Βικιπαίδεια

Πρωτεύοντα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
Gts-tg (συζήτηση | συνεισφορές)
75.780 επεξεργασίες
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας
μ διόρθ. συνδέσμων
Γραμμή 20:
}}
 
'''Πρωτεύον''' ονομάζεται κάθε μέλος της βιολογικής [[τάξη (βιολογία)|τάξης]] '''Πρωτεύοντα''' (Primates), της ομάδας που περιλαμβάνει τους [[προσιμιίδες]] (στους οποίους συγκαταλέγονται οι [[λεμούριος|λεμούριοι]], οι [[λόρις]], οι [[γαλάγος|γαλάγοι]] και οι [[τάρσιος|τάρσιοι]]) και τους [[σιμιίδες]] ([[μαϊμού]]δες και [[πίθηκος|πίθηκοι]]).<ref name="Goodman2">{{cite journal | journal= Journal of Molecular Evolution | year= 1990 | volume= 30 | pages= 260–266 | title= Primate evolution at the DNA level and a classification of hominoids | author= Goodman, M., Tagle, D. A., Fitch, D. H., Bailey, W., Czelusniak, J., Koop, B. F., Benson, P. & Slightom, J. L. | doi= 10.1007/BF02099995 | pmid= 2109087 | issue= 3}}</ref> Με εξαίρεση τους [[Homo|ανθρώπους]], οι οποίοι κατοικούν σε όλες τις ηπείρους της Γης,{{Ref label|continent|α|α}} τα περισσότερα πρωτεύοντα ζουν σε τροπικές ή υποτροπικές περιοχές της Αμερικής, της Αφρικής και της Ασίας.<ref name="britannica">{{cite encyclopedia | title = Primate | encyclopedia = Encyclopædia Britannica Online | publisher = Encyclopædia Britannica, Inc. | year = 2008 | url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/476264/primate | accessdate=2008-07-21}}</ref> Ορισμένα από τα πρωτεύοντα που έχουν εκλείψει είναι ο ''[[Αρχαιοΐντρις]]'' (ένας λεμούριος μεγαλύτερος από τον ασημόρραχο γορίλα) και οι οικογένειες [[Βραδύποδες λεμούριοι|Παλαιοπροπιθηκίδες]] και [[Αρχαιολεμουρίδες]].<ref name="britannica" /> Τα πρωτεύοντα ποικίλουν σε μέγεθος, από τον [[Microcebus berthae|λεμούριο ποντικό της Μαντάμ Μπερθ]] των 30 γραμμαρίων, μέχρι τον [[Ορεινός Γορίλας|Ορεινό Γορίλα]] των 200 κιλών. Σύμφωνα με απολιθώματα που έχουν εντοπιστεί, πρόγονοι των πρωτευόντων πιθανότατα έζησαν 65 εκατομμύρια χρόνια πριν κατά την ύστερη [[Κρητιδική περίοδος|Κρητιδική]] περίοδο. Το παλαιότερο γνωστό πρωτεύον βάσει των απολιθωμάτων που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα ήταν ο [[Πλησιαδάπης]] που έζησε 55-58 εκατομμύρια χρόνια πριν, κατά την ύστερη [[Παλαιόκαινος εποχή|Παλαιόκαινο]] εποχή.<ref name=ChatterjeeEtal2009>{{Cite journal|year=2009 |author=Helen J Chatterjee, Simon Y.W. Ho, Ian Barnes & [[Κόλιν Γκρόουβς|Colin Groves]] |title=Estimating the phylogeny and divergence times of primates using a supermatrix approach |journal=BMC Evolutionary Biology |volume= 9 |page= |doi=10.1186/1471-2148-9-259|pmid=19860891|pages=259|pmc=2774700|postscript=<!--None-->}}</ref> Έρευνες πάνω στο [[μοριακό ρολόι]], υποδεικνύουν πως ο διαχωρισμός των πρωτευόντων ίσως έγινε πολύ παλαιότερα, πιθανότατα κατά τη μέση-Κρητιδική, 85 εκατομμύρια χρόνια πριν.<ref name=ChatterjeeEtal2009/>
 
Τα Πρωτεύοντα παραδοσιακά διαιρούνται σε δύο μεγάλες ομάδες: τους [[προσιμιίδες]] και τους [[σιμιίδες]]. Οι προσιμιίδες έχουν χαρακτηριστικά όμοια με αυτά των πρώιμων πρωτευόντων, και περιλαμβάνουν τους [[λεμούριος|λεμούριους]] της [[Μαδαγασκάρη]]ς, τα [[λορισόμορφα]], και τους [[τάρσιος|τάρσιους]]. Οι σιμιίδες περιλαμβάνουν τις [[μαϊμού]]δες και τους [[πίθηκος|πιθήκους]]. Πιο πρόσφατα, οι [[ταξινομία|ταξινομιστές]] δημιούργησαν την υποτάξη [[Στρεψίρρινοι]] για να συμπεριλάβουν όλους τους προσιμιίδες πλην των τάρσιων, και την υποτάξη [[Απλόρρινοι]] στους οποίους ταξινόμησαν τους τάρσιους και τους σιμιίδες. Οι σιμιίδες διαιρούνται περαιτέρω σε δύο ομάδες: τους [[πλατύρρινοι|πλατύρρινους]] (ή μαϊμούδες Νέου Κόσμου) της Νότιας και Κεντρικής Αμερικής, και τους [[κατάρρινοι|κατάρρινους]] πιθήκους και μαϊμούδες της Αφρικής και της Ασίας. Πιο αναλυτικά, οι πλατύρρινοι (ή μαϊμούδες Νέου Κόσμου) περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τους [[καπουτσίνος|καπουτσίνους]] και τις [[σκίουρος μαϊμού|σκίουρους μαϊμούδες]], και οι κατάρρινοι διαιρούνται σε δύο ομάδες, τα [[κερκοπιθηκίδες|κερκοπιθηκοειδή]] (ή μαϊμούδες Παλαιού Κόσμου) -όπως είναι οι [[μπαμπουίνος|μπαμπουίνοι]] και οι [[μακάκος|μακάκοι]], και τα [[πίθηκος|ανθρωποειδή]] (πίθηκοι) -όπως είναι οι [[χιμπαντζής|χιμπαντζήδες]] και οι [[άνθρωπος|άνθρωποι]]. Οι άνθρωποι είναι οι μόνοι κατάρρινοι που έχουν εξαπλωθεί επιτυχώς έξω από την Αφρική, τη Νότια και Ανατολική Ασία, αν και παλαιοντολογικά στοιχεία (απολιθώματα), δείχνουν πως πολλά άλλα είδη κατάρρινων έζησαν κάποια στιγμή στην Ευρώπη.
Γραμμή 53:
Η εξελικτική πορεία των πρωτευόντων εκτιμάται πως άρχισε 65 εκατομμύρια χρόνια πριν,<ref name="2010Williams">{{cite journal | last1 = Williams | first1 = B.A. | last2 = Kay | first2 = R.F. | last3 = Kirk | first3 = E.C. | title = New perspectives on anthropoid origins | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences | volume = 107 | pages = 4797–4804 | doi = 10.1073/pnas.0908320107 | issue = 11 | pmid = 20212104 | year = 2010 | pmc = 2841917}}</ref> παρόλο που το παλαιότερο γνωστό πρωτεύον, ο ''[[Πλησιαδάπης]]'', (''π.'' 55–58 εκ. χρόνια πριν) έζησε κατά την Ύστερη Παλαιόκαινο.<ref>{{cite web|title=Nova - Meet Your Ancestors|url=http://www.pbs.org/wgbh/nova/sciencenow/0303/02-mya-nf.html|publisher=[[PBS]]|accessdate=2008-10-24}}</ref><ref>{{cite web|title=''Plesiadapis''|url=https://www.dmr.nd.gov/ndfossil/Poster/PDF/Plesiadapis.pdf|format=PDF|publisher=North Dakota Geological Survey|accessdate=2008-10-24}}</ref> Άλλες έρευνες, όπως αυτές στο μοριακό ρολόι των πρωτευόντων, υποστηρίζουν πως ο κλάδος των πρωτευόντων εμφανίστηκε 85 εκατομμύρια χρόνια πριν, κατά τη Μέση Κρητιδική.<ref>{{cite journal|title=Molecular Clock Calibrations and Metazoan Divergence Dates|author=Lee, M.|journal=Journal of Molecular Evolution|volume=49|issue=3|month=September | year=1999|pages=385–391|doi=10.1007/PL00006562|pmid=10473780}}</ref><ref>{{cite web|title=Scientists Push Back Primate Origins From 65 Million To 85 Million Years Ago|url=http://www.sciencedaily.com/releases/2002/04/020418073440.htm|publisher=Science Daily|accessdate=2008-10-24}}</ref><ref>{{cite journal|title=Using the fossil record to estimate the age of the last common ancestor of extant primates|author=Tavare, S., Marshall, C. R., Will, O., Soligo, C. & Martin R.D.|journal=Nature|date=April 18, 2002|pages=726–729|volume=416|issue=6882|doi=10.1038/416726a|pmid=11961552}}</ref>
 
