|
[[Αρχείο:Manhattan at Dusk by slonecker.jpg|thumb|325px|Το Εμπάιαρ Στέιτ Μπίλντινγκ δεσπόζει σε όλο το [[Μανχάταν]].]]
*
{{coord|40|44|54.36|N|73|59|08.36|W|region:US_type:landmark|display=title}}
Το '''Κτήριο Εμπάιρ Στέιτ''' ή Εμπάιρ Στέιτ Μπίλντινγκ ('''The Empire State Building''' = «Το Κτήριο της Αυτοκρατορικής Πολιτείας», δηλαδή της Νέας Υόρκης) είναι ένας από τους υψηλότερους και ιστορικότερους [[ουρανοξύστης|ουρανοξύστες]] στον κόσμο. Βρίσκεται στην πόλη της [[Νέα Υόρκη|Νέας Υόρκης]] (στη διασταύρωση της 5ης Λεωφόρου, νο. 350, και της 34ης δυτικής οδού) και έχει 102 ορόφους. Υπήρξε ο υψηλότερος ουρανοξύστης στη Γη για 41 χρόνια, από την ολοκλήρωσή του το [[1931]] ως το χτίσιμο του Βόρειου Πύργου του [[Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου|Παγκόσμιου Εμπορικού Κέντρου]] το [[1972]]. Μετά την καταστροφή των πύργων του Κέντρου αυτού από τις τρομοκρατικές [[επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001]], το Εμπάιαρ Στέιτ ξανάγινε και παρέμεινε το υψηλότερο κτήριο σε ολόκληρη τη Νέα Υόρκη μέχρι τις 30 Απριλίου 2012, όταν το ξεπέρασε το υπό κατασκευή [[Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου 1]]. Ο [[αρχιτεκτονικός ρυθμός]] του είναι [[Αρ Ντεκό]].
== Ιστορικά στοιχεία ==
Η θέση του ουρανοξύστη ήταν αρχικά το αγρόκτημα του Τζον Τζόνσον, που δημιουργήθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα, όταν ένα ρυάκι περνούσε από εκεί και χυνόταν στη Sunfish Pond (τη «Λιμνούλα του Ηλιόψαρου»), ένα τετράγωνο μακρύτερα. Στο τετράγωνο κτίσθηκε το πολυτελές [[Ξενοδοχείο Γουόλντορφ-Αστόρια]] στα τέλη του 19ου αιώνα.
=== Σχεδιασμός και κατασκευή ===
Ο ουρανοξύστης σχεδιάσθηκε από τον Γκρέγκορι Τζόνσον και την αρχιτεκτονική του εταιρεία «Shreve, Lamb and Harmon» μέσα σε μόλις 2 εβδομάδες, μάλλον χρησιμοποιώντας ως αρχή το σχέδιο του Πύργου R.J. Reynolds στο Winston-Salem της Βόρειας Καρολίνας. Η κατασκευή χρηματοδοτήθηκε από τον John J. Raskob. Πρόεδρος της εταιρείας κατασκευής ήταν ο [[Άλφρεντ Ε. Σμιθ]], πρώην Κυβερνήτης της Νέας Υόρκης.
Οι εργασίες εκσκαφής των θεμελίων άρχισαν στις [[22 Ιανουαρίου]] [[1930]]. Στην οικοδομή εργάζονταν 3.400 εργάτες, οι περισσότεροι μετανάστες από την Ευρώπη, αλλά και εκατοντάδες Ινδιάνοι [[Μοχώκ]]. Κατά τον επίσημο απολογισμό, 5 εργάτες σκοτώθηκαν σε εργατικά δυστυχήματα κατά την ανέγερση. Τα εγγόνια του Σμιθ έκοψαν την κορδέλα των εγκαινίων.
