Σύνοδος της Φλωρεντίας: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Η '''Σύνοδος Φλωρεντίας''' λεγόμενη και '''Σύνοδος Φερράρας - Φλωρεντίας''' λέγεται η σύνοδος που από μέρους της [[Καθολική εκκλησία|Καθολικής εκκλησίας]] θεωρείται ότι είναι η συνέχεια της συνόδου της Βασιλείας που είχε αρχίσει το [[1431]] από τον πάπα [[Πάπας Μαρτίνος Ε΄|Μαρτίνο τον Ε΄]], κατά τη διάρκεια της συνόδου της Βασιλείας ο πάπας Μαρτίνος ο Ε΄πέθανεΕ΄ πέθανε και στην θέση του στη Ρώμη εκλέχτηκε ως πάπας ο Ευγένιος Οο Δ΄, όμως οι περισσότεροι επίσκοποι που ήταν παρόντες στη σύνοδο της Βασιλείας αρνήθηκαν την εξουσία του Ευγένιου επί της συνόδου και τον καθαίρεσαν εκλέγοντας στη θέση του τον Φιλίκα Ε΄, οι επίσκοποι της συνόδου της Βασιλείας, άλλωστε, εμφορούνταν από το πνεύμα του λεγόμενου "«συνοδικού κινήματος"» που ζητούσε την επιστροφή της εκκλησίας στο συνοδικό σύστημα διοίκησης,έτσι η δυτική εκκλησία βρέθηκε να έχει δύο αντιπάλους πάπες, ο Ευγένιος για αντιπερισπασμό, μετέφερε σε πρώτη φάση τη σύνοδο, με όσους επισκόπους του ήταν πιστοί, στην Φεράρα [[Φεράρα]] της Ιταλίας το 1438 και αργότερα, το 1439 στη [[Φλωρεντία]] της Ιταλίας όπου και εκεί συζητήθηκε το ζήτημα της Ένωσης των δυο εκκλησιών -Ανατολικής και Δυτικής- υπό την ηγεσία του [[Πάπας Ευγένιος Δ΄|πάπα Ευγένιου Δ΄]]προφανώς γιατί μέσω της ένωσης ο Ευγένιος ήθελε να ενισχύσει το κύρος του έναντι της συνόδου της Βασιλείας και όσων επισκόπων δεν τον αναγνώριζαν ως κανονικό πάπα. Το αποτέλεσμα της Συνόδου ήταν να ψηφιστεί η Ένωση των δυο εκκλησιών αλλά εξαιτίας των αντιδράσεων στη Κωνσταντινούπολη να μη γίνει πράξη ποτέ.

Η Σύνοδος της [[Βασιλεία|Βασιλείας]] συνεκλήθη το 1431 πρώτα από τον πάπα Μαρτίνο τον Δ'Δ΄ και όταν αυτός πέθανε από το διάδοχό του, τον Βενετσιάνο καρδινάλιο που ονομάστηκε Ευγένιος Δ'Δ΄ (1431-1447). Η σύνοδος της Βασιλείας ανήκε σε μια σειρά συνόδων για τη μεταρρύθμιση της καθολικής εκκλησίας και την καταδίκη των εμφανιζόμενων όλο και συχνότερα, αιρετικών. το συμβούλιο αντιμετώπιζε το θέμα της καθαίρεσης του Ευγένιου του Δ'Δ΄, γι'αυτό όταν ο αυτοκράτορας [[Ιωάννης Η'Η΄ Παλαιολόγος|Ιωάννης ο Η'Η΄]] θέλησε να διαπραγματευτεί τη βοήθεια των Δυτικών και κυρίως του Πάπα με αντάλλαγμα την ένωση των δυο εκκλησιών, ο Ευγένιος άδραξε την ευκαιρία για να ισχυροποιήσει τη θέση του. Οι Έλληνες δεν ήθελαν ένα τόσο μακρινό μέρος όσο η Βασιλεία. Κάποιοι πρότειναν την Αβινιόν, η ιταλική πλευρά επέμενε για τη Φλωρεντία που ήταν κοντά και στο λιμάνι που θα έφταναν οι Έλληνες, τη Βενετία, κάτι που υποστήριξε ο πάπας για να φύγει από τη Βασιλεία, να διακόψει τις συναντήσεις της συνόδου και να πάει στη Φερράρα που τελικά επιλέχτηκε, για να συνομιλήσει με τους Έλληνες το Γενάρη του 1438. Η σύνοδος της Βασιλείας παρόλο που καθαίρεσε τον Ευγένιο τον Δ'Δ΄ το 1439, δεν κατόρθωσε να τον πλήξει ουσιαστικά.<ref>Ιστορία της ανθρωπότητας της UNESCO, τόμος 12, κεφάλαιο 3, ΄΄οο ρωμαιοκαθολικός παπισμός''</ref>

