Ονομασίες των Ελλήνων: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
Αφενός στη σωστή θέση, όχι όπου νάναι, αφετέρου παρακαλώ τεκμηρίωση
μικρή επιμέλεια
Γραμμή 1:
Οι '''Έλληνες''' ήταν γνωστοί με πολλά διαφορετικά ονόματα στην ιστορία. Οι πολεμιστές που έπεσαν στις Θερμοπύλες έπεσαν ως Έλληνες, ενώ αιώνες αργότερα όταν κήρυττε ο Ιησούς οποιοδήποτε πρόσωπο μη-εβραϊκής πίστης ήταν ένας Έλληνας. Ενώ επί του αυτοκράτορα [[Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας|Μεγάλου Κωνσταντίνου]] ήταν γνωστοί σανως ''Ρωμαίοι'', και πάντα οι γείτονές τους στη Δύση θα τους έλεγαν ''Γραικούς'', ενώ στην Ανατολή ''Αλ Ρουμ'' (''Ρωμαίοι''). Η αρχή κάθε ιστορικής εποχής συνοδευόταν από ένα νέο όνομα, είτε απολύτως καινούριο, είτε παλαιό και ξεχασμένο, όνομα από την παράδοση ή δανεισμένο από τους ξένους. Κάθε ένα από αυτά ήταν σημαντικό στην εποχή του και όλα μπορούν να χρησιμοποιηθούν με αλλαγές, και πιθανότατα γι' αυτό οι [[Έλληνες]] είναι ένας πολυώνυμος λαός.
 
== Αχαιοί ==
Γραμμή 12:
Διάφορες ετυμολογίες που έχουν προταθεί για τη λέξη Έλληνας, αλλά καμία δεν είναι ευρέως αποδεκτή-Σαλ, προσεύχομαι' έλλ, ορεινός' σελ, φωτίζω. Μια πιό πρόσφατη μελέτη συνδέει το όνομα με την πόλη Ελλάς, δίπλα στον ποταμό Σπερχειό, που λεγόταν επίσης Ελλάς στην αρχαιότητα.{{ref|3}}
 
Ωστόσο, είναι γνωστό με σιγουριά ότι οι [[Έλληνες]] έχουν σχέση με τους Σελλούς, τους ιερείς της [[Δωδώνη]]ς στην [[Ήπειρος|Ήπειρο]]. Ο [[Όμηρος]] περιγράφει τον [[Αχιλλέας|Αχιλλέα]] να προσεύχεται στον Δωδώνιο Δία σανως τον αρχέγονο ΘέοΘεό: «Βασιλέα Ζευ, φώναξε, Άρχοντα της Δωδώνης, θεέ των Πελασγών, που κατοικούν μακριά, που έχεις τη χειμωνιάτικη Δωδώνη κάτω από την εξουσία σου, όπου οι Ιερείς σου οι Σελλοί κατοικούν γύρω σου με τα πόδια τους άπλυτα και τα καταλύματά τους πάνω στο έδαφος{{ref|4}}.»
 
Ο [[Κλαύδιος Πτολεμαίος|Πτολεμαίος]] αποκαλεί την [[Ήπειρος|Ήπειρο]] ''αρχέγονη Ελλάδα''{{ref|5}} και ο [[Αριστοτέλης]] αναφέρει για την ίδια περιοχή ότι συνέβη ένας αρχαίος κατακλυσμός ήταν πολύ άγριος «στην αρχαία Ελλάδα, μεταξύ της Δωδώνης και του Αχελώου ποταμού [...], τη γη που κατείχαν οι Σελλοί και οι Γραικοί, που αργότερα θα γίνονταν γνωστοί ως Έλληνες», (οι καλούμενοι τότε μεν Γραικοί, νυν δ' Έλληνες){{ref|6}}. Η θέση, συνεπώς, ότι οι Έλληνες ήταν μία φυλή από την Ήπειρο η οποία αργότερα μετανάστευσε προς τα νότια στην Φθία της Θεσσαλίας, επαληθεύεται. Η επέκταση μιας συγκεκριμένης λατρείας του [[Δίας (μυθολογία)|Δία]] στη [[Δωδώνη]], μιαη τάση των Ελλήνων να σχηματίζουν ακόμη μεγαλύτερες κοινότητες και [[αμφικτυονία|αμφικτυονίες]], καθώς και η αυξανόμενη δημοτικότητα της λατρείας των [[Δελφοί|Δελφών]], είχε σανως αποτέλεσμα την επέκταση του ονόματος στην υπόλοιπη ελληνική χερσόνησο, αργότερα πέρα από το [[Αιγαίο]] πέλαγος, στην [[Μικρά Ασία]] και τελικά προς δυσμάς στη [[Σικελία]] και τη νότια [[Ιταλία]], οι οποίες ήταν γνωστές με τον όρο [[Μεγάλη Ελλάδα]].
 
