Αρμένιοι της Κύπρου: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Οι '''Αρμένιοι της Κύπρου''' ή '''Αρμενοκύπριοι''' ([[Αρμενική γλώσσα|Αρμενικά]]: Կիպրահայեր, [[Αγγλική γλώσσα|Αγγλικά]]: Armenian-Cypriots, [[Τουρκική γλώσσα|Τουρκικά]]: Kıbrıs Ermenileri) είναι [[Αρμένιοι|αρμενική]] εθνοτική μειονότητα με παρουσία στην [[Κύπρος|Κύπρο]]. Η σχέση των Αρμενίων με την Κύπρο και η παρουσία τους στο νησί είναι πολύ παλιά και έχει υπάρξει μια αμοιβαία οικονομική και πολιτιστική συνάφεια για πολλούς αιώνες. Οι Αρμένιοι της Κύπρου είναι μια δομημένη κοινότητα με μακρά ιστορία και η παρουσία τους έχει εμπλουτίσει το νησί με αρκετούς τρόπους· αποτελούν αναγνωρισμένη μειονότητα με τη δική της γλώσσα, σχολεία, εκκλησίες, κοιμητήρια, μνημεία, μέσα ενημέρωσης, κοινωνικούς φορείς, έθιμα, παραδόσεις και πολιτιστική ζωή. Κατά τα τελευταία 55-60 χρόνια, ο αριθμός των Αρμενίων της Κύπρου έχει μειωθεί λόγω μεταναστεύσεων σε άλλες χώρες και ενσωμάτωση στην ευρύτερη κυπριακή κοινωνία, συμπεριλαμβανομένων μεικτών γάμων· ο αριθμός της σήμερα είναι μικρότερος απ' ό,τι ήταν πριν από 80 ή 90 χρόνια πριν. Από οικονομική άποψη, οι Αρμενοκύπριοι έχουν την τάση να είναι αυτοεργοδοτούμενοι επιχειρηματίες/έμποροι, επαγγελματίες και τεχνίτες.

Κατά τις [[Κυπριακό πρόβλημα#Η Συνταγματική Κρίση και οι Διακοινοτικές Ταραχές|διακοινοτικές ταραχές του 1963-1964]], η αρμενοκυπριακή κοινότητα υπέστη σοβαρότητες απώλειες, καθώς η αρμενική συνοικία της Λευκωσίας καταλήφθηκε από εξτρεμιστές Τουρκοκύπριους: καταλήφθηκαν το κτίριο της Μητρόπολης, η μεσαιωνική εκκλησία της Παρθένου Μαρίας, το σχολείο Μελικιάν-Ουζουνιάν, το ιστορικό Μνημείο της Γενοκτονίας, τα οικήματα της Αρμενικής Λέσχης, της ΑΫΜΑ και του AGBU, καθώς και η Αρμενική Ευαγγελική εκκλησία• καταλήφθηκε επίσης η μεσαιωνική εκκλησία του Καντσβώρ στην Αμμόχωστο. Συνολικά, 231 αρμενοκυπριακές οικογένειες κατέστησαν τουρκόπληκτες ή/και έχασαν τα καταστήματα και τις επιχειρήσεις τους. Ως αποτέλεσμα, εκατοντάδες Αρμενοκύπριοι έφυγαν για τη [[Μεγάλη Βρετανία]], τον [[Καναδάς|Καναδά]], την [[Αυστραλία]] και τις [[Ηνωμένες Πολιτείες]] <ref name="Gibrahayer5"/>. Μετά την [[τουρκική εισβολή στην Κύπρο|τουρκική εισβολή του 1974]], η αρμενοκυπριακή κοινότητα υπέστη επιπρόσθετες απώλειες: προσφυγοποιήθηκαν 4-5 οικογένειες που ζούσαν στην [[Κερύνεια]], περίπου 30 οικογένειες στη Λευκωσία και 40-45 οικογένειες στην Αμμόχωστο, ενώ μια Αρμενοκύπρια (η Ρόζα Μπακαλιάν) είναι έκτοτε αγνοούμενη• το φημισμένο Αρμενομονάστηρο στον Πενταδάκτυλο καταλήφθηκε από τα τουρκικά στρατεύματα, ο κοιτώνας των αγοριών του Μελκονιάν βομβαρδίστηκε από την Τουρκική Αεροπορία, ενώ το αρμενικό κοιμητήριο του [[Άγιος Δομέτιος Λευκωσίας|Αγίου Δομετίου]] πλήγηκε από όλμους και περιήλθε εντός της νεκρής ζώνης. Ως αποτέλεσμα, δεκάδες Αρμενοκύπριοι αποδήμησαν, κυρίως προς τη Μεγάλη Βρετανία - συνολικά, περίπου 1.300 Αρμενοκύπριοι έφυγαν από την Κύπρο κατά τις δεκαετίες του 1960 και 1970, επιπρόσθετα με αυτούς που μετανάστευσαν στη Σοβιετική Αρμενία.<ref name="Hadjilyras-1"/>

Με εξαίρεση των εκλεγμένων Εκπροσώπων, μέχρι τώρα υπήρξε μόνο ένας Αρμενοκύπριος [[Βουλευτής]], ο [[Μάριος Καρογιάν]]. Εξελέγη ως Βουλευτής για την [[επαρχία Λευκωσίας]] στις 21 Μαΐου 2006 με το [[Δημοκρατικό Κόμμα (Κύπρος)|Δημοκρατικό Κόμμα]] και τον Οκτώβριο του 2006 έγινε ο Πρόεδρος του κόμματος. Μετά την εκλογή του [[Δημήτρης Χριστόφιας|Δημήτρη Χριστόφια]] ως [[Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας]] το Φεβρουάριο του 2008, ο Μάριος Καρογιάν ψηφίστηκε Πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων στις 6 Μαρτίου 2008, το δεύτερο υψηλότερο πολιτικό αξίωμα στην Κύπρο. Επανεξελέγη ως Βουλευτής για την [[επαρχία Λευκωσίας]] στις 22 Μαΐου 2011 και υπηρέτησε ως Πρόεδρος της Βουλής μέχρι τις 2 Ιουνίου 2011.

Η αρμενοκυπριακή κοινότητα παραδοσιακά έχει ενεργή και δομημένη κοινωνική ζωή. Διοργανώνονται διάφορα εκπαιδευτικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και φιλανθρωπικές εκδηλώσεις, όπως έρανοι/παζαράκια, εκθέσεις τέχνης/βιβλίου, παραστάσεις χορού/θεάτρου, χοροεσπερίδες, μεσημεριανά γεύματα, προβολές ταινιών, κατασκηνώσεις/εκδρομές στην Κύπρο και το εξωτερικό (παναγκούμ), καθώς και διαλέξεις και εκδηλώσεις μνήμης σχετικά με την [[Αρμενία]], το [[Ναγκόρνο-Καραμπάχ]], την Αρμενική Διασπορά και την [[Γενοκτονία των Αρμενίων|Αρμενική Γενοκτονία]].

