Ελένη (μυθολογία): Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
μ προσθ. |
|||
Γραμμή 19:
}}
Η Ομηρική '''Ελένη''', αποκαλούμενη '''Ωραία Ελένη''' στη νεοελληνική γλώσσα και ''ευειδής'' στην [[Ιλιάδα]], περίφημη για την ομορφιά της, αποτελεί το πλέον διλημματικό πρόσωπο (αθωότητας ή ενοχής) στην [[ελληνική μυθολογία]]. Ήταν κόρη του [[Δίας (μυθολογία)|Δία]] ή του [[Τυνδάρεως|Τυνδάρεω]] και σύζυγος του [[Μενέλαος|Μενέλαου]], του βασιλέα της [[Αρχαία Σπάρτη|Σπάρτης]].
Η "αρπαγή" της από τον [[Πάρις|Πάρη]] και η μεταφορά της στην [[Τροία]] έγινε αφορμή, σύμφωνα με τον μύθο, του μακροβιότερου πολέμου όλης της αρχαιότητας, του δεκάχρονου [[Τρωικός πόλεμος|Τρωικού Πολέμου]], έχοντας προηγουμένως συνεγείρει όλα τα αρχαία ελληνικά βασίλεια κατά της Τροίας. Η δε παρουσία της στην αρχαία ελληνική γραμματεία κρίνεται πυκνή αλλά και σημαδιακή, όχι μόνο στα [[ομηρικά έπη]], αλλά και στη [[λυρική ποίηση|λυρική και χορική ποίηση]], στο [[Δράμα (λογοτεχνία)|αττικό δράμα]], στη [[ρητορική]] και την [[ιστοριογραφία]].
== Ετυμολογία ==▼
Ακολουθώντας την περίφημη επισήμανση του αρχαίου Έλληνα σωκρατικού κυνικού φιλοσόφου [[Αντισθένης|Αντισθένη]] (445-360 π.Χ.) "''Αρχή σοφίας η των ονομάτων επίσκεψις''"<ref>Επίκτητος "''Διατριβαί''" Ι΄.17,12</ref>, αλλά και τη θέση που υποστηρίζει ο φιλόσοφος [[Κρατύλος]] στον ομώνυμο πλατωνικό διάλογο ότι τα ονόματα προσώπων και όντων ή πραγμάτων, κατά μείζονα λόγον, δεν έχουν τεθεί από κάποια συνθήκη ή ομολογία (με νόμο ή έθος), αλλά "''κατά φύσει''", (θέση που διατηρείται και στη σύγχρονη νεοελληνική ως ιδιωματισμός σε αποτίμηση ονόματος "''όνομα και πράγμα''"), επιχειρείται η ετυμολογία του ονόματος Ελένη ξεκινώντας από την ελληνική βεβαίως αρχαία γραμματεία. ▼
Το όνομα '''''Ἑλένη''''', πρόκειται για δασύτονο κύριο γυναικείο όνομα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Τούτο σημαίνει ότι το πρώτο γράμμα ήταν το [[δίγαμμα]] ('''''F''''') που αντικατέστησε η δασεία. Πέντε ομάδες αρχαίων ελληνικών λέξεων ερίζουν για την "κατά φύσει" ετυμολογία του ονόματος<ref>Μ.▼
Κοπιδάκης "Ελένη - «What's in a name ?»"</ref>:▼
