Οροσειρά Αλτάι: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας
μ μικροβελτιώσεις
Γραμμή 1:
{{coord|49|N|89|E|type:mountain_dim:800km|display=title}}
{{Οροσειρά
|όνομα = Αλτάι
|εικόνα = [[Αρχείο:Altai, Tienschan-Orte.png|250px|center|]]
|σχόλιο = Χάρτης της οροσειράς Αλτάι
|χώρες = [[Ρωσία]], [[Κίνα]], [[Μογγολία]], [[Καζακστάν]]
|υψηλότερο_σημείο = όρος [[Μπελούκα]] 4.506 μ
|υψόμετρο =
|πλάτος =
|N_ή_S =
|μήκος =
|E_ή_W =
}}
Η '''οροσειρά Αλτάι''' η '''όρη Αλτάι''' είναι [[οροσειρά]] στην Ανατολική-Κεντρική Ασία, στο σημείο όπου συναντώνται η [[Ρωσία]], η [[Κίνα]], η [[Μογγολία]] και το [[Καζακστάν]] και όπου πηγάζουν οι ποταμοί [[ποταμός Ιρτίς|Ιρτίς]] και [[ποταμός Ομπ|Ομπ]]. Το βορειοδυτικό άκρο της οροσειράς βρίσκεται στις συντεταγμένες 52° N και μεταξύ των 84° και 90° E (όπου συγχωνεύεται με τα [[οροσειρά Σαγιάν|όρη Σαγιάν]] ανατολικά) και εκτείνεται νοτιοανατολικά από 45° N και 99° E, όπου συγχωνεύεται με τα υψίπεδα της [[έρημος Γκόμπι|ερήμου Γκόμπι]].
 
Στις [[Τουρκικές γλώσσες|Τουρκικές]] και [[Μογγολικές γλώσσες]] το όνομα Αλτάι, σημαίνει "«Χρυσό Βουνό";», ''al'' κοκκινόχρυσο ''tai/tag'', βουνό (金山|l=Χρυσό Βουνό σε [[Κινεζική γλώσσα|κινεζικά]] κείμενα). Η προτεινόμενη [[γλωσσική οικογένεια|οικογένεια]] των [[Αλταϊκές γλώσσες|Αλταϊκών γλωσσών]] παίρνει το όνομά της από την οροσειρά.
 
==Γεωλογία==
Τα σιβηρικά Αλτάι είναι η βορειότερη περιοχή, που επηρεάζεται από την τεκτονική σύγκρουση της ινδικής υποηπείρου στην [[Ασία]]. Μεγάλα συστήματα γεωλογικών [[ρήγμα (γεωλογία)|ρηγμάτων]] διατρέχουν την περιοχή, μάλιστα ορισμένα από αυτά είναι τεκτονικά ενεργά. Ο τύπος των πετρωμάτων στα βουνά είναι τυπικά [[γρανίτης]] και μεταμορφωσιγενείς σχιστόλιθοι, κοντά σε ζώνες ρηγμάτων. Είναι ορεινή περιοχή, που αποτελείται από μεγάλα στρώματα [[Εκρηξιγενές πέτρωμα|εκρηξιγενών]] [[Πέτρωμα|πετρωμάτων]]. Ως προς τη γεωλογική της σύσταση και εξέλιξη, η περιοχή των Αλτάι διακρίνεται για την καληδονική πτύχωση<ref>{{cite web|url=http://www.ygeiaonline.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=25563:kalhdonia_oreogenesh|title=Καληδόνια ορεογένεση|date=28 Φεβρουάριος 2012|work=ΔΟΜΗ|publisher=Υγεία online|accessdate=29 September 2014}}</ref>, βορειοανατολικά του ορεινού συγκροτήματος και τα βαθιά ερκυνικά ρήγματα που το χωρίζουν από το νοτιοδυτικό τμήμα του.
 
