|
Παράγοντες που ευνοούν την μουμιοποίηση είναι πολλοί και μπορούν από μόνοι τους η σε συνδυασμό να συντελέσουν στην μουμιοποίηση. Η ξηρασία, η χαμηλή [[θερμοκρασία]], η αυξημένη υγρασία, η στεγανοποίηση, η επίδραση κάποιου υλικού ή χημικού, ακόμα και η στάχτη [[Ηφαίστειο|ηφαιστείων]] έχει συντελέσει στο παρελθόν στην μουμιοποίηση τόσο ανθρώπων όσο και ζωών.
== '''Η τεχνική της μουμιοποίησης''' ==
Δυστυχώς, ακόμα και σήμερα δε γνωρίζουμε με ακρίβεια την τεχνική της μουμιοποίησης. Υποθέσεις μόνο μπορούμε να κάνουμε, τόσο για την τεχνική
διαδικασία της, όσο και για τις θρησκευτικές τελετές που τη συνόδευαν. Μάλιστα, οι θρησκευτικές αυτές διαδικασίες ήταν, για τον αρχαίο Αιγύπτιο, ίσως μεγαλύτερης σημασίας από τη χημική-τεχνική αποτελεσματικότητα. Σαφέστατα πάντως, η τεχνική μεταβαλλόταν και βελτιωνόταν με το πέρασμα του χρόνου. Στις πρώτες χρονολογικά αρχαίες αιγυπτιακές μούμιες οι τεχνίτες και ιερείς της μουμιοποίησης φαίνεται ότι δεν είχαν βρει τον τρόπο να διατηρούν την επιδερμίδα του νεκρού σε καλή κατάσταση, και να αποφεύγουν τη χαλάρωσή της.
Έτσι, χάρη σε μία μέτρια τεχνική, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προσώπου αλλοιώνονταν και δια τούτο δεν είναι σήμερα εύκολη η ταύτισή τους με διάσημα ιστορικά πρόσωπα από τους αρχαιολόγους. Με το πέρασμα των αιώνων όμως, μία καλύτερη τεχνική συντήρησης προσδίδει περισσότερη ατομικότητα στο αποτέλεσμα και οι ταυτίσεις γίνονται πιο εύκολες με βάση τα ατομικά χαρακτηριστικά των νεκρών και εικονογραφικά παράλληλα έργων τέχνης.
Ο αιγυπτιακός πάπυρος Ρίντ αναφέρει ότι για τη συντήρηση του νεκρού σώματος απαιτείτο το νερό της Ελεφαντίνης (=ρετσίνι), το νάτριο της πόλης Νεκχαβίτ (=άσφαλτος και πίσσα) και το γάλα της πόλης Κιμ (=αρωματικό λάδι).Ο νεκρός λοιπόν παραδίδεται στα χέρια των τεχνιτών της μουμιοποίησης. Πιθανότατα το νεκρό σώμα πλενόταν και αρωματιζόταν με αρωματικά έλαια και αλατούχες και ασφαλτούχες ουσίες, πριν ξεκινήσει η κυρίως διαδικασία.
Το νεκρό σώμα, στη συνέχεια, τοποθετείται στο τραπέζι της ανατομίας, και γίνεται μικρή τομή στην αριστερή κοιλιακή χώρα, όχι μεγαλύτερη από 10 εκατοστά. Το εργαλείο της τομής είναι ένα απλό λίθινο κοφτερό εργαλείο, ενώ, ακολούθως, με ειδικό ορειχάλκινο εργαλείο το χέρι του ειδικού αφαιρεί τα εντόσθια και με τομή το διάφραγμα, τους πνεύμονες και την καρδιά. Τα εντόσθια διατηρούνταν σε τέσσερα δοχεία, ενίοτε και πολυτελή αλαβάστρινα, τα λεγόμενα ΚΑΝΩΒΙΚΑ αγγεία, παραγεμισμένα με άλμη, ή ακόμη και σε δέματα στα οποία μάλιστα συνηθέστατα τοποθετούνταν και κέρινα ειδώλια του πτηνόμορφου θεού Ώρου, ως αποτρόπαιου εναντίον του θεού Τυφώνος (Σηθ).