Η λέξη ''Έλληνες'' με την ευρύτερη σημασία της απαντάται για πρώτη φορά σε μια επιγραφή αφιερωμένη στον [[Ηρακλής|Ηρακλή]] για τη νίκη του στις Αμφικτυονίες {{ref|7}} και αναφέρεται στην 48η [[Ολυμπιακοί Αγώνες|Ολυμπιάδα]] ([[584 π.Χ.]]). Φαίνεται πως παρουσιάστηκε τον 8ο αιώνα π.Χ. με τους [[Ολυμπιακοί Αγώνες|Ολυμπιακούς Αγώνες]] και σταδιακά καθιερώθηκε μέχρι τον 5ο αιώνα π.Χ.
 
Μετά τον πόλεμο εναντίον των Περσών, αναρτήθηκε μια επιγραφή στους [[Δελφοί|Δελφούς]] για τη νίκη εναντίον των [[Πέρσες|Περσών]] καιη οποία υμνεί τον [[Παυσανίας|Παυσανία]] ως τον αρχηγό των Ελλήνων.{{ref|8}} Η συνείδηση μιαςτης πανελλήνιας ενότητας προωθείτο μέσω θρησκευτικών εκδηλώσεων, με σημαντικότερη τα [[Ελευσίνια Μυστήρια]], στην οποία οι μυημένοι έπρεπε να μιλούν ελληνικά, και βέβαια μέσω της συμμετοχής στους τέσσερις [[Πανελλήνιοι Αγώνες|Πανελλήνιους Αγώνες]], όπως ήταν οι [[Ολυμπιακοί Αγώνες]]. Απαγορευόταν η συμμετοχή στις γυναίκες και στους μη-Έλληνες. Ορισμένες εξαιρέσεις σημειώθηκαν πολύ αργότερα, όπως για παράδειγμα για τον Αυτοκράτορα [[Νέρων]]α και ήταν αδιαμφισβήτητα ένδειξη της ρωμαϊκής ηγεμονίας.
 