Στο ευρύτερο σύστημα της οροσειράς, υπάρχουν πλούσια κοιτάσματα [[Σίδηρος|σιδήρου]], [[Υδράργυρος|υδραργύρου]], [[Χρυσός|χρυσού]] και άλλων σπάνιων μεταλλευμάτων. Η διαμόρφωση του υπεδάφους συνδέεται με τις μεταβολές του γήινου φλοιού και την ηφαιστειακή δράση του ανώτερου [[παλαιοζωικός αιώνας|παλαιοζωικού]]. Αν και η σεισμική δραστηριότητα είναι γενικά σπάνια, στις 27 Σεπτεμβρίου 2003 μείζων σεισμός, κλίμακας [[κλίμακα μεγέθους σεισμικής ροπής|M<sub>W</sub>]] 7.,3, συνέβη στο [[λεκανοπέδιο Τσούγια]] νότια της περιοχής των Αλτάι. Ο [[σεισμός]] και η μετασεισμική δραστηριότητα ερήμωσε το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής, σβήνοντας από τον χάρτη το χωριό Μπελτίρ<ref>{{cite journal|last=Baryshnikov|first=Gennadiy Y.|coauthors=Boris N. Luzgin, Valeriy S. Imaev|year=2006|title=Catastrophic Earthquakes in the Altai Mts|journal=Prace Geograficzne|location=Kraków|issue= 116|page=42}}</ref>.
 
==Γεωγραφία==
Γραμμή 27:
[[Image:Kazakhstan Altay.jpg|thumb|Όρη Αλτάι, [[Καζακστάν]]]]
Βόρεια της περιοχής βρίσκονται τα [[όρη Σαϊλούγκεμ]], που εκτείνονται βορειοανατολικά από 49° N και 86° E προς το δυτικό άκρο των [[όρη Σαγιάν|ορέων Σαγιάν]] σε πλάτος 51° 60' N και μήκος 89° E. Το μέσο υψόμετρο είναι 1.500 έως 1.750 μ. Η [[γραμμή χιονιού]] βρίσκεται στα 2.000 μ. στη βόρεια πλευρά και στα 2.400 μ. στη νότια, Οι ορεινές διαβάσεις κατά μήκος της [[οροσειρά]]ς είναι λιγοστές και δύσκολες στην προσέγγιση. Κύρια διάβαση είναι το [[Ούλαν-ντάμπαν]] νότια στα 2.827 μ. (2.879 μ. σύμφωνα με τον Κοζλόφ) και το [[Χάπχαν-ντάμπαν]], βόρεια, στα 3.217 μ. Ανατολικά και νοτιοανατολικά η οροσειρά συγχωνεύεται σταδιακά με το μεγάλο [[υψίπεδο]] της Μογγολίας. Η συγχώνευση γίνεται σταδιακά με αρκετά μικρότερα υψίπεδα, όπως είναι το [[υψίπεδο Ουκόκ|Ουκόκ]] στα 2.380 μ., με την κοιλάδα Πάζιρικ, το [[Τσούγια]] 1.830 μ. το [[Κέντικτι]] 2.500 μ. [[υψίπεδο Κακ|Κακ]] 2.520 μ. το [[Σούοκ]] 2.590 μ και το [[Γιούβλου-κουλ]] 2.410 μ.
 
Η περιοχή είναι διάσπαρτη με μεγάλες [[λίμνη|λίμνες]] όπως η [[λίμνη Ουβς|Ουβς]] 720 μ. πάνω από τη [[στάθμη της θάλασσας]], η [[λίμνη Χιάργκας|Χιάργκας]], η [[λίμνη Ντόργκον|Ντόργκον]] και η [[Λίμνη Χαρ (Χοβντ)|Χαρ]] 1.170 μ., και διασχίζεται από διάφορες οροσοσειρές με κυριότερη την [[οροσειρά Τάνου Όλα]], σχεδόν παράλληλη με τα [[όρη Σαγιάν]], που φθάνει ανατολικά ως το [[Κόσο-γκολ]] και τα [[όρη Χαν Χόχιι]].
 
