|
[[Αρχείο:Les Très Riches Heures du duc de Berry Janvier.jpg|left|225px|thumb|Το Καλαντάρι του Ιανουαρίου από το ''Très riches heures du duc de Berry'']]
{{ΗμερολόγιοΣεΠίνακα|1}}
::::
[[Αρχείο:Janus-Vatican.JPG|right|215px|thumb|Προτομή του Ρωμαίου θεού [[Ιανός|Ιανού]] στο Μουσείο του [[Βατικανό|Βατικανού]].]]
Ο '''Ιανουάριος''', ή '''Γενάρης''', ή '''Καλαντάρης''', ή '''Καλαντάρς''' (Ποντιακά), είναι ο πρώτος μήνας του πολιτικού έτους κατά το [[Γρηγοριανό Hμερολόγιο]].
==Συσχετισμοί==
Είναι ο πέμπτος μήνας του χριστιανικού έτους, του καλούμενου ενιαυτού, και άλλοτε ο ενδέκατος του [[Ρωμαϊκό Ημερολόγιο|ρωμαϊκού ημερολογίου]], περιλαμβάνοντας 31 ημέρες (εικοσιτετράωρα) έχοντας κατά μέσον όρο χρόνο ημέρας 10 ώρες, και χρόνο νύκτας 14 ώρες.<br />
Ο Ιανουάριος αντιστοιχεί κατά το πρώτο ήμισυ με τον [[Ποσειδεών]]α και κατά το έτερο με τον [[Γαμηλιών]]α του αρχαίου ελληνικού [[Αττικό ημερολόγιο|αττικού ημερολογίου]], καθώς επίσης με τον Σαββάθ των [[Εβραίος|Εβραίων]] και τον Τωβί των [[Αίγυπτος|Αιγυπτίων]].<br />
Η πρώτη μέρα του μήνα και πρώτη ημέρα του χρόνου, είναι γνωστή ως [[Πρωτοχρονιά]].
== Ονομασίες ==
Ο Ιανουάριος πήρε το όνομά του από τον [[Ιανός|Ιανό]], θεό κάθε αρχής στη [[Ρωμαϊκές θεότητες|ρωμαϊκή μυθολογία]]. Όπως αναφέρει σχετικά και ο Ηλίας Αναγνωστάκης:
{{απόσπασμα|…ο Ιανός ήταν θεός δίμορφος, που παριστάνεται πότε με κλειδιά ή με τριακόσιες ψήφους στο δεξί του χέρι και εξήντα πέντε στο αριστερό, όσες οι μέρες του ενιαυτού. Εκαλείτο δε και «Αιωνάριος» αντί Ιανουάριος, επειδή τον θεωρούσαν του αιώνος πατέρα. Είχαν μάλιστα οριστεί δώδεκα πρυτάνεις να τον υμνούν και υπήρχε δωδεκάβωμον στο ναό του, όσοι και οι μήνες του έτους.|Ηλίας Αναγνωστάκης}}
[[Αρχείο:Snowey night I.jpg|right|215px|thumb|Χιονισμένη νύχτα στην Αθήνα]]
Ο Ιανουάριος, ωστόσο, δεν ήταν ανέκαθεν ο πρώτος μήνας του έτους για τους Ρωμαίους. Στα πρώτα χρόνια της ιστορίας τους, πρώτις μήνας ήταν ο Μάρτιος, από το όνομα του πολεμικού θεού τους Mars-Martis (δηλαδή του Άρη των Ελλήνων). Πρωτοχρονιά ήταν τότε η πρώτη Μαρτίου, η οποία εξακολούθησε να γιορτάζεται και στα κατοπινά χρόνια. Και επειδή θυμούνταν πως αυτή ήταν η αρχική τους πρωτοχρονιά, την έλεγαν ''πάτριον''. Ο Ιανουάριος έγινε πρώτος μήνας αργότερα, όταν ο μυθικός βασιλιάς των Ρωμαίων [[Νούμας Πομπίλιος]] οργάνωσε το ημερολόγιο με βάση τον ήλιο.
