Χάρτα του Ρήγα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Η '''Χάρτα του Ρήγα '''ή '''Χάρτα της Ελλάδος '''είναι μεγάλων διαστάσεων [[χάρτης]] που απεικονίζει τον ελλαδικό χώρο και την ευρύτερη περιοχή της [[Βαλκάνια|Βαλκανικής]] χερσονήσου νότια του [[Δούναβης|Δούναβη]]. Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά έργα του [[Νεοελληνικός Διαφωτισμός|Νεοελληνικού Διαφωτισμού,]] έργο του [[Ρήγας Βελεστινλής|Ρήγα Βελεστινλή]], και το πιο σημαντικό δείγμα της ελληνικής [[Χαρτογραφία|χαρτογραφίας]] της προεπαναστατικής περιόδου.<ref>Ε. Λιβιεράτος, 2008. Ρήγας Βελεστινλής, Η Χάρτα της Ελλάδος, 1796-97, συνοδευτικό έντυπο της μόνιμης έκθεσης χαρτών "Η Κοζάνη στον Κόσμο των Χαρτών", Κοζάνη: Λασσάνειος Δημοτική Χαρτοθήκη, http://cartography.web.auth.gr/Kozani/KOZ_Rigas.pdf</ref> Αποτελείται από δώδεκα φύλλα, διαστάσεων το καθένα περ. 50Χ70 εκ. και τυπώθηκε το [[1797|1796-97]] στη [[Βιέννη]].<ref>{{Cite book|title=A catalogue of printed maps of Greece, 1477-1800.|last=Zacharakis|first=C.G.|publisher=Sylvia Ioannou Foundation|year=2009|isbn=|location=Athens|page=|pages=}}</ref> Η Χάρτα περιλαμβάνει επιπλέον εννέαδέκα επιπεδογραφίες (τοπογραφικά σχέδια) αρχαίων πόλεων, 162 αρχαία και μεσαιωνικά νομίσματα, έναν κατάλογο σοφών και ηγεμόνων της περιοχής και ποικίλες συμβολικές παραστάσεις και σχόλια που αντλούνται από την ελληνική ιστορία και μυθολογία.

Ο τίτλος της Χάρτας δίνει μία σειρά από απαραίτητα στοιχεία για την τεκμηρίωσή της: Τη χρονολογία εκτύπωσης, 1796 για το πρώτο φύλλο και 1797 για ολόκληρο το έργο, τους συντελεστές του έργου, τον Ρήγα ως εκδότη και τον Φρανσουά Μίλερ (ο οποίος αναγράφεται ως ''Franz Müller'') ως χαράκτη, τη Βιέννη ως τόπο έκδοσης, το περιεχόμενο του χάρτη ως χάρτη της αρχαίας Ελλάδος με τα όρια του γεωγραφικού παραθύρου της, με ονομασίες, επιπεδογραφίες πόλεων, νομίσματα κλπ.

Η περιοχή που απεικονίζεται στη Χάρτα, σύμφωνα και με την περιγραφή του τίτλου, είναι η περιοχή που ορίζεται από τον [[Δούναβης|Δούναβη]] και το [[Λιβυκό Πέλαγος]] κατά γεωγραφικό πλάτος και από την [[Αδριατική θάλασσα|Αδριατική]] μέχρι τον [[Εύξεινος Πόντος|Εύξεινο Πόντο]] κατά γεωγραφικό μήκος, μαζί με μέρος της [[Μικρά Ασία|Μικράς Ασίας]], τα νησιά του [[Αιγαίο Πέλαγος|Αιγαίου]] και του [[Ιόνιο Πέλαγος|Ιονίου]] πελάγους, την [[Κρήτη]] και τα [[Δωδεκάνησα]]. Πρόκειται για ένα γεωγραφικό παράθυρο που ορίζεται με το όνομα της Ελλάδας, στα πρότυπα της παράδοσης που καθιερώνεται από τα μέσα του 16ου αιώνα με αντίστοιχες απεικονίσεις της [[Κλαύδιος Πτολεμαίος|πτολεμαϊκής]] γεωγραφίας από τον [[Μάρτιν Βαλντζεεμύλλερ]] και τον [[wikipedia:Sebastian_Münster|Σεμπάστιαν Μούνστερ]] και του Κερκυραίου [[Νικόλαος Σοφιανός|Νικόλαου Σοφιανού]] με σαφή γεωγραφική αναφορά στη Γ ́, Δ ́, E ́ και ΣΤ ́ Διοίκηση της [[Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία|Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας]], όπως αναδιατάχθηκε από τις μεταρρυθμίσεις του [[Διοκλητιανός|Διοκλητιανού]] σε [[Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία|Δυτική]] και [[Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία|Ανατολική]] αυτοκρατορία.<ref name=":12" /> Έτσι εξηγείται και η ασάφεια που προκύπτει από τη δήλωση του τίτλου, ότι ο χώρος που απεικονίζεται αντιστοιχεί στον χώρο της ελληνικής παρουσίας κατά την αρχαιότητα και τα ερωτήματα που προκύπτουν από την επιλογή του Ρήγα να καλύψει την [[Ιταλία]] και τη [[Σικελία]], χώρους με σημαντική ελληνική παρουσία κατά την αρχαιότητα, να μην περιλάβει την [[Κύπρος|Κύπρο]] ή τη [[Μαύρη Θάλασσα]] και να επεκτείνει προς βορρά το γεωγραφικό του παράθυρο.<ref name=":62" />