Σύμφωνα με τη σύγχρονη [[κλαδιστική]], η τάξη των Πρωτευόντων είναι [[κλάδος|μονοφυλετική]]. Η υποτάξη [[Στρεψίρρινοι]], πιστεύεται πως διαχωρίστηκε από την πρωτόγονη εξελικτική πορεία των Πρωτευόντων 63 εκατομμύρια χρόνια πριν,<ref>{{cite journal|title=Molecular Remodeling of Members of the Relaxin Family During Primate Evolution|journal=Molecular Biology and Evolution|volume=18|pages=393–403|url=http://mbe.oxfordjournals.org/cgi/content/full/18/3/393|author=Klonisch, T., Froehlich, C., Tetens, F., Fischer, B. & Hombach-Klonisch, S.|year=2001|accessdate=2008-08-22|pmid=11230540|issue=3}}</ref> παρόλο που παλαιότερες χρονολογίες έχουν επίσης προταθεί.<ref name="genome">{{cite journal|title=Development and Application of a Phylogenomic Toolkit: Resolving the Evolutionary History of Madagascar's Lemurs|journal=Genome Research|volume=18|pages=490|year=2008|author=Horvath, J. ''et al.''|url=http://www.biology.duke.edu/wraylab/papers/Horvath&al_2008.pdf|format=PDF|accessdate=2008-08-22|doi=10.1101/gr.7265208|pmid=18245770|issue=3|pmc=2259113}} {{Dead link| date=June 2010 | bot=DASHBot}}</ref> Από τις επτά οικογένειες των στρεψίρρινων, οι πέντε συσχετίζονται με τους [[λεμούριος|λεμούριους]], ενώ οι δύο οικογένειες που απομένουν περιλαμβάνουν τις [[λορισίδες]] και τους [[γαλάγος|γαλάγους]].<ref name="MSW3" /><ref name="Mittermeier2008">{{cite journal|title=Lemur Diversity in Madagascar|author=Mittermeier, R., Ganzhorn, J., Konstant, W., Glander, K., Tattersall, I., [[Κόλιν Γκρόουβς|Groves, C.]], Rylands, A., Hapke, A., Ratsimbazafy, J., Mayor, M., Louis, E., Rumpler, Y., Schwitzer, C. & Rasoloarison, R.|journal=International Journal of Primatology|doi=10.1007/s10764-008-9317-y|pages=1607–1656|volume=29|issue=6|date=December 2008}}</ref> Παλαιότερα συστήματα ταξινόμησης, τοποθετούσαν τους [[Λεπιλεμουρίδες]] στους [[Λεμουρίδες]] και τους [[Γαλάγος|Γαλαγίδες]] στους [[Λορισίδες]], δημιουργώντας έτσι μία διαίρεση τρία-δύο των οικογενειών σε αντίθεση με τη διαίρεση πέντε-δύο που παρουσιάζεται εδώ.<ref name="MSW3" /> Κατά την [[Ηώκαινος περίδος|Ηώκαινο]], στις περισσότερες βόρειες ηπείρους κυριαρχούσαν δύο ομάδες, τα [[αδαπίμορφα]] και οι [[ομομυΐδες]].<ref name="Sellers" /><ref name="evolution">{{cite book|title=Primates in Perspective|author=Hartwig, W.|chapter=Primate Evolution|editor=Campbell, C., Fuentes, A., MacKinnon, K., Panger, M. & Bearder, S.|year=2007|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-517133-4|pages=13–17}}</ref> Τα πρώτα θεωρούνται μέλη των Στρεψίρρινων, αλλά δεν έχουν κτενωτά δόντια (toothcomb) όπως οι σύγχρονοι λεμούριοι (πρόσφατες έρευνες ταξινομούν τον ''[[Darwinius masillae]]'' σε αυτή την ομάδα).<ref name="Franzen2009">{{cite journal |last=Franzen |first=Jens L. |authorlink= |coauthors=''et al.'' |year=2009 |month= |title=Complete Primate Skeleton from the Middle Eocene of Messel in Germany: Morphology and Paleobiology |journal=PLoS ONE |volume=4 |issue=5 |pages=e5723 |doi=10.1371/journal.pone.0005723 |url=http://www.plosone.org/doi/pone.0005723 |accessdate= |quote= |pmid=19492084 |pmc=2683573 }}</ref> Τα τελευταία συσχετίζονται στενά με τους τάρσιους, τις μαϊμούδες και τους πιθήκους. Δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο πως συνδέονται αυτές οι δύο ομάδες με τα σωζόμενα πρωτεύοντα. Οι Ομομυΐδες εξαφανίστηκαν περίπου 30 εκατομμύρια χρόνια πριν,<ref name="evolution" /> ενώ οι Αδαπίδες επιβίωσαν μέχρι περίπου 10 εκατομμύρια χρόνια πριν.<ref>{{cite book|title=Primate Evolution and Human Origins|author=Ciochon, R. & Fleagle, J.|location=Menlo Park, California|publisher=Benjamin/Cummings|year=1987|isbn= 9780202011752|pages=72}}</ref>
[[Αρχείο:Katta Lemur catta.jpg|upright|left|thumb|[[Λεμούριος με δακτυλιδωτή ουρά]], ένα [[στρεψίρρινοι|στρεψίρρινο]] πρωτεύον.]]
 