Έπειτα, ακολουθεί η απόπλυση του εσωτερικού του σώματος με άσφαλτο, ρητίνες, αρώματα, σόδα και μύρα. Η σόδα έχει διπλό χημικό αποτέλεσμα: από τη μία έχει αντισηπτικές ικανότητες και από την άλλη απορροφά τις ανεπιθύμητες μυρωδιές. Μετά την περιποίηση των κοιλοτήτων του σώματος και κυρίως της κοιλιακής χώρας, εγκλείονταν τα αγγεία ή δέματα μέσα στα παραπάνω. Ακολούθως, πτώμα και σπλάχνα παρέμεναν μέσα σε άλμη και νίτρο επί 40 έως 70 μέρες. Στα νεότερα χρόνια, χωρίς ραφή της κοιλιακής χώρας, οι τεχνίτες τοποθετούσαν εντός αυτής άμμο, ρητίνες, ακόμα και μικρά ειδώλια θεών. Από την αρχαιολογική σκαπάνη έχουν έρθει στο φως μούμιες γεμισμένες και με άλλα παράξενα υλικά, όπως, πηλό, πριονίδι, άχυρα, μπάλες από βαμβάκι και άλλα αρωματικά υλικά, ανάμεσα στα οποία και κρεμμύδια.
Η τύχη του περιεχόμενου του εγκεφάλου είναι σαφώς διαφορετική: με ειδικές μακρές κοπίδες , εισαγόμενες από τη μύτη, ο τεχνίτης ρευστοποιούσε τον εγκέφαλο που έτσι αυτός διέρρεε από τα ρουθούνια, καθώς οι υμένες του κατασχίζονταν. Στη συνέχεια, η κρανιακή κοιλότητα πλενόταν με νερό και κρασί και παραγεμιζόταν με ρητίνες. Κι αν αναρωτιέστε που κατέληγε το περιεχόμενο του εγκεφάλου, εκεί που στην σημερινή επιστημονική θεωρία εδρεύει η γνώση και η ευφυΐα, δεν είναι δύσκολο να καταλάβετε ότι τότε απλά κατέληγε στα σκουπίδια.
Όταν είχε περάσει το απαιτούμενο περιθώριο των ημερών, ώστε τα χημικά υλικά να λειτουργήσουν, γινόταν η περιτύλιξη του νεκρού με υφάσματα και επιδέσμους, που περιείχαν ξόρκια σε ιερογλυφική γραφή , ενώ στο μέρος της καρδιάς οι τεχνίτες και ιερείς τοποθετούσαν τον σκαραβαίο ως φυλακτό. Οι λινοί επίδεσμοι βελτίωναν ακόμη περισσότερο το αποτέλεσμα της διατήρησης, καθώς τα αντισηπτικά υλικά τους διαπότιζαν, με αποτέλεσμα να γίνονται μία μάζα με το σώμα, και να αποτρέπουν την εισχώρηση της υγρασίας και των βακτηριδίων. Πιθανότατα τα ξόρκια λειτουργούσαν αποτρεπτικά: έδιωχναν το κακό, τη σήψη, τους σκορπιούς και τα φίδια αλλά και όπλιζαν τον ίδιο τον νεκρό με μαγικές δυνάμεις ώστε να μπορεί να αντεπεξέλθει στο ταξίδι του σε μιαν άλλη ζωή.
== '''Η διακόσμηση των νεκρών μουμιοποιημένων σωμάτων''' ==
Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι έδιναν ιδιαίτερη σημασία στην εξωτερική εμφάνισή τους, και κατά συνέπεια και στην εξωτερική εμφάνιση και στον καλλωπισμό των νεκρών τους. Η ανάγκη της περιποίησης των νεκρών έχει μια βασική αιτία: το σώμα έτσι αποκτά περισσότερη ζωντάνια, ή-αν θέλετε-ζωτικότητα. Τα νύχια των νεκρών βάφονταν κόκκινα ή χρυσά, το πρόσωπο βαφόταν με πούδρες και σκόνες, τα μάτια ζωγραφίζονταν με μολύβια και αλοιφές χρωματιστές. Συχνά στα πτώματα προστίθενται και τεχνητοί οφθαλμοί από πολύτιμα υλικά. Οι νεκροί φορούν τα πιο πολύτιμα κοσμήματά τους, και τοποθετούνται σε χρυσές σαρκοφάγους, που συχνότατα έχουν τον τύπο πλουσιότατων φέρετρων με ανθρώπινη μορφή. Το σώμα τοποθετείται σχεδόν πάντα σε ύπτια στάση μέσα στα φέρετρα-θήκες, ενώ τα χέρια σταυρώνονταν στο στήθος. Τα μαλλιά στους άντρες κόβονταν κοντά, ενώ στις γυναίκες αφήνονταν στο φυσικό τους μήκος και οι τεχνίτες τα κατσάρωναν και τα χτένιζαν περίτεχνα.