* Δέκα "επιπεδογραφίες", δηλ. τοπογραφικά σχέδια (Πλαταιές, Σαλαμίνα, Αθήνα, Θερμοπύλες, Σπάρτη, Δελφοί, Ολυμπία, Κωνσταντινούπολη, Σεράι, Φέρες) και δύο όψεις (Κωνσταντινούπολη, Δελφοί) σημαντικών πόλεων ή τοποθεσιών της αρχαιότητας, οι οποίες στην πλειονότητά τους προέρχονται από μεταγραφές και μεταφράσεις έργων που κυκλοφορούσαν στην Ευρώπη την ίδια εποχή.,

* Μία κάτοψη [[Αρχαίο ελληνικό θέατρο|αρχαίου ελληνικού θεάτρου]] (φ. 4),

* 162 νομίσματα στις δύο όψεις τους, με σχόλια για τις παραστάσεις, την προέλευση και το υλικό του νομίσματος,

* Στα περιθώρια του χάρτη, έναν κατάλογο σημαντικών προσώπων και ηγεμόνων της περιοχής από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή: Αλφαβητικός κατάλογος (αρχαίων ηρώων, φιλοσόφων και άλλων προσωπικοτήτων (φ. 10-11) και χρονολογικός κατάλογος αρχαίων ηγεμόνων, Βυζαντινώνβυζαντινών αυτοκρατόρων και Οθωμανώνοθωμανών σουλτάνων, από τον [[Αλέξανδρος ο Μέγας|Μέγα Αλέξανδρο]] μέχρι τον σύγχρονο του Ρήγα σουλτάνο [[Σελίμ Γ΄|Σελήμ Γ΄]]).,

* Μυθολογικές κ.ά. συμβολικές παραστάσεις που πλαισιώνουν τον τίτλο του χάρτη (φ. 4),

* Ποικίλα σχόλια του Ρήγα αρχαιογνωστικού κυρίως ενδιαφέροντος, διάσπαρτα στον χάρτη, δίπλα σε τοπωνύμια.,

* Περισσότερα από 5800 τοπωνύμια (συχνά αναφέρονται για την ίδια τοποθεσία η αρχαία μεσαιωνική και σύγχρονη ονομασία της),

* Ρόδο των ανέμων, χρονική κλίμακα, υπόμνημα (φ. 3).

Ο Ρήγας Βελεστινλής ήταν λόγιος και πολύγλωσσος (μιλούσε τουλάχιστον πέντε γλώσσες)<ref>ελληνικά, ιταλικά, γαλλικά, γερμανικά, τουρκικά και αραβικά. Woodhouse C. M., 1997. ''Ρήγας Βελεστινλής. Ο πρωτομάρτυρας της Ελληνικής Επανάστασης'', Ν. Νικολούδης (μτφ.), Αθήνα: Παπαδήμα, σελ. 32.</ref>, με εμπειρία στη διπλωματία και την πολιτική, με αξιόλογη εμπορική δραστηριότητα και με διαμορφωμένη πολιτική σκέψη, προσανατολισμένη στη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους στα Βαλκάνια, που θα προέκυπτε μετά από μία κοινωνική και πολιτική επανάσταση στα πρότυπα της Γαλλικής Επανάστασης.<ref name=":5" /> Μία τέτοια επανάσταση όμως προϋπέθετε την πνευματική αναγέννηση του Γένους, και μάλιστα με μέσα εκλαϊκευμένα, πριν την οργάνωση της επαναστατικής δράσης. Γι΄αυτό, πριν τη συγγραφή των επαναστατικών του κειμένων, ο Ρήγας ασχολήθηκε με τη συγγραφή και μετάφραση έργων λογοτεχνικών, επιστημονικών, ιστορικής γεωγραφίας κλπ., κυρίως Γάλλωνσημαντικών εκπροσώπων του Γαλλικού [[Διαφωτισμός|Διαφωτισμού]] Διαφωτιστών.<ref name=":8" /> Φαίνεται όμως πως ο ίδιος είχε κατανοήσει ότι για η πνευματική αφύπνιση και μόρφωση των υπόδουλων έπρεπε να γίνει με μέσα εύκολα κατανοητά κι όχι με δυσνόητα ογκώδη εγχειρίδια. Ο ίδιος ο Ρήγας στον πρόλογό του στο έργο "[[Φυσικής απάνθισμα]]" κατακρίνει, μεταφράζοντας από τα γαλλικά, τη συνήθεια των δασκάλων της εποχής να χρησιμοποιύν ατελείωτα κείμενα και λέξεις που κουράζουν με τη "γριφότητα του ελληνισμού". <ref name=":13">'''Παζαρλή 2014''', ό.π., σελ. 120-124.</ref> Εξοικειωμένος καθώς φαίνεται ότι ήταν ο Ρήγας με τη χρήση συμβόλων και κωδίκων από την εμπειρία του στους ανώτερους ηγετικούς κύκλους της [[Οθωμανική Αυτοκρατορία|Οθωμανικής αυτοκρατορίας]] και των [[Φαναριώτες|Φαναριωτών]], εκτίμησε την εποπτική αποτελεσματικότητα που έχει ο χάρτης, ως συνοπτικός και άμεσος φορέας μετάδοσης ενός όγκου πληροφορίας που υπό άλλες συνθήκες θα απαιτούσε τόμους βιβλίων και λόγου για να μεταδοθεί.<ref>Λιβιεράτος Ε., 2001. “Σχόλια περί τη Γεωγραφία, τους χάρτες και τις ελληνικές τους ‘περιπλοκές’”, ''Γεωγραφίες,'' Νο 1: 56-72.</ref> <ref name=":8" /> <ref name=":13" />

