[[File:Sandanski v bg armia.jpg|thumb|right|210px|Ο Σαντάσκι ως εθελοντής (1890) και μετέπειτα Λοχίαςλοχίας στο βουλγαρικό στρατό. Στην [[Βουλγαρία]] η πόλη Sveti (Άγιοι) Vrach το [[1949]] μετανομάσθηκανμετανομάστηκαν προς τιμήν του σε [[Σαντάνσκι]], ενώ στα [[Σκόπια]] τις τελευταίες δεκαετίες ανηγέρθηκε μνημείο τού έφιππου Σαντάνσκι, που τιμάται ως εθνικός ήρωας (Hymen -Ύμνος- Xeroj).
]][[Αρχείο:Sandanski grave.jpg|thumb|right|210px|Ο τάφος του Σαντάνσκι έξωθεν της [[Μονή Ροζινού|μονής Ροζινού]] κοντά στο [[Μελένικο]].]][[File:Spomenikot na Jane Sandanski vo Aerodrom.jpg|thumb|right|210px|Ο ανδριάντας του ΣαντάνσκυΣαντάνσκι στο αεροδρόμιο της πόλης των [[Σκόπια|Σκοπίων]]]]
Ο '''Γιάνε Σαντάνσκι''', ([[βουλγαρικά|βουλγ.]]: Яне Сандански, [[Σλαβομακεδονικά|σλαβομακ.]]: Јане Сандански) (18 Μαΐου 1872, Βλάχι (τότε [[Οθωμανική Αυτοκρατορία]] σήμερα [[Βουλγαρία]]) - 22 Απριλίου 1915, κοντά στο [[Μελένικο]] (Βουλγαρία)), ήταν ένας από τους ηγέτες της [[Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση|Εσωτερικής Μακεδονο-Αδριανουπολίτικης Επαναστατικής Οργάνωσης]] στην περιοχή των [[Σέρρες|Σερρών]] και αρχηγός της [[ακροαριστερά|ακροαριστερής]] πτέρυγας της οργάνωσης. Θεωρούσε τον εαυτό του, όπως και θεωρείται στη Βουλγαρία και εκτός αυτής, εθνικά [[Βούλγαροι|ΒούλγαροςΒούλγαρο]], αλλά θεωρείται ως εθνικά [[Σλαβομακεδόνες|(Σλαβο)Μακεδόνας]] στην [[Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας]]. Η Βουλγαρικότητα του Σαντάνσκι αναγνωρίζεται από αρκετούς ιστορικούς της πΓΔΜ, όπως ο Ακαδημαικός Ιβάν Καταρτζίεφ, διευθυντής του τμήματος Ιστορικών Επιστημών του Κλάδου [[Κοινωνικές Επιστήμες|Κοινωνικών Επιστημών]] στην Ακαδημία Επιστημών και Τεχνών της πΓΔΜ, και ο διευθυντής των αρχείων του Κράτους Ζόραν Τοντορόφσκι.
==Βιογραφία==
===Mέχρι την Εξέγερση του Ιλιντεν (1903)===
Ο Σαντάνσκι γεννήθηκε στο χωριό της Βλάχι κοντά στην Κρέσνα (τότε) στην Οθωμανική Αυτοκρατορία στις 28 ΜαίουΜαΐου 1872. Ο πατέρας του, ελληνοδιδάσκαλος στο επάγγελμα, είχε συμμετάσχει ως σημαιοφόρος στην Εξέγερση ΚρέσναΚρέσνας-Ράζλογκ (Βουλγαρική εξέγερση κατά των Οθωμανών, 1878-1879). Μετά τη συντριβή της εξέγερσης, το 1879 η οικογένειά του μετακόμισε στη [[Ντούπνιτσα]] της Βουλγαρίας, όπου ο Σαντάνσκι έλαβε τη στοιχειώδη εκπαίδευση. Μέχρι το 1895 ο Σαντάνσκι ήταν υπάλληλος του Βουλγαρικούβουλγαρικού κράτους.