Στον Ιανουάριο ο λαός μας έχει δώσει διάφορες ονομασίες, όπως το ''Γενάρης'' επειδή τότε γεννούν τα γιδοπρόβατα, και ''Μεσοχείμωνας'' επειδή είναι ο μεσαίος από τους μήνες του χειμώνα, όπως δηλώνει και η παροιμία «ως τα’ Αϊ-Γιαννιού, τρυγόνα, είναι η φούρια του χειμώνα». Είναι επίσης και ο μήνας με το λαμπρότερο φεγγάρι: «Του Γενάρη το φεγγάρι παρά ώρα μέρα μοιάζει». Ονομάζεται και ''Γατόμηνας'' επειδή στη διάρκειά του ζευγαρώνουν οι γάτες, και ''Μεγάλος μήνας'' ή ''Τρανός μήνας'' ή ''Μεγαλομηνάς'' γιατί είναι ο πρώτος μήνας του έτους και σε αντιδιαστολή με τον [[Φεβρουάριος|Φεβρουάριο]], που είναι «κουτσός» (Κουτσοφλέβαρος). Οι [[αλκυονίδες ημέρες]] τού έχουν δώσει και την ονομασία «γελαστός», αλλά είναι επίσης γνωστός και ως «κλαδευτής»: «Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μη γυρεύεις». Άλλες ονομασίες: ''Γενολοήτης'' (επειδή αυτόν τον μήνα γεννοβολούν τα κοπάδια), ''Κρυαρίτης'' γιατί είναι ο πιο «κρυουλιάρης».
[[Αρχείο:Winter-moon.jpg|thumb|left|225px|Του Γενάρη το [[Σελήνη|φεγγάρι]] παρά ώρα μέρα μοιάζει.]]
Μία από τις ωραιότερες δημώδεις ελληνικές παροιμίες για τον Γενάρη είναι:
::::''Να ΄μουν το Μάη γάιδαρος''
::::''και τον Απλίλ΄ κριάρι (ή σκύλος τον Αλωνάρη)''
::::''ούλο το χρόνο κόκορας''
::::''και γάτος τον Γενάρη''.
Ενώ σε μια άλλη παραλλαγή αναφέρεται:
::::''Να ΄μουν το Μάη γάιδαρος''
::::''τον Αύγουστο κριάρι''
::::''όλο το χρόνο κόκορας''
::::''και γάτος τον Γενάρη''.
== Λαογραφία ==
[[Αρχείο:Lytras Nikiforos Carols.jpeg|215px|thumb|right|''Κάλαντα'', πίνακας του [[Νικηφόρος Λύτρας|Νικηφόρου Λύτρα]] (1872, ιδιωτική συλλογή).]]
Ο Ιανουάριος είναι επίσης γνωστός και ως ''καλαντάρης'' από τα [[κάλαντα]] της [[Πρωτοχρονιά]]ςκαι τα δώρα των [[Καλένδες|Καλενδών]] του Ιανουαρίου. Τα δώρα αυτά είναι το σημερινό «δώρο των Χριστουγέννων», ο 13ος μισθός, ο οποίος στη Βυζαντινή εποχή ήταν πράγματι δώρο κι όχι μισθός. Όπως αναφέρει ο Σπύρος Τραϊανός τα δώρα αυτά είχαν την εξής προέλευση:
{{απόσπασμα|`Με την αρχή του χρόνου άρχιζε η θητεία των υπάτων, οι οποίοι σε σχετική πομπή στους δρόμους σκορπούσαν νομίσματα, που αρχικώς ήσαν χρυσά, αλλά αργότερα, επί Ιουστινιανού, περιορίστηκαν σε αργυρά. Μικρά νομίσματα συνέλεγαν όμως και τα παιδιά, που περιέρχονταν τα σπίτια συγγενών και φίλων για να ευχηθούν. Έτσι γεννήθηκαν τα «Κάλαντα», που φθάνουν μέχρι τις μέρες μας, αλλά αφετηρία τους υπήρξαν οι Καλένδες του Ιανουαρίου, άσχετα αν σταδιακά επεκτάθηκαν από τα παιδιά σε όλες τις εορταστικές ημέρες του Δωδεκαήμερου.|Σπύρος Τραϊανός}}
[[Αρχείο:Herculaneum Fresco 001.jpg|thumb|left|225px|Οι γιορτές των [[Σατουρνάλια|Σατουρναλίων]] στην [[Αρχαία Ρώμη]].]]