Σύμφωνα με γενετικές έρευνες, οι λεμούριοι της Μαδαγασκάρης διαχωρίστηκαν από τον κλάδο των λορισόμορφων περίπου 75 εκατομμύρια χρόνια πριν.<ref name="genome" /> Οι συγκεκριμένες έρευνες, όπως επίσης και χρωμοσωματικά και μοριακά στοιχεία, υποδεικνύουν πως οι λεμούριοι συγγενεύουν πολύ περισσότερο μεταξύ τους συγκριτικά με τις συγγένειες που εμφανίζονται μεταξύ άλλων στρεψίρρινων πρωτευόντων.<ref name="genome" /><ref name="Garbutt">{{cite book | last = Garbutt | first = N. | title = Mammals of Madagascar, A Complete Guide | publisher = A&C Black Publishers | year = 2007 | isbn = 978-0-300-12550-4 | pages = 85–86}}</ref> Ωστόσο, η Μαδαγασκάρη αποκόπηκε από την Αφρική 160 εκατομμύρια χρόνια πριν, και από την Ινδία 90 εκατομμύρια χρόνια πριν.<ref name="Lemurs">{{cite book | last = Mittermeier | first = R.A. | coauthors = et al. | authorlink = | title = Lemurs of Madagascar | edition = 2nd | publisher = Conservation International | year = 2006 | isbn=1-881173-88-7 | pages = 23–26}}</ref> Πιθανόν η στενή συγγένεια που εμφανίζεται μέσα στις ομάδες των λεμούριων οφείλεται στη μετακίνηση μικρού πρωτόγονου πληθυσμού στη Μαδαγασκάρη μέσω φυσικής σχεδίας περίπου 50 με 80 εκατομμύρια χρόνια πριν.<ref name="genome" /><ref name="Garbutt" /><ref name="Lemurs" /> Άλλες υποθέσεις κάνουν αναφορά για πολλαπλές, συνεχείς μετακινήσεις πληθυσμών από την Αφρική και την Ινδία, αλλά καμία δεν υποστηρίζεται με γονιδιακά και μοριακά στοιχεία.<ref name="Sellers">{{cite web | url = http://homepage.mac.com/wis/Personal/lectures/human-origins/PrimateEvolution.pdf | title = Primate Evolution | accessdate = 2008-10-23 | last = Sellers | first = Bill | date = 2000-10-20 | format = PDF | publisher = University of Edinburgh | pages = 13–17|archiveurl=http://web.archive.org/20081029184647/homepage.mac.com/wis/Personal/lectures/human-origins/PrimateEvolution.pdf|archivedate=2008-10-29}}</ref>
Γραμμή 60:
Μέχρι πρότινος ήταν δύσκολο να ταξινομηθούν τα [[άι-άι]] μέσα στην ομάδα των Στρεψίρρινων.<ref name="MSW3" /> Παρόλα αυτά οι επικρατούσες θεωρίες υποστηρίζουν πως η οικογένεια τους, οι Δωβεντονιίδες, ήταν είτε λεμουριόμορφα πρωτεύοντα (γεγονός που σημαίνει πως οι πρόγονοι τους διαιρέθηκαν από τον κλάδο των λεμούριων πριν τον διαχωρισμό λεμούριων με λόρις), είτε μία ξεχωριστή, αδελφική ομάδα των στρεψίρρινων. Το 2008, επιβεβαιώθηκε πως η οικογένεια των άι-άι ([[άι-άι|Δωβεντονιίδες]]) συγγενεύει περισσότερο με τους Μαλαγάσιους λεμούριους, έχοντας πιθανόν διαιρεθεί από κάποιον πρωτόγονο πληθυσμό που κατοικούσε στο νησί.<ref name="genome" />
 
Η υποτάξη [[Απλόρρινοι]], αποτελείται από δύο αδελφικούς κλάδους.<ref name="MSW3" /> Τους [[προσιμιίδες]] τάρσιους της οικογένειας [[Τάρσιος|Ταρσιίδες]] (μονοτυπική στην ανθυποτάξη [[Τάρσιος|Ταρσιόμορφα]]), που αποτελούν την παλαιότερη διαίρεση που συνέβη περίπου 58 εκατομμύρια χρόνια πριν.<ref>{{cite conference|title=Evolutionary Biology of Tarsiers|author=Shekelle, M.|year=2005|url=http://rmbr.nus.edu.sg/bejc/|accessdate=2008-08-22}}</ref><ref>{{cite journal|title=Rapid electrostatic evolution at the binding site for cytochrome c on cytochrome c oxidase in anthropoid primates|url=http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1088365|author=Schmidt, T. ''et al.'' |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=102|issue=18|pages=6379–6384|doi=10.1073/pnas.0409714102|accessdate=2008-08-22|year=2005|pmid=15851671|pmc=1088365}}</ref> Και την ανθυποτάξη [[Σιμιίδες|Σιμιόμορφα]] που προέκυψε 40 εκατομμύρια χρόνια πριν<ref name="evolution" /> και αποτελείται επίσης από δύο κλάδους: τη μικροτάξη [[Πλατύρρινοι]] η οποία αναπτύχθηκε στη Νότια Αμερική και γι' αυτό τα μέλη της αποκαλούνται συχνά μαϊμούδες του Νέου Κόσμου, και τη μικροτάξη [[Κατάρρινοι]] που αναπτύχθηκε στην Αφρική και περιλαμβάνει τα [[Κερκοπιθηκίδες|Κερκοπιθηκοειδή]] (ή μαϊμούδες του Παλαιού Κόσμου) και τα [[Πίθηκος|Ανθρωποειδή]] ([[Πίθηκος|πίθηκοι]], στους οποίους συγκαταλέγεται και ο [[άνθρωπος]]).<ref name="MSW3" /> Ένας τρίτος κλάδος των Απλόρρινων, ο οποίος περιλαμβάνει τους [[ηωσιμιίδες]], εξελίχτηκε στην Ασία αλλά αφανίστηκε πολλά εκατομμύρια χρόνια πριν.<ref>{{cite journal|author=Marivaux, L. ''et al.'' |title=Anthropoid primates from the Oligocene of Pakistan (Bugti Hills): Data on early anthropoid evolution and biogeography|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |date=2005-06-14 |volume=102 |issue=24 |pages=8436–8441 |doi=10.1073/pnas.0503469102 |url=http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1150860 |accessdate=2008-08-22|pmid=15937103|pmc=1150860}}</ref>
 
