Χάρτα του Ρήγα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Η '''Χάρτα του Ρήγα '''ή '''Χάρτα της Ελλάδος '''είναι μεγάλων διαστάσεων [[χάρτης]] που απεικονίζει τον ελλαδικό χώρο και την ευρύτερη περιοχή της [[Βαλκάνια|Βαλκανικής]] χερσονήσου νότια του [[Δούναβης|Δούναβη]]. Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά έργα του [[Νεοελληνικός Διαφωτισμός|Νεοελληνικού Διαφωτισμού,]] απόέργο τοντου [[Ρήγας Βελεστινλής|Ρήγα Βελεστινλή]], και το πιο σημαντικό δείγμα της ελληνικής [[Χαρτογραφία|χαρτογραφίας]] της προεπαναστατικής περιόδου.<ref>Ε. Λιβιεράτος, 2008. Ρήγας Βελεστινλής, Η Χάρτα της Ελλάδος, 1796-97, συνοδευτικό έντυπο της μόνιμης έκθεσης χαρτών "Η Κοζάνη στον Κόσμο των Χαρτών", Κοζάνη: Λασσάνειος Δημοτική Χαρτοθήκη, http://cartography.web.auth.gr/Kozani/KOZ_Rigas.pdf</ref> Αποτελείται από δώδεκα φύλλα, διαστάσεων το καθένα περ. 50Χ70 εκ. και τυπώθηκε το [[1797|1796-97]] στη [[Βιέννη]].<ref>{{Cite book|title=A catalogue of printed maps of Greece, 1477-1800.|last=Zacharakis|first=C.G.|publisher=Sylvia Ioannou Foundation|year=2009|isbn=|location=Athens|page=|pages=}}</ref> Η Χάρτα περιλαμβάνει επιπλέον εννέα επιπεδογραφίες (τοπογραφικά σχέδια) αρχαίων πόλεων, 162 αρχαία και μεσαιωνικά νομίσματα, έναν κατάλογο σοφών και ηγεμόνων της περιοχής και ποικίλες συμβολικές παραστάσεις και σχόλια που αντλούνται από την ελληνική ιστορία και μυθολογία.

Ο χρόνος που απαιτήθηκε για να προετοιμαστεί η Χάρτα εκτιμάται από έξι μήνες<ref name=":10">Tolias G., 2010. “Maps printed in Greek during the Age of Enlightenment, 1665-1820”, ''e-Perimetron'', Vol. 5, No 1, :1-48.</ref> έως κάποια  χρόνια,<ref>Dascalakis A., 1937. ''Les œuvres de Rhigas Velestinlis, étude bibliographique suivie d'une réédition critique avec traduction française de la brochure révolutionnaire confisquée à Vienne en 1797'' (thèse). Paris. </ref><ref>Camariano N., 1938. “Contributions à la bibliographie des œuvres de Rigas Velestinlis”, ''Balcania'', I</ref> και συνέβη πριν την άφιξη του Ρήγα στη Βιέννη τον Αύγουστο του 1796 ή κατά τη διάρκεια της παραμονής του εκεί.

