Απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών στην Ελλάδα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Το ΥΠΕΠΘ υπαναχώρησε κάτω από τις πιέσεις <ref>{{cite news |last=Καλημέρη |first=Χαρά |date=22 Νοε. 2008 |title=Ο υπουργός γράφει… ιστορία και στα Θρησκευτικά |url=http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26510&subid=2&pubid=4033152 |newspaper=Ημερησία |accessdate=5 Νοε. 2015}}</ref> και στις 26 Αυγ. 2008 εξέδωσε μία νέα, διφορούμενη εγκύκλιο, την εγκύκλιο Φ12/977/109744 σχετικά με την απασχόληση των απαλλασσομένων μαθητών στην οποία αναφέρεται: «Οι μη Ορθόδοξοι μαθητές δηλ. οι αλλόθρησκοι ή ετερόδοξοι, οι οποίοι […] απαλλάσσονται από το μάθημα των Θρησκευτικών για λόγους συνείδησης, κατά την ώρα διδασκαλίας του συγκεκριμένου μαθήματος παρακολουθούν υποχρεωτικά τη διδασκαλία διαφορετικού διδακτικού αντικειμένου σε άλλο τμήμα της ίδιας τάξης […]»<ref name="εγκ-109744">ΥΠΕΠΘ, [http://www.synigoros.gr/resources/7083_1_109744-2008.pdf Εγκ. Φ12/977/109744/Γ1/26-08-2008 «Απασχόληση μαθητών»]. 26 Αυγ. 2008. Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015.</ref>. Η τελευταία εγκύκλιος δημιούργησε σύγχυση διότι ενώ στις δύο προηγούμενες εγκυκλίους δεν αναφερόταν τίποτα σχετικά με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των μαθητών και συνεπώς απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών μπορούσε να ζητήσει και ένας χριστιανός ορθόδοξος μαθητής (για λόγους συνείδησης που μπορεί να είχε), η τρίτη εγκύκλιος υποννοούσε ότι μόνον οι μη ορθόδοξοι μαθητές ήταν δυνατό να πάρουν απαλλαγή από το μάθημα. Επίσης η τρίτη εγκύκλιος ουσιαστικά παρείχε στους διευθυντές των σχολείων την αρμοδιότητα ελέγχου της προϋπόθεσης εξαίρεσης (να είναι ο αιτών μη ορθόδοξος)<ref name="εγκ-109744"/>.

Τον Νοέμβριο ο [[Συνήγορος του Πολίτη]], [[Γεώργιος Καμίνης|Γ. Καμίνης]], σε επιστολή του<ref name="στπ-επιστολή-1">Συνήγορος του Πολίτη. [http://www.synigoros.gr/resources/7083_4_thrisk14_11_2008.pdf Επιστολή στον Ειδ. Γραμ. Θεμάτων Σπουδών, Επιμόρφωσης και Καινοτομιών, Υπ. Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων]. 14 Νοε. 2008. Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015.</ref> στον Γ. Γούση, (Ειδικό γραμματέα Θεμάτων Σπουδών, Επιμόρφωσης και Καινοτομιών ΠρωτοβάθμιαςΑ'βάθμιας και ΔευτεροβάθμιαςΒ'βάθμιας Εκπαίδευσης) που είχε υπογράψει τις τρεις εγκυκλίους, ανέφερε πως διαπιστώθηκε ότι σε αρκετά σχολεία οι διευθυντές ζητούσαν από τους γονείς που αιτούνταν απαλλαγή των παιδιών τους από το μάθημα των Θρησκευτικών να βεβαιώσουν ότι δεν είναι χριστιανοί ορθόδοξοι («αρνητική δήλωση θρησκεύματος») εξαιτίας της ασάφειας που προκάλεσε η τρίτη εγκύκλιος. Πρότεινε α) να αποσαφηνιστεί η τρίτη εγκύκλιος και β) να ενημερωθούν οι διευθυντές και για τις δύο προηγούμενες εγκυκλίους. Λίγες ημέρες μετά ο ΥΠΕΠΘ, [[Ευρυπίδης Στυλιανίδης|Ε. Στυλιανίδης]], απαντώντας στην προηγούμενη επιστολή του [[Συνήγορος του Πολίτη|Συνηγόρου του Πολίτη]] εγκάλεσε την ανεξάρτητη αρχή για «υπέρβαση των ορίων της θεσμικής της αρμοδιότητας»<ref name="στπ-επιστολή-2"/>. Ο [[Συνήγορος του Πολίτη]] υπερασπίστηκε την παρέμβασή του με νέα επιστολή στον ΥΠΕΠΘ<ref name="στπ-επιστολή-2">Συνήγορος του Πολίτη. [http://www.synigoros.gr/resources/7127_1_epistoli_kaminifi.pdf Επιστολή στον Υπ. Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων]. 21 Νοε. 2008. Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015.</ref>.

Τον Ιανουάριο του 2011 εννέα θεολόγοι καθηγητές Β’βάθμιας εκπαίδευσης έστειλαν στον Προϊστάμενο της Δ/νσης Β’βάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Χανίων αίτηση-υπόμνημα-διαμαρτυρία επειδή η ΕΛΜΕ Χανίων είχε αποστείλει έγγραφο στους διευθυντές των σχολείων «υποκαθιστώντας, ως μη έδει, την Πολιτεία και τον θεσμικό ρόλο της Διεύθυνσης [Β’βάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Χανίων]» με το οποίο «επιχειρεί κατά τρόπο άμεσο και παραπλανητικό να δώσει “εντολή” στους διευθυντές των σχολείων ότι δικαίωμα απαλλαγής από το μάθημα των Θρησκευτικών, εκτός των αλλόθρησκων και ετερόδοξων, έχουν και οι έχοντες πρόβλημα συνείδησης». Έτσι παρουσιάζονται φαινόμενα κατάχρησης (30 απαλλασσόμενοι μαθητές σε σύνολο 200 σε κάποιο σχολείο του νομού) και του ζητούν να προβεί στις απαραίτητες ενέργεις προκειμένου να αποκατασταθεί η νομιμότητα<ref name="δεφ-χανίων"/>. Επειδή μετά την πάροδο τριών μηνών οι εννέα θεολόγοι δεν είχαν λάβει απάντηση (σιωπηρή άρνηση), τον Ιούνιο του 2011 κατέθεσαν αίτηση ακύρωσης κατά του Υπ. Παιδείας, διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων και του Προϊσταμένου της Δ/νσης Β’βάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Χανίων στο Διοικητικό Εφετείο Χανίων (ΔΕφ Χανίων).

Στις 23 Ιανουαρίου 2015 δύο ημέρες πριν από τις [[Ελληνικές βουλευτικές εκλογές Ιανουαρίου 2015|βουλευτικές εκλογές]] ο τότε Υπ. Παιδείας και Θρησκευμάτων, [[Ανδρέας Λοβέρδος|Α. Λοβέρδος]] εξέδωσε εγκύκλιο σύμφωνα με την οποία απαλλαγή δικαιούνται μόνον οι αλλόθρησκοι και ετερόδοξοι μαθητές, που επικαλούνται λόγους θρησκευτικής συνείδησης και στην υπεύθυνη δήλωση θα πρέπει να αναφέρεται ότι ο μαθητής δεν είναι χριστιανός ορθόδοξος, χωρίς όμως να είναι υποχρεωτική η αναφορά του θρησκεύματός του. Επίσης, καθιστά αρμόδιους τους διευθυντές των σχολείων «να ελέγχουν την τεκμηρίωση των προβαλλόμενων λόγων, […] και κατόπιν να προβαίνουν στη χορήγηση νόμιμης απαλλαγής του μαθητή». Τέλος, η εγκύκλιος Λοβέρδου κατάργησε τις (ήδη καταργημένες) εγκυκλίους Στυλιανίδη και την εγκύκλιο Αρβανιτόπουλου<ref name="εγκ-12773">ΥΠΕΠΘ. [http://union.atheia.gr/wp-content/uploads/2015/09/circ-2015-12773.pdf Εγκ. 12773/Δ2/23-01-2015 «Ρύθμιση μαθητικών θεμάτων»]. 23 Ιαν. 2015. Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015.</ref>.