Όπως και στους λεμούριους, έτσι και η καταγωγή των Πλατύρρινων (μαϊμούδες Νέου Κόσμου) δεν είναι ακόμα ξεκάθαρη. Έρευνες πάνω σε συνενωμένες μοριακές αλληλουχίες εκτιμούν πως η απόκλιση πλατύρρινων και κατάρρινων συνέβη κάποια στιγμή το διάστημα 33 με 70 εκατομμύρια χρόνια πριν, ενώ έρευνες πάνω σε μιτοχονδριακές αλληλουχίες υποστηρίζουν πως η διαίρεση έγινε το διάστημα 35 με 43 εκατομμύρια χρόνια πριν.<ref name=ChatterjeeEtal2009/><ref name="Schrago">{{cite journal | author = Schrago, C.G. & Russo, C.A.M. | title = Timing the Origin of New World Monkeys | journal = Molecular Biology and Evolution | volume = 20 | issue = 10 | year = 2003 | pages = 1620–1625 | url = http://mbe.oxfordjournals.org/cgi/reprint/20/10/1620.pdf | format = PDF Reprint | doi = 10.1093/molbev/msg172 | pmid = 12832653}}</ref> Έχει αποδειχτεί πως όλοι οι σιμιίδες έχουν κοινή καταγωγή από την Αφρική, ήπειρο από την οποία οι προγονικοί πληθυσμοί τους μετακινήθηκαν και συνέβη [[ειδογένεση]].<ref name="Sellers" /> Είναι πιθανόν οι σιμιίδες να διέσχισαν τον Ατλαντικό ωκεανό κατά την [[Ηώκαινος εποχή|Ηώκαινο]] εποχή. Η [[Μεσο-Ατλαντική Ράχηυφαλορράχη|Μέσο-Ατλαντική Ράχη]] και η χαμηλή στάθμη της θάλασσας, διευκόλυναν τη μετακίνηση τους προς τη Νότιο Αμερική πιθανόν διασχίζοντας σταδιακά τα ποικίλα νησιά που είχαν δημιουργηθεί.<ref name="Sellers" /> Και σε αυτή την περίπτωση, ένα περιστατικό φυσικής σχεδίας θα μπορούσε επίσης να εξηγήσει τον υπερωκεάνιο αποικισμό. Χάρη στη [[μετατόπιση των ηπείρων]], ο νεοσύστατος Ατλαντικός Ωκεανός ήταν λιγότερο πλατύς απ' ό,τι είναι σήμερα,<ref name="Sellers" /> και ερευνητές υποστηρίζουν πως ένα μικρό πρωτεύον ενός κιλού θα μπορούσε να επιβιώσει τουλάχιστον 13 μέρες σε μία φυσική σχεδία με βλάστηση.<ref name="Houle">{{cite journal | author = Houle, A. | title = The origin of platyrrhines: An evaluation of the Antarctic scenario and the floating island model | journal = American Journal of Physical Anthropology | volume = 109 | issue = 4 | year = 1999 | pages = 541–559 | doi = 10.1002/(SICI)1096-8644(199908)109:4<541::AID-AJPA9>3.0.CO;2-N | pmid = 10423268}}</ref> Υπό συγκεκριμένες συνθήκες, που αφορούν κυρίως τα θαλάσσια ρεύματα και την ταχύτητα των ανέμων, αυτό το διάστημα είναι λογικό για να πραγματοποιηθεί η διάσχιση του ωκεανού μεταξύ των δύο ηπείρων.
 
[[Αρχείο:Tamarin portrait 2 edit3.jpg|220px|thumb|[[Αυτοκρατορικός Ταμαρίνος]], μία μαϊμού του Νέου Κόσμου ([[κερκοπιθηκίδες|κερκοπιθηκοειδή]]).]]
Η εξάπλωση των πιθήκων και των μαϊμούδων από την Αφρική στην Ευρώπη και την Ασία άρχισε κατά τη [[Μειόκαινος εποχή|Μειόκαινο]] εποχή.<ref name="Andrews">{{cite journal | author = Andrews, P. & Kelley, J. | title = Middle Miocene Dispersals of Apes | journal = Folia Primatologica | volume = 78 | year = 2007 | pages = 328–343 | doi = 10.1159/000105148 | pmid = 17855786 | issue = 5-6}}</ref> Λίγο αργότερα, οι λόρις και οι τάρσιοι ακολούθησαν την ίδια πορεία. Τα πρώτα απολιθώματα [[ανθρωπίδαι|ανθρωπιδών]] έχουν εντοπιστεί στη περιοχή της Βόρειας Αφρικής και χρονολογούνται στα 5-8 εκατομμύρια χρόνια πριν.<ref name="evolution" /> Τα κερκοπιθηκοειδή (ή μαϊμούδες Παλαιού Κόσμου) εξαφανίστηκαν από την Ευρώπη περίπου 1,8 εκατομμύρια χρόνια πριν.<ref name="Strier2007">{{cite book|title=Primate Behavioral Ecology|author=Strier, K.|publisher = Allyn & Bacon | edition = 3rd|year=2007|isbn=0-205-44432-6|pages=7, 64, 71, 77, 182–185, 273–280, 284, 287–298}}</ref> Σύμφωνα με έρευνες σε μοριακό υλικό και απολιθώματα οι σύγχρονοι άνθρωποι εμφανίστηκαν στην Αφρική 100-200 χιλιάδες χρόνια πριν.<ref>{{cite book |author=Pough, F. W., Janis, C. M. & Heiser, J. B. |title=Vertebrate Life |chapter=Primate Evolution and the Emergence of Humans |year=2005 |origyear=1979 |edition=7th |publisher= Pearson |pages=650 |isbn=0-13-127836-3}}</ref>
 
Γραμμή 71:
 
=== Ταξινόμηση των ζώντων πρωτευόντων ===
[[Αρχείο:Primates-drawing.jpg|thumb|upright|Σκίτσο του 1927 που παρουσιάζει έναν [[χιμπαντζής|χιμπαντζή]], έναν [[γίββων]]α (πάνω δεξιά) και δύο [[ουρακοτάγκος|ουρακοτάγκους]] (κέντρο και κέντρο κάτω). Ο χιμπαντζής πάνω αριστερά ταλαντεύεται από δέντρο σε δέντρο, ενώ ο ουρακοτάγκος, κέντρο κάτω, περπατάει στις αρθρώσεις των δακτύλων.]]
[[Αρχείο:Akha cropped.png|right|upright|thumb|Ο ''[[Homo sapiens]]'', μέλος της τάξης των Πρωτευόντων.]]
 
