Αθανάσιος Αλεξανδρείας: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Ο '''Αθανάσιος Αλεξανδρείας''' ή '''Μέγας Αθανάσιος''' ή '''Άγιος Αθανάσιος''' (περ. [[298]]<ref>Δεν μπορεί να προσδιοριστεί με βεβαιότητα η ημερομηνία γέννησης του Αθανασίου. Κάποιες πηγές προτείνουν τα έτη '''293''' (''Microsoft Encarta Premium 2006''), '''296''' (''The Oxford Illustrated History of Christianity'' [2001, Oxford University Press], ''The Early Christian Fathers: A Selection from the Writings of the Fathers from St. Clement of Rome to St. Athanasius'' [1969, Oxford University Press]), '''298''' (''Christianity in Late Antiquity (300-450 CE), A Reader'' [2004, Oxford University Press], ''Zondervan NIV Study Bible'' [2002, Zondervan]) ή γενικότερα μεταξύ '''295-299''' (''Athanasius: The Early Church Fathers'' [2004, Routledge]). Ήδη από την εποχή που ζούσε ο Αθανάσιος δεν ήταν γνωστό το ακριβές έτος γέννησής του καθώς υπήρχαν διαφωνίες για το κατά πόσο ήταν όντως 30 ετών όταν χειροτονήθηκε ως επίσκοπος. (''The Eusebians: The Polemic of Athanasius of Alexandria and the Construction of the `Arian Controversy' '' [2007, Oxford University Press])</ref> – [[2 Μαΐου]] [[373]]) ήταν [[Πατριαρχείο Αλεξανδρείας|Πατριάρχης Αλεξανδρείας]]. Τιμάται ως [[άγιος]] τόσο από την [[Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία|Ανατολική Ορθόδοξη]] όσο και από την [[Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία|Ρωμαιοκαθολική]] εκκλησία. Αποτελεί έναν από τους τέσσερις [[Εκκλησιαστικούς Πατέρες|Πατέρες]] της Ανατολικής εκκλησίας που φέρουν τον τίτλο «Μέγας» μαζί με τούς Βασίλειο, Φώτιο, και Λέοντα, και ένας από τους 33 Πατέρες της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας.

Κατά τη δεύτερη δεκαετία του [[4ος αιώνας|4ου αιώνα]] προκαλείται αναστάτωση στην [[Εκκλησία]] όσον αφορά τον προσδιορισμό της φύσης του Θεού, λίγο μόλις καιρό μετά την κατάπαυση του κύματος διωγμών από τους Ρωμαίους Αυτοκράτορες. Ο Αθανάσιος από νωρίς, ως λαϊκός ακόμα, έδειξε έντονο ζήλο στην προσπάθεια καταπολέμησης των θέσεων που προασπιζόταν ο [[Άρειος]], συγγράφοντας κείμενα όπως το ''Κατά Ειδώλων'' και το ''Περί Ενανθρωπήσεως του Λόγου''. Το [[325]] μ.Χ. πληροφορούμαστε ότι ήδη έχει χειροτονηθεί [[διάκονος]] όπου και συμμετέχει ενεργώς ως γραμματέας στην [[Α΄ Οικουμενική Σύνοδος|Α΄ Οικουμενική σύνοδο]], συγκληθείσα υπό του [[Μέγας Κωνσταντίνος|Μεγάλου Κωνσταντίνου]] με σκοπό τη διευθέτηση των θεολογικών συγκρούσεων που ταλάνιζαν τις χριστιανικές εκκλησίες. Το [[328]] μ.Χ, μετά την κοίμηση του πνευματικού του Πατέρα και επισκόπου [[Αλεξάνδρεια|Αλεξανδρείας]] Αλεξάνδρου, με σύμφωνη απόφαση κλήρου και λαού, χειροτονήθηκε επίσκοπος (εκ των υστέρων χαρακτηρίστηκε [[Πατριάρχης]]), ένεκα του μεγάλου ζήλου και της φήμης που είχε αποκτήσει ως «ανυποχώρητου μαχητή».