Υπήρξε έντονος ανταγωνισμός στην πόλη για τον τίτλο του υψηλότερου κτηρίου στον κόσμο. Δύο άλλα οικοδομήματα που πάλεψαν γι' αυτόν, αυτό της Γουώλ Στρητ 40 και το [[Κτήριο Κράισλερ]], ήταν ήδη υπό κατασκευή όταν άρχισε να κτίζεται το Εμπάιαρ Στέιτ. Αμφότερα έμελλε να κρατήσουν τον τίτλο για λιγότερο από 1 έτος. Οι οικοδόμοι του Εμπάιαρ Στέιτ Μπίλντινγκ αμείβονταν με σχεδόν διπλάσιο ημερομίσθιο από αυτούς των άλλων κτιρίων, αλλά υποχρεώνονταν να εργάζονται με ταχύτατους ρυθμούς, στα όρια της αντοχής. Οποιοσδήποτε καθυστερούσε έστω και ελάχιστα απολυόταν αμέσως, για να αντικατασταθεί μέσα σε λίγη ώρα με κάποιο από τους εκατοντάδες χιλιάδες άνεργους της εποχής της Μεγάλης Οικονομικής Υφέσεως. Ως αποτέλεσμα, η κατασκευή διάρκεσε μόνο 410 ημέρες. Ο ίδιος ο Πρόεδρος των [[ΗΠΑ]] [[Χέρμπερτ Χούβερ]] άναψε για πρώτη φορά τα φώτα του ουρανοξύστη κατά τα επίσημα εγκαίνια την [[Πρωτομαγιά]] του [[1931]], με το πάτημα ενός κουμπιού από την πρωτεύουσα Ουάσινγκτον.
=== Empty State Building ===
Εξαιτίας της οικονομικής υφέσεως, μεγάλο μέρος του ενοικιαζόμενου χώρου παρέμενε αρχικά ξενοίκιαστο: Στον πρώτο χρόνο κερδήθηκαν τόσα χρήματα από αυτούς που πήγαιναν να δουν τη θέα από την κορυφή, όσα και από τα ενοίκια, απ' όπου και το παρατσούκλι "Empty State Building". Το 1951 ο ουρανοξύστης πωλήθηκε στον Ρότζερ Στίβενς και τους συνεταίρους του για 51 εκατομμύρια δολάρια, την υψηλότερη τιμή που είχε ποτέ πληρωθεί ως τότε για μεμονωμένο κτήριο στην ιστορία των ΗΠΑ.
=== Τερματικό για αερόπλοια ===
Η χαρακτηριστική μύτη-κορυφή του κτηρίου σε ρυθμό [[Αρ Ντεκό]] σχεδιάσθηκε αρχικά ως ιστός για την πρόσδεση [[αερόπλοιο|πηδαλιοχούμενων αεροστάτων]] («ζέπελιν»). Ο 102ος όροφος ήταν αρχικώς αεραποβάθρα. Ιδιαίτερος ανελκυστήρας, που θα εκινείτο ανάμεσα στον 86ο και τον 102ο όροφο, θα μετέφερε τους επιβάτες μετά το τσεκ-ιν στον 86ο. Ωστόσο, η ιδέα αποδείχθηκε επικίνδυνη μετά από λίγες προσπάθειες με αερόπλοια, εξαιτίας των ισχυρών ανοδικών ρευμάτων αέρα που προκαλούσε το ίδιο το μέγεθος του κτηρίου. Η κεραία του ραδιοτηλεοπτικού πομπού προστέθηκε το 1952.
=== Συντριβή αεροπλάνου ===
Στις 9:40 π.μ. του Σαββάτου, [[28 Ιουλίου]] [[1945]], ένα [[βομβαρδιστικό αεροσκάφος]] τύπου [[B-25 Mitchell]] οδηγούμενο από τον αντισμήναρχο Ουίλιαμ Φ. Σμιθ Τζούνιορ (William F. Smith Jr.) μέσα σε πυκνή [[ομίχλη]], έπεσε πάνω στη βόρεια πλευρά του ουρανοξύστη, μεταξύ 79ου και 80ού ορόφου. Ο ένας από τους κινητήρες του αεροπλάνου βγήκε από την αντίθετη πλευρά, ενώ ένας άλλος έπεσε μέσα σε ένα φρεάτιο [[ανελκυστήρας|ανελκυστήρα]]. Προκλήθηκε πυρκαγιά που κατασβέστηκε μέσα σε 40 λεπτά της ώρας. Σκοτώθηκαν 14 άνθρωποι, ενώ η χειρίστρια ανελκυστήρα Μπέτι Λου Όλιβερ (Betty Lou Oliver) επέζησε από πτώση 75 ορόφων μέσα σε ανελκυστήρα, ύψος που παραμένει το παγκόσμιο ρεκόρ για τέτοια περίπτωση. Την επόμενη Δευτέρα, το κτήριο ήταν ανοικτό και λειτουργούσε κανονικά στους περισσότερους ορόφους του.