Οι διάφορες οικογένειες των πρωτευόντων ταξινομούνται ως εξής:<ref name=MSW3/><ref name="Mittermeier2008"/><ref name=SAP>{{cite book | author = Rylands, A. B. & Mittermeier, R. A. | title = South American Primates: Comparative Perspectives in the Study of Behavior, Ecology, and Conservation | chapter = The Diversity of the New World Primates (Platyrrhini) | publisher = Springer | editor = Garber, P. A., Estrada, A., Bicca-Marques, J. C., Heymann, E. W. & Strier, K. B. | isbn = 978-0-387-78704-6 | year = 2009}}</ref>
Γραμμή 100:
****** Οικογένεια [[Κερκοπιθηκίδες]] (''Cercopithecidae'') : μαϊμούδες Παλαιού Κόσμου (135 είδη)
***** Υπεροικογένεια [[Πίθηκος|Ανθρωποειδή]] (''Hominoidea''): πίθηκοι
****** Οικογένεια [[Γίββων|Υλοβατίδες]] (''Hylobatidae''): γίββωνες ή «μικροί πίθηκοι» (13 είδη)
****** Οικογένεια [[Ανθρωπίδαι|Ανθρωπίδες]] (''Hominidae''): «μεγάλοι πίθηκοι» (συγκαταλέγονται και οι άνθρωποι) (7 είδη)
[[Αρχείο:Tarsier Hugs Mossy Branch.jpg|thumb|upright|Ο [[Φιλιππινεζικός Τάρσιος]], παλαιότερα ταξινομούταν στους [[προσιμιίδες#Ταξινομία|Προσίμιους]], αλλά με το επικρατές σύστημα ταξινόμησης θεωρείται [[προσιμιίδες|προσιμιίδης]] [[Απλόρρινοι|απλόρρινος]].]]
 
Η τάξη Πρωτεύοντα καθιερώθηκε το 1758 από τον [[Κάρολος Λινναίος|Κάρολο Λινναίο]], στη δέκατη έκδοση του βιβλίου του [[Systema Naturae]],<ref>{{cite book | author = Linnaeus, C. | year = 1758 | title = Sistema naturae per regna tria Naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus differentiis, synonimis locis. Tomus I | publisher = Impensis direct. Laurentii Salvii, Holmia | pages = 20–32}}</ref> και σύμφωνα με τον Λινναίο αποτελούνταν από τέσσερα γένη, τα οποία ονόμασε ''[[Homo|Άνθρωπος]]'' (''Homo'', άνθρωποι), ''[[Σίμια]]'' (''Simia'', υπόλοιποι πίθηκοι και μαϊμούδες), ''[[Λεμούριος (γένος)|Λεμούριος]]'' (''Lemur'', προσιμιίδες) και ''[[Νυχτερίδα]]'' (''Vespertilio'', νυχτερίδες). Στην πρώτη έκδοση του ίδιου βιβλίου (1735), είχε χρησιμοποιήσει τον όρο [[Ανθρωπόμορφα]] (''Anthropomorpha'') αντί του όρου Πρωτευόντα, για να περιγράψει τα γένη Άνθρωποι (''Homo''), ''Σίμια'' και ''[[Βραδύπους]]'', τον οποίο απέρριψε στη δέκατη έκδοση.<ref>{{cite book | author = Linnaeus, C. | year = 1735 | title = Sistema naturae sive regna tria Naturae systematice proposita per classes, ordines, genera, & species| publisher = apud Theodorum Haak, Lugduni Batavorum | pages = s.p.}}</ref> Το 1839, ο ζωολόγος [[Henri Marie Ducrotay de Blainville]], ακολουθώντας την πορεία του Λινναίου και μιμούμενος την ονοματολογία του, καθιέρωσε τις τάξεις [[Secundates]] (συμπεριλαμβανομένων των υποτάξεων [[Νυχτερίδα|Χειρόπτερα]] (Chiroptera), [[Εντομοφάγα]] (Insectivora) και [[Σαρκοφάγα]] (Carnivora)), [[Tertiates]] (ή [[Μυωξοί]] (Glires)) και [[Quaternates]] (συμπεριλαμβανομένων των υποτάξεων [[Gravigrada]], [[Παχυδέρματα]] (Pachydermata) και [[Μηρυκαστικά]] (Ruminantia)),<ref>{{cite book | author = Blainville, H. | year = 1839 | chapter = Nouvelle classification des Mammifères | title = Annales Françaises et Etrangères d'Anatomie et de Physiologie Appliquées à la Médicine et à l'Histoire Naturelle, 3| pages = 268–269}}</ref> αλλά αυτές οι νέες ομάδες δεν έγιναν αποδεκτές.
 
Πριν ο Anderson και ο Jones καθιερώσουν την ταξινόμηση με τις ομάδες των Στρεψίρρινων και Απλόρρινων το 1984,<ref>{{cite book|author=Thorington, R. W., Jr. & Anderson, S. |year=1984 |chapter=Primates |pages=187–217 |editor=Anderson, S. & Jones, J. K., Jr. |title=Orders and Families of Recent Mammals of the World |publisher=John Wiley and Sons |location=New York}}</ref> (την οποία συμπλήρωσε αυτή των McKenna και Bell το 1997 στο έργο τους [[Θηλαστικό#Η ταξινόμηση των McKenna/Bell|''Classification of Mammals: Above the species level'']]),<ref>{{cite book|author=McKenna, M. C. & Bell, S. K. |year=1997 |title=Classification of Mammals: Above the species level |publisher=Columbia University Press |location=New York |pages=631 |isbn=0-231-11013-8}}</ref> τα Πρωτεύοντα διαιρούνταν σε δύο υπεροικογένειες: τους Προσίμιους (''Prosimii'') και τα [[Σιμιίδες#Ταξινομία και Εξέλιξη|Ανθρωποειδή]] (''Anthropoidea'') (ο όρος δεν πρέπει να συγχέεται με την τωρινή υπεροικογένεια [[Πίθηκος|Ανθρωποειδή]], που είναι η απόδοση του όρου Hominidae στα ελληνικά).<ref>{{cite book|title=Primate Behavioral Ecology|edition=Third|author=Strier, K.|year=2007|isbn=0-295-44432-6|pages=50–53}}</ref> Η ομάδα των Προσίμιων περιελάμβανε όλους τους [[προσιμιίδες]]: όλους τους Στρεψίρρινους μαζί με τους [[τάρσιος|τάρσιους]]. Η ομάδα Ανθρωποειδή περιελάμβανε όλους τους [[σιμιίδες]].
 