Η ανάπτυξη [[μυθολογία|μυθολογικών]] γενεαλογιών από επώνυμους ιδρυτές, πολύ αργότερα μετά τη μετανάστευση προς τα νότια Αχαιών, Ιώνων, Αιολέων και Δωριέων, επηρέασε το πώς αντιμετωπίζονταν οι βορειότερες φυλές. Κατά τον [[Τρωικός Πόλεμος|Τρωικό Πόλεμο]], οι [[ήπειρος|Ηπειρώτες]], οι [[Μολοσσοί]] και οι [[Μακεδονία|Μακεδόνες]] δε θεωρούνταν Έλληνες, καθώς οι λαοί με αυτές τις ονομασίες δεν ήταν τότε παρά μια μικρή φυλή στη [[Θεσσαλία]], μέλος της οποίας ήταν ο [[Αχιλλέας]]. Ωστόσο, ακόμα κι όταν η ονομασία επεκτάθηκε, καλύπτοντας όλους τους λαούς νότια του [[Όλυμπος|Ολύμπου]], οι βορειότεροι λαοί με τις ίδιες ρίζες δεν αποκαλούνταν έτσι.
Γραμμή 29:
Το πρώτο πράγμα που οι ελληνικές φυλές παρατήρησαν ήταν το γεγονός της διαφορετικότητας στην ομιλία με τους γειτονικούς λαούς. Στο γεγονός αυτό βασίζεται ουσιαστικά και ο χαρακτηρισμός βάρβαρος ("barbarian"), ο ομιλών ξενική γλώσσα ως προς τους Έλληνες.
Ο όρος «βάρβαρος» θεωρείται ότι προέρχεται από τη προσπάθεια απόδοσης της ξενικής αυτής ομιλίας, βάσει της ερμηνείας των παραγόμενων ήχων (bar-bar), που έφτανε στα αυτιά των διαφόρων ελληνικών φυλών ως κάποιο είδος ψευδισμού.{{ref|14}} Αυτό αλήθευε και για τους [[Αίγυπτος|Αιγύπτιους]], που, σύμφωνα με τον [[Ηρόδοτος|Ηρόδοτο]], αποκαλούσαν βαρβάρους όλους όσοι μιλούσαν διαφορετική γλώσσα{{ref|15}}, και για τους [[Σλάβοι|Σλάβους]] πιο πρόσφατα, οι οποίοι αποκαλούσαν τους [[Γερμανία|Γερμανούς]] με το όνομα ''nemec'', που σημαίνει ''τραυλός'' {{ref|16}}. Ο [[Αριστοφάνης]] στους [[όρνιθες (κωμωδία)|Όρνιθες]] αποκαλεί τον αγράμματο επιστάτη ''βάρβαρο'', ο οποίος όμως έμαθε στα πουλιά να μιλάνε {{ref|17}}.
Τελικά, ο όρος επεκτάθηκε σε ολόκληρο τον τρόπο ζωής των ξένων, ταυτίστηκε δηλαδή με τους όρους "αγράμματος" ή «απολίτιστος». Έτσι, «ένας αγράμματος άνθρωπος είναι κι αυτός βάρβαρος» {{ref|18}}. Σύμφωνα με τοτον [[Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς|Διονύσιο της Αλικαρνασσού]], ένας Έλληνας διέφερε από ένα βάρβαρο σε τέσσερα σημεία: εκλεπτυσμένη γλώσσα, εκπαίδευση, θρησκεία και νόμους {{ref|19}}. Η ελληνική εκπαίδευση έγινε συνώνυμη με την ευγενή ανατροφή. Ο [[Απόστολος Παύλος]] το θεωρούσε υποχρέωσή του να κηρύξει σε όλους τους λαούς το [[Ευαγγέλιο]], «Έλληνες και βαρβάρους, σοφούς και ανόητους» {{ref|20}}.
 
Η διάκριση ανάμεσα σε Έλληνες και βαρβάρους διήρκεσε μέχρι τον 4ο αιώνα π.Χ. Ο [[Ευριπίδης]] θεωρούσε λογικό να κυριαρχήσουν οι Έλληνες στους βαρβάρους, γιατί οι πρώτοι προορίζονταν για ελευθερία, ενώ οι δεύτεροι για σκλαβιά {{ref|21}}. Ο [[Αριστοτέλης]] κατέληξε στο συμπέρασμα πως "η φύση ενός βαρβάρου κι ενός δούλου είναι ένα και το αυτό" {{ref|22}}. Η φυλετική διαφοροποίηση άρχισε να ξεθωριάζει με τη διδασκαλία των [[Στωικισμός|Στωικών]], που δίδασκαν πως όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι απέναντι στο [[Θεός|Θεό]] κι έτσι από τη φύση τους δεν μπορεί να υπάρχει ανισότητα μεταξύ τους. Με τον καιρό, η ονομασία ''Έλληνας'' έγινε σημάδι διανόησης κι όχι καταγωγής, όπως είπε κι ο [[Ισοκράτης]].
Γραμμή 53:
== Αλλοίωση της σημασίας του «Έλληνα» ==
 
Η ονομασία ''Έλληνας'' απέκτησε μια εντελώς θρησκευτική σημασία στους πρώτους [[χριστιανισμός|χριστιανικούς]] αιώνες μέχρι και το τέλος της πρώτης χιλιετίας, διάστημα κατά το οποίο διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο η [[Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία]]. Καίρια ήταν η επαφή με τον [[Ιουδαϊσμός|Ιουδαϊσμό]], καθώς κληροδότησε τη θρησκευτική διαφοροποίηση των ανθρώπων. Οι [[Εβραίοι]], όπως κι οι [[Έλληνες]], διαφοροποιούσαν εαυτούς από τους ξένους, αλλάοι πρώτοι όμως με θρησκευτικά κι όχι πολιτιστικά κριτήρια.
 