# '''Ἑλένη''' - '''Ἕλενος''', και τα δύο δασύτονα, (αναφέρονται από τον [[Ησύχιος|Ησύχιο]], προβάλλοντας ετυμολογία από τη λέξη ''ἑλάνη'' (= ''λαμπάς'')<ref>P. Decharme σ.603</ref>▼
# '''γέλαν''' (= αυγήν ηλίου) - '''γελεῖν''' (= λάμπειν, ἀνθεῖν) (αναφέρονται επίσης από τον Ησύχιο), όπου το '''γ''' αποτελεί είτε παραφθορά είτε μετάπλαση του δίγαμμα '''F''' <ref>H. G. Liddell - R. Scott "Λεξικό ελληνικής γλώσσας" τ.2ος, σ.463 "δίγαμμα"</ref>.▼
# '''βέλα''' (= ήλιος και αυγή) - '''βελάσσεται''' (= ηλιωθήσεται), δωρική γλώσσα (που διασώζει ο Ησύχιος), όπου το '''β''' αποτελεί παραφθορά του δίγαμμα '''F''' στη λακωνική δωρική <ref>H. G. Liddell - R. Scott "Λεξικό ελληνικής γλώσσας" τ.2ος, σ.463 "δίγαμμα"</ref>.▼
# '''εἵλη''' - '''ἕλη''' (= ζεστασιά, θέρμη) και▼
# '''σέλας'''.▼
Και οι πέντε παραπάνω ομάδες λέξεων συμπίπτουν στις έννοιες λαμπρότητα, φωτεινότητα, ωραιότητα.▼
== Ελένειο δίλημμα ==
Γραμμή 42 ⟶ 54 :
Ο εν λόγω μύθος, μεταγενέστερος του προηγουμένου, διαφέρει μόνο ως προς την πατρότητα τόσο του Κάστορα και Πολυδεύκη, καλούμενοι πλέον Διόσκουροι αντί Τυνδαρίδες, καθώς και της πανέμορφης Ελένης. Η αντικατάσταση μόνο της πατρότητας των προσώπων αυτών μπορεί να ερμηνευτεί είτε από την επιθυμία των Λακώνων να αποδώσουν θεϊκή καταγωγή στους αυτόχθονες ήρωές τους, είτε το λίαν πιθανότερο<ref>Κατά τον Preller "Griech. Myth." II, 90</ref> ότι ο Δίας είναι ταυτόσημος με τον Τυνδάρεω, του οποίου το όνομα αποτελούσε αρχικά προσωνυμία του Δία του Ταϋγέτη, που ακολούθως υποβιβάστηκε σε δευτερεύοντα τοπικό ήρωα μετά τη δωρική κατάκτηση της ευρύτερης περιοχής της νότιας Πελοποννήσου. Λαμβάνοντας όμως υπόψη ότι τα συγκεκριμένα πρόσωπα ταυτίστηκαν με ουράνια σώματα και λαμπρά φαινόμενα της φύσης, ένεκα παρατηρήσεων, δεν θα μπορούσε να δοθεί άλλη παρουσία αυτών εκτός από την από Διός γέννηση, απολαμβάνοντας έτσι θεϊκές τιμές.
Πριν όμως διαμορφωθεί πλήρως αυτός ο μύθος υπήρξε ένας μεταβατικός που αφορούσε μόνο τον Πολυδεύκη προκειμένου να ερμηνευτούν οι εξ αντιθέτου διαδοχικές εμφανίσεις των ταυτόσημων με αυτόν και τον Κάστορα ουρανίων σωμάτων. Κατά τον μονομερή αυτόν μύθο η Θεστιάδα Λήδα συνευρέθη την ίδια νύκτα με τον σύζυγό της Τυνδάρεω και τον κυρίαρχο του ουρανού Δία. Από τη συνεύρεση αυτή ο μεν Κάστορας φέρεται γιος του Τυνδάρεω, συνεπώς θνητός υποκείμενος σε γήρας και θάνατο, ενώ ο Πολυδεύκης γιος του Δία που τυγχάνει αθάνατος<ref>Στην Ελληνική Μυθολογία παρόμοια περίπτωση αποτελούν ο Ηρακλής και ο Ιφικλής, ή ο Θησέας και ο Πειρίθους.</ref>. Η ζωή που απολαμβάνουν έκαστος "διαδοχικά" όπως θα ερμηνευτεί παρακάτω βασίστηκε στην εξαίρετη αφοσίωση του αθάνατου Πολυδεύκη προς τον θνητό αδελφό του Κάστορα την τύχη του οποίου θέλησε να συμμεριστεί.
