Νεοελληνικός Διαφωτισμός: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Ο '''Νεοελληνικός Διαφωτισμός''' είναι ιδεολογικό, [[φιλολογία|φιλολογικό]], [[γλώσσα|γλωσσικό]] και [[φιλοσοφία|φιλοσοφικό]] ρεύμα που, κατά μια άποψη, επιχείρησε να μεταφέρει τις ιδέες και τις αξίες του [[Διαφωτισμός|ευρωπαϊκού διαφωτισμού]], του οποίου και αποτελεί παρακλάδι, στον χώρο του υπόδουλου ελληνόγλωσσου ορθόδοξου γένους στην [[Οθωμανική Αυτοκρατορία]]. Κατά τον [[Κωνσταντίνος Δημαράς|Κωνσταντίνο Δημαρά]], ο οποίος εισήγαγε και τον όρο «Ν. Διαφωτισμός», αυτός αποτελεί γηγενές και ενδογενές φαινόμενο του ελληνισμού που συναντιέται με τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό και επηρεάζεται από αυτόν χωρίς όμως η αρχική του δυναμική να πάψει να είναι εγχώρια.<ref>Δημαράς Θ. Κωνσταντίνος, ''Νεοελληνικός Διαφωτισμός'', Ερμής, Νεοελληνικά Μελετήματα 2, Αθήνα, 1998. Αναφέρεται στο: Καραμπελιάς Γ. "Η ελληνική Αναγέννηση", Νέος Ερμής ο Λόγιος, 1, 2011, σελ. 81.</ref> Κατ' άλλη άποψη ο ελληνικός διαφωτισμός έχει τις ρίζες του στον 15ο αιώνα και υπό την επιρροή του ευρωπαϊκού πνεύματος συστηματοποιεί έως τις αρχές του 19ου αιώνα την ιδέα της εθνικής ταυτότητας για τους πληθυσμούς των πάλαι ποτέ αρχαίων ελληνικών επικρατειών.<ref>[http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=120696 Πιζανιάς Πέτρος, Πώς διαμορφώθηκε η εθνική συνείδηση. Η γέννηση ενός έθνους. Εφημ. "Το Βήμα", παράρτημα "Γνώμες", 26-3-2000]</ref> Κατά τον [[Απόστολος Διαμαντής|Απ. Διαμαντή]] ο νεοελληνικός διαφωτισμός ήταν ένα πνευματικό κίνημα με αίτημα την παιδεία των Ελλήνων.

 

== Γενικά ==

Με τον όρο [[διαφωτισμός]] εννοείται η πνευματική κίνηση που σημειώθηκε στη Δυτική [[Ευρώπη]] από τα τέλη του 17^ου, και σε όλο τον 18ο αιώνα με κύριους στόχους τη λύτρωση του ανθρώπινου πνεύματος από τις προλήψεις, τις δεισιδαιμονίες, την αυθεντία του κράτους και της εκκλησίας και την επικράτηση του ορθού λόγου, της πνευματικής ελευθερίας, της ανεξιθρησκίας και του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, χωρίς όμως και να λειτουργήσει ως φιλοσοφικό κίνημα. Οι ιδέες του διαφωτισμού, δηλαδή του ορθολογικού ανθρώπου που θέτει ως σκοπούς τη γνώση την ελευθερία και την ευτυχία, διαχύθηκαν στον [[Ελλάδα|ελλαδικό]] χώρο, όταν διαμορφώθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες στις αρχές του 18ου. Ως χρονικά όρια αυτού του ρεύματος προσδιορίζονται μεταξύ του 1700 και 1821, δηλαδή από εποχής Βολταίρου καλούμενη «''προδρομική περίοδος''», με την ανάθεση της εξουσίας των παραδουνάβιων ηγεμονιών σε Έλληνες ηγεμόνες, και αργότερα με τη [[Συνθήκη Κιουτσούκ-Καϊναρτζή|συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή]], το [[1774]], που αρχίζει η λεγόμενη «''περίοδος ανακαίνισης''» όπου και η μεγαλύτερη ακμή του, θα οδηγήσει στην [[Ελληνική Επανάσταση του 1821]]. Βασικά στηρίγματα αυτού του ρεύματος ήταν αφενός η οικονομική ανάπτυξη που εμφάνισαν κάποιες περιοχές και αφετέρου η ανακάλυψη της τυπογραφίας και η διάδοση του γραπτού λόγου. Η σημασία του νεοελληνικού διαφωτισμού υπήρξε ο βασικότερος παράγοντας στην ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης των νεοελλήνων.

 

 

Η πνευματική κίνηση της περιόδου αγκαλιάζει και τα ευρύτερα στρώματα του ελληνικού πληθυσμού, όπως μαρτυρεί η ποιότητα, το περιεχόμενο και ο τρόπος παραγωγής του δημοτικού τραγουδιού, οι δεκάδες εκδόσεις της ''Φυλλάδας του Μεγαλέξανδρου'', του ''Ερωτόκριτου'', των ''Μύθων του Αισώπου'', uρησκευτικών διηγήσεων και ιστορημάτων, τα οποία τροφοδοτούν τη λαϊκή γνώση με ένα κράμα σεβασμού προς τους αρχαίους και τους βυζαντινούς προγόνους, την ορθόδοξη πίστη και την επιστημονική γνώση, που διαμορφώνει την λαϊκή ιδεολογία της περιόδου προς μια εθνικοαπελευθερωτική, ελληνοκεντρική και ορθόδοξη κατεύθυνση. Αγωνιστές όπως ο Κολοκοτρώνης, ο Μακρυγιάννης κ.ά. εξέφραζαν αυτή την κυρίαρχη ιδεολογία. Επίσης η ιδεολογία της «Φιλικής Εταιρείας», ένα κράμα των ιδεωδών της Γαλλικής Επανάστασης μαζί με νεώτερες ιδέες και τη στροφή προς το «ξανθό γένος», εκφράζει και τα πιό προχωρημένα και εγγράμματα στρώματα.<ref>Καραμπελιάς Γ. "Η ελληνική Αναγέννηση", Νέος Ερμής ο Λόγιος, 1, 2011, σελ. 87, 88.</ref> Επί τη βάσει των αρχών του διαφωτισμού διεκδικήθηκε, μεταγενέστερα κυρίως, η νομιμότητα του αιτήματος αναδημιουργίας του εθνικού κράτους. Ο αγώνας των Ελλήνων για απελευθέρωση θα μπορούσε να γίνει η συνέχεια του αγώνα ενάντια στην 'ασιατική βαρβαρότητα'.

Στην πορεία του Νεοελληνικού διαφωτισμού τέθηκαν επίσης ζητήματα και προβλήματα που ταλαιπώρησαν επί μακρόν την ελληνική παιδεία, μεταδόθηκαν νέες γνώσεις και ανακαλύψεις της εποχής, ενώ τυπώθηκαν εκατοντάδες πρωτότυπα βιβλία και μεταφράσεις. Η φιλολογική διαμάχη της εποχής με επίκεντρο το γλωσσικό πρόβλημα αντικατοπτρίζει εν μέρει τις πνευματικές αναζητήσεις και τον δυναμισμό με τον οποίο αντιμετώπισαν οι Έλληνες λόγιοι τα πνευματικά ζητήματα, αλλά και μια πάλη ανάμεσα στα παραδοσιακά και τα νεωτερικά ρεύματα της ελληνικής κοινωνίας.