Ιππικά αγωνίσματα στην αρχαία Ελλάδα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Τα '''ιππικά αγωνίσματα στην αρχαία Ελλάδα''' τελούνταν κατά τους [[Ολυμπιακοί αγώνες στην αρχαιότητα|ολυμπιακούς αγώνες της αρχαιότητας]] καθώς και σε άλλες πανελλήνιες διοργανώσεις όπως τα [[Πύθια]] ή τα [[Νέμεα]]. Αποτελούνταν από τις διαφόρων τύπων [[Αρματοδρομία|αρματοδρομίες]] οι οποίες τελέστηκαν πρώτη φορά το 680 π.Χ. όταν και η διάρκεια των αγώνων επιμηκύνθηκε για να υπάρξει χρόνος για την τέλεση των νέων αγωνισμάτων,<ref name="JOPERD">{{en}} {{harvnb|Polidoro|Simri|1996|pp=41–46}}; {{harvnb|Valettas|Ioannis|1945–1955|p=613}}.</ref> και από τις [[Ιπποδρομία|ιπποδρομίες]] οι οποίες ήταν αγώνας ταχύτητας των ιππέων, αγώνισμα ωστόσο το οποίο καταργήθηκε αρκετά σύντομα. Ως νικητές δεν θεωρούνταν οι ιππείς ή οι οδηγοί των αρμάτων -ηνίοχοι- αλλά οι ιδιοκτήτες τους -ιππότροφοι-, οι οποίοι ήταν και αυτοί που στεφανώνονταν.<ref name="LifeGreece350,420">{{en}} {{harvnb|Adkins|Adkins|1998a|pp=350, 420}}.</ref><ref name=":1">{{Cite web|url = http://www.ime.gr/olympics/ancient/gr/205g2.html|title = Κανόνες των ιππικών αγώνων|date = |accessdate = |website = |publisher = Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού|last = |first = }}</ref><ref name=":2">{{Cite web|url = http://www.ime.gr/olympics/ancient/gr/205g3.html|title = Ο ηνίοχος|date = |accessdate = |website = |publisher = Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού|last = |first = }}</ref><ref name=":0">{{Cite web|title = Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού - Αφιερώματα|url = http://odysseus.culture.gr/a/1/11/ga114.html|website = odysseus.culture.gr|accessdate = 2015-11-06}}</ref>

Κατά την [[ελληνική μυθολογία]] οι πρώτοι αγώνες αρμάτων διεξήχθησαν στην [[Ολυμπία]] μεταξύ του [[Πέλοπας|Πέλοπα]] και του [[Οινόμαος|Οινόμαου]], ενώ ο μυθικός ήρωας [[Ηρακλής (μυθολογία)|Ηρακλής]] συμμετείχε σε αρματοδρομία στην [[Τροιζήνα]] μαζί με τον [[Ιόλαος|Ιόλαο]] ο οποίος ήταν ο ηνίοχος του. Το άλογο που είχαν κατά τη διάρκεια του αγωνίσματος ονομάζονταν ''Αρείωνας'' και ιδιοκτήτης του ήταν ο θεός [[Ποσειδώνας (μυθολογία)|Ποσειδώνας]] ο οποίος ήταν και ο προστάτης των αρματοδρομιών.<ref name=":0" /> Άλλες πρώιμες αναφορές αρματοδρομιών συναντώνται στην [[Ιλιάδα]], όπου και διοργανώθηκαν αρματοδρομίες από τον [[Αχιλλέας|Αχιλλέα]] προς τιμή του [[Πάτροκλος|Πάτροκλου]] που είχε πρόσφατα σκοτωθεί στη μάχη.<ref name=":3">{{Cite web|url = http://www.ime.gr/olympics/ancient/gr/205g.html|title = Ιππικοί αγώνες (αρματοδρομίες και ιππικά αγωνίσματα)|date = |accessdate = |website = |publisher = Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού|last = |first = }}</ref>

Τα καθαρά ιππικά αγωνίσματα αποτελούνταν από την ιπποδρομία κελήτων, την κάλπη, και την ιπποδρομία πώλων. Τα πρώτο ιππικό αγώνισμα διοργανώθηκε για πρώτη φορά το 648 π.Χ. στους 33ους αγώνες. Στους 71ους αγώνες του 469 π.Χ. διοργα νώθηκεδιοργανώθηκε η κάλπη -όπου γίνονταν η χρήση φοράδων-, ενώ στους 131ους αγώνες του 256 π.Χ. η ιπποδρομία πώλων.<ref name=":1" />