[[Αρχείο:François-Édouard Picot - Léda.jpg|thumb|"Η Λήδα και ο κύκνος" πίνακας του Φρανσουά-Εντουάρ Πικό]]
Ο βασικός μύθος κατά τον οποίο ο Δίας καθίσταται πατέρας των Διοσκούρων και της Ελένης συνοδεύεται από θαυμάσια περιστατικά, μέρη των οποίων απαντώνται και σε ξένες μυθολογίες. Συγκεκριμένα η κύρια επουράνια δύναμη, ο Δίας, προκειμένου να κατακτήσει την όμορφη Λήδα μεταμορφώνεται σε λευκό κύκνο σκηνοθετώντας καταδίωξή του από αετό που είχε μεταμορφωθεί η θεά Αφροδίτη, (ανθρωπόμορφη έννοια της ωραιότητας). Αντικρίζοντας η Λήδα τον καταδιωκόμενο λευκό κύκνο τον πήρε αμέσως στην αγκαλιά της. Από τη συνεύρεση αυτή η Λήδα γέννησε δύο αυγά όπου μετά εννέα μήνες εκκόλαψης από το ένα γεννήθηκαν οι λαμπροί Διόσκουροι και από το άλλο η πανέμορφη Ελένη, οι οποίοι και θα καταστούν φωτοβόλες θεότητες. Κατά δε την αφήγηση του Απολλόδωρου στη διάρκεια της εν λόγω συνεύρεσης της Λήδας με τον ουράνιο κύκνο αυτή είχε μεταμορφωθεί σε χήνα. [[File:WLANL - Artshooter - Zeus, Hera en Amor observeren de geboorte van Helena en de Dioskuren.jpg|thumb|180px|left|Ο Ζευς, η Λήδα και ο Έρως παρακολουθούν τη γέννηση της Ελένης και των Διοσκούρων ''(Ολλανδικό φαγεντιανό, 1550)''<ref>Το έργο αυτό τιτλοφορείται ως "Ο Ζευς, η Ήρα και ο Έρως, αντί του ορθού Ο Ζευς, η Λήδα και ο Έρως, δεδομένου ότι η Ήρα ουδεμία σχέση έχει με τον μύθο. Χαρακτηριστικό ότι απεικονίζεται η Λήδα είναι ο ερυθρόμορφος πέπλος της.</ref>]] Παρόμοιες μυθοπλασίες με μυθικά πτηνά (χήνα, ή πάπια, ή όρνιθα) να γεννούν χρυσά αυγά απαντώνται και σε παραδόσεις άλλων λαών<ref>Στην Ινδική μυθολογία το χρυσό αυγό που επιπλέει στη θάλασσα είναι ο ήλιος που εξέρχεται (ανατέλλει) στον ορίζοντα κατά την αυγή, ενόσω καλύπτεται από ατμούς, Στη [[Ραμαγιάνα]] ο ουρανός παραβάλλεται με λίμνη στην οποία ο ήλιος είναι χρυσή πάπια. Στους ρωσικούς μύθους η μυθική πάπια γεννά καθημερινά το μεν πρωί χρυσό αυγό, τον Ηλιο, το δε βράδυ ασημένιο αυγό, τη Σελήνη.(De Gubernatis "Ζωολογική Μυθολογία" σ.523-524)</ref>. Σημειώνεται ότι παρόμοιο περιστατικό απαντάται και στην κοσμογονία των Ορφικών όπου η μελανόπτερη Νύκτα (Νυξ) γονιμοποιούμενη από τον άνεμο γέννησε ωόν από το οποίο μετά τη συμπλήρωση του απαραίτητου χρόνο εξήλθε ο ακτινοβόλος θεός [[Έρως]] με τις χρυσές πτέρυγες ως θεότητα διαιώνισης της ζωής<ref>Αριστοφάνη; "''Όρνιθες''" 694 κ.ε.</ref>.