Για την ταύτιση και επεξεργασία των τοπωνυμίων, εκτός των χαρτών, ο Ρήγας χρησιμοποίησε αρχαιογνωστικά βοηθήματα, όπως η ''Γεωγραφία Παλαιά και Νέα'' του [[Μελέτιος Μήτρου|Μελέτιου Μήτρου]] ή η ''[[Γεωγραφία νεωτερική|Νεωτερική Γεωγραφία]]'' των [[Γρηγόριος Κωνσταντάς|Κωνσταντά]] και [[Δανιήλ Φιλιππίδης|Φιλιππίδη]], η οποία ούτως ή άλλως περιλαμβάνεται στον κατάλογο των αντικειμένων που είχε μαζί του ο Ρήγας κατά τη σύλληψή του<ref>Άμαντος Κ., 1930 (1997). ''Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή.'' Αθήνα, :145-4, έγγραφο 52, Κατάλογος των αντικειμένων των κατασχεθέντων και μεταφερθέντων εις τα γραφεία αστυνομίας μετά την σύλληψιν του Ρήγα Βελεστινλή, 17 Μαρτίου 1797.</ref>, για κάποιες από τις επιπεδογραφίες τον ''Άτλαντα'' του [[Ζαν Ντενί Μπαρμπί ντου Μποκάζ|Ζαν Ντενί Μπαρμπιέ ντυ Μποκάζ]] (''[[:fr:Jean-Denis_Barbié_du_Bocage|Jean-Denis Barbié du Bocage]]''),<ref>Barbié du Bocage J.-D., 1788. ''Recueil de cartes géographiques, plans, vues et médailles de l’ ancienne Grèce relatifs au voyage du jeune Anacharsis, précédé d’une analyse critique de cartes,'' Paris: De bure aîné.</ref> για τα νομίσματα διάφορα νομισματικά εγχειρίδια, όπως αυτά του αυτοκρατορικού μουσείου της Βιέννης,<ref>Εckel J., 1775. ''Numi veteres anecdoti ex museis Caesareo Vindobonensi, Florentino magni Ducis Etruriae, Granelliano nunc Caesareo, Vitzaiano, Festelicsiano, Savorgnano Veneto, aliisque'', Viennae. </ref><ref>Λάιος Γ., 1960. “Οι Χάρτες του Ρήγα. Έρευνα επί νέων πηγών”, ''Δελτίον Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας Ελλάδος'', τ. 14., :231-312.</ref><ref>Πέννα Β. 1998. “Τα νομίσματα της Χάρτας του Ρήγα”, ''Η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή,'' επιμ. Δ. Καραμπερόπουλος, Αθήνα: Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, :95.</ref> ή προγενέστερους χάρτες οι οποίοι περιείχαν νομίσματα ως διακόσμηση<ref>Παζαρλή Μ., 2001. ''Ένας ‘άγνωστος’ χάρτης από τη συλλογή της Εθνικής Χαρτοθήκης, πηγή έμπνευσης για τη χάρτα του Ρήγα.'' Θεσσαλονίκη: Εθνική Χαρτοθήκη, <nowiki>http://cartography.web.auth.gr/</nowiki> Maplibrary/New/Har_Paz.pdf</ref>. Προσθήκες του Ρήγα εξάλλου είναι και ο αλφαβητικός κατάλογος σημαντικών ηρώων, φιλοσόφων, βασιλέων κ.ά. προσώπων της αρχαίας ιστορίας (φ. 10, 11) και ο χρονολογικός κατάλογος των ηγεμόνων που ξεκινά από τον [[Αλέξανδρος ο Μέγας|Μέγα Αλέξανδρο]] και καταλήγει στον σύγχρονο σουλτάνο [[Σελίμ Γ΄]] (φ. 12, 2, 3), αναπαριστώντας έτσι τη σύνδεση του χώρου με το ιστορικό συνεχές και την ανθρώπινη δραστηριότητα, ανεξαρτήτως καταγωγής, καθώς και τα ιστορικά και μυθολογικά σχόλια δίπλα σε συγκεκριμένα τοπωνύμια, που αφορούν σε γεγονότα της αρχαίας και ρωμαϊκής κυρίως ιστορίας, αλλά και σύγχρονα συμβάντα: τόποι γέννησης επιφανών προσώπων, σημαντικά μνημεία, ιστορικές μάχες και σημαντικά μνημεία της αρχαιότητας, συνθηκολογήσεις της [[Υψηλή Πύλη|Υψηλής Πύλης]] και κινήματα, πληροφορίες για τις φυσικές πρώτες ύλες ή τη βιοτεχνική παραγωγή κ.