Η πρώτη δημόσια συνεδρίαση της Φερράρα πραγματοποιήθηκε στις 10 Γενάρη του 1438 για να κηρύξει επίσημα και τη μεταφορά της συνόδου από την Βασιλεία στη Φερράρα και να ακυρώσει τις αποφάσεις των διαβουλεύσεων που κάποιοι επίσκοποι συνέχιζαν στη Βασιλεία ερήμην του πάπα. Στη δεύτερη δημόσια συνεδρίαση ο πάπας Ευγένιος ο Δ’Δ΄ αφόρισε τους επισκόπους αυτούς που παρά τις διαταγές του συνέχιζαν να διαβουλεύονται στη Βασιλεία.

Οι Έλληνες έχοντας αποδεχτεί τη σύνοδο της Φερράρα σα νόμιμη αναχώρησαν από τη Κωνσταντινούπολη επιβιβαζόμενοι σε βενετικά πλοία στο τέλος του Νοέμβρη του 1437. Η αντιπροσωπεία με αρχηγούς τον ίδιο τον αυτοκράτορα Ιωάννη Η' και ακόμα το γιό του Μανουήλ Β'Β΄ Παλαιολόγο, τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ιωσήφ Β'Β΄, τον [[Ισίδωρος του Κιέβου|Μητροπολίτη Πασών των Ρωσιών Ισίδωρο]], καθώς τότε ακόμα η Ρωσία δεν είχε δικό της αυτοκέφαλο πατριάρχη αλλά είχε μόνο μητροπολίτη υπαγόμενο στο πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως,ακόμα η αντιπροσωπεία περιλάμβανε τον Μάρκο τον Ευγενικό που ήταν επίσκοπος Εφέσου ο οποίος ήταν και εκπρόσωπος (τοποτηρητής) των πατριαρχείων Αντιοχείας, Αλεξανδρείας και Ιεροσολύμων. Η αντιπροσωπεία αποτελούνταν συνολικά από σχεδόν 700 άτομα, ολόκληρη η ελληνική διανόηση της εποχής. Οι εργασίες της Συνόδου άρχισαν στις 9 Απρίλη 1438 στον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Γεωργίου της Φερράρα. Η σύνοδος αποφάσισε να συνέρχονται τρεις φορές την εβδομάδα στον ναό του Αγίου Αντρέα της Φερράρα για να συζητούν. Από τη μεριά των Ελλήνων έπαιρναν μέρος οι Μητροπολίτες Εφέσου, Μονεμβασίας, Νίκαιας, Αγχιάλου, ο μέγας χαρτοφύλακας, ο μέγας εκκλησιάρχης, ο ηγούμενος της μονής Παντοκράτορα, ο ηγούμενος της μονής Καλέως και ο ιερομόναχος Μωυσής ενώ από τη μεριά των Λατίνων υπήρχαν δυο καρδινάλιοι, δύο μητροπολίτες, δύο επίσκοποι και 4 κληρικοί.Οι πρώτες συνεδριάσεις κράτησαν μέχρι τις 17 Ιούλη του 1438 στις οποίες συζητήθηκαν όλες οι διαφορές που είχαν προκύψει από το Σχίσμα του 1054 αλλά ο γάμος των κληρικών, το καθαρτήριο των ψυχών και κυρίως η προέλευση του Αγίου Πνεύματος, το πιο δύσκολο σημείο των συνομιλιών.