Μετά την καταδίκη του από την [[Α' Οικουμενική Σύνοδος|Α' Οικουμενική Σύνοδο]], ο [[Άρειος]] δεν συμμορφώθηκε προς τις αποφάσεις της. Μολονότι καθαιρέθηκε και εξορίστηκε, δεν μετανόησε. Την ομολογία της πίστεως του [[Άρειος|Αρείου]], η οποία απέφευγε τα ακραία στοιχεία που είχε προ της συνόδου εκφράσει, την έκανε δεκτή και ο Αυτοκράτορας [[Μέγας Κωνσταντίνος|Κωνσταντίνος]] επηρεασμένος από έναν πρωτοστάτη των απόψεων, που χαρακτηρίστηκαν αργότερα [[Αρειανισμός|αρειανιστικές]], τον [[Ευσέβιος Νικομήδειας|Ευσέβιο Νικομήδειας]], με αποτέλεσμα να διατάξει, ο Άρειος να γίνει δεκτός στην εκκλησιαστική κοινωνία. Ο Αθανάσιος εναντιώθηκε, διότι ερχόταν σε σύγκρουση με τα επιχειρήματα και τις αποφάσεις της οικουμενικής συνόδου της [[Νίκαια Βιθυνίας|Νίκαιας]]. Αυτό είχε αποτέλεσμα την μήνη των «αρειανιστών» επισκόπων, οι οποίοι βρήκαν την ευκαιρία να εκδιώξουν τον Αθανάσιο λόγω της μαχητικότητας και της αποτελεσματικότητάς του εναντίον τους. Οι επίσκοποι που συντάχθηκαν με τις θέσεις του Αρείου συνασπίστηκαν με άλλους επισκόπους, οι οποίοι χαρακτηρίστηκαν αργότερα ως «αίρεση των Μελιτιανών», στέλνοντας αντιπροσωπεία στον αυτοκράτορα, κατηγορώντας το Αθανάσιο για επιβολή φόρων υπέρ της εκκλησίας, για [[μαγεία]] και [[πορνεία]]. Αρχικά συγκλήθηκε σύνοδος στην [[Καισάρεια]], την οποία και δεν παραβρέθηκε, γνωρίζοντας ότι ήταν προμελετημένη σκευωρία των αντιπάλων επισκόπων. Ο αυτοκράτορας όμως συγκάλεσε και δεύτερη σύνοδο στην [[Τύρος|Τύρο]], διαμηνύοντάς του, ότι αν δεν παρευρισκόταν, θα ασκούνταν βία προκειμένου να παραστεί. Έτσι εμφανίστηκε, καταρρίπτοντας όλες τις κατηγορίες.

Ο Αθανάσιος βρέθηκε, μετά τη σύνοδο, σε δύσκολη θέση παίρνοντας μηνύματα, σε βάρος της ζωής του. Γι' αυτό το λόγο εμφανίστηκε στην [[Κωνσταντινούπολη]], ώστε να δει τον αυτοκράτορα και να του ζητήσει την προστασία του. Οι αντίπαλοί του όμως πέτυχαν όχι μόνο να μην ακροαστεί, αλλά και να διωχθεί στη Γαλατία, πείθοντας τον αυτοκράτορα με ψευδείς κατηγορίες. O ίδιος δε, φαίνεται να ήταν δυσαρεστημένος σε βάρος του Αθανασίου για την έντονη κριτική που του ασκούσε.<ref>Ο Αθανάσιος ασκούσε συχνά σκληρή κριτική για την ανάμειξη του Μεγάλου Κωνσταντίνου στα εσωτερικά της Εκκλησίας. Ένας χαρακτηριστικός λόγος που είχε εκφωνήσει ήταν ''«Μη τίθειν σεαυτόν εις τα εκκλησιαστικά, μηδέ συ περί τούτων ημίν παρεκελεύου, αλλά μάλλον παρ' ημών συ μάνθανε ταύτα. Και, ώσπερ ο την σην αρχήν υποκλέπτων αντιλέγει το δεξαμένω Θεώ, ούτω φοβήθητι μη και συ τα της Εκκλησίας εις αυτόν ελκών υπεύθυνος εγκλήματι μεγάλω γένη».''</ref> Αυτή ήταν η πρώτη του εξορία του, που διήρκεσε 2 έτη και 4 μήνες, επιστρέφοντας το [[337]] μ.Χ μετά το θάνατο του αυτοκράτορα [[Μέγας Κωνσταντίνος|Κωνσταντίνου]].