Οι ρίζες άλλωστε πολλών από τα έθιμα του [[Χριστούγεννα|Δωδεκαήμερου]] ανάγονται στους χρόνους που γιορτάζονταν η «[[Ηλιοστάσιο|Χειμερινή τροπή]]» του Ήλιου που σημάδευε την αρχή της εποχής του [[χειμώνας|χειμώνα]]. Οι γιορτές αυτές έπαιρναν πανηγυρικό χαρακτήρα και είχαν κατακτήσει ολόκληρο τον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Άρχιζαν με τα [[Βρουμάλια]] από τις 24 Νοεμβρίου έως τις 17 Δεκεμβρίου και ακολουθούσαν τα [[Σατουρνάλια]] 9στην Ελλάδα τα [[Κρόνια]]) από τις 18 έως τις 24 Δεκεμβρίου και ήταν η αρχαιότερη γιορτή των Ρωμαίων την οποία απέδιδαν στον [[Ρωμύλος|Ρωμύλο]] ή στους [[Πελασγοί|Πελασγούς]]. Ξεχώρισε όμως από τις άλλες αγροτικές γιορτές τους το 217 π.Χ. Κατά την κεντρική ημέρα της γιορτής του «αηττήτου ηλίου», στις [[25 Δεκεμβρίου]], εορταζόταν το γεγονός της τροπής του Ήλιου, που άρχιζε και πάλι να ανεβαίνει στον ουρανό, να μεγαλώνουν οι ημέρες, και μαζί τους οι ζωογόνες ακτίνες του Ήλιου ξανάκαναν τη Γη να καρποφορήσει. Την 1η Ιανουαρίου γιορτάζονταν οι [[Καλένδες]], στις 3 τα [[Βότα]], στις 4 τα [[Λορεντάλια]] και στις 7 Ιανουαρίου τελείωνε η περίοδος αυτή των εορτών. Όπως αναφέρει ο Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης:
[[Αρχείο:Greek vasilopita.JPG|thumb|right|215px|Βασιλόπιτα]]
{{απόσπασμα|`Η τοποθέτηση στις μέρες των πανηγυρισμών αυτών, της [[Χριστούγεννα|Γέννησης]], της Περιτομής και της [[Θεοφάνια|Βάφτισης]] του Χριστού δεν έσβησε αρχέγονες λατρευτικές αναμνήσεις και μακροχρόνιες συνήθειες. Έτσι, στο Δωδεκαήμερο συναντούμε έθιμα χριστιανικά μαζί και παγανιστικά να συμπορεύονται αρμονικά σε μια καμπή του χρόνου κρίσιμη για την ευετηρία, την καλοχρονιά, στην ευρύτερη διάσταση της πλούσιας παραγωγής και της καλής υγείας… Χαρακτηριστικό του πνεύματος της [[Πρωτοχρονιά]]ς είναι το γνωστό ποδαρικό, που σε αρκετά μέρη παίρνει μορφή πραγματικής μαγικοδεισιδαιμονικής τελετουργίας…. Άλλο σύμβολο της μέρας είναι η [[βασιλόπιτα]], που, με πολλές μορφές και διάφορους τρόπους παρασκευής, είναι παρούσα σε όλα τα σπίτια, σε χωριά και πόλεις…. Πέρα όμως από κάθε άλλο έθιμο λιγότερο ή περισσότερο γνωστό, το πνεύμα του Δωδεκαημέρου χαρακτηρίζει το δρώμενο των μεταμφιέσεων… που έδωσαν το ενδόσιμο στη φαντασία του λαού να πλάσει τους [[Καλικάντζαροι|καλικαντζάρους]]… όντα δαιμονικά, για τα οποία υπήρχε τόσο πλούσια παράδοση, όση για κανένα άλλο δημιούργημα της νεοελληνικής μυθοπλασίας.|Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης}}
== [[Πύλη:Ορθοδοξία/Εορτολόγιο/Ιανουαρίου|Εορτές τον Ιανουάριο]] ==
