Οι Γερμανοί εγκατέλειψαν τον Μελιγαλά στις 4.9.1944 και την Καλαμάτα την επομένη. Ο [[ΕΛΑΣ]] πολιόρκησε το χωριό, στο οποίο είχαν οχυρωθεί άνδρες των [[Τάγματα Ασφαλείας|Ταγμάτων Ασφαλείας]] και το κατέλαβε μετά απο τριήμερη πολιορκία (13-15.9.1944). Στη συνέχεια ακολούθησε η εκτέλεση πολλών αιχμαλώτων σε ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα επεισόδια πριν την έναρξη του [[Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος 1946-1949|Εμφυλίου]]. Σε μνημείο έξω από το χωριό είναι γραμμένα 787 ονόματα από 61 πόλεις και χωριά.
{{Ουδετερότητα}}
Οι Γερμανοί εγκατέλειψαν τον Μελιγαλά στις 4.9.1944 και την Καλαμάτα την επομένη. Ο [[ΕΛΑΣ]] μπήκε στην μεσσηνιακή πρωτεύουσα στις 9 Σεπτεμβρίου, 5 ημέρες μετά την φυγή των Γερμανών, έκανε ολοήμερη μάχη με τον εκεί «λόχο ασφαλείας» και τη χωροφυλακή. Στις 13 Σεπτεμβρίου ήρθε η σειρά του Μελιγαλά, όπου είχαν οχυρωθεί οι εναπομείναντες ταγματασφαλίτες. Όταν η ηγεσία τους απέρριψε το κάλεσμα του ΕΑΜ να καταθέσουν τα όπλα και να τεθούν στη διάθεση της κυβέρνησης εθνικής ενότητας,οι Ταγματασφαλίτες δεν παραδόθηκαν. Οι αντίπαλες δυνάμεις ήταν ισοδύναμες αριθμητικά (1.000-1.200 ένοπλοι εκατέρωθεν), ενώ οι αντάρτες διέθεταν την υποστήριξη χιλιάδων χωρικών του εφεδρικού ΕΛΑΣ, που συνέρρεαν από τα πέριξ με αυτοσχέδιο οπλισμό.
Η μάχη κράτησε τρεις ολόκληρες μέρες (13-15.9.44). Το τελικό ανακοινωθέν του ΕΛΑΣ αναφέρει ότι σκοτώθηκαν 60 αντάρτες και 800 «ράλληδες». Ο δεύτερος αριθμός περιλαμβάνει προφανώς χοντρικά και τους εκτελεσμένους των επόμενων ημερών.
Αρχικά σημειώθηκαν σποραδικές εκτελέσεις και καταστροφές περιουσιών. Ακολούθησε το ξεκαθάρισμα των συλληφθέντων, από μια επιτροπή με επικεφαλής τους δικηγόρους Βασίλη Μπράβο και Γιάννη Καραμούζη. Από σημειώματα που δημοσιεύθηκαν αργότερα στον τοπικό εθνικιστικό τύπο προκύπτει ότι αποφασιστικό ρόλο σ' αυτή τη διαδικασία έπαιξαν οι τοπικές οργανώσεις της Εθνικής Πολιτοφυλακής, στις οποίες είχε ανατεθεί η συγκέντρωση πλαστών στοιχείων για την προηγούμενη δράση κάθε αιχμαλώτου. Όσοι καταδικάζονταν οδηγούνταν δεμένοι δύο δύό και, όπως προκύπτει από την μαρτυρία του μοναδικού επιζώντος, πετιόνταν σε ένα εγκαταλειμμένο ξεροπήγαδο έξω απ' την κωμόπολη (την «Πηγάδα») κι εκτελούνταν.
Το 1945, το ιατροδικαστικό συνεργείο του Καψάσκη ανακοίνωσε ότι ξέθαψε 708 πτώματα. Στο μνημείο είναι γραμμένα 787 ονόματα από 61 πόλεις και χωριά.