ά.<ref name=":6">{{Cite book|url=http://ikee.lib.auth.gr/record/134409|title=Ρήγα Βελεστινλή, “Χάρτα της Ελλάδος”: μία χαρτογραφική προσέγγιση|last=Παζαρλή|first=Μαρία Θ.|publisher=Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών|year=2014|isbn=|location=Θεσσαλονίκη|page=}} (διδακτορική διατριβή) (CC-BY-SA).</ref>

Ο χάρτης τυπώθηκε στη [[Βιέννη]] το 1797, στο -τυπογραφείο του J. Nitsch-, σε 1220 αντίτυπα. Χαράκτης του χάρτη ήταν ο γνωστός χαράκτης και καλλιτέχνης της εποχής [[Φρανσουά Μίλερ]] (ήFranz ΦραντζMueller), ενώ η χρηματοδότηση της εκτύπωσης έγινε από τον [[Ευστράτιο Αργέντη]] με το ποσό των 1100 [[Φιορίνι|φιορινιών]].<ref>{{harvnbCite book|Παζαρλήtitle=Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή και των συν αυτώ μαρτυρησάντων εκ των εν Βιέννη αρχείων εξαχθέντα|2014last=Λεγράνδ|pfirst=Αιμίλιος|last2=Σπ. Λάμπρου|publisher=Τυπογραφείο Αφων Περρή|year=1891|isbn=|edition=Ανατύπωση Αθήνα: Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών Βελεστίνου Ρήγα, 2000|location=Αθήνα|page=30-31}}</ref> Εκτυπώθηκε τμηματικά (το πρώτο, αυτόνομο φύλλο με την επιπεδογραφία της Κωνσταντινούπολης το 1796, τα τρία επόμενα στις αρχές του 1797 και τα υπόλοιπα μέχρι το τέλος Μαΐου)<ref>{{Cite book|title=Ρήγας Βελεστινλής. Ο πρωτομάρτυρας της Ελληνικής Επανάστασης|last=Woodhouse|first=C. M.|publisher=Παπαδήμα|others=μτφ. Ν. Νικολούδης|year=1997|isbn=|location=Αθήνα|page=}}</ref>, και διατέθηκε ολοκληρωμένη στο εμπόριο στις αρχές Μαΐου του 1797. Σύμφωνα με τα γνωστά δεδομένα, εκτιμάται ότι έγιναν τουλάχιστον 2 εκδόσεις της Χάρτας με μικρές διαφορές μεταξύ τους.<ref name=":2" /> Κάθε φύλλο της Χάρτας πωλούνταν προς 2 φλορίνια 63 ή τρία γρόσια, ολόκληρη δηλαδή η Χάρτα κόστιζε 24 αυστριακά φλορίνια ή 36 γρόσια, την εποχή που ένα ακριβό βιβλίο 500 σελίδων κόστιζε 2 αυστριακά φλορίνια ή ενώ, ο μικρότερος κατά το ήμισυ σε διαστάσεις Πίνακας της Ελλάδος του Α. Γαζή, επρόκειτο να πωλείται λίγα χρόνια αργότερα μόλις προς 5 φλορίνια.<ref name=":10" /> Στην υψηλή σχετικά τιμή της Χάρτας αποδίδεται μεταξύ άλλων και η μικρή διάδοσή της στην Ελλάδα. Παρόλα αυτά, ο αριθμός των αντιτύπων που τυπώθηκαν είναι αρκετά μεγάλος για τα εκτυπωτικά δεδομένα της εποχής, ενώ το γεγονός ότι ανάμεσα στα έργα του Ρήγα, με εξαίρεση τα επαναστατικά, η Χάρτα έχει το μεγαλύτερο τράβηγμα αντιτύπων, είναι ενδεικτικό και των προσδοκιών και των προθέσεων που είχε για αυτή ο συντάκτης της.