Ο κύριος χώρος διεξαγωγής κοινοτικών εκδηλώσεων είναι το οίκημα της [[ΑΫΜΑ Λευκωσίας|ΑΫΜΑ]] και η Αίθουσα “Βαχράμ Ουτιτζιάν”, στο υπόγειο του κτιρίου της Αρμενικής Μητρόπολης, και τα δύο στο Στρόβολο, στη Λευκωσία. Στο παρελθόν, πολυάριθμες εκδηλώσεις διοργανώνονταν στο Εκπαιδευτικό Ινστιτούτο Μελκονιάν στην [[Αγλαντζιά]], στην αίθουσα της Αρμενικής Λέσχης στη Λευκωσία ή στην αίθουσα του παλαιού οικήματος του AGBU στη Λευκωσία. Οι σχολικές εκδηλώσεις λαμβάνουν χώρα στο ανοικτό αμφιθέατρο ή τη νεόκτιστη αίθουσα εκδηλώσεων του Αρμενικού Σχολείου Ναρέκ Λευκωσίας. Πιο πρόσφατα, μερικές κοινοτικές εκδηλώσεις διοργανώθηκαν στην Αρμενική Λέσχη [[Λάρνακα]]ςΛάρνακας ή στην αίθουσα της αρμενικής εκκλησίας Λεμεσού.

Αρχικά, η αίθουσα της αρμενικής εκκλησίας Λεμεσού ήταν μια παράγκα που μεταφέρθηκε στα τέλη του 1959 από ένα βρετανικό στρατόπεδο δυτικά της [[Λευκωσία]]ςΛευκωσίας, με την ονομασία Wayne's Keep, και επανασυναρμολογήθηκε στη Λεμεσό από τον εργολάβο Ευαγόρα Κωνσταντίνου. Ανακαινίστηκε στις αρχές του 1970, υπό τη φροντίδα του Τζωρτζ Ντιντονιάν και χρησιμοποιόταν από το τοπικό παράρτημα του AGBU μέχρι το 2002• έτυχε ριζικής αποκατάστασης το 2009, με δαπάνες από την Αρμενική Μητρόπολη Κύπρου και στις 8 Μαΐου 2010 εγκαινιάστηκε από τον Αρχιεπίσκοπο Βαρουζάν Χεργκελιάν και τον Εκπρόσωπο Βαρτκές Μαχτεσιάν. Έκτοτε, χρησιμοποιείται από κοινού από την εκκλησία, το τοπικό παράρτημα του AGBU και το LHEM.

* Η [[ΑΫΜΑ Λευκωσίας|ΑΫΜΑ]] (''Armenian Young Men’s Association''/''Հայ Երիտասարդաց Միութիւն'' [Χάι Γεριτασταρτάτς Μιουτιούν]/''Ένωση Αρμενίων Νέων''). Ιδρύθηκε από μια ομάδα νέων Αρμενίων στη Λευκωσία τον Οκτώβριο του 1934, είναι δε ο κυριότερος αρμενοκυπριακός σύλλογος και το επίκεντρο της κοινωνικής, αθλητικής και πολιτιστικής ζωής της αρμενοκυπριακής κοινότητας. Αφού στεγάστηκε σε διάφορους ενοικιαζόμενους χώρους, απέκτησε το δικό της οίκημα το 1961 στην οδό Τανζιμάτ, το οποίο αγοράστηκε για το ποσό των £6.000. Καθώς το οίκημα καταλήφθηκε κατά την [[Κυπριακό πρόβλημα|τουρκοκυπριακή ανταρσία του 1963-1964]], η [[ΑΫΜΑ Λευκωσίας|ΑΫΜΑ]] κατέστη τουρκόπληκτη, όπως και η υπόλοιπη ιστορική αρμενική συνοικία της Λευκωσίας. Αργότερα στεγαζόταν σε διάφορους ενοικιαζόμενους χώρους. Ο δικός της χώρος, που κτίστηκε μεταξύ 1985–1986 από τους αρχιτέκτονες Μάριο & Νίκο Σανταμά, βρίσκονται στη γωνιά των οδών Αλασίας και Βαλτετσίου, κοντά στην εκκλησία της Παναγίας Θεοτόκου στο [[Στρόβολος|Στρόβολο]] στη Λευκωσία, σε γη που εκμισθώθηκε από την κυβέρνηση (Απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου 21.188/17–12–1981), και εγκαινιάστηκε στις 30 Μαΐου 1987 από τον Πρόεδρο [[Σπύρος Κυπριανού|Σπύρο Κυπριανού]]. Υπάρχει ένα καλά οργανωμένο δωμάτιο βιβλιοθήκης στο οίκημα. Η ανακαινισμένη και επεκταμένη αίθουσα εκδηλώσεων εγκαινιάστηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2010 από τον Εκπρόσωπο Βαρτκές Μαχτεσιάν. Η [[ΑΫΜΑ Λευκωσίας|ΑΫΜΑ]] συσχετίζεται με την παναρμενική οργάνωση ''Χομενετμέν''.

Στα αριστερά του τοίχου πριν από την είσοδο του οικήματος, υπάρχει σύνθεση από πλακάκια με το έμβλημα της ΑΫΜΑ, η οποία φέρει την ακόλουθη αφιέρωση στα [[Αρμενική γλώσσα|Αρμένικα]]αρμένικα:

<blockquote>'''Յիշատակ Պետրոսեան ընտանիքի կողմէ 1991''' (''Εις μνήμην της οικογένειας Πετροσιάν 1991'')</blockquote>

* Το ''AGBU'' (''Armenian General Benevolent Union''/''Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միութիւն'' [Χαϊγκαγκάν Παρεκορτζακάν Εντανούρ Μιοτιούν]/''Αρμενική Γενική Ένωση Αγαθοεργίας''), με παραρτήματα στη Λευκωσία (1913), τη [[Λάρνακα]] (1912) και τη Λεμεσό (1936). Το AGBU Λευκωσίας απέκτησε το δικό της κτίριο το 1957, όταν ο επιχειρηματίας Μοβσές Σουλτανιάν δώρισε ένα τριώροφο κτίριο στην οδό Βικτωρίας. Καθώς το οίκημα καταλήφθηκε κατά την [[κυπριακό πρόβλημα|τουρκοκυπριακή ανταρσία του 1963-1964]], το AGBU Λευκωσίας κατέστη τουρκόπληκτο, όπως και η υπόλοιπη ιστορική αρμενική συνοικία της Λευκωσίας. Αργότερα στεγαζόταν σε διάφορους ενοικιαζόμενους χώρους, μέχρι που κτίστηκε το οίκημά του μεταξύ 1987–1989 από τους αρχιτέκτονες Ιάκωβο & Ανδρέα Φιλίππου δίπλα από το Εκπαιδευτικό Ινστιτούτου Μελκονιάν. Το AGBU [[Λάρνακα]]ςΛάρνακας είναι ένα από τα παλαιότερα παραρτήματα στον κόσμο• από το 1957 στεγαζόταν σε διάφορους ενοικιαζόμενους χώρους, μέχρι που έκτισε το δικό της κτίριο το 1972, που βρίσκεται απέναντι από το Επαρχιακό Αρχαιολογικό Μουσείο. Μεταξύ 2010-2011 κτίστηκε καινούργιο οίκημα από τον αρχιτέκτονα Μερουζιάν Σαρκισιάν. Το παράρτημα της [[Λεμεσός|Λεμεσού]] δεν διαθέτει σήμερα οίκημα• από το 1959 μέχρι και το 2002 στεγαζόταν στην αίθουσα της αρμενικής εκκλησίας Λεμεσού. Υπήρχε επίσης παράρτημα στην [[Αμμόχωστος|Αμμόχωστο]] (1949-1974), χωρίς οίκημα. Τόσο το AGBU Λευκωσίας όσο και το AGBU [[Λάρνακα]]ςΛάρνακας διαθέτουν μεγάλες βιβλιοθήκες και είναι παραρτήματα της παναρμενικής οργάνωσης ''AGBU''. Από το 1955 υπάρχει επίσης ο βοηθητικός φορέας του AGBU, η Ένωση Γυναικών (''Տիկնանց Մարմին'' [Ντιγκνάντς Μαρμίν]).