[[Αρχείο:Basil-the-Great.jpg|thumb|right|215px|Ο Μέγας Βασίλειος σε μικρογραφία του 15ου αιώνα(''Μονή Διονυσίου'', [[Άγιο Όρος]])]]
Εκτός από τα έθιμα πλούσιο είναι και το [[εορτολόγιο]] του Ιανουαρίου αρχίζοντας με την γιορτή του [[Βασίλειος Καισαρείας|Αγίου Βασιλείου]] και της Περιτομής του Χριστού την πρώτη του μήνα και τελειώνοντας με την γιορτή των [[Τρεις Ιεράρχες|Τριών Ιεραρχών]] στα τέλη του. Ενδιάμεσα έχουμε την γιορτή των [[Θεοφάνια|Θεοφανίων]] (στις 6), του [[Ιωάννης ο Βαπτιστής|Αϊ-Γιάννη]] (στις 7), του [[Γρηγόριος Ναζιανζηνός|Αγίου Γρηγορίου]] (στις 25) αλλά και τις εορτές των δύο μεγάλων αγίων του πρώιμου αιγυπτιακού χριστιανισμού: του [[Άγιος Αντώνιος ο Μέγας|Μεγάλου Αντωνίου]] (στις 17) και του [[Αθανάσιος Αλεξανδρείας|Αθανασίου]] (στις 18). Σύμφωνα με τον Δημήτρη Κυρτάτα:
{{απόσπασμα| Ο Αντώνιος γεννήθηκε το 251 στην Αίγυπτο από εύπορους χριστιανούς γονείς, αλλά από την ηλικία των 18 ή 20 ετών αποφάσισε να ξεκόψει από τους περισπασμούς του κόσμου και αφιέρωσε την υπόλοιπη ζωή του στην ερημία και την άσκηση. Όπως αποδείχτηκε ο αργός ασκητικός θάνατος χάρισε στον Αντώνιο μια ζωή περίπου εκατόν πέντε ετών. Μαζί με την μακροβιότητα απέκτησε αξεπέραστη φήμη και αίγλη…|Δημήτρης Κυρτάτας}}
Ο ίδιος μας πληροφορεί τα εξής σχετικά με την ζωή του Αγίου Αθανασίου:
{{απόσπασμα| Ο Αθανάσιος γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 296 και στράφηκε από νωρίς στον ιερατικό βίο. Όταν πέθανε ο Αντώνιος, βρισκόταν, καθώς φαίνεται, στην τρίτη από τις πέντε συνολικώς εξορίες του, αφού οι αγώνες του εναντίον του αρειανισμού τον έφεραν σε σύγκρουση με τους πρώτους χριστιανούς αυτοκράτορες αλλά και την πλειονότητα των ιεραρχών, που ενδιαφέρονταν πρωτίστως για την ενότητα της εκκλησίας. Μετά από όσα μεσολάβησαν, η τελική επικράτηση της παράταξης του Αθανασίου έμοιαζε με ανέλπιστο θαύμα, που οφείλει πολλά σε έναν σχεδόν μοναχικό επίσκοπο, που συγκέντρωσε γύρω του όσους πίστευαν στο «ομοούσιο» του Πατρός και του Υιού.|Δημήτρης Κυρτάτας}}
== Σημαντικά γεγονότα τον Ιανουάριο ==
'''(Διάφορα γεγονότα στις επί μέρους ημερομηνίες)'''
== Πηγές ==
* Σιμόπουλος, Διονύσης Π. ''Οι Μήνες Ιανουάριος και Φεβρουάριος'', Γεωτρόπιο Ελευθεροτυπίας, Τεύχος 507 (2 Ιανουαρίου 2010)
* [http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2000/12/31122000.pdf Συλλογικό (Επιμέλεια: Κωστής Γιούργος), ''Αφιέρωμα: Ιανουάριος'', ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ Καθημερινής, 31 Δεκεμβρίου 2000]
== Εξωτερικοί σύνδεσμοι ==
{{βικιλεξικό}}
{{commonscat}}
* [http://users.sch.gr/vaxtsavanis/ianouarios.html Παναγιώτη Βαχτσαβάνη, ''Για να μην τα πάρει ο ποταμός: Λαογραφία Ιανουαρίου]
| 