Ο Γιάνε Σαντάνσκι συμμετείχε στο επαναστατικό κίνημα στη Μακεδονία και στη Θράκη και έγινε ένας από τους ηγέτες του. Από το ξεκίνημα της επαναστατικής του δραστηριότητας κέρδισε τη δημοφιλία γιατί προστάτευε τους ντόπιους χωρικούς στη σημερινή νοτιοδυτική Βουλγαρία από την τυραννία των Οθωμανών, οργανώνοντας δικαστήρια και διδάσκοντας την αυτοάμυνα. Ο Σαντάνσκι έζησε και πολέμησε στην περιοχή του Πιρίν και γι' αυτό του έδωσαν το προσωνύμιο ΄΄Τσάρος«Τσάρος του Πιρίν΄΄Πιρίν» (Πιρίνσκι Τσαρ). Μετά τηντη δολοφονία του Εμμανουήλ Μάνου, του Ιερέαιερέα της [[Μονή Ροζινού|Μονής Ροζινού]] και του διάκονουδιακόνου αυτήςτης, ήταν ένας από τους οργανωτές της απαγωγής της Μις Στόουν - της πρώτης σύγχρονης κρίσης ομηρίας της Αμερικής. Στις 3 Σεπτεμβρίου 1901 μια Διαμαρτυρόμενη ιεραπόστολος, ονόματι Ελεν Στόουν, ταξίδευε έφιππη στην ορεινή ενδοχώρα της Μακεδονίας και έπεσε σε ενέδρα ομάδας ένοπλων επαναστατών μαζί με την κυοφορούσα Στεφάνοβα Τσίλκα (Βασιλική), για την απόλυση της οποίας εισέπραξε ως λύτρα αρκετές χιλιάδες χρυσώνχρυσές τουρικώντουρικές λιρώνλίρες. Η Μις Στόουν δημοσίευσε τις εντυπώσεις της από την αιχμαλωσία με τον τίτλο «Έξι μήνες μεταξύ των Κομιτών». Ο Σαντάνσκι δραστηριοποιήθηκε επίσης στην [[Εξέγερση του Ίλιντεν]] κατά των Οθωμανών. Οι Πολιτοφυλακέςπολιτοφυλακές που δρούσαν στην περιοχή των Σερρών υπό τοτον Γιάνε Σαντάνσκι και ένα αντάρτικο απόσπασμα της ΄΄Ανώτερης«Ανώτερης Μακεδονικής Επιτροπής΄΄Επιτροπής» αναχαίτισαν μια μεγάλη Τουρκικήτουρκική δύναμη. Στις ενέργειες αυτές δεν συμμετείχε τόσο ο ντόπιος πληθυσμός όσο σε άλλες περιοχές, όπως στα ανατολικά του [[Μπίτολα|Μοναστηρίου]] και στα δυτικά της [[Θράκη]]ς.
=== Συνάντηση με τον Μητροπολίτημητροπολίτη Μελενίκου Ειρηναίο===
Το [[1905]] ο ΣανδάσκιΣαντάσκι κάλεσε τον τότε μητροπολίτη [[Μελένικο|Μελενίκου]] Ειρηναίο για ... φιλικές συνομιλίες «ανωτέρου επιπέδου» στο μοναστήρι Ροζινού (σημερινό Rozhenski). Ο Ειρηναίος, που είχε μετεκπαιδευθεί στη θεολογικήΘεολογική Ακαδημία του [[Κίεβο|Κιέβου]], ήταν γνώστης της ρωσικής και βουλγαρικής γλώσσας και πήγε την καθορισμένη ώρα στη μονή.