Τον Ιανουάριο του 1439 η σύνοδος μεταφέρθηκε στη [[Φλωρεντία]] της Ιταλίας λόγω της πανώλους που ξέσπασε στη [[Φερράρα]] αλλά και λόγω της προθυμίας του Λαυρεντίου των Μεδίκων να χρηματοδοτήσει τις εργασίες της Συνόδου. Για το θέμα του Filioque η διαφωνία συνεχιζόταν τόσο μεταξύ ορθοδόξων και καθολικών, όσο και μεταξύ του αυτοκράτορα και του [[Μάρκος ο Ευγενικός|Mάρκου Ευγενικού]], Μητροπολίτη Εφέσου, κυρίως, που δεν συναινούσε στις δικηγορίστικες ερμηνείες της δογματικής αυτής διαφοράς. Οι ορθόδοξοι τελικά υποχώρησαν και συμφώνησαν στην χρησιμοποίηση της φράσης ''«εκπόρευση δια του Υιού»'' κάτι που οι Λατίνοι που εξελάμβαναν ως «εκπόρευση εκ του Υιού» και συμφώνησαν επίσης και στα πρωτεία του Λατίνου πατριάρχη έναντι όλων των ορθόδοξων πατριαρχών της Ανατολής. Έτσι Ιούλιο 1439 σε επίσημη λειτουργία στο μητροπολιτικό ναό της Φλωρεντίας διαβάστηκαν από ελληνικής πλευράς από τον Μητροπολίτη Νικαίας [[Βασίλειος Βησσαρίων|Βησσαρίωνα]], '''οι Όροι της Ένωσης''',<ref>Ιωάννη Α. Μελισσείδη, "«Συνοπτική Ιστορία των Γεγονότων στην Κωνσταντινούπολη κατά την περίοδο 1440-1453"», σελ.105-119 κ.ά., εκδ.5η επηυξ. Αθήνα 2004, (Εάλω η Πόλις, Γεωργίου Φραντζή, Εκδ.Βεργίνα), ISBN 9607171918</ref>, που έφερε τις υπογραφές των πάντων εκτός από του [[Πατριάρχης Ιωσήφ Β΄|πατριάρχη Ιωσήφ Β΄]] που είχε στο μεταξύ πεθάνει και του Μάρκου του Ευγενικού που αρνήθηκε να υπογράψει καθώς και ο επίσκοπος Ιβηρίας και ο [[Ιωάννης Ευγενικός]] –αδερφός του Μάρκου- διάκονος και νομοφύλακας της μεγάλης εκκλησίας, ο Λακεδαίμονος και ο Σταυρουπόλεως Ησαΐας που έφυγε πριν τη λήξη για να μην υπογράψει. '''«μόνος εφάνη και πρώτον και μέσον καν τω τελεί μάχαιρα μεν δίστομος κατά των επί τω ευγενεί σπόρω των ιερών της Εκκλησίας δογμάτων νόθων και μοχθηρών ζιζανίων»''', όπως γράφει για τον Μάρκο Ευγενικό ο αδερφός του Ιωάννης Ευγενικός, στη βιογραφία του. Οι ορθόδοξοι αποδέχτηκαν το ρωμαϊκό δόγμα ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορευόταν από τον Θεό Υιό όσο και από τον Θεό Πατέρα και αναγνώριζαν επίσης το πρωτείο του παπισμού. Σε αντάλλαγμα ο πάπας θα έστελνε δυο πολεμικές τριήρεις και 300 στρατιώτες για την άμυνα της Κωνσταντινούπολης.<ref>ιστορία της ανθρωπότητας από την Unesco, τόμος 13, σελ. 3732</ref>