=== Υβρίδια ===
Αν και τα [[υβρίδιο|υβρίδια]] των πρωτευόντων εμφανίζονται συχνά σε αιχμαλωσία,<ref name="songs">{{cite journal |title=Songs of hybrid gibbons (''Hylobates lar'' × ''H. muelleri'') |author=Tenaza, R. |year=1984 |journal=American Journal of Primatology |volume=8 |issue=3 |pages=249–253 |doi=10.1002/ajp.1350080307}}</ref> υπάρχουν παραδείγματα υβριδισμού των πρωτευόντων και στη φύση.<ref name="natoccur">{{ cite journal |year=1966 |title=Naturally occurring primate hybrid |author=Bernsteil, I. S. |journal=Science |volume=154 |issue=3756 |pages=1559–1560 |doi=10.1126/science.154.3756.1559 |pmid=4958933}}</ref><ref>{{cite journal |author=Sugawara, K. |title=Sociological study of a wild group of hybrid baboons between ''Papio anubis'' and ''P. hamadryas'' in the Awash Valley, Ethiopia |year=1979 |journal=Primates |volume=20 |issue=1 |doi=10.1007/BF02373827 |pages=21–56}}</ref> Ο υβριδισμός συμβαίνει όταν συμπίπτει το φάσμα δύο ειδών και προκύπτουν [[ζώνη υβριδισμού|ζώνες υβριδισμού]]. Τα υβρίδια συνήθως δημιουργούνται όταν οι άνθρωποι τοποθετούν τα ζώα στους ζωολογικούς κήπους ή λόγω πιέσεων από το περιβάλλον όπως είναι το κυνήγι των αρπακτικών.<ref name="natoccur" /> Διαγενετικοί υβριδισμοί, δηλαδή υβρίδια διαφορετικών γενών, συναντώνται επίσης στη φύση. Παρόλο που ανήκουν σε γένη τα οποία είχαν διαχωριστεί εκατομμύρια χρόνια πριν, η διασταύρωση εξακολουθεί να είναι δυνατή μεταξύ των [[γκελάνταγελάδας]] και των [[μπαμπουίνοι χαμαντρίας|μπαμπουίνων χαμαντρίας]].<ref>{{cite journal |author=Jolly, C. J. ''et al.'' |title=Intergeneric Hybrid Baboons |journal=International Journal of Primatology |year=1997 |volume=18 |issue=4 |doi=10.1023/A:1026367307470 |pages=597–627}}</ref>
 
== Χαρακτηριστικά που τα διακρίνουν ==
Γραμμή 142:
Τα μάτια των πρωτευόντων είναι στραμμένα προς τα εμπρός και βρίσκονται στο μπροστινό τμήμα του κρανίου. Η [[διοφθαλμική όραση]] τους επιτρέπει να έχουν μία ακριβής αντίληψη της απόστασης, χαρακτηριστικό ιδιαίτερα χρήσιμο για τους πρωτόγονους των [[ανθρωπίδαι|μεγάλων πιθήκων]] που μετακινούνταν με ταλαντεύσεις από δέντρο σε δέντρο.<ref name="pough" /> Υπάρχει ένα [[Υπερκόγχιο τόξο|οστεώδης τόξο]] πάνω από τις οφθαλμικές κόγχες, το οποίο στηρίζει τα πιο αδύναμα κόκαλα του προσώπου που δέχονται πίεση κατά τη μάσηση. Οι [[στρεψίρρινοι]] έχουν μία [[οπισθοκογχική ράβδο]], οστό που περικυκλώνει την κόγχη για την προστασία των ματιών. Σε αντίθεση, τα ανώτερα πρωτεύοντα, οι [[απλόρρινοι]], έχουν αναπτύξει πλήρως εσώκλειστες κόγχες.<ref name="Campbell">{{cite book | author = Campbell, B. G. & Loy, J. D. | year = 2000 | title = Humankind Emerging (8th edition) | publisher = Allyn & Bacon | pages = 85 |isbn=0673523640}}</ref>
 
[[Αρχείο:Primate skull series with legend cropped.png|thumb|Μερικά κρανία πρωτευόντων. Οι αριθμοί δείχνουν τον όγκο κάθε κρανίου.]]
Τα πρωτεύοντα έχουν ένα μεγάλο θολοειδές κρανίο, ιδιαίτερα προεξέχον στους [[σιμιίδες]]. Το κρανίο προστατεύει τον μεγάλο εγκέφαλο, ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό αυτής της ομάδας.<ref name="pough" /> Ο ενδοκρανιακός όγκος (ο χώρος που σχηματίζεται μέσα στο κρανίο) είναι τρεις φορές μεγαλύτερος στους ανθρώπους συγκριτικά με τα μεγαλύτερα μη-ανθρώπινα πρωτεύοντα, γεγονός που υποδεικνύει επίσης το μεγαλύτερο μέγεθος εγκεφάλου.<ref name="aiello" /> Ο μέσος ενδοκρανιακός όγκος είναι 1201&nbsp;cm<sup>3</sup> στους ανθρώπους, 469&nbsp;cm<sup>3</sup> στους γορίλες, 400&nbsp;cm<sup>3</sup> στους χιμπαντζήδες και 397&nbsp;cm<sup>3</sup> στους ουρακοτάγκους.<ref name="aiello">{{cite book | author= Aiello, L. & Dean, C. | year=1990 | title=An Introduction to Human Evolutionary Anatomy | publisher=Academic Press | pages=193 | isbn=0120455900}}</ref> Η κύρια εξελικτική τάση των πρωτευόντων αφορά στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, ειδικότερα του [[νεοφλοιός|νεοφλοιού]] (μέρος του [[εγκεφαλικός φλοιός|εγκεφαλικού φλοιού]]), που σχετίζεται με την [[αίσθηση|αισθητική αντίληψη]], την παραγωγή [[κινητικός Φλοιός|κινητικών εντολών]], την αντίληψη θέσης στο χώρο, τη [[συνείδηση|συνειδητή σκέψη]] και, στους ανθρώπους, τη [[γλώσσα]].<ref name="britannica" /> Ενώ άλλα θηλαστικά βασίζονται κυρίως στην αίσθηση της [[όσφρηση]]ς, η δενδρόβια ζωή των πρωτευόντων οδήγησε στην εξέλιξη ενός [[Σύστημα Σωματοαισθητικής|απτικού]], [[όραση|οπτικού]] κυρίαρχου αισθητήριου συστήματος,<ref name="britannica" /> στη μείωση της οσφρητικής περιοχής του εγκεφάλου και στην ανάπτυξη περίπλοκης κοινωνικής συμπεριφοράς.<ref name="adw">{{cite web | url=http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/Primates.html | title="Primates" (On-line) |publisher=Animal Diversity Web | author=Myers, P. | year=1999 | accessdate=2008-06-03}}</ref>
 
[[Αρχείο:PrimateFeet.jpg|thumb|left|upright|Σχέδιο του 1893, που απεικονίζει τα χέρια και πόδια ορισμένων πρωτευόντων.]]
Τα περισσότερα πρωτεύοντα έχουν πέντε δάκτυλα σε κάθε άκρο ([[Δακτυλία#Πενταδακτυλία|πενταδακτυλία]]), με νύχια από κερατίνη στο τέλος κάθε δακτύλου. Οι κάτω πλευρές των ποδιών και των χεριών αποτελούνται από μία [[παλαμιαία επιφάνεια]] και κάθε δάκτυλο έχει ξεχωριστά [[δακτυλικό αποτύπωμα|δακτυλικά αποτυπώματα]]. Τα περισσότερα πρωτεύοντα έχουν αντιτακτούς αντίχειρες, ένα βασικό χαρακτηριστικό των πρωτευόντων (αν και υπάρχουν και άλλα ζώα με αντιτακτούς αντίχειρες όπως για παράδειγμα τα [[οπόσουμ]]).<ref name="pough" /> Οι αντίχειρες βοηθούν ορισμένα ήδη να κάνουν [[Χρήση εργαλείων από ζωά|χρήση εργαλείων]]. Στα πρωτεύοντα, ο συνδυασμός των αντιτακτών αντιχείρων, των μικρών νυχιών (αντί για νύχια αρπακτικών) και τα μακριά, συγκλίνοντα προς τα μέσα δάκτυλα είναι εξελικτικό κατάλοιπο της συνήθειας των προγονικών ειδών να γραπώνουν κλαδιά, και έχει, εν μέρει, επιτρέψει σε μερικά είδη να αναπτύξουν την ταλάντευση (από δέντρο σε δέντρο) ως σημαντικό τρόπο μετακίνησης. Πολλοί προσιμιίδες έχουν νύχια που θυμίζουν πολύ τα νύχια των αρπακτικών στο δεύτερο δάκτυλο κάθε ποδιού, γνωστά και ως [[νύχι καλλωπισμού|νύχια καλλωπισμού]], που χρησιμεύουν κυρίως για ατομική περιποίηση.<ref name="pough" />
 
Γραμμή 152:
Τα πρωτεύοντα παρουσιάζουν τάση για μικρότερο [[ρύγχος]].<ref name="palaeos" /> Οι μαϊμούδες του Παλαιού Κόσμου διαφέρουν από αυτές του Νέου Κόσμου λόγω της διαφορετικής δομής της μύτης τους, καθώς και από την οδοντοφυΐα τους.<ref name="adw" /> Στις μαϊμούδες του Νέου Κόσμου τα ρουθούνια είναι στραμμένα προς το πλάι, ενώ στις μαϊμούδες του Παλαιού Κόσμου, τα ρουθούνια είναι στραμμένα προς τα κάτω.<ref name="adw" /> Οι οδοντικοί τύποι μεταξύ των πρωτευόντων διαφέρουν σημαντικά, με μερικά πρωτεύοντα να έχουν χάσει τους περισσότερους [[κοπτήρας|κοπτήρες]] τους, παρ'όλα αυτά όλα σχεδόν τα πρωτεύοντα διατηρούν τουλάχιστον έναν κάτω κοπτήρα.<ref name="adw" /> Οι περισσότεροι στρεψίρρινοι έχουν κτενωτά δόντια (toothcomb), δηλαδή μία πυκνή διάταξη των κάτω κοπτήρων και κυνοδόντων, που χρησιμεύουν κυρίως στην περιποίηση και σε ορισμένες περιπτώσεις και για τη χορτονομή,<ref name="EncycMammals" /><ref name="adw" /> ενώ οι πρώτοι κάτω προγόμφιοι έχουν σχήμα όμοιο με αυτό του κυνόδοντα.<ref name="EncycMammals" /> Οι μαϊμούδες του Παλαιού Κόσμου έχουν οχτώ [[προγόμφιος|προγόμφιους]], σε αντίθεση με τους δώδεκα προγόμφιους των μαϊμούδων του Νέου Κόσμου.<ref name="adw" /> Γενικότερα, ένα από τα πολλά χαρακτηριστικά που διαχωρίζει τα είδη του Παλαιού Κόσμου σε μαϊμούδες και πιθήκους είναι ο αριθμός των οδοντικών φυμάτων στους [[γομφίος|γομφίους]]: οι μαϊμούδες του Παλαιού Κόσμου έχουν τέσσερις,<ref name="adw" /> ενώ οι περισσότεροι πίθηκοι έχουν σε γενικές γραμμές πέντε (οι άνθρωποι μπορεί να έχουν 4 ή 5).<ref>{{cite book|title=Wheeler's Dental Anatomy, Physiology, and Occlusion |author=Ash, M. M., Nelson, S. J. & Wheeler, R. C. |publisher=W.B. Saunders |year=2003 |isbn=9780721693828 |pages=12}}</ref> Το βασικό φύμα των γομφίων των [[Ανθρωπίδαι|ανθρωπιδών]] (υποκώνος) εξελίχτηκε στην αρχή της εξελικτικής ιστορίας των πρωτευόντων, ενώ το αντίστοιχο πρωτόγονο κάτω φύμα των γομφίων (παρακώνος) χάθηκε. Οι προσιμιίδες ξεχωρίζουν από τα ακίνητα άνω χείλη τους, την υγρή κορυφή της μύτης τους και τα στραμμένα προς τα μπροστά κάτω μπροστινά δόντια τους.
 