Με την Ανεξαρτησία της Κύπρου, στις 16 Αυγούστου 1960, σύμφωνα με το Άρθρο 2 § 3 του Συντάγματος, οι Αρμένιοι, οι Λατίνοι και οι Μαρωνίτες αναγνωρίστηκαν ως “''θρησκευτικές ομάδες''”. Στο δημοψήφισμα που διεξάχθηκε στις 13 Νοεμβρίου 1960, και οι τρεις θρησκευτικές ομάδες επέλεξαν να ανήκουν στην ομόθρησκη [[Ελληνοκύπριοι|ελληνοκυπριακή]] κοινότητα (όπως ήταν αναμενόμενο), κάτι το οποίο κατά συνέπεια καθόρισε τις πολιτικές τους επιλογές στο παιγνίδι της διακοινοτικής διαμάχης και επηρέασε κάπως τις σχέσεις τους με τους [[Τουρκοκύπριοι|Τουρκοκύπριους]], οι οποίοι με τη σειρά τους τις έβλεπαν ως προέκταση των ελληνοκυπριακών πολιτικών επιλογών. Είναι γι’ αυτό που οι θρησκευτικές ομάδες είχαν παρόμοια ή και χειρότερη αντιμετώπιση κατά τις [[Κυπριακό πρόβλημα#Νέες ταραχές και εγκατάσταση ειρηνευτικής δύναμης (1963-1964)|διακοινοτικές ταραχές]] (1963–1964) και τη βάρβαρη και άνομη [[τουρκική εισβολή στην Κύπρο|τουρκική εισβολή]] (1974).

Οι Αρμενοκαθολικοί πρωτοήλθαν στο νησί κατά τη [[Βασίλειο της Κύπρου|Φραγκοκρατία]] από το γειτονικό [[Αρμενικό Βασίλειο της Κιλικίας]]. Δεν είναι σαφές κατά πόσον είχαν τη δική τους δομή κατά τη Λατινοκρατία ή αν βρίσκονταν υπό τη Λατινική Εκκλησία Κύπρου, όπως συμβαίνει από την Τουρκοκρατία και μετά. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι οι Αρμενοκαθολικοί χρησιμοποιούσαν τη βασιλική του Αγίου Λαζάρου στη Λάρνακα, την εκκλησία του Τιμίου Σταυρού στη Λευκωσία (πιθανότατα το Αραμπλάρ Τζαμί/Σταυρός του Μισσιρίκου) και την Παναγία των Πρασίνων (de Vert) στην Αμμόχωστο, η οποία κτίστηκε μεταξύ 1311-1317. Αρμενοκαθολικοί μοναχοί και μοναχές υπηρετούσαν επίσης στο πρεμονστρατενσιανό Αββαείο του Μπέλλα-Πάις και στη βενεδικτινή μονή της Παναγίας της Τύρου στη Λευκωσία, αντίστοιχα. Τα μόνα ονόματα Αρμενοκαθολικών Επισκόπων που έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα είναι του Γεώργιου Νορέγη, που διορίστηκε από το Λατίνο Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Ηλία ντε Ναμπινώ γύρω στο 1340, και του δομινικανού Ιούλιου ή Ιουλιανού Σταυριανού, που υπηρέτησε ως Επίσκοπος των Αρμενίων (1561-1567) και αργότερα έγινε Επίσκοπος των Μαρωνιτών (1567-1570)• ξεκίνησε ως [[Αρμενική Αποστολική Εκκλησία|Αρμενορθόδοξος]] και αργότερα ασπάστηκε τον Καθολικισμό. Το ποίμνιο του τελευταίου περιλάμβανε περίπου 1.000 Αρμένιους και χρησιμοποιούσε την εκκλησία του Αγίου Σεργίου στην Αμμόχωστο.

Η εκκλησία εγκαινιάστηκε στις 20 Μαΐου 1914 από τον Ανώτερο Αρχιμανδρίτη Σεροβπέ Σαμβελιάν και καθαγιάστηκε στις 30 Ιουνίου 1918 από τον Αρχιεπίσκοπο Τανιέλ Χακοπιάν. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1940, υπήρχε ένας μικρός οκταγωνικός τρούλλος πάνω από την εκκλησία. Η εκκλησία ανακαινίστηκε μεταξύ 1956-1957 και ξανά το 1998. Στα αριστερά και στα δεξιά της εισόδου, υπάρχουν δύο μαρμάρινες επιγραφές. Τελούνται Λειτουργίες κάθε δεύτερη Κυριακή, εναλλάξ με την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στη [[Λεμεσός|Λεμεσό]]. Η εκκλησία γιορτάζει στις 25 Δεκεμβρίου, εορτή του Αγίου Στεφάνου. Ο εφημέριος είναι (από το 1992) ο π. Μαστότς Ασκαριάν.

Ο παλαιός καθεδρικός ναός της Παρθένου Μαρίας [Սուրբ Աստուածածին (Σουρπ Αστβατζατζίν)] στην οδό Βικτωρίας, σήμερα στο τουρκοκρατούμενο τμήμα της περιτειχισμένης [[Λευκωσία]]ςΛευκωσίας κοντά στην Πύλη Πάφου, γνωστός και ως Παναγία της Τύρου (Notre Dame de Tyre) ή της Τορτόζας (Tortosa), ήταν αρχικά ένα βενεδικτινό/καρθουσιανό Αββαείο που κτίστηκε μεταξύ 1308–1310, στο χώρο παλαιότερης εκκλησίας που είχε αρχικά κτιστεί το 1116 και καταστράφηκε από ένα σεισμό το 1303, όπου υπηρετούσαν Αρμενοκαθολικές καλογριές. Κάποια στιγμή πριν το 1504 πέρασε στα χέρια της Αρμενικής Μητρόπολης Κύπρου και αποτελούσε το επίκεντρο της αρμενικής κοινότητας της Κύπρου μέχρι που καταλήφθηκε, μαζί με την υπόλοιπη αρμενική συνοικία, από Τουρκοκύπριους εξτρεμιστές κατά τη διάρκεια της [[Κυπριακό πρόβλημα#Νέες ταραχές και εγκατάσταση ειρηνευτικής δύναμης (1963-1964)|τουρκοκυπριακής ανταρσίας του 1963-1964]] και κατακτήθηκε από την Τουρκία κατά τη διάρκεια της την [[Τουρκική εισβολή στην Κύπρο|τουρκικής εισβολής του 1974]]. Μετά την οσμανική κατοχή της Κύπρου το 1570, χρησιμοποιήθηκε προσωρινά ως αποθήκη αλατιού, μέχρι που επιστράφηκε στην αρμενική κοινότητα με [[φιρμάνι]] το Μάιο του 1571• η αρμενική ιδιοκτησία της εκκλησίας επιβεβαιώθηκε περαιτέρω από άλλο [[φιρμάνι]] το Μάιο του 1614. Κατά την περίοδο της [[Αρμενική Γενοκτονία|Αρμενικής Γενοκτονίας]] πολλοί κατατρεγμένοι Αρμένιοι πρόσφυγες αναζήτησαν καταφύγιο στη βεράντα της. Βρισκόταν δίπλα από το παλαιό κτίριο της Μητρόπολης, το σχολείο Μελικιάν-Ουζουνιάν, το μνημείο της Αρμενικής Γενοκτονίας και το αρχοντικό της οικογένειας Μελικιάν.

Σπουδαία σημασία έχει το μοναστήρι του Αγίου Μακαρίου [Սուրբ Մակար (Σουρπ Μαγκάρ)], [Մակարավանք (Μαγκαραβάνκ), γνωστό και ως Αρμενομονάστηρο ([[Ελληνικήστα γλώσσα|Ελληνικά]]),τουρκικά: Ermeni Manastırı ([[Τουρκική γλώσσα|Τουρκικά]]) και Armenian Monastery ([[Αγγλική γλώσσα|Αγγλικά]])], που βρίσκεται μέσα στο δάσος της Πλατανιώτισσας κοντά στην τουρκοκρατούμενη Χαλεύκα, επί της οροσειράς του [[Πενταδάκτυλος|Πενταδακτύλου]] - σε υψόμετρο 530 mμ. Η τεράστια έκτασή του (περίπου 8.500 σκάλες), που εκτείνεται μέχρι και την ακτή, περιλάμβανε γύρω στις 30.000 ελιές και χαρουπιές, η εκμετάλλευση των οποίων αποτελούσε την κύρια πηγή εισοδήματος για την Αρμενική Μητρόπολη Κύπρου μέχρι το 1974. Το μοναστήρι ιδρύθηκε αρχικά από Κόπτες περί το έτος 1000 σε τοποθεσία στην οποία λέγεται ότι ασκήτεψε ο Άγιος Μακάριος• η εικόνα του θεωρείτο θΑΫΜΑτουργή και, μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, οι Αρμένιοι κάτοικοι της περιοχής - μερικοί εκ των οποίων είχαν βρει καταφύγιο μετά τις χαμιτικές σφαγές (1894-1896) - πίστευαν ότι μπορούσαν να ακούσουν τον Άγιο να καλπάζει με το άλογό του τη νύχτα.

Το μοναστήρι πέρασε στα χέρια των Αρμενίων κάποια στιγμή πριν από το 1425. Κατά τη Λατινοκρατία, οι μοναχοί του ήταν γνωστοί για την αυστηρή τους δίαιτα, ενώ κατά την Τουρκοκρατία ήταν γνωστό ως το '''''Κυανούν Μοναστήρι''''' ([[Αρμενική γλώσσα|Αρμενικά]]: '''''Կապոյտ Վանք/Կէօք Մանասթըր''''', [[Τουρκικήστα γλώσσα|Τουρκικά]]τουρκικά: '''''Mavi Manastır''''', [[Αγγλική γλώσσα|Αγγλικά]]: '''''Blue Monastery'''''), από το χρώμα των πορτών και των παραθυρόφυλλων του. Για αιώνες, υπήρξε δημοφιλής χώρος προσκυνήματος για Αρμένιους και μη Αρμένιους ομοίως, ενδιάμεσος σταθμός για προσκυνητές καθοδόν προς τους [[Άγιοι Τόποι|Αγίους Τόπους]], καθώς και χώρος ανάρρωσης και ανάπαυσης για Αρμένιους Καθόλικους (Πατριάρχες) και ιερωμένους από την [[Κιλικία]] και την [[Ιερουσαλήμ]] [(αποτελούσε το αγαπημένο θέρετρο διακοπών του Καθόλικου ([Πατριάρχη)] Σαχάκ Β’, που συνήθιζε να ιππεύει το άλογό του γύρω από τις τεράστιες εκτάσεις του]). Ανάμεσα στους φιλοξενούμενούς του ήταν ο Αββάς [[Μεχιτάρ της Σεβαστείας]], που πέρασε λίγο καιρό εδώ το 1695 καθοδόν προς τη Ρώμη, καθώς και ο Χοβσέπ Σισμανιάν (Τζερέντς), ο οποίος - εμπνευσμένος από το ορατό περίγραμμα των μακρινών [[Ταύρος (οροσειρά)|βουνών του Ταύρου]], το 1875 - έγραψε την ιστορική νουβέλα Toros Levoni, που τοποθετείται στους καιρούς του [[Αρμενικό Βασίλειο της Κιλικίας|Αρμενικού Βασιλείου της Κιλικίας]]•Κιλικίας• σύμφωνα με την παράδοση, το 1140 ο πρίγκηπας της Κιλικίας Τορός Β’ κατέφυγε εδώ για να γλυτώσει από τους καταδιώκτες του.

Για αιώνες, το μοναστήρι υπήρξε σημαντικό πνευματικό κέντρο. Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, φυλασσόταν εδώ ένας μεγάλος αριθμός εξαίρετων και ανεκτίμητων χειρογράφων που γράφτηκαν στο σκριπτόριο της μονής μεταξύ 1202-1740, καθώς και πολυάριθμα πολύτιμα εκκλησιαστικά σκεύη, προτού μετακινηθούν στη [[Λευκωσία]] για ασφαλή φύλαξη• από το 1947, 56 εικονογραφημένα χειρόγραφα βρίσκονται στο Καθολικάτο (Πατριαρχείο) της Κιλικίας στο Αντηλιάς. Φαίνεται ότι οι τελευταίοι μοναχοί ζούσαν μόνιμα μέχρι περίπου το 1800. Υπάρχουν δύο μνημεία στην περιοχή: μια αναμνηστική πέτρινη στήλη στην πλατεία του μοναστηριού, την οποία αποκάλυψε στις 8 Σεπτεμβρίου 1933 ο Καθόλικος (Πατριάρχης) Σαχάκ Β’, και ένας τσιμεντένιος οβελίσκος αφιερωμένος στον Αββά Μεχιτάρ, πάνω στον ομώνυμο λόφο στα βορειοδυτικά του μοναστηριού, τον οποίο αποκάλυψαν στις 2 Αυγούστου ο Καθόλικος (Πατριάρχης) Σαχάκ Β’ και ο Αρχιεπίσκοπος Πετρός Σαρατζιάν.

Η εκπαίδευση είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της αρμενικής κοινότητας της Κύπρου. Πρωτοεμφανίστηκε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, στα πλαίσια των μεταρρυθμίσεων του [[Τανζιμάτ]]. Το πρώτο αρμενικό σχολείο στην [[Κύπρος|Κύπρο]], που ιδρύθηκε από το νεοαφιχθέντα Αρχιμανδρίτη Βαρτάν Μαμιγκονιάν, άνοιξε τις πόρτες του στη [[Λευκωσία]] το 1870• ακολούθησαν αρμενικά σχολεία στη [[Λάρνακα]] (1909), την [[Αμμόχωστος|Αμμόχωστο]] (1927) και τη [[Λεμεσός|Λεμεσό]] (1928). Μικρά αρμενικά σχολεία, άλλα δημόσια και άλλα ιδιωτικά, λειτουργούσαν επίσης στο Αρμενομονάστηρο (1897-1914), στον οικισμό της Αττάλου κοντά στη Χάρτζια (1910-1922), στον Αμίαντο (1928-1939 & 1942-1948), στο Μαυροβούνι (1939-1942), στη [[Λευκωσία]] (1900-1905) και στη [[Λάρνακα]] (1896-1899, 1916-1918, 1921-1936), καθώς και σε διάφορα χωριά κατά τη διάρκεια της εκκένωσης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Από τα ιδιωτικά αρμενικά σχολεία του νησιού, αξιοσημείωτα είναι το βραχύβιο '''Εθνικό Εκπαιδευτήριο-Ορφανοτροφείο''' (''Ազգային Կրթարան-Որբանոց, 1897–1904''), που ιδρύθηκε στη [[Λευκωσία]] από το Βαχάν Μ. Κιουρκτζιάν (Παγκουράν), και το '''Εκπαιδευτικό Ινστιτούτο Μελκονιάν''' (''Մելգոնեան Կրթական Հաստատութիւն, 1926–2005''), που ιδρύθηκε στη [[Λευκωσία]] από τους αδελφούς Κρικόρ και Καραμπέτ Μελκονιάν και τύγχανε διαχείρισης από την Αρμενική Γενική Ένωση Αγαθοεργίας.