Οι βυζαντινοί εγκατέλειψαν τη Φλωρεντία στις 19 Οκτώβρη του 1439 και φτάνοντας στην Κωνσταντινούπολη στις [[1 Φεβρουαρίου]] του [[1440]] λαός και κλήρος τους αποδοκίμασε έντονα.<ref>Όπως επισημαίνει κι ο Χρίστος Πατρινέλης, «...έχοντας υπ' όψιν την προηγηθείσαν αποτυχίαν της Ενώσεως της Λυών, πάσα απόπειρα προς ένωσιν ήτο καταδικασμένη εκ των προτέρων.Όχι διότι θα ήτο αδύνατος η εξεύρεσις σχήματος τινός δογματικού συμβιβασμού, αλλά διότι πάσα τυχόν ένωσις θα εστερείτο λαϊκόυ ερείσματος.[...] Η Ένωσις της Φλωρεντίας [..] απέτυχε κυρίως διότι προσέκρουσεν εις το λαϊκόν θρησκευτικόν συναίσθημα», Χ.Γ.Πατρινέλης, «Βιβλιοκρισία του βιβλίου του Joseph Gill, ''The Council of Florence'', Cambridge University Press, 1959, στο: Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, τομ.29 (1959), σελ.499»</ref>. Θα ακολουθήσει εμφύλιος διχασμός, οι πάντες θα χωριστούν σε «ενωτικούς» και «ανθενωτικούς», και ο αδερφός του αυτοκράτορα, αρνούμενος την ένωση, θα κάνει με τη βοήθεια των Τούρκων πραξικόπημα για να πάρει την εξουσία στα χέρια του. Η Ένωση, τελικά, επισημοποιήθηκε λίγους μήνες πριν την Άλωση, από τον τελευταίο Αυτοκράτορα [[Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος|Κωνσταντίνο ΙΑ΄ Παλαιολόγο]], ο οποίος εκ του λόγου αυτού και δεν είχε ορίσει πατριάρχη. Αμέσως μετά την Άλωση, ο ίδιος ο [[Μωάμεθ]] διόρισε τον υπό αυτοκρατορική δυσμένεια ανθενωτικό πατριάρχη. Για την ακρίβεια επέλεξε σαν νέο Οικουμενικό Πατριάρχη τον ηγέτη των Ανθενωτικών μοναχό Γεννάδιο (τον γνωστό κατά κόσμον Γεώργιο Σχολάριο), που λέγεται ότι ήταν "«αιχμάλωτος στην Αδριανούπολη"», τον οποίο και εγκαθίδρυσε πολιτικά με τις δέουσες τιμές, όπως ακριβώς έκαναν οι βυζαντινοί Βασιλείς σε ανάλογες περιπτώσεις.<ref>ο Γεννάδιος Σχολάριος παρών στη σύνοδο σαν λαϊκός τότε, υπεραμύνθηκε της ένωσης και άλλαξε άποψη αρκετά αργότερα. Χρήστος Γιανναράς, ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΔΥΣΗ ΣΤΗ ΝΕΩΤΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ, εκδ. Δόμος, 1992, σελ.88</ref>. Το 1480 σε σύνοδο που θα γίνει στο πατριαρχικό ναό της Παμμακαρίστου στη Κωνσταντινούπολη η σύνοδος της Φλωρεντίας θα κηρυχθεί αντικανονική και οι αποφάσεις της άκυρες. <ref> αρχιμ. Ανδρόνικος Δημητρακόπουλος, «η ιστορία του σχίσματος», εκδ. Τήνος,1996 </ref> Επίσης τη Σύνοδο της Φλωρεντίας είχαν αποδοκιμάσει (πριν την Άλωση) και τα πατριαρχεία Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων καθώς και η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρωσίας (μετά την Άλωση) το [[1484]]. Αντίθετα αυτών οι Καθολικοί θεωρούν τη Σύνοδο της Φλωρεντίας ως τη μόνη μετά το σχίσμα [[Οικουμενική Σύνοδος|Οικουμενική Σύνοδο]].Η Καθολική Εκκλησία αναγνωρίζει σαν «Οικουμενικές» και άλλες μετά το Σχίσμα (1054) αποκλειστικά δικές της Συνόδους.

Εκτός της σημασίας της στην εκκλησιαστική ιστορία και θεολογική σκέψη, η Σύνδος της Φλωρεντίας έπαιξε τελικά σημαντικότατο ρόλο και ως προς τη στάση της πλειονότητας των κατοίκων της Κωνσταντινούπολης στην επελθούσα στη συνέχεια [[Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453)|Άλωση της Πόλης]] και πτώση της [[Βυζαντινή Αυτοκρατορία|Βυζαντινής Αυτοκρατορίας]], δικαιολογώντας τις τύψεις τους, πότε με το "«''Ήτανε θέλημα Θεού η Πόλη ....''"», και πότε με το "«''Σώπαινε Κυρά Δέσποινα και μη πολυδακρύζεις....''"»{{Πηγή}}''.

* Π. Γρηγορίου, "«Σχέσεις Καθολικών και Ορθοδόξων"», Αθήναι 1958, σελ. 506-524 (Horizon Information Portal, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων)

* Ιωάννης Α. Μελισσείδης, "«Συνοπτική Ιστορία των Γεγονότων στην Κωνσταντινούπολη κατά την περίοδο 1440-1453"», στο Γεωργίου Φραντζή, ''Εάλω η Πόλις'', έκδοση 5η επηυξημένη, Εκδόσεις Βεργίνα, Αθήνα 2004, σελ. 105-119 κ.ά., ISBN 9607171918 (Ελληνική Εθνική Βιβλιογραφία 1999/2004, ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ)