Αθηναϊκή δημοκρατία: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Η '''Αθηναϊκή [[δημοκρατία]]''' ήταν το διαρκώς εξελισσόμενο σύστημα κατανομής της εξουσίας, που κατέληξε να εφαρμόζεται ως αποτέλεσμα τουλάχιστον 170 ετών διενέξεων και διαφορών μεταξύ των κατοίκων του μεγαλύτερου τμήματος της Αττικής .

Εφαρμόστηκε στην αρχαία [[πόλη-κράτος]] των [[Αρχαία Αθήνα|Αθηναίων]] .

Εφαρμόστηκε για 140 έτη, από το 462 π.κ.χ. έως το 322 π.κ.χ. με δύο μικρά διαλείμματα τυραννίδων τις οποίες κατέλυσε .

Σύμφωνα με αυτή, αφού η διαβίωση όλων των πολιτών (από τη γέννηση ως το θάνατο τους), διέπεται από νόμους, οι πολίτες είναι οι μόνοι υπεύθυνοι, ώστε να διαμορφώσουν τους νόμους που τους αξίζουν, σύμφωνα με τις κοινές τους πεποιθήσεις(δόξες), τα κοινά τους συμφέροντα και οφείλουν να τους τηρούν .

Αποτέλεσμα της εφαρμογής της δημοκρατίας είναι αυτό που σήμερα αποκαλούμε πολιτισμό . Πολιτισμός είναι οτιδήποτε παρέχεται απρόσκοπτα σε όλους και έχει ως αποτέλεσμα τον εξωραϊσμό τους . Δεν είναι πολιτισμός ότι παράχθηκε στις βασιλικές ή τυρρανικές ή αυτοκρατορικές κλειστές αυλές ή είναι κτήμα εξειδικευμένων ή λίγων για τον εξωραϊσμό τους ή την επαγγελματική τους αποκατάσταση .

Ο εκπολιτισμός σε τέτοιο πληθυσμιακό μέγεθος δεν συνέβη πουθενά αλλού στον κόσμο, (τουλάχιστον μέχρι την καθιέρωση της "βασικής" εκπαίδευσης περί τον 18ο κ.χ.ε.) παρά μόνο στην Αθήνα της Δημοκρατίας . Δικαιοσύνη, Συγγράμματα, Συμπόσια, Εορτές, Αγώνες, Φιλοσοφία, Θέατρο, εφαρμοσμένες τέχνες δηλαδή οι αρχές όλων των επιστημών κατέστησαν ελεύθερες σε όλους για πρώτη φορά στην Αθηναϊκή Δημοκρατία . Βασιλείς, τύρρανοι, αυτοκράτορες,ευγενείς, μπορεί να κατείχαν τμήματα των τεχνών αλλά δεν είχαν πολίτες να τις επωφεληθούν, να τις βελτιώσουν και να βελτιωθούν .

Ο Βασιλέας ή άνακτας ως γενάρχης διοικούσε με την στήριξη των πολεμιστών και των αξιωματούχων που αυτός όριζε, με έδρα τα ανάκτορα. Καθόριζε τους νόμους και τους φόρους, κατεύθυνε τα συλλογικά έργα και όριζε τις συνθήκες ζωής και γειτονίας. Κατείχε μεγάλες εκτάσεις γης αποκομίζοντας έτσι τους καρπούς της γης, δηλαδή τον πλούτο της εποχής, φυλάσσοντάς τον στα ανάκτορα που αποτελούσαν και την αγορά του κράτους. Η εξουσία του δεν απέρρεε από διοικητικές διαδικασίες αλλά από κληρονομική διαδοχή, ήταν ο υιός του προηγούμενου βασιλιά. Η εξουσία του συνδεόταν επίσης με τη λατρεία των θεών ήταν η “σύνδεση” θεών και αρχόντων .

Με πρωτεργάτες τους '''[[Εφιάλτης ο Αθηναίος|Εφιάλτη του Σοφωνίδη]]''' (δεν πρέπει να συγχέεται με τον [[Εφιάλτης ο Ευρυδήμου|Εφιάλτη τον Τραχίνιο]] που πρόδωσε τον [[Λεωνίδας|Λεωνίδα]]) και '''Αρχέστρατο''', όταν, ως αρχηγοί του λαϊκού κινήματος, κατηγόρησαν τους “ευγενείς” Αρεοπαγίτες για κακοδιαχείριση και η εκκλησία του Δήμου ψήφισε την παραπομπή τους στα δικαστήρια της [[Ηλιαία|Ηλιαίας]]. Οι ποινές για τους ενόχους αρεοπαγίτες ήταν εξοντωτικές.