Με την κατάκτηση των Ελλήνων από τη [[Ρώμη]], όπως οι Έλληνες θεωρούσαν βαρβάρους όλους τους απολίτιστους λαούς, έτσι κι οι [[Εβραίοι]] θεωρούσαν όλους τους παγανιστές ''goyim'' (άπιστους, κυριολεκτικά "έθνη"). Η θρησκευτική αυτή διάκριση υιοθετήθηκε από τους πρώτους [[Χριστιανισμός|Χριστιανούς]] κι έτσι αναφέρονταν σε όλους τους [[Παγανισμός|παγανιστές]] ως ''Έλληνες''.
Γραμμή 66:
''Ρωμαίοι'' είναι η ονομασία με την οποία οι [[Έλληνες]] ήταν γνωστοί κατά τον [[Μεσαίωνα]]. Ενώ η [[Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία]] εκχριστιανιζόταν, η θρησκευτική αλλοίωση του ονόματος ''Έλλην'' ολοκληρώθηκε. Στη διάρκεια εκείνης της περιόδου οι Έλληνες της Αυτοκρατορίας υιοθέτησαν την ονομασία ''Ρωμαίοι'', επειδή η προηγούμενη είχε χάσει την παλαιότερη σημασία της. Έτσι ενώ η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία εξελληνιζόταν, το όνομα των Ελλήνων εκρωμαϊζόταν.
 
Το ξένο δανεικό όνομα αρχικά είχε περισσότερο πολιτική παρά εθνική σημασία, η οποία συνοδοιπορούσε με την οικουμενική ιδεολογία της Ρώμης που φιλοδοξούσε να περικλείσει όλα τα έθνη του κόσμου κάτω από ένα αληθινό Θεό. Μέχρι τις αρχές του 7ου αιώνα, όταν η Αυτοκρατορία ακόμη έλεγχε μεγάλες εκτάσεις και πολλούς ανθρώπους, η χρήση του ονόματος ''Ρωμαίος'' πάντα δήλωνε την κατοχή πολιτικών δικαιωμάτων και ποτέ καταγωγή. Διάφορες εθνότητες μπορούσαν να χρησιμοποιούν τα [[εθνικό όνομα|εθνικά ονόματά]] τους ή τα [[τοπωνύμιο|τοπωνύμια]] τους, για να αποσαφηνίζουν την κατοχή πολιτικών δικαιωμάτων από τη γενεαλογία, γι’ αυτό ο ιστορικός [[Procopius]] προτιμά να αποκαλεί τους [[Βυζαντινοί|Βυζαντινούς]] ''Εξελληνισμένους Ρωμαίους''{{ref|34}}, ενώ άλλοι συγγραφείς χρησιμοποιούν ''Ρωμαιοέλληνες'' και ''Ελληνορωμαίοι''{{ref|35}}, αποβλέποντας στο να δηλώσουν καταγωγή και κατοχή πολιτικών δικαιωμάτων συγχρόνως. Οι εισβολές των [[Λομβαρδοί|Λομβαρδών]] και των [[Άραβες|Αράβων]] τον ίδιο αιώνα είχαν ως αποτέλεσμα την απώλεια των περισσότερων επαρχιών, συμπεριλαμβανομένων και της [[Ιταλίας]] και όλης της [[Ασία]]ς, εκτός από την [[Ανατολία]]. Οι περιοχές που διατηρήθηκαν ήταν κυρίως [[Έλληνες|ελληνικές]], μετατρέποντας έτσι την Αυτοκρατορία σε μια πολύ πιο συνεκτική ενότητα που τελικά εξελίχτηκε σε μια σαφώς ενσυνείδητη ταυτότητα. Διαφορετικά απ’ ότι τους προηγούμενους αιώνες, προς το τέλος της πρώτης χιλιετίας μ.Χ. εκφράζεται στα βυζαντινά έγγραφα μια ξεκάθαρη αίσθηση [[εθνικισμός|εθνικισμού]] στα Βυζαντινά έγγραφα προς το τέλος της πρώτης χιλιετίας μ.Χ.
 