Η Χάρτα από πολύ νωρίς θεωρήθηκε ένα από τα πιο σημαντικά έργα του Ρήγα, συμπλήρωμα του [[Θούριος|Θούριου]] και σημαντικό εργαλείο για τη διάδοση των επαναστατικών του ιδεών. Η επιλογή του Ρήγα να χρησιμοποιήσει έναν χάρτη για τη διασπορά των επαναστατικών του ιδεών, δείχνει ότι εκτίμησε την εποπτική αποτελεσματικότητα που έχει ο χάρτης, ως συνοπτικός και άμεσος φορέας μετάδοσης ενός όγκου πληροφορίας που υπό άλλες συνθήκες θα απαιτούσε τόμους βιβλίων και λόγου για να μεταδοθεί.<ref>Λιβιεράτος Ε., 2001. “Σχόλια περί τη Γεωγραφία, τους χάρτες και τις ελληνικές τους ‘περιπλοκές’”, ''Γεωγραφίες,'' Νο 1: 56-72.</ref> <ref name=":8" /> Σε κανένα σημείο της Χάρτας δεν γίνεται ξεκάθαρη αναφορά σε μελλοντική επανάσταση - παρόλα αυτά, ο επαναστατικός της χαρακτήρας γίνεται από την πρώτη στιγμή κατανοητός: "οι περιοχές αυτές άκμασαν όταν ήταν ελεύθερες, έτσι ζούσαν και προόδευσαν οι άνθρωποι που έζησαν πριν από εμάς εδώ, αν τα κατάφεραν εκείνοι μήπως μπορούμε να τα καταφέρουμε κι εμείς;". Η εντύπωση αυτή ενισχύεται με τις συμβολικές παραστάσεις από την ελληνική μυθολογία και ιστορία, με συχνές αναφορές στις κινητήριες δυνάμεις του ελληνισμού, τη νεωτερικότητα, την κινητικότητα, την παιδεία, τη δράση.<ref name=":8" /><ref name=":5" /><ref name=":6" />

Ο Ρήγας έφτιαξε έναν χάρτη που απευθύνονταν στο Ευρύ Κοινό: εξίσου στους εξοικειωμένους με τα χαρτογραφικά μορφωμένους φιλέλληνες, στην περιορισμένη εγγράμματη και εύπορη ελίτ των Ελλήνων της Διασποράς και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, στους λογίους, αλλά και στους απλούς, αγράμματους ανθρώπους που έπρεπε και αυτοί να βρουν σημεία αναφοράς. Η υψηλή σχετικά τιμή του βέβαια μπορεί να έκανε την αγορά της εφικτή μόνο από τους πλούσιους, ο Ρήγας όμως γνώριζε ότι το κοινό μπορούσε να τη δει ή να τη μελετήσει στις βιβλιοθήκες και και σχολεία κατόπιν δωρεάς, όπως άλλωστε έγινε με τα αντίτυπα που σώζωνται σήμερα στην [[Κοβεντάρειος Βιβλιοθήκη|Κοβεντάρειο Βιβλιοθήκη]] της [[Κοζάνη|Κοζάνης]] ή την [[Πασχάλειος Σχολή|Πασχάλειο Σχολή]] του [[Καπέσοβο Ιωαννίνων|Καπεσόβου]]. Μπορούσε εξίσου να χρησιμοποιηθεί ως επιτοίχιος, ώστε να διακοσμίσειδιακοσμήσει τις βιβλιοθήκες ή τους τοίχους των σπιτιών των εύπορων και μορφωμένων ανθρώπων της εποχής, ή να παραμείνει σε φύλλα λυτά ή δεμένα σε τόμο σαν άτλαντας, ώστε να καλύψει εκπαιδευτικές ανάγκες σχολείων ή βιβλιοθηκών και να μπορεί να μελετηθεί κάθε φύλλο χωριστά.<ref name=":8" /> <ref name=":6" />