Γραμμή 55 ⟶ 67 :
# Κατά τα "[[Κύπρια Έπη]]", του [[Στασίνος|Στασίνου]], που φέρονται μεταγενέστερα της Ιλιάδας, η Ελένη φέρεται κόρη της [[Νέμεσις|Νέμεσης]] και του Δία. Στον εν λόγω μύθο η Νέμεση διαφεύγοντας από στεριές και θάλασσες την καταδίωξη του ουράνιου θεού, που για να τον αποφύγει μεταμορφωνόταν συνεχώς λαμβάνοντας διαδοχικά μορφή θαλάσσιων τεράτων και χερσαίων ζώων, θυμίζοντας τις μεταμορφώσεις της Θέτιδας στην καταδίωξη του Πηλέα, τελικά υπέκυψε όπου και γέννησε μια πανέμορφη κόρη την Ελένη, την οποία ανέλαβε να αναθρέψει στη συνέχεια η Λήδα. Στον μύθο αυτόν είναι έκδηλη η επίδραση των ασιατικών παραδόσεων. Σημειώνεται ότι στη [[Μικρά Ασία]] στους αρχαιότατους χρόνους η Νέμεσις των Ελλήνων συγχέονταν με την [[Αδράστεια]] το όνομα της οποίας φέρεται ως κακή μετάφραση της [[Αστάρτη]]ς, (Στον μύθο του Τρωικού πολέμου η Ελένη θα ήταν δηλαδή κόρη της Νέμεσης - Αδράστειας, δηλαδή κόρη της Ασιατικής Αφροδίτης με την οποία και συνδέεται με πολλές αναλογίες)<ref>Πωλ Ντεσάρμ σ.604</ref>
▲== Ετυμολογία ==
▲Ακολουθώντας την περίφημη επισήμανση του αρχαίου Έλληνα σωκρατικού κυνικού φιλοσόφου [[Αντισθένης|Αντισθένη]] (445-360 π.Χ.) "''Αρχή σοφίας η των ονομάτων επίσκεψις''"<ref>Επίκτητος "''Διατριβαί''" Ι΄.17,12</ref>, αλλά και τη θέση που υποστηρίζει ο φιλόσοφος [[Κρατύλος]] στον ομώνυμο πλατωνικό διάλογο ότι τα ονόματα προσώπων και όντων ή πραγμάτων, κατά μείζονα λόγον, δεν έχουν τεθεί από κάποια συνθήκη ή ομολογία (με νόμο ή έθος), αλλά "''κατά φύσει''", (θέση που διατηρείται και στη σύγχρονη νεοελληνική ως ιδιωματισμός σε αποτίμηση ονόματος "''όνομα και πράγμα''"), επιχειρείται η ετυμολογία του ονόματος Ελένη ξεκινώντας από την ελληνική βεβαίως αρχαία γραμματεία.
▲Το όνομα '''''Ἑλένη''''', πρόκειται για δασύτονο κύριο γυναικείο όνομα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Τούτο σημαίνει ότι το πρώτο γράμμα ήταν το [[δίγαμμα]] ('''''F''''') που αντικατέστησε η δασεία. Πέντε ομάδες αρχαίων ελληνικών λέξεων ερίζουν για την "κατά φύσει" ετυμολογία του ονόματος<ref>Μ.
▲ Κοπιδάκης "Ελένη - «What's in a name ?»"</ref>:
▲# '''Ἑλένη''' - '''Ἕλενος''', και τα δύο δασύτονα, (αναφέρονται από τον [[Ησύχιος|Ησύχιο]], προβάλλοντας ετυμολογία από τη λέξη ''ἑλάνη'' (= ''λαμπάς'')<ref>P. Decharme σ.603</ref>
▲# '''γέλαν''' (= αυγήν ηλίου) - '''γελεῖν''' (= λάμπειν, ἀνθεῖν) (αναφέρονται επίσης από τον Ησύχιο), όπου το '''γ''' αποτελεί είτε παραφθορά είτε μετάπλαση του δίγαμμα '''F''' <ref>H. G. Liddell - R. Scott "Λεξικό ελληνικής γλώσσας" τ.2ος, σ.463 "δίγαμμα"</ref>.