Έχει ενδιαφέρον να σημειωθεί εδώ ότι κατά πάσα πιθανότητα η γνωστή σε όλους μας φράση “είδα εφιάλτη”, καθώς και η λέξη "εφιάλτης" με την έννοια του κακού ονείρου, προέκυψε από την κυριολεκτική φράση “είδα τον Εφιάλτη”, καθώς οι Αρεοπαγίτες έβλεπαν στον ύπνο τους να τους κατηγορεί ο Εφιάλτης του Σοφωνίδη και ξυπνούσαν έντρομοι. Συνεπώς δεν έχει σχέση με τις Θερμοπύλες και τον Εφιάλτη του Λεωνίδα, αλλά με τον Εφιάλτη που έστερξε τη Δημοκρατία στην Αθήνα .

Μετά την απελευθέρωση από τον ζυγό του [[Άρειος Πάγος (αττικό δίκαιο)|Άρειου Πάγου]], οι εξελίξεις στο πολίτευμα είναι συνεχείς και ραγδαίες, με βασικότερο την '''ισότιμη συμμετοχή όλων των πολιτών σε όλα τα αξιώματα''', καθώς κατά την κυρίαρχη άποψη των αρχαίων Αθηναίων (και Ελλήνων γενικότερα) η δημοκρατία δεν απαιτούσε ιδιαίτερες γνώσεις, καθώς η πολιτική δεν εκλαμβανόταν ως επιστήμη αλλά ως χώρος της γνώμης (''"δόξας"''), όπου όλοι όσοι τους αφορά έχουν ισότιμο δικαίωμα λόγου και συμμετοχής στη λήψη των αποφάσεων.

Η λέξη παρουσιάζεται στον [[Ηρόδοτος|Ηρόδοτο]], που έγραψε μερικά από τα πρωιμότερα σωζόμενα γραπτά, αλλά ίσως δεν χρησιμοποιήθηκε πριν το 440-430 π.Χ. Δεν είναι σίγουρο ότι η λέξη χρησιμοποιήθηκε από τη στιγμή της γέννησης της δημοκρατίας, αλλά από το 460 π.Χ. γνωρίζουμε την ύπαρξη του ονόματος ‘Δημοκράτης‘Δημοκράτης‘.

Άρα τεκμαίρουμε: Γενικός πληθυσμός 330.000 εκ των οποίων 80.000 δούλοι, 10.000 μέτοικοι, και 50.000 πολίτες .

Παρ’ όλα αυτά, η αντίθεση με άλλες πόλεις όπου αποφάσιζαν οι βασιλείς - τύρρανοιτύραννοι με τους ευγενείς-γερουσία-θεσμοθέτες και απλώς ανακοίνωναν τις αποφάσεις στους "πολίτες" ήταν τεράστια . Στην Αθήνα, κάποιοι πολίτες ήταν περισσότερο δραστήριοι από άλλους, το πλήθος των οργάνων με τον αριθμό συμμετεχόντων και το εύρος των αποφάσεων του πολιτικού συστήματος δείχνουν ένα εύρος συμμετοχής που ξεπερνούσε σημαντικά οποιαδήποτε σύγχρονο σύστημα εξουσίας .

Οι Αθηναίοι πολίτες έπρεπε κατά διαστήματα να είναι νόμιμα τέκνα και από τους δύο γονείς ή μόνο από τον πατέρα . Η ιδιότητα του πολίτη μπορούσε να παραχωρηθεί από τη συνέλευση . Ορισμένες φορές παραχωρούνταν σε μεγάλες ομάδες (στους Πλαταιείς το 427 π.Χ., στους Σάμιους το 405 π.Χ.) αλλά από τον 4ο αιώνα μπορούσε να παραχωρηθεί μόνο σε άτομα με ειδικό ψήφισμα, με απαρτία 6.000 ατόμων στην Εκκλησία . Η παραχώρηση γινόταν ως ανταμοιβή για υπηρεσίες προς την πόλη. Ο μέτοικος που είχε πλέον πολιτικά δικαιώματα ονομαζόταν ισοτελής . Σε τέτοια κατάσταση βρισκόταν πολλοί κάτοικοι της Αθήνας. Ανάμεσα σε αυτούς: ο [[Λυσίας]], ο [[Αριστοτέλης]] κ.ά. Στην πορεία ενός αιώνα, οι αριθμοί αυτών που συμμετείχαν μεταβάλλονταν .

ΤαΈχει σημασία να σημειωθεί εδώ ότι και τα σύγχρονα πολιτεύματα, ιδίως οι "κοινοβουλευτικές δημοκρατίες" επίσης αποκλείουν άτομα : ξένους (νόμιμους κατοίκους και μη), άτομα κάτω από μία ηλικία και σε κάποιες περιπτώσεις φυλακισμένους . Οι "κοινοβουλευτικές δημοκρατίες" έχουν και άλλους περιορισμούς : το δικαίωμα της ψήφου ασκείται μία φορά κάθε τέσσερα ή πέντε χρόνια και οι εκλογείς απλώς διαλέγουν τους αντιπροσώπους τους, οι οποίοι ( και όχι οι πολίτες οι ίδιοι ) ασκούν την εκτελεστική και τη νομοθετική εξουσία και παίρνουν πολιτικές αποφάσεις στο όνομα των πολιτών –με την εξαίρεση των περιστασιακών δημοψηφισμάτων .

Τα όργανα λειτουργίας των πολιτών ήταν τρία . Η συνέλευση των πολιτών ή εκκλησία του Δήμου (σε ορισμένες περιπτώσεις με ελάχιστο όριο 6.000 ατόμων), η βουλή των 500 και [[Ηλιαία|τα δικαστήρια της Ηλιαίας]] (τουλάχιστον 200 άτομα, αλλά έφταναν τα 6.000, όταν συγκαλούνταν η ολομέλεια της) . Από αυτά τα τρία σώματα η εκκλησία και τα δικαστήρια είχαν πραγματική εξουσία –παρόλο που τα δικαστήρια, σε αντίθεση με την εκκλησία, ποτέ δεν αποκλήθηκαν ‘δήμος’, καθώς επανδρώνονταν από ένα υποσύνολο του σώματος των πολιτών, αυτούς που είχαν συμπληρώσει το 30ο έτος της ηλικίας τους . Αλλά οι πολίτες οι οποίοι ψήφιζαν και στα δυο δεν υπέκειντουπόκειντο σε έφεση ή δικαστική δίωξη, όπως τα μέλη της βουλής και οι υπόλοιποι κάτοχοι δημοσίων αξιωμάτων . Τον 5ο αιώνα π.Χ. συχνά η εκκλησία συνερχόταν ως δικαστήριο για πολιτικές δίκες και δεν είναι σύμπτωση ότι ο ελάχιστος αριθμός για απαρτία στην εκκλησία και ο αριθμός της ετήσιας κληρωτίδας από την οποία κληρώνονταν οι δικαστές ήταν ο ίδιος (6.000) . Από τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ., ωστόσο, οι δικαστικές αρμοδιότητες της εκκλησίας περιορίστηκαν, παρόλο που διατήρησε ένα ρόλο στην ανάληψη πρωτοβουλίας για διάφορα είδη πολιτικών δικών.

Τα κεντρικά γεγονότα της Αθηναϊκής δημοκρατίας ήταν οι συνεδριάσεις της [[Εκκλησία του δήμου|εκκλησίας του Δήμου]], Σεσε αντίθεση με ένα κοινοβούλιο, τα ‘μέλη’ της εκκλησίας δεν εκλέγονταν, αλλά συμμετείχαν όλοι οι έχοντες πολιτικά δικαιώματα όποτε και αν ήθελαν .

Η εκκλησία είχε τουλάχιστον τέσσερις λειτουργίες : ψήφιζε εκτελεστικά ψηφίσματα (π.χ. για την έναρξη πολέμου ή απονομή της ιδιότητας του πολίτη σε έναν ξένο), εξέλεγε ορισμένους αξιωματούχους, νομοθετούσε και δίκαζε πολιτικά εγκλήματα. Καθώς, όμως, το σύστημα εξελισσόταν σημαντικό μέρος των δύο τελευταίων λειτουργιών μεταφέρθηκε σε δικαστήρια .

Η τυποποιημένη διάταξη ήταν η εξής : ομιλητές εκφωνούσαν λόγους υπέρ και κατά μίας πρότασης και ακολουθούσε η ψηφοφορία υπέρ ή κατά της πρότασης συνήθως με ανάταση των χεριών. Σε αντίθεση με τα σύγχρονα κοινοβούλια, οι αγορεύσεις ήταν κατ’ ουσία προσπάθειες πειθούς των παρευρισκομένων. Παρόλο που μπορεί να υπήρχαν μπλοκ υποστήριξης διάφορων θέσεων, που μερικές φορές παρουσίαζαν μεγάλη διάρκεια, αναφορικά με κρίσιμα θέματα, δεν υπήρχαν οργανωμένα κόμματα ή κυβέρνηση και αντιπολίτευση με τη σημερινή έννοια, όπως ισχύει στο σύστημα του Ουέστμινστερ. Κατ’ ουσίαν, η εκάστοτε κυβέρνηση ήταν ο /οι ομιλητής /ομιλητές με τον οποίο συμφωνούσε η πλειοψηφία των συμμετεχόντων στη συνέλευση για το συγκεκριμένο ζήτημα. Τον 5ο αιώνα τουλάχιστο υπήρχαν ελάχιστα όρια στην εξουσία που ασκούνταν από την εκκλησία. Εάν η εκκλησία παραβίαζε έναν ήδη ισχύοντα νόμο με νέα της πράξη, το μόνο που μπορούσε να συμβεί ήταν η επιβολή ποινής σε εκείνον που είχε κάνει την πρόταση η οποία είχε γίνει αποδεκτή από τη συνέλευση. Εάν είχε ληφθεί κάποια λανθασμένη απόφαση, σύμφωνα με την άποψη του δήμου είχε συμβεί διότι είχε ‘παρασυρθεί’.

Όπως συνηθιζόταν στα αρχαία δημοκρατικά πολιτεύματα, κάποιος έπρεπε να παρευρίσκεται σε μία συνέλευση για να μπορέσει να ψηφίσει. Η υπηρέτηση της θητείας ή η απλή απόσταση μπορούσαν να εμποδίσουν την άσκηση των πολιτικών δικαιωμάτων. Η ψηφοφορία γινόταν συνήθως με ανάταση των χεριών (‘χειροτονία’) ενώ κάποιοι αξιωματούχοι έκριναν το αποτέλεσμα με βάση την οπτική παρατήρηση του πλήθους. Καθώς παρευρίσκονταν χιλιάδες άτομα η καταμέτρηση ήταν αδύνατη. Για μια μικρή κατηγορία ψηφοφοριών για τις οποίες απαιτούνταν ένας ελάχιστος αριθμός συμμετεχόντων (6.000), κυρίως για παροχή της ιδιότητας του πολίτη, χρησιμοποιούνταν σφαιρίδια, χρωματισμένα άσπρα για το ‘ναι’ και μαύρα για το ‘όχι’. Πιθανώς, στο τέλος της συνέλευσης, ο κάθε πολίτης έριχνε το ένα από τα δύο σε ένα μεγάλο πιθάρι, που στη συνέχεια σπαζόταν για να καταμετρηθούν οι ψήφοι. (Για τον [[Οστρακισμός|οστρακισμό]] απαιτούνταν οι πολίτες να αναγράψουν το όνομα σε ένα κομμάτι ενός αγγείου, το όστρακο.)

Η βουλή των 500, το πολυπληθέστερο σώμα αξιωματούχων, αποτελούσε μια οργανωτική επιτροπή της εκκλησίας, ετοιμάζοντας νομοθετικά προσχέδια και καθορίζοντας τη θεματολογία της. Απο το 487 π.Χ οι 500 βουλευτές καθορίζονταν με κλήρωση, που λάμβανε χώρα μία φορά κάθε χρόνο. Ένας πολίτης μπορούσε να είναι μέλος της βουλής δύο φορές στη ζωή του. Κάθε πολίτης μπορούσε να καταθέσει προτάσεις στη βουλή. Τυπικά απαγορευόταν η εκκλησία να λαμβάνει αποφάσεις χωρίς ένα προβούλευμα, δηλαδή μία πρόταση από τη βουλή. Η πρόταση αυτή μπορούσε να είναι συμπαγής, επεξεργασμένη ή ‘ανοιχτή’, που λίγο διέφερε από το να καθορίζει τη θεματολογία της εκκλησίας. Η βουλή ή τα εναλλασσόμενα τμήματά της, οι πρυτανείες, εξυπηρετούσαν ως ένα είδος . Κάθε μέρα του έτους ένας από τους βουλευτές ήταν αρχηγός του κράτους για αυτή τη μέρα (για παράδειγμα κρατούσε τα κλειδιά του ταμείου και τη σφραγίδα του κράτους και ήταν υπεύθυνος για την υποδοχή ξένων αποστολών και (τον 5ο αιώνα) προέδρευε στις συνελεύσεις της εκκλησίας και της βουλής). ΥπολογίστηκεΈχει υπολογιστεί ότι περίπου το ένα τέταρτο του συνόλου των πολιτών πρέπει να κατείχε το αξίωμα κάποια στιγμή της ζωής του. Αυτή τη θέση του -τρόπον τινά- ‘αρχηγού του κράτους’ μπορούσε να την κατέχει ο καθένας έως μια φορά στη ζωή του .