== '''Οι συμβολισμοί της μουμιοποίησης''' ==
Από την ως τώρα σύντομη αναφορά στη μουμιοποίηση ίσως βγάλατε κάποια πρόχειρα συμπεράσματα για τους συμβολισμούς της. Αρκεί εδώ να θυμηθούμε κάποια πολύ σπουδαία σημεία. Καταρχήν η καρδιά αφαιρείται και αντικαθίσταται από το μικρό, γλυπτό, πολύτιμο κομψοτέχνημα του σκαραβαίου. Ετούτο το γλυπτό έχει να κάνει με την αθανασία και με την θεϊκή εύνοια. Ο εγκέφαλος, αντίθετα από τα σπλάχνα, καταλήγει στα απορρίμματα. Ένας πάπυρος της εποχής μας δίνει τη λύση στις απορίες μας, εξηγώντας ότι η ψυχή και η πνοή μπαίνουν από τη μύτη και φτάνουν στη καρδιά και στους πνεύμονες… Η πνοή για την οποία μιλούσαν οι Αιγύπτιοι είναι κάτι το άπιαστο, είναι ίσως το πνεύμα και η πνοή της ζωής. Η ζωή η ίδια είναι γεμάτη μυστήριο και γι” αυτό πρέπει να γίνεται σεβαστή ακόμα και στον θάνατο. Για τους αρχαίους Αιγυπτίους-προσοχή!- η καρδιά είναι η έδρα της εξυπνάδας και όχι ο εγκέφαλος. Δια τούτο κακομεταχειρίζονταν, λοιπόν, το περιεχόμενό του εγκεφάλου. Όσο για τη ψυχή, είναι γνωστό ότι στην αρχαία Αίγυπτο έχει πρωταρχική σημασία. Σημαντικότατοι αρχαίοι αιγυπτιακοί θεοί την προστατεύουν, την κατακρίνουν αν πρέπει, την ζυγίζουν μετά θάνατον, τη δικάζουν. Αν καταστραφεί το σώμα, τότε καταστρέφεται και η ψυχή. Δια τούτο, δεν πρέπει να καταστραφεί το σώμα, αλλά αντίθετα να διατηρηθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
== '''Μερικά παραδείγματα μουμιοποίησης και τι μας''' '''διδάσκουν''' ==
Η σύντομη αυτή αναφορά στη μουμιοποίηση θα κλείσει με μερικά παραδείγματα μουμιοποίησης, αρκετά ενδιαφέροντα.
Η μούμια του Σεκενέρλα-Καα, που πέθανε το 1560 π.Χ. είναι ακόμα και σήμερα αρκετά καλά διατηρημένη. Φέρει τραύμα στο φρύδι και πολλαπλά τραύματα στο σώμα, καθώς και χτυπήματα στο λαιμό. Ένα χτύπημα από πέλεκυ στο κρανίο δεν ήταν η αιτία του θανάτου, μιας και το οστό στο σημείο του χτυπήματος «έθρεψε» πράγμα το οποίο σημαίνει ότι ο δύστυχος ηγέτης έμεινε κατάκοιτος και υπέφερε ζωντανός για περίπου έναν με δύο μήνες ώσπου να ξεψυχήσει.
Η μούμια του Ραμσή του πέμπτου μας παρέχει άλλες πολύ σημαντικές πληροφορίες. Ο άνθρωπος αυτός πέθανε-όπως φαίνεται-γύρω στα τριάντα από μια αρκετά σοβαρή ασθένεια, της οποίας τα ίχνη είναι ακόμα και σήμερα φανερά στα μάγουλα και στο πρόσωπο. Ο ίδιος άνθρωπος υπέφερε και από υδροκήλη. Για να βελτιωθεί η όψη του μαυρισμένου από τις μακροχρόνιες θεραπείες προσώπου, το πρόσωπο βάφτηκε επίτηδες κόκκινο από τους τεχνίτες της ταρίχευσης.