▲# '''βέλα''' (= ήλιος και αυγή) - '''βελάσσεται''' (= ηλιωθήσεται), δωρική γλώσσα (που διασώζει ο Ησύχιος), όπου το '''β''' αποτελεί παραφθορά του δίγαμμα '''F''' στη λακωνική δωρική <ref>H. G. Liddell - R. Scott "Λεξικό ελληνικής γλώσσας" τ.2ος, σ.463 "δίγαμμα"</ref>.
▲# '''εἵλη''' - '''ἕλη''' (= ζεστασιά, θέρμη) και
▲# '''σέλας'''.
▲Και οι πέντε παραπάνω ομάδες λέξεων συμπίπτουν στις έννοιες λαμπρότητα, φωτεινότητα, ωραιότητα.
== Βασικοί προ-ομηρικοί μύθοι ==
* Βασικό χαρακτηριστικό εξ όλων των παραπάνω μύθων ήταν ο θρύλος της ανυπέρβλητης ομορφιάς της Ελένης που είχε εξαπλωθεί σ' όλη την αρχαία [[Ελλάδα]], ως η ομορφότερη γυναίκα του αρχαίου κόσμου. Γεγονός στο οποίο συμφωνούν όλοι οι θαυμαστές αλλά και επικριτές τόσο στην περίοδο της Ομηρικής Ελένης, όσο και της μεθομηρικής Ελένης.
=== Αρπαγή της Ελένης από τον Θησέα ===
Σημειώνεται ότι στην ελληνική μυθολογία οι διάφοροι μύθοι με θέμα "αρπαγή κόρης" από θεούς ή ημίθεους στις περισσότερες των περιπτώσεων αποτελούν αλληγορική εκκοσμίκευση πανάρχαιου ιερατικού μύθου κρητομυκηναϊκής, αν όχι και κυκλαδικής, προέλευσης όπου ερμηνεύονται διαδοχικές αυξομειώσεις, εμφανίσεις - παρουσίες όντων ή φαινομένων της φύσης, όπως π.χ. στη βλάστηση, σε ουράνια σώματα ή άλλα φαινόμενα κ.λ.π. Παράλληλα όμως μπορεί να ερμηνεύουν αρπαγή - κατάκτηση εδάφους, κατόπιν πολεμικής σύγκρουσης, που περιέρχεται στον νικητή και που ωραιοποιείται (ηθικά) ως γάμος αυτού με γόνο (κόρη) του ηττημένου. Ο μύθος της αρπαγής της Ελένης από τον Θησέα συνδυάζει και τις δύο παραπάνω ερμηνείες, θεωρούμενη η Ελένη είτε αθάνατη θεά, είτε θνητή ηρωίδα, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα και κάποια προϊστορική σύγκρουση Αθηναίων - Σπαρτιατών (Αχαιών - Δωριέων).<br>
[[File:NAMA_Thésée_enlève_Hélène.jpg|thumb|200px|Η αρπαγή της Ελένης από τον Θησέα, βοηθούμενος από τον Πειρίθουν]]
Ο μύθος εξελίσσεται την εποχή που οι Διόσκουροι (ή Τυνδαρίδες) έχοντας ήδη ανδρωθεί, εξελισσόμενοι σε λαμπροί εθνικοί ήρωες των Λακώνων, είχαν εισβάλει στη [[Μεσσηνία]] όπου βασίλευε ο θείος τους [[Λεύκιππος]]
Στο άκουσμα της απαγωγής αυτής και σε ελάχιστο χρόνο αργότερα οι Διόσκουροι, έχοντας συγκροτήσει ικανό αξιόμαχο στρατό