Τα αγώνισματα των αρματοδρομιών προέρχονται από την Αχαϊκή στρατιωτική παράδοση. Το 680 π.Χ. διοργάνωθηκε το τέθριππον το οποίο ήταν άρμα που διέθετε 4 άλογα, το 500 π.Χ. η απήνη το οποίο ήταν αγώνισμα με 2 άλογα, η συνωρίδα το 408 π.Χ. άρμα με επίσης δύο άλογα αλλά διαφορετικούς κανονισμούς, το 384 π.Χ. το τέθριππο πώλων το οποίο ήταν μια παραλλαγή του τέθριππου το οποίο και αντικατέστησε προσωρινά, και το 268 π.Χ. η συνωρίς πώλων.<ref name="tethr">{{en}} {{harvnb|Valettas|Ioannis|1945–1955|p = 613}}</ref><ref name=":0" /><ref name=":3" />

Οι αρματοδρομίες και ιπποδρομίες λάμβαναν χώρα στον [[Ιππόδρομος της Αρχαίας Ολυμπίας|ιππόδρομο της αρχαίας Ολυμπίας]], ο οποίος βρισκόταν στην νοτιο-ανατολική πλευρά της [[Αρχαία Ολυμπία|Ολυμπίας]], στη μεγάλη επίπεδη περιοχή νοτίως του σταδίου. Η τοποθεσία του ήταν άγνωστη έως τις αρχές του 21ου αιώνα, καθώς οι εγκαταστάσεις παρέμεναν θαμένες από συγκέντρωση ιζημάτων του ποταμού [[Αλφειός|Αλφειού]]. Ωστόσο το 2008 μια αποστολή του [[Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο|Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου]] χρησιμοποίησε [[ραντάρ]] για τον εντοπισμό των εγκαταστάσεων και ανέφερε πως εντόπισε ίχνη του ιπποδρόμου, στο σημείο που προδιέγραφαν οι περιγραφές του [[Παυσανίας|Παυσανία]], ο οποίος είχε επισκεφτεί την περιοχή κατά τον 2ο αιώνα μ.Χ. και έδωσε μια αναλυτική περιγραφή του μνημείου και των διαστάσεων του (4 στάδια/780 μέτρα μήκος και 1 στάδιο και 4 πλέθρα/320 μέτρα πλάτος).<ref>{{Cite web|title = Τον Ιππόδρομο των αρχαίων Ολυμπιακών πιστεύουν ότι ανακάλυψαν ερευνητές|url = http://news.in.gr/science-technology/article/?aid=921909|website = In.gr|publisher = https://plus.google.com/106911531160846388623|accessdate = 2015-11-05}}</ref><ref>{{Cite web|title = Το ποτάμι είναι ο αρχαίος ιππόδρομος|url = http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=245902|website = Ελευθεροτυπία|accessdate = 2015-11-05}}</ref><ref>{{en}} {{Cite web|title = Ancient Olympic Chariot Racetrack Located?|url = http://news.nationalgeographic.com/news/2008/07/080724-olympics-hippodrome.html|website = news.nationalgeographic.com|accessdate = 2015-11-05}}</ref><ref>{{en}} {{Cite web|title = http://www.sciencedaily.com/releases/2008/07/080714145253.htm|url = http://www.sciencedaily.com/releases/2008/07/080714145253.htm|website = www.sciencedaily.com|accessdate = 2015-11-05}}</ref>

Η τελετή έναρξης του αγωνίσματος ξεκινούσε με μια πομπή στον ιππόδρομο, ενώ ο [[Αγωνίσματα σαλπιγκτών και κηρύκων των αρχαίων ολυμπιακών αγώνων|κύρηκας των αγώνων]] ανακοίνωνε τα ονόματα των οδηγών και των ιδιοκτητών των αλόγων. Στο αγώνισμα του τέθριππο γίνονταν 12 γύροι γύρω από τον ιππόδρομο, με τις στροφές να είναι απότομες στο τέλος του διαδρόμου.<ref name="LifeGreece420">{{en}} {{harvnb|Adkins|Adkins|1998a|p=420}}.</ref>

Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο ιδιοκτήτης του άρματος και των αλόγων και ο οδηγός τους ήταν διαφορετικά άτομα, και είναι αξιοσημείωτο πως νικητές δεν θεωρούνταν οι οδηγοί των αρμάτων -ηνίοχοι- αλλά οι ιδιοκτήτες τους -οι ιππότροφοι-, οι οποίοι ήταν και αυτοί οι οποίοι στεφανώνονταν ως οι νικητές, ενώ οι ηνίοχοι λάμβαναν μια μάλλινη ταινία την οποία τους τοποθετούσαν οι ιππότροφοι στο μέτωπο ως μια μικρότερη τιμητική διάκριση. Το 416 π.Χ., ο Αθηναίος στρατηγός [[Αλκιβιάδης]] είχε 7 άρματα στους αγώνες, τα οποία κατετάγησαν ανάμεσα στις πρώτες, δεύτερες, και τέταρτες θέσεις, και δεν ήταν ο οδηγός σε όλα από αυτά.<ref name="Th6.16">Θουκυδίδης, Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Thuc.+6.16.2&fromdoc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0199 6.16.2].</ref><ref>{{en}} {{harvnb|Kyle|2007|p=172}}.</ref> Οι γυναίκες δεν μπορούσαν να πάρουν μέρος ή να παρακολουθήσουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες,<ref name="JOPERD2">{{en}} {{harvnb|Polidoro|Simri|1996|pp=41–46}}.</ref> όμως εξαίρεση στον κανόνα αποτελεί η Σπαρτιάτισα [[Κυνίσκα]] η οποία συμμετείχε και κέρδισε στις αρματοδρομίες 2 φορές, καθώς και αργότερα η επίσης από την Σπάρτη [[Ευρυλεωνίς]].<ref>{{en}} {{harvnb|Golden|2004|p=46}}.</ref>

Οι οδηγοί ήταν συνήθως μέλος της οικογενείας στην οποία ανήκαν το άρμα και τα άλογα, ή σε αρκετές περιπτώσεις ένας, σκλάβος ή επαγγελματίας οδηγός ο οποίος είχε προσληφθεί για το αγώνισμα.<ref name="Val">{{en}} {{harvnb|Valettas|Ioannis|1945–1955|p=613}}.</ref>Η οδήγηση του άρματος απαιτούσε δύναμη, επιδεξιότητα, και υπομονή. Έπρεπε να αποφύγει να λοξοδρομήσει κατά την οδήγηση, και να χειρίζεται με ικανότητα το μαστίγιο και τα ηνία. Αντίθετα με τα άλλα Ολυμπιακά αγωνίσματα οι αρματοδρόμοι δεν συμμετείχαν γυμνοί, πιθανώς για λόγους ασφαλείας λόγω του όγκου της σκόνης που ανασηκωνόταν κατά το αγώνισμα καθώς και για την αποφυγή εκδορών κατά τις συγκρούσεις των αρμάτων μεταξύ τους ή με τα τειχίσματα. Οι οδηγοί φορούσαν ένα ύφασμα με μακριά μανίκια το οποίο ονομάζονταν ''ξυστίς''. Έφτανε ως τους αστραγάλους και δένονταν στη μέση με μια ζώνη. Υπήρχαν επίσης 2 ιμάντες οι οποίοι διασταυρώνονταν στην πλάτη έτσι ώστε ο ρουχισμός να μην παρασύρεται και φουσκώνει από τον αέρα κατά τη διάρκεια του αγωνίσματος.<ref>{{en}} {{harvnb|Adkins|Adkins|1998a|p=416}}.</ref>

Παρόμοιες συνθήκες ίσχυαν και για τους ιππείς, με την βασική διαφορά πως αυτοί ιππεύανίππευαν γυμνοί, χωρίς αναβολείς και σέλα και κρατώντας μόνο το μαστίγιο και τα ηνία.<ref name=":2" />

Το πιο επικύνδινοεπικίνδυνο σημείο της διαδρομής ήταν οι στροφές στο τέλος του διαδρόμου, όπου τα ατυχήματα ήταν συχνά θανατηφόρα. Εάν το άρμα έχανε την ισορροπία του και αναποδογύριζε κατά τη διάρκεια της στροφής λόγω κεκτημένης ταχύτητας, ο οδηγός κινδύνευε να συντριβεί από το ίδιο το άρμα του, τα άλογα του άρματος, ή τα υπόλοιπα άρματα που ακολουθούσαν από πίσω του, ενώ αν δεν έστριβε σύντομα κινδύνευε να συγκρουσθεί στα τειχίσματα του αγωνιστικού χώρου και ο οδηγός να εκτιναχθεί.<ref name=":2" /><ref name=":0" />

Το τέθριππο ήταν ένα μικρό ξύλινο όχημα με 2 τροχούς, το οποίο είχε ένα αναβάτη και 4 άλογα, και εκτελούσε 12 γύρους. Διοργανώθηκε για πρώτη φορά στην 25η διοργάνωση του 680 π. Χ., και συνέχισε ως και το 241 μ.Χ.. <ref name=":11"/>