Το 1972, και τα τέσσερα Αρμενικά Δημοτικά Σχολεία στην Κύπρο ονομάστηκαν '''Εθνικά Σχολεία Ναρέκ''' (''Նարեկ Ազգային Վարժարաններ''), εις μνήμην του μεγάλου Αρμένιου μοναχού, ποιητή, μυστικιστή φιλοσόφου και θεολόγου Αγίου Γρηγορίου του Ναρεκηνσίου (951–1003), του οποίου το αμμολίθινο άγαλμα λαξεύτηκε το 1991 από τον Αρμένιο γλύπτη Λεβόν Τοκματζιάν και τοποθετήθηκε μπροστά από το Ναρέκ Λευκωσίας• τα αποκαλυπτήριά του τέλεσε ο Εκπρόσωπος Αράμ Καλαϊτζιάν στις 24 Μαρτίου 1991. Επίσης το 1991, και τα τρία Αρμενικά Δημοτικά Σχολεία υιοθέτησαν το σημερινό τους όνομα: '''Αρμενικά Σχολεία Ναρέκ''' (''Նարեկ Հայկական Վարժարաններ''). Σήμερα, υπάρχει ένα σχολείο Ναρέκ στη [[Λευκωσία]], ένα στη [[Λάρνακα]] και ένα στη [[Λεμεσός|Λεμεσό]]. Στη [[Λευκωσία]] το Ναρέκ λειτουργεί και ως Γυμνάσιο, από το Σεπτέμβριο του 2005, λόγω του άδικου κλεισίματος του Εκπαιδευτικού Ινστιτούτου Μελκονιάν. Σήμερα το τμήμα του Γυμνασίου, έχειμε περίπου 10 μαθητές.

Σήμερα, τα αρμένικα σχολεία στην Κύπρο έχουν περίπου 205 μαθητές ([[Λευκωσία]]: 135, [[Λάρνακα]]: 30, [[Λεμεσός]]: 40). Το διαχειριστικό τους σώμα είναι η 11μελής '''Σχολική Εφορεία Αρμενικών Σχολείων''' (''Կիպրահայ Վարժարաններու Հոգաբարձութիւն''), η οποία - σύμφωνα με το '''''Νόμο 103(I)/1999''''' - έχει 5ετή θητεία και διορίζεται από το Υπουργικό Συμβούλιο ύστερα από την εισήγηση του Υπουργού Παιδείας και Πολιτισμού, ο οποίος διαβουλεύεται με τον Εκπρόσωπο των Αρμενίων• από το Νοέμβριο του 2009, επικεφαλής της 11μελούς Σχολικής Εφορείας είναι ο Βαρτάν Ταστζιάν. Η σημερινή Σχολική Εφορεία διορίστηκε με την '''«Απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου 69.557/18–11–2009''' »,<ref name="Hokapartsoutiun">{{cite web|url=http://www.azad-hye.net/news/viewnews.asp?newsId=418aagf53|title=Armenian Schools Committee formed after disagreement|date=November 2012|accessdate=18 November 2012}}</ref>, ενώ η '''«Απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου 70.780/14–07–2010'''» αντικατέστησε ένα μέλος που είχε παραιτηθεί. Εκτός από τον κοκ. Ταστζιάν, η Σχολική Εφορεία σήμερα αποτελείται από τα ακόλουθα μέλη: Σεμπούχ Ταβιτιάν, Μασίς ντερ Παρτόγ, Αβεντίς Τσουλτζιάν, Γεράν Κιουγιουμτζιάν, Ασαντούρ Ντεβλετιάν, Ραφφί Μαχτεσιάν, Ναϊρί (ντερ Αρακελιάν) Μερχεζέ, Ρίτα Κασπαριάν, Δρ. Μισάκ Κεσισιάν και Χαρουτιούν Κασαπιάν.

Αρχικά, η Σχολική Εφορεία διοριζόταν από την Αρμενική Εθναρχία Κύπρου μέχρι το 1921, όταν πλέον τα μέλη της διορίζονταν από τον Ύπατο Αρμοστή/Κυβερνήτη ('''''Αποικιακός Νόμος XXIV/1920''''')• μεταξύ 1960–1965 διοριζόταν από την Ελληνική Κοινοτική Συνέλευση, ενώ από το 1966 διορίζεται από το Υπουργικό Συμβούλιο. Το 1961, τα μεμονωμένα δημόσια αρμενικά σχολεία στην Κύπρο τέθηκαν υπό την ενιαία διεύθυνση ενός Διευθυντή στη [[Λευκωσία]], με τη βοήθεια ενός υπεύθυνου δασκάλου στη [[Λάρνακα]] και ενός υπεύθυνου δασκάλου στη [[Λεμεσός|Λεμεσό]]•Λεμεσό• το Αρμενικό Σχολείο [[Αμμόχωστος|Αμμοχώστου]] είχε μόνο μία δασκάλα. Από το Σεπτέμβριο του 2009, η Διευθύντρια των σχολείων είναι η Βέρα Ταχμαζιάν.

<blockquote>'''“Խաչն փայլի † յարեւելից ե˝օ” – ՚Ի հիմանց կառուցաւ շրջապատ Գերեզմանատանս Լուսաւրչ՟կ՟ն Հայոց արդեամբք ժողովրդեան. յամին 1888։''' (''“Ο σταυρός έλαμψε † από την Ανατολή” – Το περιτείχισμα αυτού του Γρηγοριανού Κοιμητηρίου κατασκευάστηκε εκ θεμελίων με λαϊκή δαπάνη, το έτος 1888.'')</blockquote>

Στο κέντρο του κοιμητηρίου υπάρχει μια βρύση. Φέρει την τις ακόλουθες μαρμάρινες επιγραφές στα [[Αρμενική γλώσσα|Αρμένικα]]αρμένικα:

<blockquote>'''Դուստր նոցա Նուարդ''' (''Η κόρη τους Νβαρτ'')</blockquote>

<blockquote>'''† Ի յիշատակ հանգուցեալ Աբիսողոմ եւ Վերժինէ Իւթիւճեաններու 1952''' (''† Εις μνήμην των κεκοιμημένων Απισογόμ και Βερζινέ Ουτιτζιάν 1952'')</blockquote>