Έτσι φθάνοντας σι [[Διόσκουροι]] με τον στρατό τους στην Αττική απαίτησαν από τους Αθηναίους την άμεση παράδοση της αδελφής τους, προχωρώντας σε σχετικές αναζητήσεις. Τελικά ανακάλυψαν το κρησφύγετο που κρύπτονταν η αδελφή τους, κατόπιν υπόδειξης των κατοίκων της [[Δεκέλεια Αττικής|Δεκέλειας]], οι οποίοι από της εποχής εκείνης, όπως εξιστορεί ο [[Ηρόδοτος]], απέκτησαν ιδιαίτερα προνόμια όπως της ατέλειας και της προεδρίας στην [[αρχαία Σπάρτη]] που διατήρησαν μέχρι και τους κλασικούς χρόνους. Στη συνέχεια οι Διόσκουροι απελευθερώνοντας την αδελφή τους και συλλαμβάνοντας αιχμάλωτο την μητέρα του Θησέα επέστρεψαν στη Σπάρτη<ref>Ηρόδοτος Θ΄, 7</ref> <ref>Πλούταρχος "Βίος Θησέα" 31-34</ref> <ref>Απολλόδωρος Γ΄,10.8</ref> <ref>Παυσανίας Ε΄, 19.3</ref>
=== Μνηστήρες της Ελένης ===
Όταν η πανέμορφη Ελένη έφθασε σε ηλικία γάμου, καθιστάμενη έτσι ιδιαίτερα περιζήτητη, όπως ήταν φυσικό, πολλοί βασιλείς και βασιλικοί γόνοι απ΄ όλο τον αρχαίο ελληνικό κόσμο προσήλθαν στο ανάκτορο του Τυνδάρεω, άλλοι αυτοπροσώπως και άλλοι με αντιπροσωπείες - πρεσβείες, προσφέροντας πλούσια δώρα, προκειμένου να ζητήσουν το χέρι της. Εκ του συνόλου αυτών έχουν διασωθεί 45 διακριτά ονόματα που φέρονται αποσπασματικά σε σχετικούς καταλόγους που συνέταξαν ο Ησίοδος, ο Ψευδο-Απολλόδωρος και ο Υγίνος. Στην επιλογή των πλέον κατάλληλων για μελλοντικό σύζυγο της Ελένης πρωταγωνιστικό ρόλο είχαν οι Διόσκουροι, ενώ την τελική απόφαση είχε ο Τυνδάρεω. Βάσει των παραπάνω καταλόγων μνηστήρες της Ωραίας Ελένης αναφέρονται οι ακόλουθοι (κατ΄ αλφαβητική σειρά): [[Αγαπήνορας]], [[Αγκαίος]], [[Αίας ο Λοκρός]], [[Αίας ο Τελαμώνιος]], [[Αλκμαίων]], [[Αμφίλοχος]], [[Αμφίμαχος]], [[Αντίοχος]], [[Ασκάλαφος]], [[Διομήδης]], [[Ελεφήνορας]], [[Επίστροφος]], [[Εύμηλος]], [[Ευρύπυλος]], [[Κλυτίος]] κ.ά. (συνεχίζεται)
== Ομηρική Ελένη ==
== Τρωικός πόλεμος και διαφορετικές εκδοχές ==▼
=== Ιλιαδική Ελένη ===
▲=== Τρωικός πόλεμος και διαφορετικές εκδοχές ===
Μετά το θάνατο του Πάρη παντρεύτηκε τον αδελφό του [[Δηίφοβος|Δηίφοβο]]. Ύστερα από την πτώση της Τροίας ακολούθησε τον [[Μενέλαος|Μενέλαο]] στη [[Αρχαία Σπάρτη|Σπάρτη]], όπου έφτασαν μετά από περιπέτειες οχτώ χρόνων. Από τότε έζησαν ήσυχοι την υπόλοιπη ζωή τους.
Γραμμή 99 ⟶ 105 :
* Ευριπίδη "Ορέστης"
* Ευριπίδη "Τρωάδες"
* Ηρόδοτος
* Θεόκριτου "ΧΧΙΙ Διόσκουροι"
* Κικέρωνα, De Inventione II.1.1-2
Γραμμή 108 ⟶ 115 :
* Πινδάρου "Ίσθμια"
* Πινδάρου "Νέμεα"
* Πλουτάρχου "Ηθικά", "Βίος του Θησέα"
* Υγίνου "Μύθοι"
| |||