{{Απόσπασμα|Εδώ που βρισκόμαστε, Δεσπότη μου, είμαστε τόσο κοντά στη Βουλγαρία, είπε, ώστε, αν φωνάξω, η φωνή μου θα ακουσθείακουστεί στα βουλγαρικά φυλάκια των τουρκο-βουλγαρικών συνόρων. Παρά ταύτα εγώ, αντιθέτως προς την Ανωτάτη Μακεδονο-Θρακική Οργάνωση [[Χρίστο Τατάρτσεφ|(BMARC)]], δεν επιδιώκω την προσάρτηση της Μακεδονίας στη Βουλγαρία αλλά αυτονομία που να εξασφαλίζει ισότητα δικαιωμάτων ελλήνωνΕλλήνων, βουλγάρωνΒουλγάρων και τούρκωνΤούρκων. Γνωρίζεις βέβαια πόσο απέχουν από εδώ τα Ελληνοελληνο-τουρκικά σύνορα. Υπάρχει έστω και η ελάχιστη πιθανότητα να ενσωματωθεί η περιφέρεια Μελενίκου στην Ελλάδα; Σε καλώ λοιπόν να συνεργασθείς μαζί μου για να αποτινάξουμε τον τουρκικόν ζυγόν και να επιτύχουμε από κοινού την αυτονομία της Μακεδονίας..|float=center|width=500px|[[Κωνσταντίνος Τσώπρος]], Αναμνήσεις από το Μελένοικο
}}
Ο αείμνηστος Μητροπολίτηςμητροπολίτης επιφυλάχθηκε να απαντήσει ισχυρισθείς ότι, για ένα τόσο σοβαρό ζήτημα έπερεπε να συνεννοηθεί με τους Δημογέροντες της Ελληνικής Κοινότητας. Οίκοθεν νοείται ότι οι συνομιλίες δεν είχαν συνέχεια.<ref>[[Κωνσταντίνος Τσώπρος]], ό.π. σ. 27</ref>
[[File:Miss stoun case.jpg|thumb|left|210px|Η απαγωγή της Miss Helen Stone από τον ΣαντάσκιΣαντάνσκι, που τελικά εισέπραξε 14.000 χρυσές τουρκικές λίρες<ref>Carpenter, Tereza (2003) The Miss Stone Affair: ISBN 978-0743200554</ref>]]
===Νεότουρκοι===
Ο Σαντάσκι, κυρίαρχος της περιφερείας Μελενίκου, εξετέλεσε τον αντίπαλό του [[Μπόρις Σαράφωφ|Σαράφωφ]] μέσω του υπαρχηγού του Πανίτσα και, μέχρι το [[1908]] που εκδηλώθηκε το [[Νεότουρκοι|Νεοτουρκικό Κίνημα]], ελυμαίνετο την ύπαιθρο στην ευρύτερη περιοχή του Μελενίκου θεωρών αυτήν ως ιδιωτικό του τιμάριο. Φορολογούσε τους κατοίκους της υπαίθρου υπέρ της Οργάνωσης και τους Μελενικίους με επιβολή φορολογίας στο τρυγητό των σταφυλιών.<ref>[[Κωνσταντίνος Τσώπρος]], Αναμνήσεις (Μελένοικο-Θεσσαλονίκη) σ.30 Institute for Blkan Studies, 1992 GR ISSN: 0073-86X</ref>
Aπό το 1908 μέχρι τους [[Βαλκανικοί Πόλεμοι|Βαλκανικούς Πολέμους]] υποστήριξε το κίνημα των [[Νεότουρκοι|Νεοτούρκων]]. Μετά την Επανάσταση των Νεοτούρκων κατά τη Δεύτερη Συνταγματική Περίοδο ο Σαντάνσκι ήταν επίσης ιδρυτής και ηγέτης ενός από τα αριστερά πολιτικά κόμματα στην Οθωμανική Μακεδονία - του ΛαικούΛαϊκού Ομοσπονδιακού Κόμματος (Βουλγαρικό Τμήμα), που η έδρα του ήταν στη Θεσσαλονίκη. Το συνέδριο στο [[Κιουστεντίλ]] της Εσωτερικής Μακεδονικής Επαναστατικής Οργάνωσης (VMRO) τo 1908 οδήγησε σε διάσπαση της οργάνωσης - ο Γιάνε Σαντάνσκι και ο Χρίστο Τσερνοπέεφ ήρθαν σε επαφή με τους Νεότουρκους και άρχισαν να λειτουργούν νόμιμα. Μετά τη διάσπαση της VMRO oι δυο τους προσπάθησαν να συστήσουν τη Μακεδονο-Αδριανουπολίτικη Επαναστατική οργάνωσηΟργάνωση, αλλά αργότερα το συνέδριο για την επίσημη