<blockquote>'''Կառուցաւ աղբիւրս արդեամբ Փերուզ Տէլիֆէրի Մկրտիչեամ եւ Տէլիֆէր գերդաստանի յիշատակին – 2000''' (''Η βρύση αυτή κατασκευάστηκε με δαπάνες της Περούζ Ντελυφέρ εις μνήμην ης οικογένειας Μεγκερντιτσιάν και Ντελυφέρ – 2000'')</blockquote>

Πάνω από τη βρύση κατασκευάστηκε στέγαστρο• στο πλάι του στεγάστρου υπάρχει η ακόλουθη επιγραφή από πλέξιγκλας στα [[Αρμενική γλώσσα|Αρμένικα]]αρμένικα, που είναι τοποθετημένη πάνω σε μια πέτρινη στήλη

<blockquote>'''Այս ամպհովանին կառուցուեցաւ նուիրատուութեամբ՝ Ռօզ Օղասապեանի, Անահիտ Զարդարեանի եւ Պետրոս Նահապեսեանի իրենց ծնողքին՝ Նահապետ եւ Վերժին Նահապետեաններու յիշատակին – Հոկտեմբեր 2010''' (''Αυτό το υπόστεγο κατασκευάστηκε με δωρεά των Ροζ Ογασαμπιάν, Αναχίτ Ζαρταριάν και Πετρός Ναχαμπετιάν εις μνήμην των γονέων τους, Ναχαμπέτ και Βερζίν Ναχαμπετιάν - Οκτώβριος 2010'')</blockquote>

Απέναντι από το χατσκάρ (σταυτόπετρα), στην ανατολική πλευρά του κοιμητηρίου, υπάρχει μια βρύση, που δωρήθηκε από τους Μιχράν και Ζιακλίν Μπογιατζιάν. Στην κορυφή της, υπάρχει μια καφέ αναμνηστική πλάκα από πέτρα τουφ που φέρει το αρμενικό σύμβολο για την αιωνιότητα, τα αρχικά του γλύπτη της Γκρισιά Αβεντισιάν ['''Գ''' (πάνω αριστερή πλευρά) και '''Ա''' (πάνω δεξιά πλευρά)] και τη χρονιά που κατασκευάστηκε 2011 ['''20''' (κάτω αριστερή πλευρά) και '''11''' (κάτω δεξιά πλευρά)]. Στο επίπεδο του ματιού, υπάρχει μια αλουμινένια επιγραφή στα [[Αρμενική γλώσσα|Αρμένικα]]αρμένικα:

<blockquote>'''Յիսուս ըսաւ - Ով որ այս ջուրէն խմէ` դարձեալ պիտի ծարաւնայ բայց ով որ իմ տալիք ջուրէն խմէ` յաւիտեան պիտի չծարաւնայ: Ընդհակառակը, ջուրը որ ես պիտի տամ անոր մէջ պիտի վերածուի աղբիւրի մը որ ջուր կը ցայտէ եւ յաւիտեան կեանք կու տայ: Յովհաննէս (Դ. 13–14)''' [''Είπε ο Ιησούς - Όποιος πιει απ’ αυτό το νερό θα ξαναδιψάσει, αλλά όποιος πει από το νερό που θα προσφέρω αιωνίως δεν θα ξαναδιψάσει. Τουναντίον, το νερό που θα του δώσω θα μετατραπεί σε πηγή, της οποίας το νερό αναβλύζει και δίνει αιώνια ζωή. (Ιωάννης 4:13–14)'']</blockquote>

Τέλος, κάτω, υπάρχει η ακόλουθη αλουμινένια επιγραφή στα [[Αρμενική γλώσσα|Αρμένικα]]αρμένικα:

<blockquote>'''Ի Յիշատակ Լէւոն եւ Զարուհի Պօյաճեաններու 2007''' (''Εις μνήμην των Λεβόν και Ζαρουχί Μπογιατζιάν 2007'')</blockquote>

Στο κέντρο του κοιμητηρίου, υπάρχει μια σκούρα μωβ γρανιτένια βρύση, καλυμμένη με μπεζ πέτρα. Στην κορυφή της, φέρει την ακόλουθη πέτρινη επιγραφή στα [[Αρμενική γλώσσα|Αρμένικα]]αρμένικα:

<blockquote>'''Ի յիշատակ Կարապետ Կարապետեանի Աղբարիկ 2001''' (''Εις μνήμην του Καραμπέτ Καραμπετιάν Αγπαρίκ 2001'')</blockquote>

Από το Μεσαίωνα μέχρι και το Δεκέμβριο του 1963, το δυτικό τμήμα της εντός των τειχών Λευκωσίας αποτελούσε τοτον γνωστό σε εμάς '''Αρμενομαχαλλά''' ['''''(Հայկական թաղ''''', (στα [[αρμενικήτουρκικά: γλώσσα|Αρμένικα]]), '''''Ermeni mahallesi''''' (στα [[τουρκική γλώσσα|Τουρκικά]]) ή '''''Armenian quarter''''' (στα [[αγγλική γλώσσα|Αγγλικά]])], που θα μπορούσε να οριστεί ως εξής: βόρεια της Πύλης Πάφου, Ανατολικά της τάφρου, νότια της φουντάνας της οδού Ζαχρά και δυτικά της νοητής γραμμής που σχημάτιζε η προέκταση της οδού Αθανάσιου Διάκου προς τον προμαχώνα Μούλα. Διοικητικά, ο Αρμενομαχαλλάς περιλάμβανε τόσο την ενορία Καραμάν Ζατέ, όσο και την ενορία Αράπ Αχμέτ Πασιά.

Παρόλον ότι η πλειοψηφία των κατοίκων του ήσαν Αρμενοκύπριοι, ο Αρμενομαχαλλάς κάθε άλλο παρά “μονόχρωμος” ήταν, καθώς εκεί ζούσαν αρκετοί [[Τουρκοκύπριοι]], καθώς και μερικοί [[Ελληνοκύπριοι]], [[Μαρωνίτες της Κύπρου|Μαρωνιτοκύπριοι]], Λατινοκύπριοι και Βρετανοί. Μάλιστα δε, μέχρι τα πρώτα χρόνια της Αγγλοκρατίας, η περιοχή ήταν γνωστή και ως Φραγκομαχαλλάς• αργότερα, διαχωρίστηκε στις ενορίες Καραμάν Ζατέ και Αράπ Αχμέτ Πασιά. Ωστόσο, καθώς η πλειοψηφία των κατοίκων ήσαν Αρμενοκύπριοι, από το 1927 οι μουχτάρηδες (κοινοτάρχες) είναι Αρμενοκύπριοι: ο '''Μελίκ Μελικιάν''' (1927–1949), ο '''Κασπάρ Ντελυφέρ''' (1949–1956), ο '''Βαχέ Κουγιουμτζιάν''' (1956–2009) και ο '''Μγκο Κουγιουμτζιάν''' (2011-σήμερα).