Η αποτυχία των Βυζαντινών να προστατεύσουν τον [[Πάπας|Πάπα]] από τους [[Λομβαρδοί|Λομβαρδούς]] εξανάγκασε τον Πάπα να αναζητήσει βοήθεια αλλού. Στο αίτημά του απάντησε ο [[Πιπίνος II]] από την Ακουϊτανία, τον οποίο είχε ονομάσει "Πατρίκιο", ένα τίτλο που προκάλεσε μια σοβαρή σύγκρουση. Το [[772]], η Ρώμη έπαψε να μνημονεύει τον αυτοκράτορα που πρώτα κυβερνούσε από την Κωνσταντινούπολη, και στα [[800]] ο [[Καρλομάγνος]] στέφθηκε Ρωμαίος αυτοκράτορας από τον ίδιο τον Πάπα, επίσημα απορρίπτοντας τους [[Βυζαντινοί|Βυζαντινούς]] ως πραγματικούς Ρωμαίους. Σύμφωνα με τη ερμηνεία των γεγονότων από τους Φράγκους, ο [[παπισμός]] κατάλληλα "μετέφερε τη ρωμαϊκή αυτοκρατορική εξουσία από τους Έλληνες στους Γερμανούς, στο όνομα της Μεγαλειότητός του, του Καρόλου".{{ref|36}} Στο εξής, ένας πόλεμος ονομάτων ξέσπασε γύρω από τα ρωμαϊκά αυτοκρατορικά δικαιώματα. Αδυνατώντας να αρνηθούν ότι υπήρχε ένας αυτοκράτορας στην Κωνσταντινούπολη, ικανοποιούνταν αποκηρύσσοντας τον ως διάδοχο της ρωμαϊκής κληρονομιάς με το επιχείρημα ότι οι [[Έλληνες]] δεν είχαν καμιά σχέση με τη ρωμαϊκή κληρονομιά. Ο [[Πάπας Νικολάος Α']] έγραψε στον [[Αυτοκράτορα]] [[Μιχαήλ Γ']], "''Παύσατε να αποκαλείστε 'Αυτοκράτωρ Ρωμαίων,' αφού οι Ρωμαίοι των οποίων ισχυρίζεστε ότι είστε Αυτοκράτορας, είναι στην πραγματικότητα βάρβαροι, κατά τη γνώμη σας''".{{ref|37}}
 
Στο εξής, ο αυτοκράτορας στην Ανατολή ήταν γνωστός και μνημονευόταν ως ''Αυτοκράτωρ Ελλήνων'' και η χώρα τους ως ''Ελληνική Αυτοκρατορία'', διατηρώντας και τους δύο "Ρωμαϊκούς" τίτλους για τον Φράγκο βασιλιά. Το ενδιαφέρον και των δύο πλευρών ήταν περισσότερο κατ’ όνομα παρά πραγματικό. Καμιά γη δε διεκδικήθηκε ποτέ, αλλά η προσβολή που οι [[Βυζαντινοί]] αισθάνθηκαν για την κατηγορία καταδεικνύει πόσο συναισθηματικά συνδεδεμένοι ήταν με το όνομα ''Ρωμαίος'' ήταν (ρωμαίος). Πραγματικά, ο Επίσκοπος [[Λιουτπράνδος]] (Cremon Liutprand), απεσταλμένος της φραγκικής αυλής, φυλακίστηκε για σύντομο χρονικό διάστημα στην Κωνσταντινούπολη, επειδή δεν αναφέρθηκε στον Ρωμαίο αυτοκράτορα με τον κατάλληλο τίτλο του.{{ref|38}} Η φυλάκισή του ήταν μια αντεκδίκηση για την επανίδρυση της Ιερής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τον βασιλιά του, τον [[Όθων Α'|Όθωνα Α']].
 