=== Το κτήριο ως μνημείο ===
Το Κτήριο Εμπάιαρ Στέιτ κηρύχθηκε από την Αμερικανική Εταιρεία Πολιτικών Μηχανικών ως ένα από τα «Επτά Θαύματα του Σύγχρονου Κόσμου». Ανακηρύχθηκε ως Εθνικό Ιστορικό Ορόσημο (National Historic Landmark) στις [[24 Ιουνίου]] [[1986]]. Το 2007 κατέλαβε την πρώτη θέση στον «Κατάλογο των Επιφανέστερων Αρχιτεκτονημάτων» κατά την AIA.
Σήμερα ο ουρανοξύστης είναι ιδιοκτησία της εταιρείας του Harold Helmsley.
== Το ύψος ==
Το Κτήριο Εμπάιαρ Στέιτ παρέμεινε ο υψηλότερος ουρανοξύστης στον κόσμο επί 41 χρόνια, επίδοση που αποτελεί ακόμα παγκόσμιο ρεκόρ, ενώ υπήρξε το υψηλότερο ανθρώπινο κατασκεύασμα πάνω στη Γη για 23 χρόνια. Το ύψος της ταράτσας του είναι 1250 [[πόδι (μονάδα)|πόδια]] ακριβώς, ή 381 [[μέτρο|μέτρα]], η κορυφή 442,9 μέτρα, ενώ το άκρο της κεραίας στην κορυφή φθάνει σε ύψος τα 448,67 μέτρα πάνω από το πεζοδρόμιο (για την ακρίβεια υπάρχουν αρκετές κεραίες-πομποί, αλλά η υψηλότερη είναι απλώς ένα [[αλεξικέραυνο]]). Σήμερα το Εμπάιαρ Στέιτ (μετά και την καταστροφή των πύργων του Παγκόσμιου Εμπορικού Κέντρου από τις τρομοκρατικές [[επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001]]) παραμένει το δεύτερο υψηλότερο κτήριο σε όλες τις ΗΠΑ.
=== Αυτοκτονίες ===
Από τα εγκαίνιά του μέχρι σήμερα, πάνω από τριάντα άνθρωποι έχουν αυτοκτονήσει πέφτοντας από την κορυφή του Κτηρίου Εμπάιαρ Στέιτ. Ο φράκτης γύρω από την ταράτσα-παρατηρητήριο μπήκε το 1947, μετά από 5 απόπειρες σε διάστημα τριών εβδομάδων. Παρόλα αυτά, αυτοκτονίες σημειώθηκαν το 2004 και το 2006, ενώ η πιο πρόσφατη έγινε τον Ιανουάριο του 2010, οπότε ένας δικηγόρος έπεσε από τον 69ο όροφο.
== Χαρακτηριστικά ==
=== Γενικά ===
Το Κτήριο Εμπάιαρ Στέιτ διαθέτει 86 ορόφους για εμπορική χρήση, ενώ οι υπόλοιποι 16 αντιπροσωπεύουν την κορυφή-πύργο αρ ντεκό. Πάντως το Εμπάιαρ Στέιτ υπήρξε το πρώτο κτήριο στην ιστορία που είχε περισσότερους από 100 ορόφους.
[[Αρχείο:Looking Up at Empire State Building.JPG|thumb|200px|right|Η άποψη από κάτω προς τα πάνω.]]
