόθρησκων ή ετερόδοξων, δεν μπορούν να απαλλάσσονται […]»<ref name="χριστοφιλοπούλου">Ε. Χριστοφιλοπούλου. [http://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/67715b2c-ec81-4f0c-ad6a-476a34d732bd/7143231.pdf «Απάντηση στην ερώτηση με αριθμό 10189/14-5-2010»]. 25 Ιουν. 2010. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref>.

Το ΔΕφ Χανίων έκανε δεκτή την αίτηση και ακύρωσε την σιωπηρή άρνηση του Προϊσταμένου της Δ/νσης Β’βάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Χανίων επικαλούμενο αποφάσεις του [[Συμβούλιο της Επικρατείας|Συμβουλίου της Επικρατείας]] (ΣτΕ 3533/1986<ref name=“στε-3533”>Συμβούλιο της Επικρατείας, Τμήμα Γ’. [http://www.valsamon.com/index.php?id=1&subid=1266 Απόφαση 3533/1986]. 1986. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref>, ΣτΕ 3356/1995<ref name="στε-3356">Συμβούλιο της Επικρατείας, Τμήμα ΣΤ’. [http://www.valsamon.com/index.php?id=1&subid=1158 Απόφαση 3356/1995]. 13 Φεβ. 1995. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref>) σύμφωνα με τις οποίες:

* το ορθόδοξο χριστιανικό δόγμα χαρακτηρίζεται «επικρατούσα θρησκεία» στην Ελλάδα κατά το Σύνταγμα<ref name="σύνταγμα-άρθρο-3">Η Βουλή των Ελλήνων. [http://www.hellenicparliament.gr/Vouli-ton-Ellinon/To-Politevma/Syntagma/article-3/ Σύνταγμα της Ελλάδας, (άρθρο 3 — Σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας)]. 27 Μαΐου 2008. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref><ref name="δεφ-χανίων">Διοικητικό Εφετείο Χανίων. [http://theologoi-kritis.sch.gr/docs/Nomothesia/efeteioHanion.pdf «Απόφαση 115/2012 σχετικά με την υποχρεωτική παρακολούθηση του μαθήματος των θρησκευτικών — Απαλλαγή — Παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας»]. 27 Μαΐου 2008. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref>

Τον Σεπτέμβριο του 2013 ο τότε Υπ. Παιδείας και Θρησκευμάτων, [[Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος|Κ. Αρβανιτόπουλος]] εξέδωσε εγκύκλιο σύμφωνα με την οποία οι γονείς πρέπει να υποβάλουν υπεύθυνη δήλωση εντός πέντε ημερών από την έναρξη των μαθημάτων στην οποία «θα αναφέρεται ότι ο μαθητής δεν είναι Χριστιανός Ορθόδοξος ή επικαλείται λόγους θρησκευτικής συνείδησης, χωρίς να είναι υποχρεωτική η αναφορά του θρησκεύματος στο οποίο ανήκει.»<ref name="εγκ-133099">ΥΠΘ. [http://theologoi-kritis.sch.gr/docs/Nomothesia/egkykliosapallagis2013.pdf Εγκ. 133099/Γ2/19-09-2013 «Ρύθμιση μαθητικών θεμάτων»]. 19 Σεπ. 2013. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref> . Επίσης η εγκύκλιος αυτή κατάργησε τις [[#Οι εγκύκλιοι Στυλιανίδη|τρεις εγκυκλίους Στυλιανίδη]]). Η εγκύκλιος Αρβανιτόπουλου, παρά το ότι ουσιαστικά είναι ίδια με την πρώτη εγκύκλιο Στυλιανίδη, δεν συνάντησε την αντίδραση που είχαν συναντήσει οι εγκύκλιοι Στυλιανίδη.

Στις 23 Ιανουαρίου 2015 δύο ημέρες πριν από τις [[Ελληνικές βουλευτικές εκλογές Ιανουαρίου 2015|βουλευτικές εκλογές]] ο τότε Υπ. Παιδείας και Θρησκευμάτων, [[Ανδρέας Λοβέρδος|Α. Λοβέρδος]] εξέδωσε εγκύκλιο σύμφωνα με την οποία απαλλαγή δικαιούνται μόνον οι αλλόθρησκοι και ετερόδοξοι μαθητές, που επικαλούνται λόγους θρησκευτικής συνείδησης και στην υπεύθυνη δήλωση θα πρέπει να αναφέρεται ότι ο μαθητής δεν είναι χριστιανός ορθόδοξος, χωρίς όμως να είναι υποχρεωτική η αναφορά του θρησκεύματός του. Επίσης, καθιστά αρμόδιους τους διευθυντές των σχολείων «να ελέγχουν την τεκμηρίωση των προβαλλόμενων λόγων, […] και κατόπιν να προβαίνουν στη χορήγηση νόμιμης απαλλαγής του μαθητή». Τέλος, η εγκύκλιος Λοβέρδου κατάργησε τις (ήδη καταργημένες) εγκυκλίους Στυλιανίδη και την εγκύκλιο Αρβανιτόπουλου<ref name="εγκ-12773">ΥΠΕΠΘ. [http://union.atheia.gr/wp-content/uploads/2015/09/circ-2015-12773.pdf Εγκ. 12773/Δ2/23-01-2015 «Ρύθμιση μαθητικών θεμάτων»]. 23 Ιαν. 2015. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref>.

Τον Αύγουστο του 2015 η [[Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα|ΑΠΔΠΧ]] εξέδωσε γνωμοδότηση με αφορμή αναφορά της [[Ένωση Αθέων|Ένωσης Αθέων]] στην οποία ζητούσε την παρέμβαση της αρχής για ακύρωση της εγκυκλιου Λοβέρδου. Η Αρχή αποφάνθηκε ότι η εγκύκλιος Λοβέρδου πρέπει να ερμηνευτεί ως εξής: οι μαθητές (ή οι γονείς τους) δεν υποχρεούνται να δηλώσουν ότι δεν είναι χριστιανοί ορθόδοξοι αλλά αρκεί να επικαλεστούν λόγους συνείδησης (όπως όριζε η εγκύκλιος Αρβανιτόπουλου), εφόσον όμως αυτοί είναι πραγματικοί και επιβάλλουν την απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών. Αν δεν ερμηνευτεί με αυτόν τον τρόπο, έρχεται σε σύγκρουση με το άρθρο 13 παρ. 1 και 2 του Συντάγματος<ref>Η Βουλή των Ελλήνων. [http://www.hellenicparliament.gr/Vouli-ton-Ellinon/To-Politevma/Syntagma/article-13/ Σύνταγμα της Ελλάδας, (άρθρο 13 — Θρησκευτική ελευθερία)]. 27 Μαΐου 2008. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref>. Άλλωστε οι εγκύκλιοι δεν μπορούν να θέτουν δευτερεύοντες δεσμευτικούς κανόνες δικαίου, εκτός κι αν έχουν σχετική νομοθετική εξουσιοδότηση. Πάντως το ζήτημα της νομιμότητας της απόφασης του διευθυντή (για το αν θα χορηγήσει ή όχι την απαλλαγή) μπορεί να κριθεί μόνον από τα διοικητικά δικαστήρια.<ref name="απδπχ-4">Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. [http://www.dpa.gr/APDPXPortlets/htdocs/documentDisplay.jsp?docid=171,56,107,206,94,1,133,254 Γνωμοδότηση αρ. 4/2015 «Απαλλαγή των μαθητών από το μάθημα των Θρησκευτικών»]. 6 Αυγ. 2015. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref>.

Όσες εγκύκλιοι αναφέρονταν στην απασχόληση των απαλλασσομένων μαθητών κατά την διάρκεια του μαθήματος των Θρησκευτικών, επέβαλλαν οι απαλλασσόμενοι μαθητές να παρακολουθούν μάθημα άλλου τμήματος της ίδιας τάξης και αν αυτό δεν είναι δυνατό, να επιβλέπονται από διδάσκοντα που έχει κενό εκείνη την ώρα<ref name="εγκ-8904”>ΥΠΕΠΘ. [http://union.atheia.gr/wp-content/uploads/2013/04/7231-2002.pdf Εγκ. Γ1/7231/24-01-2002 «Απασχόληση μη ορθόδοξων μαθητών κατά την ώρα της διδασκαλίας των Θρησκευτικών»]. 24 Ιαν. 2002. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref><ref name="εγκ-133099"/><ref name="εγκ-12773"/> ή καθοριζόταν με απόφαση του συλλόγου διδασκόντων<ref name="πδ-201"/><ref name="εγκ-11"/>.

Αυτοί που θεωρούν ότι οι χριστιανοί ορθόδοξοι μαθητές δεν δικαιούνται απαλλαγή, βασίζονται στο ότι δεδομένου ότι σύμφωνα με το Σύνταγμα επικρατούσα θρησκεία στην Ελλάδα είναι η χριστιανική ορθόδοξη θρησκεία<ref name="σύνταγμα-άρθρο-3"/>, το περιεχόμενο του μαθήματος των Θρησκευτικών είναι σύμφωνο με το δόγμα αυτό και επιπλέον πάλι σύμφωνα με το Σύνταγμα ένας από τους σκοπούς της εκπαίδευσης είναι η ανάπτυξη θρησκευτικής συνείδησης<ref name="σύνταγμα-άρθρο-16">Η Βουλή των Ελλήνων. [http://www.hellenicparliament.gr/Vouli-ton-Ellinon/To-Politevma/Syntagma/article-16/ Σύνταγμα της Ελλάδας, (άρθρο 16 — Παιδεία, τέχνη, επιστήμη)]. 27 Μαΐου 2008. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref> συνεπώς οι χριστιανοί ορθόδοξοι μαθητές είναι υποχρεωμένοι να παρακολουθούν το μάθημα και δεν δικαιούνται απαλλαγή. Επίσης θεωρούν ότι οι χριστιανοί ορθόδοξοι μαθητές που ζητούν απαλλαγή καταχρώνται το δικαίωμα αυτό και στην πραγματικότητα δεν το κάνουν για λόγους συνείδησης αλλά για να μειώσουν τον φόρτο σχολικής εργασίας<ref name="δεφ-χανίων"/><ref name="χριστοφιλοπούλου"/>.

Κατά καιρούς έχουν γίνει καταγγελίες από γονείς ότι οι διευθυντές κάποιων σχολίων δεν δέχονται τις υπεύθυνες δηλώσεις με τις οποίες αιτούνται την απαλλαγή. Για παράδειγμα και όπως προκύπτει από την αλληλογραφία της Δ/νσης Β'βάθμιας Εκαπίδευσης Αν. Αττικής, ο διευθυντής του 1ου Γυμνασίου Γλυκών Νερών αρνήθηκε να χορηγήσει την απαλλαγή σε μαθητή της Β' Γυμνασίου παρά την γραπτή δήλωση των γονέων και τις επανειλλημένες προσφυγές τους στις αρμόδιες αρχές επειδή «εφαρμόζει πρώτα τον νόμο του Χριστού»<ref>Π. Τατσόπουλος, Ν. Αθανασίου, Ν. Βούτσης, Θ. Δρίτσας, Β. Κατριβάνου, Τ. Κουράκης, Στ. Παναγούλης, Αφ. Σταμπουλή. [http://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/c0d5184d-7550-4265-8e0b-078e1bc7375a/7939465.pdf Ερώτηση 6341/2013 «Παραβίαση του δικαιώματος της θρησκευτικής ελευθερίας»]. 25 Ιαν. 2013. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref>. Ακόμα, γονείς μαθητών κατήγγειλαν ότι ο διευθυντής του ΓΕΛ Ακρωτηρίου απέρριψε τις αιτήσεις απαλλαγής στις οποίες δεν δηλωνόταν ότι οι μαθητές ήταν αλλόθρησκοι, ετερόδοξοι ή άθεοι παρά το γεγονός ότι ίσχυε η εγκύκλιος Αρβανιτόπουλου σύμφωνα με την οποία αρκούσε απλά η επίκληση λόγων συνείδησης για την απαλλαγή<ref>Γ. Γκιόκας, Δ. Μανωλάκου, Σπ. Χαλβατζής. [http://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/c0d5184d-7550-4265-8e0b-078e1bc7375a/9082622.pdf Ερώτηση 4589/2014 «Απαλλαγή μαθητών από το μάθημα των Θρησκευτικών»]. 14 Νοε. 2014. (ανακτήθηκε:Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015).</ref><ref>{{cite web |url=http://www.alfavita.gr/arthron/%CE%B3%CE%BF%CE%BD%CE%B5%CE%AF%CF%82-%CE%BC%CE%B1%CE%B8%CE%B7%CF%84%CF%8E%CE%BD-%CE%B3%CE%B5%CE%BB-%CE%B1%CE%BA%CF%81%CF%89%CF%84%CE%B7%CF%81%CE%AF%CE%BF%CF%85-%CF%87%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CF%89%CE%BD-%CF%83%CF%87%CE%B5%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AC-%CE%BC%CE%B5-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B1%CF%80%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CE%B3%CE%AE-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%B1-%CE%B8%CF%81%CE%B7%CF%83%CE%BA%CE%B5%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AC-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CF%80%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CF%8E%CE%BD#ixzz3JaL0xHvN |title=Γονείς μαθητών ΓΕΛ Ακρωτηρίου Χανίων: Σχετικά με την απαλλαγή από τα Θρησκευτικά των παιδιών μας | date=18 Νοε. 2014 | website=www.alfavita.gr |accessdate=5 Νοε. 2015}}</ref>.