Οι βορειοδυτικές και βόρειες πλαγιές των ορέων Σαϊλούγκεμ είναι εξαιρετικά απόκρημνες και δύσκολες στην πρόσβαση. Σε αυτή την πλευρά βρίσκεται η υψηλότερη κορυφή της οροσειράς, το όρος [[Μπελούκα]] με τη διπλή κορυφή 4.506 και 4.440 μ. αντίστοιχα, από όπου εκκινούν αρκετοί [[παγετώνας|παγετώνες]]. Οι κάτοικοι των γύρω περιοχών το ονομάζουν Κάντιν Μπάζι (Kadyn Bazhy) και Ουχ-Σουμέρ (Uch-Sumer)<ref>{{cite web |url=http://eng.altai-republic.ru/modules.php?op=modload&name=Sections&file=index&req=viewarticle&artid=57&page=1 |title=Altai Republic :: official portal |publisher=Eng.altai-republic.ru |date=1999-06-30 |accessdate=2012-08-13}}</ref>. Η δεύτερη υψηλότερη κορυφή βρίσκεται στο μογγολικό τμήμα της οροσειράς και ονομάζεται [[Χούιτεν Πικ]] (Khüiten Peak) με ύψος 4.374 μ. Διάφοροι πύργοι (σπιρούνια στην ορειβατική γλώσσα), εκτείνονται προς όλες τις κατευθύνσεις από τα όρη Σαϊλούγκεμ, ανάμεσα στην οροσειρά και τις πεδιάδες του [[Τομσκ]]. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν η [[οροσειρά Τσούγια]], με μέσο υψόμετρο 2.700 μ., με κορυφές από 3.500 έως 3.700 μ. και τουλάχιστον δέκα παγετώνες στις βόρειες πλαγιές, η [[οροσειρά Κατούν]], με μέση ανύψωση 3.000, και εκτεταμένη ζώνη χιονιού, η [[οροσειρά Χολζούν]], η [[οροσειρά Κόργκον]] 1.900 έως 2.300 μ, η [[οροσειρά Τάλιτσκαντ Σέλιτσκ]] και οι [[οροσειρά Τίγκερεσκ]].
 
Οι γεωγράφοι διακρίνουν επίσης αρκετά δευτερεύοντα υψίπεδα με χαμηλότερο υψόμετρο. Η [[κοιλάδα Κατούν]] ξεκινά σαν απόκρημνη χαράδρα στη νοτιοδυτική πλαγιά του [[Μπελούκα]]. Κατόπιν μετά από μία μεγάλη καμπύλη, διασχίζει την οροσειρά Κατούν σε μήκος 600&nbsp;χλμ ο [[ποταμός Κατούν]], που κυλά σε μεγαλύτερη και χαμηλότερη κοιλάδα, με υψόμετρο από 600 έως 1.100 μ, την οποία ακολουθεί για να ενωθεί με τον [[ποταμός Μπίγια|Μπίγια]]. Ο ποταμός Κατούν και ο ποταμός Μπίγια μαζί σχηματίζουν τον [[ποταμός Ομπ|Ομπ]].
Γραμμή 43:
Οι ποταμοί [[ποταμός Μπασκάουζ|Μπασκάουζ]], [[ποταμός Τσούλισμαν|Τσούλισμαν]] και [[ποταμός Τσούλχα|Τσούλχα]] οδηγούν στην [[αλπική λίμνη]] [[λίμνη Τελέτσκογιε|Τελέτσκογιε]] (μήκος 80&nbsp;χλμ, μέγιστο πλάτος 5&nbsp;χλμ; υψόμετρο 520, έκταση 230.8 χλμ<sup>2</sup>, μέγιστο βάθος 310 μ, μέσο βάθος 200 μ), η οποία κατοικείται από τους [[Τελενγκίτ]]. Οι όχθες της λίμνης υψώνονται σχεδόν κάθετα σε ύψος 1.800 μ. Από εδώ πηγάζει ο Μπίγια, που ενώνεται με τον ποταμό Κατούν στο [[Μπίισκ]] και απλώνονται μαιανδρικά στους βορειοδυτικούς λειμώνες των Αλτάι.
 
Βορειότερα, τα υψίπεδα των Αλτάι συνεχίζονται στην περιφέρεια Κουζνέτσκ, η οποία έχει μεν ελαφρά διαφορετική [[γεωλογία|γεωλογική]], αλλά ανήκει ουσιαστικά στο γεωλογικό σύστημα των Αλτάι. Ωστόσο, ο [[ποταμός Αμπάκαν]], που πηγάζει από ττην οροσειρά Σαγιάν, ανήκει στο σύστημα του [[Γιενισέι]]. Η [[οροσειρά Κουζνέτσκ Άλα-τάου]] στη δυτική όχθη του Αμπάκαν διατρέχει βορειοανατολικά την περιοχή του [[Γενισέισκ]], ενώ ένα σύμπλεγμα ορεινών όγκων απλώνεται προς τον [[Υπερσιβηρικός σιδηρόδρομος|Υπερσιβηρικό]] και δυτικά προς τον ποταμό Ομπ.
<!--
The Ek-tagh or Mongolian Altai, which separates the [[Khovd Gol|Khovd]] basin on the north from the Irtysh basin on the south, is a true border-range, in that it rises in a steep and lofty [[escarpment]] from the [[Dzungaria]]n depression (470–900 m), but descends on the north by a relatively short slope to the plateau (1,150 to 1,680 m) of north-western [[Mongolia]]. East of 94° E the range is continued by a double series of mountain chains, all of which exhibit less sharply marked [[orography|orographical]] features and are at considerably lower elevations. The slopes of the constituent chains of the system are inhabited principally by nomadic [[Kyrgyz people|Kyrgyz]].
Γραμμή 59:
H ευρύτερη περιοχή των Αλτάι καλύπτεται από μεγάλες [[στέπα|στέπες]] με ποώδη φυτά, [[Αρτεμισία το αψίνθιο|αψινθιές]] και φυτά του είδους ''festuca ovina''. Στα υψίπεδα κυριαρχούν [[δάσος|δάση]].
 
Η πανίδα της περιοχής ποικίλει εξαιτίας των διαφορετικών ενδιαιτημάτων, όπως οι στέπες οι [[τάιγκα|τάιγκες]] και η αλπική βλάστηση. Στις απότομες πλαγιές ζει το σιβηρικό αγριοκάτσικο (''Capra sibirica''), ενώ το σπάνιο πρόβατο αργκάλι (''Ovis ammon'') ζει σε λιγότερο απόκρημνες εκτάσεις. Το ελάφι εδώ αντιπροσωπεύεται με 5 διαφορετικά είδη, το [[ελάφι των Αλτάι]] (''Cervus elaphus sibiricus''), την [[άλκη]] (''Alces alces''), τον [[τάρανδος|τάρανδο]] των δασών (''Rangifer tarandus valentinae''), [[Σιβηρική μοσχοφόρος έλαφος|σιβηρική μοσχοφόρο έλαφο]] (''Moschus moschiferus'') και τη [[σιβηρική δορκάδα]] (''Capreolus pygarus''). Το [[αγριογούρουνο]] (''Sus scrofa'') απαντάται στους πρόποδες χαμηλότερων λόφων και στις περιβάλλουσες πεδιάδες. Έως πρόσφατα η [[μογγολική γαζέλα]] (''Procapra gutturosa'') απαντάτο στα ρωσικά Αλτάι, ιδιαίτερα στη στέπα του ποταμού Τσούγια κοντά στα [[Μογγολία|μογγολικά]] σύνορα. Τα μεγάλα αρπακτικά αντιπροσωπεύονται εδώ από τη [[λεοπάρδαλη του χιονιού]] ή ούνκια (''Uncia uncia''), τους [[Λύκος|λύκους]] (''Canis lupus''), τον [[Λύγκας|λύγκα]] (''Lynx lynx'') ή ρήσο και την [[καφέ αρκούδα]] (''Ursus arctos''), Στα βορειότερα τμήματα απαντάται το αδηφάγο (''Gulo gulo'')<ref>Gerhard Klotz et al.: ''Hochgebirge der Erde und ihre Pflanzen und Tierwelt.'' Urania Verlag, Leipzig 1989, ISBN 3-332-00209-0.</ref>.
 