ίδρυσή της απέτυχε και ο Σαντάνσκι με τον Τσερνοπέεφ εγκατέλειψαν την ιδέα και άρχισαν να εργάζονται για τη δημιουργία του ΛαικούΛαϊκού Ομοσπονδιακού Κόμματος. Το 1909 η ομάδα γύρω από τους Σαντάνσκι και Τσερνοπέεφ συμμετείχε στην πορεία των Νεοτούρκων προς την [[Κωνσταντινούπολη]], που οδήγησε στην εκθρόνιση του σουλτάνου [[Αμπντούλ Χαμίτ Β΄]]. Συγκεκριμένα κατά την έκρηξη του αντιδραστικού κινήματος στην Κωνσταντινούπολη στις 31 Μαρτίου [[1909]] κατετάγη μαζί με τους οπαδούς του ως εθελοντής στο εδρεύον στη Θεσσαλονίκη Γ΄ Σώμα του τουρκικού στρατού, που εξεστράτευσε κατά της Κωνσταντινούπολης με επικεφαλής τo σωματάρχη στρατηγό [[Νεότουρκοι|Μαχμού Σεβκέτ ΠασσάνΠασσά]]. πουΟ Μαχμούτ Σεβκέτ πέτυχε την καταστολή του κινήματος και την έκπτωση του Σουλτάνουσουλτάνου [[Αβδούλ Χαμίτ Β΄]],. Ο Σαντάνσκι ονειρευόταν τη δημιουργία μιας Βαλκανικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας, σύμφωνα με τα σχέδια της Βαλκανικής Σοσιαλιστικής Ομοσπονδίας και τη Μακεδονία ως τμήμα αυτής της Ομοσπονδίας. Ζητούσε η VMRO να αγκαλιάσει όλες τις εθνότητες στην περιοχή και όχι μόνο τους Βουλγάρους.
Με τον τρόπο αυτό θα ήταν δυνατό να δημιουργηθεί ένα ικανό σύστημα με σκοπό την οργάνωση μιας μαζικής εξέγερσης. Αργότερα ο Σαντάνσκι και η παράταξή του υποστήριξαν ενεργά το Βουλγαρικόβουλγαρικό στρατό στους [[Βαλκανικοί Πόλεμοι|Βαλκανικούς Πολέμους]] του 1912-1913, αρχικά με την ιδέα ότι είχαν καθήκον να αγωνιστούν για αυτόνομη Μακεδονία, αλλά αργότερα αγωνιζόμενοι για τη Βουλγαρία. Βλέποντας τις ενέργειες των Σέρβων κατά του ντόπιου πληθυσμού, τα πρώην μέλη της VMRO άρχισαν την αποκατάσταση του οργανωτικού δικτύου. Την ίδια περίοδο μια ομάδα γύρω από τον Πέταρ Τσαούλεφ άρχισε διαπραγματεύσεις με τους Αλβανούς επαναστάτες. Η Αλβανικήαλβανική κυβέρνηση τους πρότεινε την οργάνωση μιας κοινής εξέγερσης. Οι διαπραγματεύσεις εκ μέρους της Οργάνωσης έγιναν από τον Πέταρ Τσαούλεφ. Η Βουλγαρικήβουλγαρική κυβέρνηση πίστευε όμως όμως ότι δεν θα ερχόταν σε νέο πόλεμο με τη [[Σερβία]], έτσι δεν έδωσε σημασία στις διαπραγματεύσεις. Εντούτοις αργότερα, τον Ιούνιο του 1913, η Βουλγαρικήβουλγαρική κυβέρνηση έστειλε τον Σαντάνσκι στα [[Τίρανα]] το Γιάνε Σαντάνσκι για νέες διαπραγματεύσεις. ΕδωσεΕκείνος μιαέδωσε συνέντευξη για τηνστην εφημερίδα ΄΄Σέκουλο΄΄«Σέκουλο», όπου δήλωσε ότι ήρθε για να συμφωνήσει με τους Αλβανούς και ότι από τη Βουλγαρικήβουλγαρική πλευρά θα οργανώνονταν ομάδες και επιθέσεις. ΕτσιΈτσι βοήθησε την προετοιμασία της Εξέγερσης Οχριντ Αχρίδας-Δίβρης (Ντέμπαρ), που οργανώθηκε από κοινού από τη VMRO και τους Αλβανούς της Δυτικής Μακεδονίας. Μετά τους Βαλκανικούς πολέμουςΠολέμους η [[Επαρχία Μπλαγκόεβγκραντ|Μακεδονία του Πιρίν]] προσαρτήθηκε στη Βουλγαρία και ο Σαντάνσκι ξαναεγκαταστάθηκε στη χώρα.