Είναι συγγραφέας πολλών έργων όπως «''Κατά ειδώλων''», «''περί ενανθρωπήσεως του Λόγου''» και διαφόρων επιστολών με κυριότερη την ΛΘ΄ (39η) όπου υπάρχει κανόνας (κατάλογος) των βιβλίων της [[Καινή Διαθήκη|Καινής Διαθήκης]]. Του αποδίδεται επίσης το [[Σύμβολο της Πίστεως|Σύμβολο του αγίου Αθανασίου]] ή Symbolum Quicunqve, ένα από τα πρώτα σύμβολα της χριστιανικής πίστης το οποίο πολλοί δυτικοί μελετητές ισχυρίζονται ότι πρωτογράφτηκε στα [[Λατινικά]]. Οι ίδιοι θεολόγοι θεωρούν λανθασμένη την άποψη που έχει επικρατήσει ότι ο Αθανάσιος έγραψε το συγκεκριμένο σύμβολο και ο J.N.D. Kelly, σύγχρονος μελετητής των πατερικών κειμένων, θεωρεί ως πιθανότερο συγγραφέα τον Βικέντιο του Λερίν.<ref>J.N.D. Kelly, The Athanasian Creed, NY: Harper&Row, 1964.</ref> Η υπόθεση αυτή ωστόσο δεν έχει γίνει αποδεκτή από την επιστημονική κοινότητα καθότι ο Βικέντιος είχε ελλιπή γνώση της ελληνικής γλώσσας στην οποία είναι πιο πιθανό να συντάχθηκε αρχικά το κείμενο. Σε αντίθετη περίπτωση, η διαμάχη γύρω από το Filioque θα είχε ξεκινήσει αμέσως εφόσον οι Ανατολικοί Πατέρες δεν υπήρχε καμία περίπτωση να δεχτούν άλλη εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος εκτός από αυτή του Πατέρα.

Την πρώτη συγγραφική του προσπάθεια την έκανε με το έργο «''Κατά Ελλήνων''» στρέφοντας τα βέλη του κατά των ειδωλολατρών. Το δεύτερο επιγράφεται «''Λόγος περί ενανθρωπήσεως του λόγου''», συνοψίζοντας τη διδασκαλία της εκκλησίας περί σωτηρίας του ανθρώπου. Μεγάλο τμήμα της συγγραφής του, αφορά την αίρεση των αρειανών με κυριότερα, «''4 λόγοι κατά Αρειανών''», «''Απολογητικός κατά Αρειανών''», «''Απολογία προς βασιλέα [[Κωνστάντιος Β'|Κωνστάντιο]]''», «''Απολογία περί φυγής αυτού''» που πραγματεύονται τις διδασκαλίες της Α΄ Οικουμενικής συνόδου, τις απολογίες σε βάρος του, από τους Αρειανούς και τη φυγάδευση του στην έρημο το [[356]] μ.Χ. Από τα ερμηνευτικά, τα περισσότερα έχουν χαθεί, διασώζονται όμως οι ερμηνείες περί ψαλμών. Τέλος από τα ασκητικά και πρακτικά, διασώζονται τα «''Βίος και Πολιτεία Πατρός Αντωνίου''» και «Περί Παρθενίας»''. Από τις επιστολές διακρίνονται οι εορταστικές, προς μοναχό Αμούν, προς Ρουφινιανό, προς Σαρπίωνα, προς Επίκτητο προς Αδέλφιο, προς Μάξιμο και προς Δρακόντιο.''