Ο ουρανοξύστης έχει 6.500 παράθυρα και 73 [[ανελκυστήρας|ανελκυστήρες]] (67 στον κεντρικό πυρήνα και 6 περιφερειακούς). Τα σκαλοπάτια από το πεζοδρόμιο μέχρι τον 102ο όροφο είναι 1.860. Το ολικό εμβαδό των ορόφων είναι 257.210 [[τετραγωνικό μέτρο|τετραγωνικά μέτρα]]. Η βάση του κτηρίου έχει έκταση περίπου 8 στρέμματα, αλλά η διατομή μειώνεται προς την κορυφή. Το Κτήριο Εμπάιαρ Στέιτ στεγάζει σήμερα (2007) περί τους 20 χιλιάδες εργαζόμενους και έχει τον δικό του ιδιαίτερο [[ταχυδρομικός κώδικας|ταχυδρομικό κωδικό]]: 10118. Η άνοδος χρειάζεται λιγότερο από ένα λεπτό με ανελκυστήρα μέχρι τον 86ο όροφο, όπου και το παρατηρητήριο θέας. Το κτήριο περιέχει σωλήνες συνολικού μήκους 113 χιλιομέτρων και ηλεκτρικά καλώδια συνολικού μήκους 762 χιλιομέτρων. Η κεντρική θέρμανση γίνεται με ατμό χαμηλής πιέσεως (0,14 ως 0,21 της ατμόσφαιρας). Το όλο κτήριο ζυγίζει περίπου 370.000 τόνους. Η κατασκευή του στοίχισε 40.948.900 δολάρια ΗΠΑ.
=== Εξωτερικός φωτισμός ===
[[Αρχείο:Pier A Park lawn & gazebo Hoboken NJ.jpg|right|325px|thumb|Ο ουρανοξύστης όπως φαίνεται από το Πάρκο Frank Sinatra, στο Χόμποκεν του [[Νιού Τζέρσεϊ]].]]
Το [[1964]] προστέθηκαν προβολείς για τον νυκτερινό φωτισμό της κορυφής του κτηρίου, με χρώματα αναλόγως της εποχής του έτους και περιστάσεων όπως τα [[Χριστούγεννα]]. Σε ειδικές περιπτώσεις, όπως τα ογδοηκοστά γενέθλια και τον επακολουθήσαντα θάνατο του [[Φρανκ Σινάτρα]], το κτήριο φωτίστηκε μπλε σε αναφορά του ψευδωνύμου του τραγουδιστή "Ol' Blue Eyes."
Οι προβολείς φώτιζαν το κτήριο με τα χρώματα της [[Σημαία των ΗΠΑ|αμερικανικής σημαίας]] επί αρκετούς μήνες μετά την καταστροφή του Παγκόσμιου Εμπορικού Κέντρου, και μετά επανήλθαν στον συνήθη φωτισμό. Επίσης, το κτήριο φωτίζεται κίτρινο με το κίτρινο χρώμα της μπάλας του [[τένις]] κατά τη διεξαγωγή του «Αμερικανικού Open» τουρνουά [[τένις]] στα τέλη Αυγούστου και αρχές Σεπτεμβρίου.
Το κτήριο επίσης φωτίζεται [[μωβ]] και λευκό μία φορά το χρόνο προς τιμή των αποφοιτούντων φοιτητών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης.
Τον Οκτώβριο του 2007, φωτίστηκε πράσινο επί τριήμερο για τη [[Ισλάμ|μουσουλμανική]] εορτή Eid ul-Fitr, ο πρώτος φωτισμός που έγινε ποτέ για εορτή του Ισλάμ. Η πρόθεση είναι να γίνεται αυτό κάθε χρόνο.
=== Παρατηρητήρια θέας ===
Το Κτήριο Εμπάιαρ Στέιτ έχει ένα από τα δημοφιλέστερα εξωτερικά παρατηρητήρια θέας σε όλο τον κόσμο, με πάνω από 110 εκατομμύρια εισιτήρια από τότε που πρωτολειτούργησε ως τα σήμερα. Το κυρίως παρατηρητήριο, στον 86ο όροφο (υπαίθριο), και το δεύτερο, στον 102ο (κλειστού χώρου), προσφέρουν εντυπωσιακές εικόνες της Νέας Υόρκης προς όλες τις πλευρές (360 μοίρες).