==Aντιπαράθεση==
Το κίνημα απελευθέρωσης της Μακεδονίας συνίστατο από τρεις μεγάλες παρατάξεις. Λόγω των υπερβολικών φιλοδοξιών του, ο Σαντάνσκι ήρθε σε σύγκρουση με την πλειοψηφία - τους ΚεντρώουςΚεντριστές της VMRO και τους Βαρχοβιστές. Αν και αρχικά μέλος της Βουλγαρικής [[εθνικισμός|εθνικιστικής]] παράταξης των Βαρχοβιστών, αργότερα ο Γιάνε Σαντάνσκι και η ομάδα του των Σερρών (οι Φεντεραλιστές) ανακήρυξαν αγώνα για μια [[αυτονομία|αυτόνομη]] Μακεδονία, πουη οποία θα συμμετείχε σε μια Βαλκανική Σοσιαλιστική Ομοσπονδία. Κατ' αυτό τον τρόπο η πολιτική της Σόφιας ταυτιζόταν με τον αντίπαλο χαρακτήρα της Αθήνας και του Βελιγραδίου. Οι ακτιβιστές των Σερρών ωστόσο επέμεναν ότι το Μακεδονικό Ζήτημα δεν μπορούσε να επιλυθεί αν διατυπωνόταν ως μέρος του Βουλγαρικούβουλγαρικού εθνικού ζητήματος. Εν τούτοις η ιδέα της Μακεδονικήςμακεδονικής αυτονομίας ήταν αυστηρά πολιτική και δεν περιελάμβανε άρνηση της Βουλγαρικήςβουλγαρικής εθνικότητας. Αφ' ετέρου,Αφετέρου η μεγαλύτερη παράταξη (οι ΚεντρώοιΚεντριστές), καθώς και εκείνη της άλλης επαναστατικής οργάνωσης - [[Ανωτάτη Μακεδονο-Αδριανουπολική Επιτροπή|Ανώτατη Μακεδονική Επιτροπή]] - Βαρχοβιστές (οι περισσότεροι από τους οπαδούς της οποίας, προσχώρησαν στους ΚεντρώουςΚεντριστές μετά τη διάλυσή της το 1903) αποσκοπούσε επίσης στην αυτονομία. Αλλά δεν προσδοκούσαν συμμετοχή σε μια Βαλκανική Σοσιαλιστική Ομοσπονδία και δεν είχαν τόσο ακραία πολιτική ως προς τη σχέση τους με τη Σόφια. Αυτές οι πολιτικές διαφορές οδήγησαν σε οξεία διαμάχη ανάμεσά τους. Αναμφισβήτητα το μεγαλύτερο λάθος του Σαντάνσκι στο πλαίσιο του όλου κινήματος ήταν οι δολοφονίες του [[βοεβόδας|βοεβόδα]] Μιχαήλ Ντάεφ και αργότερα των Ιβάν ΓκαρβάνωφΓκαρβάνοφ και [[Μπόρις ΣαράφωφΣαράφοφ]], μέλη και οι δύομελών της Κεντρικής Επιτροπής της VMRO. Στο τέλος μετάνιωσε γι' αυτές και για άλλες επόμενες δολοφονίες αργότερα. Λόγω αυτών καταδικάστηκε ακόμη και σε θάνατο από τους ΚεντρώουςΚεντριστές. Οι Βουλγαρικέςβουλγαρικές αρχές διερεύνησαν τις δολοφονίες και υποπτεύονταν ότι ο Σαντάνσκι κρυβόταν κυρίως πίσω από αυτές. Αφ' ετέρουΑφετέρου [[αμνηστία|αμνηστεύθηκε]] από το Βουλγαρικό Κοινοβούλιο μετά την υποστήριξη που παρείχε στο Βουλγαρικόβουλγαρικό Στρατόστρατό κατά τους Βαλκανικούς πολέμους.