Από τον Ευαγγελιστή Λουκά [1: 1-4] και άλλες έμμεσες ιστορικές πηγές, γνωρίζουμε ότι τα πρώτα μεταχριστιανικά χρόνια πολλά έργα και προφορικές παραδόσεις είχαν διασωθεί, με αποτέλεσμα η εκκλησία να θεωρεί, πως χάνεται το σωτήριο μήνυμα των [[Ευαγγέλιο|Ευαγγελίων]]. Από την άλλη, πολλοί αιρετικοί χάλκευαν τα ευαγγέλια προσθέτοντας ή απορρίπτοντας κομμάτια τους ή και συντάσσοντας νέα κείμενα με τη μορφή Ευαγγελίου, με σκοπό να εξυπηρετήσουν τη δική τους δογματική αντίληψη. Έτσι η Εκκλησία έθεσε κριτήρια επιλογής. Αυτά τα κριτήρια αφορούσαν διάφορες παραμέτρους όπως ότι τα κείμενα πρέπει να είναι αποδεδειγμένα αποστολικά, το περιεχόμενό τους να χει πνευματικό αντίκρυσμα και να είναι αποδεκτό από όλες τις Εκκλησίες. Τρεις σύνοδοι ασχολήθηκαν με το ζήτημα του [[Κανόνα της Καινής Διαθήκης]], της [[Λαοδίκεια]]ς, της [[Ρώμη]]ς και Γ΄ Καρθαγένης. Ο κανόνας της πρώτης συνόδου θεωρήθηκε μη γνήσιος, ενώ στις επόμενες πρωτοστατούντων των [[Ιερώνυμος|Ιερωνύμου]] και [[Αυγουστίνος Ιππώνος|Αυγουστίνου]], έθεσαν ως κανονικό, τον κανόνα του Μεγάλου Αθανασίου. Βεβαίως, ενώ οι [[Εκκλησιαστικοί Πατέρες]] και οι τοπικές σύνοδοι αποφαίνονταν για την εγκυρότητα των Χριστιανικών συγγραμμάτων, η χρήση από τις Χριστιανικές κοινότητες παρείχε την πραγματική αξιολόγηση του τι θα περιλάμβανε ο κανόνας. Η Καινή Διαθήκη βασίστηκε τελικά στα συγγράμματα που είχαν ευρεία αποδοχή και ήταν χρήσιμα για την ανάγνωση στις κατά τόπους εκκλησίες.

Η [[Ορθόδοξη Εκκλησία]] τιμά τη μνήμη του Αγίου Αθανασίου ετησίως δύο φορές το χρόνο. Στις [[2 Μαΐου]], που είναι και η ημερομηνία κοίμησης του αγίου, το οποίο το μαθαίνουμε από Κώδικα των [[καυσοκαλύβια|Καυσοκαλυβίων]]. Υπάρχει διάσταση απόψεων κάτα πόσο βέβαιο είναι, αν πρόκειται για την κοίμηση του ή την ανακομιδή των λειψάνων όπως ο [[Λαυριώτικος]] Κώδικας υποστηρίζει. Η δεύτερη εορτή του τιμάται στις [[18 Ιανουαρίου]] μαζί με τον [[Κύριλλος Α΄ Αλεξανδρείας|Άγιο Κύριλλο]], χωρίς να είναι γνωστό, το γιατί και πότε καθιερώθηκε αυτή η εορτή, είναι πολύ πιθανό να τοποθετήθηκε η εορτή του Αθανασίου και Κυρίλλου στις 18 Ιανουαρίου, αμέσως μετά την γιορτή του Μ. Αντωνίου, για να δειχθεί η πνευματική τους εξάρτηση και συνέχεια με τον Μεγα Αντώνιο, ο οποίος ήταν και ο πνευματικός τους πατεραςπατέρας. Η [[Λουθηρανισμός|Λουθηρανική]], η [[Αγγλικανισμός|Αγγλικανική]] και η [[Καθολική εκκλησία]] τιμούν την μνήμη του στις [[2 Μαΐου]]. Βάση του ερτολόγιουεορτολογίου της Εκκλησιάς η 2 ΜαϊουΜαΐου είναι η ανακομιδή των ιερών λειψάνων του ενώ η 18 Ιανουαρίου είναι η κύρια ημέρα μνήμης του αγίου, ενώ την ιδία μέρα εορτάζεται και η κοίμηση του Αγίου Κυρίλλου.

* Emain, M. Vil, «Ἡ χριστιανικὴ ρητορικὴ στὸν 4ον αἰώνα, Ὁ “Μέγας Ἀθανάσιος”» , Νέα Ἑστία, 48, 555 (1950), σσ. 1059-1064.