Μια μούμια πλούσιας γυναίκας της εποχής, διατηρούμενη ακόμα και σήμερα σε πολύ καλή κατάσταση, φέρει τεχνητά όμορφα μάτια και περούκα!
Πληροφορίες για τη μουμιοποίηση και την ιατρική της αρχαίας Αιγύπτου συναντάμε στους περίφημους παπύρους των Ebers και Smith. Άλλα συμπεράσματα που πηγάζουν από τις μούμιες των αρχαίων Αιγυπτίων είναι τα ακόλουθα: η περιτομή ήταν συχνή σε όλες τις τάξεις των Αιγυπτίων, ενώ οι όγκοι ήταν συνήθεις, καθώς και οι δερματικού τύπου παθήσεις. Από την ανάλυση της χημικής σύστασης των ιστών, ακόμη και σήμερα μπορούμε να βγάλουμε σημαντικά συμπεράσματα για τις φαρμακευτικές και -ως εκ τούτου- χειρουργικές πρακτικές που ακολουθούνταν. Τα δόντια, ιστοί και οστά μας πληροφορούν επίσης για τις συνθήκες υγιεινής και διαβίωσης, αλλά και για την διατροφή της εποχής.
Άλλο στοιχείο που βρέθηκε στα δόντια των αρχαίων Αιγυπτίων -και ακόμα και σήμερα μελετάται επιμελώς στις μούμιες- είναι η καταστροφή της μασητικής επιφάνειας, η φθορά δηλαδή των δοντιών στην επιφάνειά τους. Αυτή πιθανότατα να οφειλόταν στις ιδιαίτερα σκληρές τροφές που κατανάλωναν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι. Με απλό συλλογισμό θα μπορούσαμε να καταλήξουμε στο εξής συμπέρασμα: οι αιγύπτιοι των χαμηλών τάξεων, που κατοικούσαν στα εύφορα εδάφη του Νείλου, τρέφονταν κυρίως με χόρτα που ίσως περιείχαν ποσότητα άμμου, που με τη σειρά της προκαλούσε μικρές καταστροφές στη μασητική επιφάνεια των δοντιών. Αντιθέτως, οι μούμιες των ανώτερων τάξεων μαρτυρούν, από την παρατήρηση των δοντιών, τερηδόνες, φατνιακά αποστήματα, συσσώρευση τρυγίας (πέτρα στα δόντια, όπως λέμε). Οπωσδήποτε, η τροφή των ανθρώπων αυτών θα περιείχε περισσότερους υδατάνθρακες και σάκχαρα.
Κλείνοντας παρατίθεται μία επιγραφή που περιέχεται στον τάφο του Φαραώ Τουταγχαμών. Φαίνεται ότι οι επικλήσεις του για την αιώνια ζωή και υστεροφημία εισακούστηκαν, όταν ο ίδιος πρόσταξε να γραφτεί στο φέρετρό του η φράση: «Ω, μάνα Νουτ! Άπλωσε τις φτερούγες σου επάνω μου, σαν τα αιώνια αστέρια!» Το σώμα του, διατηρείται σήμερα, μαζί με την υστεροφημία του, σε πολύ καλή κατάσταση, χάρη στη μουμιοποίησή του.
== '''Μερικά συμπληρωματικά ιστορικά στοιχεία για την ύστερη πορεία της μουμιοποίησης.''' ==
Στην αρχαία Αίγυπτο, καθώς προείπαμε, ταριχεύονταν Φαραώ, κρατικοί υπάλληλοι, ιερείς. Ο απλός, πολύ φτωχός κόσμος, απείχε από αυτή τη μετά θάνατον διαδικασία. Στους μετά Χριστόν αιώνες οι μουμιοποιήσεις λιγοστεύουν διαρκώς, ώστε οι τελευταίες να τοποθετούνται γύρω στο 700 μ.Χ.
== Η ξηρά μουμιοποίηση ==
Είναι μία τυχαία διαδικασία κατά την οποία το νεκρό σώμα υφίσταται αφυδάτωση με αποτέλεσμα το [[δέρμα]], να εφάπτεται στα [[οστά]].
|