Υπήρξε μια μακρά ιστορία τριβών ανάμεσα στη [[Βουλγαρική Εξαρχία]] και την Οργάνωση, καθώς εκείνοι που ήταν στενότερα συνδεδεμένοι με την Εξαρχία ήταν μάλλον μετριοπαθείς παρά επαναστάτες. ΕτσιΈτσι οι δύο φορείς ποτέ δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν κατάματα πολλά σημαντικά ζητήματα που αφορούσαν τον πληθυσμό της Θράκης και της Μακεδονίας. Στις τακτικές του αναφορές στον ΕξαρχοΈξαρχο ο Βούλγαρος επίσκοπος του Μελενίκου (Μέλνικ) συνήθως αναφερόταν στοστον Γιάνε ως το ΄΄άγριο«άγριο θηρίο΄΄θηρίο» και επίτηδες έγραφε το όνομά του χωρίς κεφαλαία γράμματα. Πάντα επίσης απέρριπτε το θεσμό της Βουλγαρικήςβουλγαρικής Εξαρχίας ή αρνιόταν ότι είχε να παίξει κάποιο ρόλο στη ζωή των Βούλγαρων της Μακεδονίας. Ο Σαντάνσκι συνεργάσθηκεσυνεργάστηκε επίσης αργότερα με τους Νεότουρκους, σε αντίθεση με άλλες παρατάξεις της VMRO, που αυτή την περίοδο αγωνίζονταν κατά των Οθωμανικώνοθωμανικών αρχών.
Τις πρώτες μέρες της επανάστασης των Νεοτούρκων η συνεργασία των Μακεδόνων αριστερών με τους Οθωμανούς ακτιβιστές καταγράφηκε σε ένα ειδικό ΄΄Μανιφέστο«Μανιφέστο προς όλες τις εθνότητες της Αυτοκρατορίας΄΄Αυτοκρατορίας». Η νομιμοφροσύνη προς την Αυτοκρατορίααυτοκρατορία, που δηλώθηκε από τοτον Σαντάνσκι, ηθελημένα θόλωνε τη διαφορά ανάμεσα στο Μακεδονικόμακεδονικό και το Οθωμανικόοθωμανικό πολιτικό πρόγραμμα. Αυτή η ιδεολογική μετάπτωση ήταν ομαλότατη εφ' όσονεφόσον η ρητορική του Μακεδονικούμακεδονικού αυτονομιστικού διεθνισμού ήταν ήδη εγγύτατα στην Οθωμανικήοθωμανική ιδέα της λεγόμενης ΄΄ενότητας«ενότητας των στοιχείων΄΄στοιχείων». Kατά το μήνα του μέλιτος των επαναστατών των Σερρών και των Οθωμανικώνοθωμανικών αρχών στο πολιτικό πρόγραμμα του Σαντάνσκι άφησαν τη σφραγίδα τους οι διεθνιστικές ιδέες των Βούλγαρων [[σοσιαλισμός|σοσιαλιστών]] ακτιβιστών. ΟτιΌ,τι θεωρούνταν εθνικά συμφέροντασυμφέρον έπρεπε να υποταχθούνυποταχθεί στα αντίστοιχα πανοθωμανικά, για να επιτευχθεί μια υπερεθνική ένωση όλων των εθνικοτήτων μέσα σε μια μεταρρυθμισμένη Αυτοκρατορίααυτοκρατορία. Μετά την ήττα της Βουλγαρίας στους Βαλκανικούς πολέμουςΠολέμους, με συνέπεια την προσάρτηση του μεγαλύτερου μέρους της Μακεδονίας στην Ελλάδα και τη Σερβία, ο Σαντάνσκι προσπάθησε να οργανώσει τη δολοφονία του [[Φερδινάνδος Α΄ της Βουλγαρίας|Τσάρουτσάρου Φερδινάνδου Α΄]] της Βουλγαρίας, αλλά απέτυχε.