Το κίνημα του '''“νερκάγτ”'''«νερκάγτ» [ներգաղթ=επαναπατρισμός, γνωστό και ως '''հայրենադարձութիւն''' (χαϊρεναταρτσουτιούν=παλιννόστηση)] ήταν ένα παναρμενικό κίνημα μετανάστευσης Αρμενίων της Διασποράς προς τη [[Αρμενία#Σοβιετική Αρμενία|Σοβιετική Αρμενία]], στο πλαίσιο μιας συντονισμένης προσπάθειας της Αρμενικήςρμενικής ΣΣΔ και της [[Αρμενική Αποστολική Εκκλησία|Εκκλησίας της Αρμενίας]] για να ενισχύσουν τις αξιώσεις τους επί των εδαφών της ιστορικής Αρμενίας, κάνοντας έκκληση στα πατριωτικά αισθήματα των Αρμενίων της Διασποράς• ιδιαίτερα μετά τον [[Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος|Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο]], το νερκάγτ ήταν και ένας τρόπος για να αντικατασταθεί μερικώς ο μεγάλος αριθμός των Αρμενίων που χάθηκε κατά τον Πόλεμο. Πραγματοποιήθηκε μαζική προπαγάνδα, σε συνεργασία το AGBU και το κόμμα Ραμγκαβάρ, ξεσηκώνοντας μια θύελλα ενθουσιασμού στις αρμενικές κοινότητες της Διασποράς και δημιουργώντας υψηλές προσδοκίες για την εγκατάστασή τους στην “πατρίδα”, την οποία αντιλαμβάνονταν ως τον τελικό τους προορισμό. Εκ των υστέρων, το νερκάγτ θα μπορούσε να θεωρηθεί και μια σοβιετική μανούβρα στην εποχή του [[Ψυχρός Πόλεμος|Ψυχρού Πολέμου]].

Τα κύματα του νερκάγτ έλαβαν χώρα μεταξύ 1921–1925 (19.688 άτομα), 1926–1929, 1932–1933, 1936 (22.598), 1946–1949 (το μεγαλύτερο κύμα, με 89.780 επαναπατρισθέντες) και 1962–1982 (31.920 άτομα), όταν συνολικά 163.986 Αρμένιοι μετανάστευσαν στη [[Αρμενία#Σοβιετική Αρμενία|Σοβιετική Αρμενία]] από το [[Ιράν]], την [[Ελλάδα]], τη [[Συρία]], το [[Λίβανος|Λίβανο]], το [[Ιράκ]], τη [[Γαλλία]], τη [[Βουλγαρία]], την [[Αίγυπτος|Αίγυπτο]], την [[Τουρκία]], τη [[Ρουμανία]], την [[Παλαιστίνη]], την [[Ιορδανία]], την '''Κύπρο''', τις [[Ηνωμένες Πολιτείες]], τη [[Μεγάλη Βρετανία]], την [[Αργεντινή]], την [[Κίνα]], το [[Ισραήλ]] και αλλού <ref name="AGBU">{{cite web|url=http://agbu.org/news-item/realizing-the-dream-then-and-now/|title=Realizing a Dream: Then and Now|date=April 2011|accessdate=17 July 2013}}</ref>.

* Το ''αρμενικόΑρμενικό ραδιοφωνικό πρόγραμμα'' μεταδίδεται από τον Νοέμβριο του 1953 από το [[Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου|ΡΙΚ]]. Αρχικά, μεταδιδόταν από το πρώτο πρόγραμμα του [[Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου|ΡΙΚ]] (ΡΙΚ 1, 1953–1955), ενώ αργότερα (1955–1963) μεταδιδόταν και από τα δύο προγράμματα του [[Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου|ΡΙΚ]]• το 1964 μεταδιδόταν μόνο από το ΡΙΚ 1, μέχρι που το 1965 μεταφέρθηκε στο δεύτερο πρόγραμμα (ΡΙΚ 2). Για πολλά χρόνια, ήταν η μόνη μετάδοση στα [[αρμενική γλώσσα|Αρμένικα]] στη Μέση Ανατολή, με ακροατήρια από ολόκληρη την περιοχή. Αρχικά μεταδιδόταν μόνο τις Τρίτες (1953–1954), αργότερα μεταδιδόταν μόνο τις Κυριακές (1955–1970), τις Κυριακές και τις Τετάρτες (1970–1975) και μετά τις Κυριακές, Τετάρτες και Σάββατα (1976–1977). Μεταξύ 1978–1980, μεταδιδόταν τις Κυριακές, Δευτέρες, Τετάρτες, Παρασκευές και Σάββατα, ενώ - από το 1981 - το πρόγραμμα μεταδίδεται καθημερινά• από το 1996, είναι στον αέρα καθημερινά μεταξύ 17:00–18:00.

* Το '''Αρτσακάνκ''' (Արձագանգ, Ηχώ) ιδρύθηκε το Μάρτιο του 1995 ([http://www.artsakank.com.cy/ ιστοσελίδα ''Αρτσακάνκ'']). Είναι μηνιαία εφημερίδα στα [[αρμενική γλώσσα|Αρμένικα]]αρμένικα, που εκδίδεται από το Αρμενικό Κέντρο Νεολαίας “Αζαταμάρτ”, με αρχισυντάκτη τον Άρτο Ταβιτιάν.

* Το '''Αζάτ Τσάιν''' (Ազատ Ձայն, Ελεύθερη Φωνή) ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 2003. Είναι μηνιαία εφημερίδα στα [[αρμενική γλώσσα|Αρμένικα]]αρμένικα, που εκδίδεται από τον Κεβόρκ Ζεϊτουντσιάν, ο οποίος από το 2012 είναι και ο αρχισυντάκτης της• προηγουμένως, η αρχισυντάκτης της ήταν η Γεράν Κουγιουμτζιάν.

* Το '''Κεγάρτ''' (Գեղարդ, Λόγχη), μηνιαίο ενημερωτικό δελτίο στα [[αρμενική γλώσσα|Αρμένικα]]αρμένικα, ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 1997 και εκδίδεται από την Αρμενική Μητρόπολη Κύπρου χάρη στην πρωτοβουλία του Αρχιεπισκόπου Βαρουζάν Χεργκελιάν, που είναι και ο αρχισυντάκτης του.

* Το '''Λραντού''' (Լրատու, Ενημερωτικό Δελτίο), τριμηνιαίο ενημερωτικό δελτίο στα [[αρμενική γλώσσα|Αρμένικα]]αρμένικα, ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 2006 και εκδίδεται από το Γραφείο του Εκπροσώπου των Αρμενίων. Η αρχισυντάκτριά του είναι η βοηθός του Αρμένιου Εκπροσώπου, Ναϊρί Μουρατιάν ([http://www.cyprusarmenians.com/en/p/lradou ιστοσελίδα ''Λραντού'']).

* Το '''Gibrahayer''' (Αρμενοκύπριοι), που ιδρύθηκε το Σεπτέμβριο του 1999, είναι ένα διαδικτυακό ενημερωτικό δελτίο που κυκλοφορεί κάθε Πέμπτη από το 2010 (μεταξύ 1999-–2010 κυκλοφορούσε κάθε Τετάρτη) σε μηνιαία βάση από το 2012 (μεταξύ 1999–2012 κυκλοφορούσε σε εβδομαδιαία βάση) ([http://www.gibrahayer.com/ ιστοσελίδα ''Gibrahayer'']). Η σελίδα των ειδήσεων έχει τα πλείστα περιεχόμενά της στα [[αγγλική γλώσσα|Αγγλικάαγγλικά]], αλλά περιλαμβάνει και μερικά [[αρμενική γλώσσα|αρμενικά]], [[ελληνική γλώσσα|ελληνικά]] και [[τουρκική γλώσσα|τουρκικά]] άρθρα. Ο αρχισυντάκτης και ιδιοκτήτης του είναι ο Σιμόν Αϊνετζιάν. Τον Οκτώβριο του 2010, το e-magazine κέρδισε Διεθνές Βραβείο Μέσων Ενημέρωσης από το Αρμενικό Υπουργείο Διασποράς στο Στεπανακέρτ, την πρωτεύουσα του [[Ναγκόρνο-Καραμπάχ]].