<ref name=":62" /> Για την εκτύπωση χρησιμοποιήθηκε ολλανδικό χαρτί “elephant” ή “ελέφας”, ονομασία που αποδίδεται στις διαστάσεις του χαρτιού ή την ποιότητά του.<ref>{{harvnbCite book|Παζαρλήtitle=Χαρτογραφίας και Χαρτών Περιήγησις: 25 αιώνες από τους Ίωνες στον Πτολεμαίο και τον Ρήγα|2014last=Λιβιεράτος|first=Ευάγγελος|publisher=Εθνική Χαρτοθήκη|year=1998|isbn=|location=Θεσσαλονίκη|ppage=31229-32249}}</ref> Οι διαστάσεις του τελικού χάρτη ήταν 2περ.10 x 2,10x2 μέτρα, με το κάθε φύλλο να είναι 70 x 50 εκατοστά,<ref>{{harvnb|Γ.Α.Κ.|2013|p=5, Ηδιαστάσεις σύνθεσημνημειώδεις τωνγια 12τα φύλλων}}</ref>δεδομένα ενώτης ηεποχής κλίμακα(μέχρι τουτότε, είναιοι 1:600.000.<ref>{{harvnb|Γ.Α.Κ.|2013|p=6,συνήθεις Διαβάζονταςδιαστάσεις τοντων Χάρτη}}</ref>επιτοίχιων Ταχαρτών φύλλαπου αριθμούνταιεκδίδονται απόστα κάτωελληνικά αριστεράδεν προςξεπερνούν τα δεξιά1,5x0,7 μέτρα)<ref name=":10" /> και τοενδεικτικές πρώτοτης φύλλοπρόθεσης τοτου οποίοΡήγα περιέχεινα απεικόνισηχρησιμοποιείται καιαυτοτελώς περιγραφήο τηςχάρτης [[Κωνσταντινούπολη|Κωνσταντινούπολης]],και προϋπήρχεόχι ως αυτόνομοαπλό έργοπαρακολούθημα τουτων Ρήγαάλλων μεέργων τον τίτλοτου<ref>{{Cite book|title='Χάρτινοι καθρέφτες'Επιπεδογραφία της Κωνσταντινούπολης''Ελλάδας καιαπό τυπώθηκετην τοΑναγέννηση 1796.<ref>{{harvnbστην Παλιγγεννεσία (1406-1821)|Γ.Α.Κ.last=Λιβιεράτος|2013first=Ευάγγελος|ppublisher=1,Αριστοτέλειο ΕισαγωγικόΠανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης|year=2005|isbn=|location=Θεσσαλονίκη|page=}}</ref>.

Για περισσότερα από 200 χρόνια από την κυκλοφορία της Χάρτας, ήταν αποδεκτό στη βιβλιογραφία ότι υπήρξε μία μόνο έκδοσή της το έτος 1797. Άλλωστε στην ίδια τη Χάρτα αναφέρεται ως χρονολογία έκδοσης το 1796 για το πρώτο φύλλο και το 1797 για τα υπόλοιπα έντεκα φύλλα. Ωστόσο, πρόσφατες έρευνες<ref name=":2">{{Cite journal|url=http://www.e-perimetron.org/Vol_3_3/Livieratos_b.pdf|title=On the unveiling of two versions of Rigas Velestinlis Charta|last=Livieratos|first=Evangelos|date=2008|journal=e-Perimetron, Vol. 3, No 3 (2008), www.e-perimetron.org|accessdate=|doi=}}</ref>, απέδειξαν την ύπαρξη περισσότερων από μία εκδόσεων της Χάρτας, ενώ η σύγκριση των δώδεκα φύλλων της Χάρτας από δύο διαφορετικά αντίτυπα, με τη χρήση της μεθόδου της “ψηφιακής διαφάνειας”, απέδειξε ότι τα δύο αντίτυπα δεν είναι όμοια, αλλά παρουσιάζουν διαφορές. Οι δύο τύποι της Χάρτας ονομάστηκαν Τύπος-Α και Τύπος-Β. Φαίνεται πως σε κάποια δεδομένη χρονική στιγμή, έγιναν διορθώσεις και προσθήκες στον Τύπο-Α, χωρίς ωστόσο να προκύπτουν από την έως σήμερα ιστορικές έρευνες ο χρόνος και οι συνθήκες υπό τις οποίες έγινε η επανέκδοση αυτή.