Οι ΚεντρώοιΚεντριστές οργάνωσαν αρκετές ανεπιτυχείς δολοφονικές απόπειρες κατά του Σαντάνσκι. Πλησίασαν περισσότερο στην επίτευξη του στόχου τους στη Θεσσαλονίκη, όπου ο Τάνε ΝικόλωφΝικόλοφ πέτυχε να σκοτώσει δύο άλλους Φεντεραλιστέςφεντεραλιστές και τραυμάτισε βαρειά τοτον Σαντάνσκι. Τελικά ο Σαντάνσκι, ενώ ταξίδευε από το Μελένικο στο [[Άνω Νευροκόπι]] δολοφονήθηκε από ντόπιους ακτιβιστές της VMRO στις 22 Απριλίου 1915 κοντά στη [[Μονή Ροζινού]], έξω από την οποία και τάφηκε.<ref>[[Κωνσταντίνος Τσώπρος]], ό.π. σ. 39</ref>
==Κληρονομιά==
Στην Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας ο Σαντάνσκι θεωρείται εθνικός ήρωας και μία από τις επιφανέστερες επαναστατικές μορφές του 20ού αιώνα. Επικρατούσα άποψη στη χώρα μεταξύ των ειδικών στην ιστορία του τοπικού επαναστατικού κινήματος, όπως ο ακαδημαικός Καταρτζίεφ, είναι ότι ο πολιτικός σεπαρατισμός του Σαντάνσκι αντιπροσώπευε μια μορφή πρώιμου Μακεδονικούμακεδονικού εθνικισμού, προσθέτοντας όμως ότι εκείνη την εποχή ήταν μόνο ένα πολιτικό φαινόμενο χωρίς [[εθνοτισμός|εθνοτικό]] χαρακτήρα. Σήμερα ο Σαντάνσκι είναι ένα από τα ονόματα που αναφέρονται στον εθνικό ύμνο της ΠΓΔΜ. Στη Βουλγαρία το κομμουνιστικό καθεστώς εκτιμούσε το Σαντάνσκι λόγω των σοσιαλιστικών ιδεών του και τον τίμησε μετονομάζοντας την πόλη Σβέτι ΒραχΒρατς σε Σαντάνσκι το 1949. Τα χρόνια μετά την Πτώσηπτώση του Κομμουνισμούκομμουνισμού μερικοί δεξιοί ΒουλγαρικοίΒούλγαροι ιστορικοί έχουν επιδιώξειεπιδίωξαν να ακυρώσουν τη φήμη του.
==Μελένικο==
Το 1913, στις 25 Ιουνίου, ο Σαντάνσκι μαζί με τους δικούς του στρατιώτες μπήκαν στο Μελένικο στις 25 Ιουνίου και εκτέλεσαν τον επίσκοπο Αιμιλιανό και όσους είχαν βοηθήσει τα αντάρτικα ελληνικά (250 άτομα ), βασανίζονταςβασανίζοντάς τους και μετάστη τουςσυνέχεια εκτελούσανεκτελώντας τους. Ο αρχηγός τους όμως Γάιος Λαζάρου Αφού η πόλη καταλήφθηκε από τον Έλληνα αξιωματικό Δελαγραμμάτικα, το βράδυ της Τρίτης, 30 του ΙούληΙουλίου έκανε επίθεση όμως δεν μπόρεσε να την καταλάβει καθώς το Σώμα Ευζώνων και οι στρατιώτες του Γενικού Επιτελείου Στρατού κατάφεραν να μην πάρει ο Σαντάνσκι το Μελένικο. Την 5η Αυγούστου του 1913 όμως οι Έλληνες ξεριζώθηκαν από την πατρίδα τους. Όμως ο Γάιος Λαζάρου με άνδρες του Μελένικου έβαλαν εκρηκτικά και ρίχνοντας το κρασί που είχαν στις τρυπητές στους δρόμους.
==Παραπομπές==
|