===Οι Ρωμαίοι ως έθνος μετά τον 13ο αιώνα===
Σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς οι «Ρωμαίοι» των τελευταίων αιώνων του Βυζαντίου αποτελούσαν έθνος που σε μεγάλο βαθμό, και ειδικά μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους το 1204, ταυτίζεται με το νεώτερο ελληνικό έθνος.<br />
Ο πρώτος που διατύπωσε αυτή την άποψη ήταν ο Α. Καλδέλλης (καθηγητής βυζαντινολόγος στο Παν/μιο του Οχάιο). Κατά τη γνώμη του οι Ρωμαίοι δεν θεωρούσαν τον εαυτό τους Έλληνες πριν το 1204 και ο Ελληνισμός ήταν μια κατασκευή των μορφωμένων η οποία κατά την Αυτοκρατορία της Νίκαιας έγινε το κύριο συστατικό μια εθνικιστικής ιδεολογίας.<ref>Kaldellis Anthony, Hellenism in Byzantium: The Transformations of Greek Identity and the Reception of the Classical Tradition. Cambridge University Press, 31 Ιαν 2008. Διαθέσιμο στο books.google.gr με περιορισμούς.[http://books.google.gr/books?id=iWs0Lh57NvwC&printsec=frontcover&hl=el&source=gbs_v2_summary_r&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false] . Αναφέρεται στο Malatras Christos (2010), υποσημ. 3)</ref>. <br />
Ο Χρήστος Μαλατράς διαπιστώνει ότι οι Ρωμαίοι των πηγών του 12ου-13ου αιώνα αποτελούν εθνική ομάδα που αναφέρεται με τους πρακτικά συνώνυμους όρους ''γένος, έθνος'' και ''φύλο''. Ο όρος «Ρωμαίος» δεν ταυτίζεται με τον υπήκοο του Βυζαντίου αφού αποδίδεται και σε χριστιανούς υπό τον Τούρκο σουλτάνο ενώ υπάρχουν υπήκοοι του Βυζαντίου που δεν θεωρούνται Ρωμαίοι αλλά «αλλογενείς» και «βάρβαροι». Επίσης διαπιστώνει ότι ο όρος δεν είναι κατασκευή των μορφωμένων αφού αναγνωρίζεται και από τοτον λαό. Γεωγραφικές περιοχές του Βυζαντίου όπως η Σερβία, η Βουλγαρία και η Κιλικία δεν θεωρούνταν «περιοχές των Ρωμαίων» ενώ ταυτόχρονα «αλλογενείς» κατοικούσαν σε περιοχές Ρωμαίων. Πρόσωπα που δεν υπάκουαν στον αυτοκράτορα δεν έπαυαν να θεωρούνται Ρωμαίοι. Δεν ονομάζονταν έτσι οι Σλάβοι και Αιγύπτιοι χριστιανοί ορθόδοξοι ούτε αρκούσε η γνώση της ελληνικής γλώσσας για να ονομαστεί κάποιος Ρωμαίος. Τα κύρια όρια αυτής της εθνικής ομάδας, η ορθοδοξία και η ελληνική γλώσσα, έπρεπε να είχαν αποκτηθεί εκ γενετής. Την ίδια εποχή (12ος-13ος αι.) οι Ρωμαίοι της αρχαίας Ρώμης γίνονται αντιληπτοί ως ''Άλλοι''. Απορρίπτεται το πρό Κωνσταντίνου λατινικό παρελθόν και αποκαθίσταται το αρχαίο ελληνικό ενώ αναγνωρίζεται ότι η χριστιανική θρησκεία δεν επαρκεί για να σχηματιστεί η ταυτότητα αυτής της εθνικής ομάδας η οποία επιβιώνει στους επόμενους αιώνες μέχρι τον σχηματισμό έθνους-κράτους τον 19ο αιώνα. Τότε επισήμως υιοθετείται το όνομα Έλληνας αντί του Ρωμαίος.<ref>[http://www.eens.org/EENS_congresses/2010/Malatras_Christos.pdf Christos Malatras, The making of an ethnic group: the Romaioi in the 12th -13th centuries. Δʹ Ευρωπαϊκό Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών, Γρανάδα, 9-12 Σεπτεμβρίου 2010. Πρακτικά, Τόμ. Γ’, σ. 419-430.]</ref>
 
=== Βυζαντινοί ===