Έως τον 20ό αιώνα η [[τίγρη]] απαντάτο στο νότια τμήματα των Αλτάι, κοντά στη [[λίμνη Ζαϊζάν]] και τον [[ποταμός Ιρτίς|μαύρο Ιρτίς]]. Τίγρεις κυνηγήθηκαν και σε βορειότερο πλάτος για παράδειγμα κοντά στο [[Μπαρνάουλ]]<ref>Vratislav Mazak: ''Der Tiger.'' Nachdruck der 3. Auflage von 1983. Westarp Wissenschaften, Hohenwarsleben 2004, ISBN 3-89432-759-6.</ref>.
Γραμμή 67:
==Ιστορία και προϊστορία==
 
Τα όρη Αλτάι διατήρσαν ένα αξιοσημείωτα σταθερό κλίμα που άλλαξε λίγο από την εποχή της τελευταίας παγετώδους<ref name=barras>{{cite web |url=http://www.newscientist.com/article/mg22129533.800-iceage-animals-live-on-in-eurasian-mountain-range.html |title=Ice-age animals live on in Eurasian mountain range |work=New Scientist |author=Colin Barras |date=23 January 2014 |accessdate=March 4, 2014}}</ref>. Επιπρόσθετα τα θηλαστικά που απαντώνται εδώ παρέμειναν σε σημαντικό βαθμό τα ίδια με λιγοστές εξαιρέσεις -τα εξαφανισμένα [[μαμούθ]] για παράδειγμα, καθιστώντας την περιοχή μοναδική για τη διατήρηση της [[πανίδα]]ς της παγετώδους<ref name=barras/>
 
Τα Αλτάι υπήρξαν ενδιαίτημα της [[Ανθρωπίναι|ανθρωπίνας]] [[ανθρωπίνα Ντενίσοβα|Ντενίσοβα]] κλάδου των [[ανθρωπίδες|ανθρωπιδών]] συγχρόνων των [[Νεάντερταλ]] και του ''[[homo sapiens]]'' (σύγχρονων ανθρώπων), που έφθασαν στην Ασία πριν τους σύγχρονους ανθρώπους<ref name=barras/>. Η ανθρωπίνα Ντενίσοβα, 40.000 π.π., ανακαλύφθηκε στο [[σπήλαιο Ντενίσοβα]] των Αλτάι, σύμπλεγμα [[σπήλαιο|σπηλαίων]] στη νότια Σιβηρία το 2008. Οι γνώσεις μας για τη συγκεκριμένη ανθρωπίνα προέρχεται αρχικά από μαρτυρίες [[DNA]] και [[τέχνεργο (αρχαιολογία)|τέχνεργα]], καθώς δεν έχουν ακόμα ανακαλυφθεί σκελετικά υπολείμματα. Η μαρτυρία DNA διατηρήθηκε ασυνήθιστα καλά εξαιτίας της χαμηλής μέσης θερμοκρασίας των σπηλαίων Ντενίσοβα. Στο ίδιο σπήλαιο ανακαλύφθηκαν οστά Νεάντερταλ και [[εργαλείο|εργαλεία]] ''Homo sapiens'', κάνοντας το σπήλαιο τόπο μοναδικό, στον οποίο συνυπήρξαν και οι τρεις διαφορετικές ανθρωπίδες<ref name=barras/>.
 