* Το '''Αζάτ Χοσκ''' (Ազատ Խօսք, Ελεύθερος Λόγος), που ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 2011, είναι μηνιαίο διαδικτυακό περιοδικό στα [[αρμενική γλώσσα|Αρμένικα]] ([http://wwwαρμένικα.azadkhosk.com/ ιστοσελίδα ''Αζάτ Χοσκ'']). Η αρχισυντάκτριάΑρχισυντάκτριά του είναι η Γεράν Κουγιουμτζιάν.

* '''21 Οκτωβρίου 2001:''' Ο Προεδρικός Επίτροπος Μανώλης Χριστοφίδης αποκαλύπτει το μαρμάρινο χατσκάρ (σταυρόπετρα) αφιερωμένο στην αιώνια φιλία των Αρμενίων και των Ελλήνων της Κύπρου, μπροστά από την εκκλησία της Παναγίας Θεοτόκου στο [[Στρόβολος|Στρόβολο]], Λευκωσίατης Λευκωσίας.

* '''1 Δεκεμβρίου 2002:''' Η [[Αρμενική γλώσσα|Αρμενική]]αρμενική αναγνωρίζεται ως μειονοτική γλώσσα της Κύπρου.

* '''1 Μαΐου 2005:''' Ο δωρητής Αλέκο Μπεζικιάν αποκαλύπτει την μπρούντζινη προτομή του Αρχιεπισκόπου Ζαρέχ Αζναβοριάν στο προαύλιο της εκκλησίας της Παναγίας Θεοτόκου στο [[Στρόβολος|Στρόβολο]], Λευκωσία.

* '''9 Οκτωβρίου 2005:''' Ο Δρ. Βαχάκν Αταμιάν εκλέγεται Εκπρόσωπος των Αρμενίων στη [[Βουλή των Αντιπροσώπων της Κύπρου|Βουλή των Αντιπροσώπων]] σε αναπληρωματική εκλογή, εξασφαλίζοντας το 52,03% των ψήφων.

* '''21 Μαΐου 2006:''' Ο Βαρτκές Μαχτεσιάν εκλέγεται Εκπρόσωπος των Αρμενίων στη [[Βουλή των Αντιπροσώπων της Κύπρου|Βουλή των Αντιπροσώπων]], εξασφαλίζοντας το 52,60% των ψήφων.

* '''5 Νοεμβρίου 2008:''' Ο Πρόεδρος [[Δημήτρης Χριστόφιας]] εγκαινιάζει το νέο Σχολείο Ναρέκ στη Λεμεσό.

* '''5 Μαΐου 2011:''' Ο Πρόεδρος [[Δημήτρης Χριστόφιας]] εγκαινιάζει το νέο οίκημα του AGBU Λάρνακας.

* '''22 Μαΐου 2011:''' Ο Βαρτκές Μαχτεσιάν επανεκλέγεται ως Εκπρόσωπος των Αρμενίων στη [[Βουλή των Αντιπροσώπων της Κύπρου|Βουλή των Αντιπροσώπων]], εξασφαλίζοντας το 67,67% των ψήφων.

* '''26 Φεβρουαρίου 2012:''' Ο Αρχιεπίσκοπος Βαρουζάν Χεργκελιάν και ο π. Μαστότς Ασκαριάν καθαγιάζουν το χατσκάρ (σταυρόπετρα) από πέτρα τουφ, αφιερωμένο σε όλους τους κεκοιμημένους του αρμενικού έθνους στη [[Λάρνακα]], που βρίσκεται στο αρμενικό κοιμητήριο της Λάρνακας.

====ΛοιπέςΣτα γλώσσεςαγγλικά====

* Melkonian Educational Institute: ''75 Տարի/75 Χρόνια/75 Years – Ադամանդեայ Յոբելինական Հանդիսութիւններ – Εορτασμοί Διαμαντένιας Επετείου – Diamond Jubilee Celebrations'' (Λευκωσία: 2001).

* Achilles Emilianides: ''Religion and Law in Cyprus'' (Kluwer Law International, The Hague:Χάγη 2011).

* '''GillesCaesar GrivaudV. Mavratsas:''' ''Les«The minoritésArmenians orientalesof àCyprus: ChypreA (ÉpoquesStudy in Ethnic médiévaleIdentity etand Institutions». moderne)'' [Travaux de la Maison de l’l’orient Orient Méditerranéen No.méditerranéen'' 3125 (19971994), p.&nbsp;43–70]103–109. Lyon:Λυόν 20001996.

* '''Caesar V. Mavratsas:''' ''«Armenian Identity and Greek Nationalism in Cyprus». '' [Travaux de la Maison de l’l’orient Orient Méditerranéen No.méditerranéen'' 31 (1997), p197–205.&nbsp;197–205], Lyon:Λυόν 2000.

* '''AchillesKevork EmilianidesKeshishian:''' ''IlThe finanziamentoArmenian dellecommunity cinqueof religioniCyprus: il6th casocentury cipriotaAD to present day (1995)'' [Quadernied. diRuth dirittoKeshishian; eCyprus politicaToday, Vol. ecclesiasticaXL, No. 1 (AprileJanuary–April 20062002), p.&nbsp;107–12422–40], BolognaNicosia: 20062002.

* '''Dr. Ulvi Keser:''' ''Turkish-Armenian Social Life and Relations in Cyprus'' [Armenians in the Ottoman Society, Vol. II, p.&nbsp;457-487], Kayseri: 2008.

* '''Nicholas Coureas:''' ''Between the Latins and Native Tradition: The Armenians in Lusignan Cyprus, 1191–1473'' [L’ Église arménienne entre Grecs et Latins: fin XIe – milieu XVe siècle, p.&nbsp;205–214], Montpellier: 2009.

* '''Irene Dietzel, Vasilios N. Makrides:''' ''Ethno-Religious Coexistence and Plurality in Cyprus under British Rule (1878–1960)'' [Social Compass, Vol. 56, No. 1 (April 2009), p.&nbsp;69–83], Louvain-la-Neuve: 2009.

* '''Susan Pattie:''' ''ImaginingRefugees Homelandsand Citizens: PoeticsThe andArmenians Performanceof among Cypriot ArmeniansCyprus'' [The Cyprus andReview, theVol. Politics25, ofNo. Memory:1 History, Community,(Spring Conflict2013), p.&nbsp;140133-167145], LondonNicosia: 20122013.

* '''SusanAkif PattieErdoğru:''' ''RefugeesKıbrıs andErmenileri Citizens:Üzerine TheNotlar Armenians of Cyprus(1580–1640)'' [TheTarih Cyprusİncelemeleri ReviewDergisi, Vol. 25XVII, No. 1 (SpringTemmuz 20132002), ps.&nbsp;133-145 1–12], Nicosiaİzmir: 20132002.

* '''Յարութիւն ԱնմահունիՊԱՍ:''' ''ԱնցեալսԿեանքի ինծիմը հետՊայքարը'' (Տպարան Դպրեվանույ Կաթողիկոսութեան Հայոց Մեծի Տանն Կիլիկիոյ, Անթիլիաս: 20091937).