Τον Αύγουστο του 2015 η [[Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα|ΑΠΔΠΧ]] εξέδωσε γνωμοδότηση με αφορμή αναφορά της [[Ένωση Αθέων|Ένωσης Αθέων]] στην οποία ζητούσε την παρέμβαση της αρχής για ακύρωση της εγκυκλιουεγκυκλίου Λοβέρδου. Η Αρχή αποφάνθηκε ότι η εγκύκλιος Λοβέρδου πρέπει να ερμηνευτεί ως εξής: οι μαθητές (ή οι γονείς τους) δεν υποχρεούνται να δηλώσουν ότι δεν είναι χριστιανοί ορθόδοξοι αλλά αρκεί να επικαλεστούν λόγους συνείδησης (όπως όριζε η εγκύκλιος Αρβανιτόπουλου), εφόσον όμως αυτοί είναι πραγματικοί και επιβάλλουν την απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών. Αν δεν ερμηνευτεί με αυτόν τον τρόπο, έρχεται σε σύγκρουση με το άρθρο 13 παρ. 1 και 2 του Συντάγματος<ref>Η Βουλή των Ελλήνων. [http://www.hellenicparliament.gr/Vouli-ton-Ellinon/To-Politevma/Syntagma/article-13/ Σύνταγμα της Ελλάδας, (άρθρο 13 — Θρησκευτική ελευθερία)]. 27 Μαΐου 2008. Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015.</ref>. Άλλωστε οι εγκύκλιοι δεν μπορούν να θέτουν δευτερεύοντες δεσμευτικούς κανόνες δικαίου, εκτός κι αν έχουν σχετική νομοθετική εξουσιοδότηση. Πάντως το ζήτημα της νομιμότητας της απόφασης του διευθυντή (για το αν θα χορηγήσει ή όχι την απαλλαγή) μπορεί να κριθεί μόνον από τα διοικητικά δικαστήρια.<ref name="απδπχ-4">Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. [http://www.dpa.gr/APDPXPortlets/htdocs/documentDisplay.jsp?docid=171,56,107,206,94,1,133,254 Γνωμοδότηση αρ. 4/2015 «Απαλλαγή των μαθητών από το μάθημα των Θρησκευτικών»]. 6 Αυγ. 2015. Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015.</ref>.

Όσες εγκύκλιοι αναφέρονταν στην απασχόληση των απαλλασσομένων μαθητών κατά την διάρκεια του μαθήματος των Θρησκευτικών, επέβαλλαν οι απαλλασσόμενοι μαθητές να παρακολουθούν μάθημα άλλου τμήματος της ίδιας τάξης και αν αυτό δεν είναι δυνατό, να επιβλέπονται από διδάσκοντα που έχει κενό εκείνη την ώρα<ref name="εγκ-8904”>ΥΠΕΠΘ. [http://union.atheia.gr/wp-content/uploads/2013/04/7231-2002.pdf Εγκ. Γ1/7231/24-01-2002 «Απασχόληση μη ορθόδοξων μαθητών κατά την ώρα της διδασκαλίας των Θρησκευτικών»]. 24 Ιαν. 2002. Ανακτήθηκε στις 7 Νοε. 2015.</ref><ref name="εγκ-133099"/><ref name="εγκ-12773"/> ή καθοριζόταννα καθορίζεται με απόφαση του συλλόγου διδασκόντων<ref name="πδ-201"/><ref name="εγκ-11"/>.

Σύμφωνα το ΠΔ 201/1998 η αίτηση για απαλλαγή μαθητών από τα Θρησκευτικά γίνεται «εφόσον το ζητήσουν οι γονείς τους με γραπτή δήλωση». Από τότε όλες οι εγκύκλιοι διευκρινίζουν ότι η υπεύθυνη δήλωση μπορεί να γίνει από από τον μαθητή (εφόσον είναι ενήλικος) ή και από τους δύο γονείς (ή από τον γονέα που έχει την κηδεμονία του μαθητή) με θεωρημένο το γνήσιο της υπογραφής.