Κυνόμορφη [[Κυνίδες|κυνίδα]] 33.000 ετών π.π. βρέθηκε στο σπήλαιο Ραζμπονίτσια<ref name=bbc110803>{{cite news | url = http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-14390679 | title = Ancient dog skull unearthed in Siberia | last = Pritchard | first = Hamish |date = August 3, 2011 |work=[[BBC News]] | accessdate =August 4, 2011 }}</ref><ref name=plos110728>{{cite news | url = http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0022821 | title = A 33,000-Year-Old Incipient Dog from the Altai Mountains of Siberia: Evidence of the Earliest Domestication Disrupted by the Last Glacial Maximum | first1 = Nikolai D. | last1 = Ovodov | first2 = Susan J. | last2 =Crockford | first3=Yaroslav V. | last3= Kuzmin | first4 = Thomas F. G. | last4 = Higham | first5= Gregory W. L. | last5 = Hodgins | first6= Johannes van der | last6= Plicht |date = July 28, 2011 | publisher = PLoS ONE | accessdate =August 4, 2011 }}</ref>. Ανάλυση του DNA δημοσιεύτηκε το 2013 και επιβεβαίωσε ότι ήταν κοντύτερα στους σύγχρονους σκύλους παρά στους λύκους<ref name=plosone130306>{{cite web | url = http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0057754 | title = Ancient DNA Analysis Affirms the Canid from Altai as a Primitive Dog | first = Anna S. | last = Druzhkova | first2 = Olaf | last2 = Thalmann | first3 = Vladimir A. | last3 = Trifonov | publisher = PLOS ONE | date = March 6, 2013 }}</ref>.
 
Τα όρη Αλτάι θεωρούνται σημείο προέλευσης ενός [[πολιτισμός (αρχαιολογία)|πολιτισμικού]] αινίγματος που είναι γνωστό με τον όρο [[Φαινόμενο Σέιμα-Τουρμπίνο]]<ref name=bbc0901>{{Cite journal | last = Keys | first = David | author-link = | last2 = | first2 = | author2-link = | title = Scholars crack the code of an ancient enigma | journal = [[BBC History (magazine)|BBC History Magazine]] | volume = 10 | issue = 1 | page = 9 | date = January 2009 | url = | id = }}</ref>, που ξεκίνησε κατά την [[ορειχάλκινη εποχή]] κατά την έναρξη της [[2η χιλιετία π.Χ.|2ης χιλιετίας]] [[ΠΚΕ]] και οδήγησε σε ταχεία και μαζική [[μετανάστευση]] ανθρώπων από την περιοχή σε μακρινούς τόπους στην [[Ευρώπη]] και την [[Ασία]].
 
==Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς==
{{Κύριο|Χρυσά Όρη των Αλτάι}}
Μια αχανής έκταση 16.178&nbsp; χλμ² —συμπερίληψη των Αλτάι και του Φυσικού Πάρκου Κατούν, της [[λίμνη Τελέτσκογιε|λίμνης Τελέτσκογιε]], του όρους [[Μπελούκα]] και του [[υψίπεδο Ουκόκ|υψιπέδου Ουκόκ]]— συνθέτει [[Μνημείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς]] της [[UNESCO]] με τίτλο [[Χρυσά Όρη των Αλτάι]]. Σύμφωνα με την περιγραφή της UNESCO για την τοποθεσία, "«η περιοχή απεικονίζει την πληρέστερη αλληλουχία ζωνών βλάστησης στην Κεντρική Σιβηρία, από στέπα, δασική στέπα, μεικτό δάσος, υποαλπική έως αλπική βλάστηση"». Στην αιτιολόγηση της απόφασής της για την κήρυξη της περιοχή ως μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς η UNESCO ανέφερε επίσης τη σημασία των Αλτάι για τη διατήρηση θηλαστικών που κινδυνεύουν με αφανισμό, όπως είναι η [[λεοπάρδαλη του χιονιού]] και το [[Αργκάλι των Αλτάι]]<ref>{{cite web
|url=http://www.pacificenvironment.org/article.php?id=934
|title=Greater Altai – Altai Krai, Republic of Altai, Tyva (Tuva), and Novosibirsk – Crossroads