== Ο αγώνας ανόδου του Κτηρίου Εμπάιαρ Στέιτ ==
Ο αγώνας ανόδου του Κτηρίου Εμπάιαρ Στέιτ («Empire State Building Run-Up») είναι ένας αγώνας ανόδου με τα πόδια από τον δρόμο μέχρι το παρατηρητήριο στον 86ο όροφο, που γίνεται μία φορά τον χρόνο από το [[1978]]. Οι συμμετέχοντες αναφέρονται τόσο ως δρομείς όσο και ως αναρριχητές. Ο αγώνας καλύπτει μία κάθετη απόσταση 320 μέτρων και περιλαμβάνει 1.576 σκαλοπάτια. Το ρεκόρ είναι 9 λεπτά και 33 δευτερόλεπτα, του Αυστραλού επαγγελματία [[ποδηλασία|ποδηλάτη]] Paul Crake, από το 2003 (ταχύτητα ανόδου 2.010 κάθετα μέτρα την ώρα).
== Ο ουρανοξύστης στη λαϊκή κουλτούρα ==
* Η διασημότερη απεικόνιση του κτηρίου σε κινηματογραφική ταινία θεωρείται γενικώς εκείνη στο τέλος της ταινίας ''Κινγκ Κονγκ'' του [[1933]], όπου ο γιγαντιαίος πίθηκος Κινγκ Κονγκ σκαρφαλώνει ως την κορυφή για να ξεφύγει από τους διώκτες του, αλλά πέφτει και σκοτώνεται. Το 1983, για την πεντηκοστή επέτειο της ταινίας, ένας φουσκωτός Κινγκ Κονγκ τοποθετήθηκε στο αληθινό κτήριο (η σκηνή ξαναγυρίστηκε για τη νέα ταινία ''Κινγκ Κονγκ'' του [[2005]], ενώ μια τρίτη ταινία ''Κινγκ Κονγκ'', του [[1976]], έχει την τελική σκηνή στους δύο πύργους του Εμπορικού Κέντρου).
* Ο ουρανοξύστης καταστρέφεται στην ταινία ''[[Μέρα Ανεξαρτησίας (ταινία)|Μέρα Ανεξαρτησίας]]'' από ένα διαστημόπλοιο εξωγήινων. Αυτή η σκηνή απέτιε φόρο τιμής σε μία παρόμοια, που περιγράφεται στο διήγημα επιστημονικής φαντασίας ''Publicity Campaign'' του [[Άρθουρ Κλαρκ]].
* Η βωβή και μαυρόασπρη ταινία του [[Άντυ Γουόρχολ]] ''Empire'' (1964) δεν είναι παρά ένα συνεχές οκτάωρο πλάνο του Κτηρίου Εμπάιαρ Στέιτ τη νύχτα. Το 2004, το Εθνικό Αρχείο Ταινιών (National Film Registry) των ΗΠΑ έκρινε την «πολιτιστική σημασία» αυτής της ταινίας αρκετή ώστε να διατηρηθεί στη [[Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου]].
* Το παρατηρητήριο υπήρξε ο χώρος για ρομαντικά ραντεβού σε αρκετές ταινίες: ''Love Affair'', ''An Affair to Remember'', ''Elf'' και ''[[Άγρυπνος στο Σιάτλ]]''.
* Στο λατινοαμερικανικό μυθιστόρημα ''Empire of Dreams'' (1994) της [[Giannina Braschi]], η κορυφή του ουρανοξύστη καταλαμβάνεται από βοσκούς που χορεύουν και τραγουδούν «Τώρα κάνουμε ό,τι θέλουμε, ό,τι θέλουμε.»
== Βιβλιογραφία ==
* ''The Empire State Building Book'', του Jonathan Goldman, St. Martin's Press, 1980.
* ''Unbuilding'', του David Macaulay, Houghton Mifflin, 1986.
* ''The Empire State Building - The making of a landmark'', του John Tauranac, Scribner, 1995.
* ''Construction: Building the Impossible'', του Nathan Aaseng, The Oliver Press, Inc., 2000.
* '' Empire: A Tale of Obsession, Betrayal, and the Battle for an American Icon'', του Mitchell Pacelle, Wiley, 2002
* ''Higher: A Historic Race to the Sky and the Making of a City'', του Neal Bascomb, Doubleday, 2003
* ''Building The Empire State'', επιμέλεια της Carol Willis, Norton, 1998.
== Εξωτερικοί σύνδεσμοι ==
| 