Η [[εξέλιξη της έγχρωμης όρασης στα πρωτεύοντα]] είναι μοναδική σε σχέση με τα περισσότερα άλλα [[ευθήρια]] [[θηλαστικό|θηλαστικά]]. Παρόλο που οι παλαιότεροι [[σπονδυλωτό|σπονδυλωτοί]] πρόγονοι των πρωτευόντων είχαν [[τριχρωματική όραση]], οι πιο πρόσφατοι [[νυκτόβιο ζώο|νυκτόβιο]]ι και [[ομοιόθερμο]]ι, θηλαστικοί πρόγονοι τους έχασαν έναν εκ των τριών κώνων του [[αμφιβληστροειδής|αμφιβληστροειδούς]] κατά τη [[ΜεσοζωϊκήΜεσοζωικός περίοδοςαιώνας|ΜεσοζωϊκήΜεσοζωική]] περίοδο. Κατά συνέπεια τα ψάρια, τα ερπετά και τα πτηνά έχουν τριχρωματική ή τετραχρωματική όραση ενώ όλα τα θηλαστικά, με εξαίρεση μερικά πρωτεύοντα και μερικά [[μαρσιποφόρα]],<ref>{{cite journal | author=Arrese, C. A., ''et al.'' | year=2005 | title=Cone topography and spectral sensitivity in two potentially trichromatic marsupials, the quokka (''Setonix brachyurus'') and quenda (''Isoodon obesulus'') | journal=Proceedings of Biological Science | volume=272 | issue=1565 | doi=10.1098/rspb.2004.3009 | pages=791–796 | pmid=15888411 | pmc=1599861}}</ref> έχουν διχρωματική ή μονοχρωματική όραση (αχρωματοψία).<ref name="EncycMammals" /> Τα νυκτόβια πρωτεύοντα, όπως οι [[Αοτίδες|νυχτερινές μαϊμούδες]] και οι [[γαλάγος|γαλάγοι]] έχουν συχνά αχρωματοψία. Οι κατάρρινοι παρ'όλα αυτά έχουν τριχρωματική όραση χάρη στον [[διπλασιασμός γονιδίου|διπλασιασμό]] του κόκκινου-πράσινου γονιδίου ([[opsin]]) στην απαρχή της εξελικτικής τους πορείας ως ανεξάρτητη ομάδα, 30 με 40 εκατομμύρια χρόνια πριν.<ref name="EncycMammals" /><ref name="Bowmaker1991">{{cite journal | author = Bowmaker, J. K. & Astell, S. | year = 1991 | title = Photosensitive and photostable pigments in the retinae of Old World monkeys | journal = Journal of Experimental Biology | volume = 156 | pages = 1–19 |issn=0022-0949 |url=http://jeb.biologists.org/cgi/reprint/156/1/1.pdf |format=pdf |accessdate=2008-06-16 | pmid = 2051127}}</ref> Οι πλατύρρινοι, από την άλλη, παρουσιάζουν τριχρωματική όραση σε ελάχιστες περιπτώσεις.<ref name="Surridge2003">{{cite journal | author = Surridge, A. K., and D. Osorio | year = 2003 | title = Evolution and selection of trichromatic vision in primates | journal = Trends in Ecology and Evolution | volume = 18 | pages = 198–205 | doi = 10.1016/S0169-5347(03)00012-0}}</ref> Συγκεκριμένα, τα θηλυκά άτομα της ομάδας λόγω [[ετεροζυγία]]ς στο φυλετικό [[χρωμόσωμα Χ]], μπορεί να έχουν διχρωματική ή τριχρωματική όραση, ενώ τα αρσενικά παρουσιάζουν μόνο διχρωματική όραση. Η έγχρωμη όραση στους στρεψίρρινους δεν είναι ακόμα αρκετά καλά κατανοητή. Παρόλα αυτά, έρευνες υποδεικνύουν πως το είδος της έγχρωμης όρασης τους δεν διαφέρει και πολύ από αυτή των πλατύρρινων.<ref name="EncycMammals" />
 
Όπως και οι κατάρρινοι, οι μαϊμούδες του γένους ''[[Alouatta]]'' (που ανήκει όμως στους πλατύρρινους) φαίνεται να έχουν τριχρωματική όραση, κάτι που δικαιολογείται από τον εντοπισμό ενός πρόσφατου [[γενετικός διπλασιασμός|γενετικού διπλασιασμού]].<ref name="Lucas2003">{{cite journal | author = Lucas, P. W. & Dominy, N. J. | year = 2003 | title = Evolution and function of routine trichromatic vision in primates | journal = Evolution | volume = 57 |pages = 2636–2643 | doi = 10.1554/03-168 | pmid = 14686538 | issue = 11}}</ref> Οι μαϊμούδες αυτού του γένους βρίσκονται μεταξύ των πιο ειδικευμένων φυλλοφάγων μαϊμούδων του Νέου Κόσμου: τα φρούτα παίζουν σημαντικό ρόλο στη διατροφή τους,<ref name="Sussman2003">{{cite book|title=Primate Ecology and Social Structure, Volume 2: New World Monkeys|edition=Revised First|author=Sussman, R. W.|year=2003|isbn=0-536-74364-9|location = Needham Heights, MA | publisher = Pearson Custom Publishing & Prentice Hall|pages=77–80, 132–133, 141–143}}</ref> και το είδος των φύλλων που προτιμούν να καταναλώνουν (νέα, θρεπτικά, και εύπεπτα) είναι εντοπίσιμα μόνο μέσω του κόκκινου-πράσινου σήματος (δηλαδή απαιτείται η τριχρωματική όραση). Σύμφωνα με μελέτες, υποστηρίζεται πως η τριχρωματική όραση των μαϊμούδων του γένους ''Alouatta'' αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο που προωθήθηκε μέσω της [[φυσική επιλογή|φυσικής επιλογής]].<ref name="Surridge2003" />
 
=== Φυλετικός διμορφισμός ===
[[Αρχείο:Hamadryas Baboon.jpg|thumb|right|Ευδιάκριτος φυλετικός διμορφισμός σωματικής μάζας μπορεί να παρατηρηθεί μεταξύ των αρσενικών [[ΒαβουίνοςΜπαμπουίνος ο αμαδρυάς|ΒαβουίνωνΜπαμπουίνων αμαδρυάς]] (γκρι) και των θηλυκών ατόμων του πληθυσμού (καφέ).]]
 
Ο [[φυλετικός διμορφισμός]], δηλαδή η ανάπτυξη ευδιάκριτων φαινοτυπικών διαφορών μεταξύ θηλυκών και αρσενικών ατόμων σε ένα είδος ή πληθυσμό, παρατηρείται συχνά στους [[σιμιίδες]], σε μεγαλύτερο βαθμό στα είδη του Παλαιού Κόσμου (πίθηκοι και μερικές μαϊμούδες) απ' ό,τι στα είδη του Νέου Κόσμου. Πρόσφατες έρευνες [[συγκριτική ανάλυση|συγκριτικής ανάλυσης]] του [[DNA]] εξετάζουν τους διάφορους τρόπους φυλετικού διμορφισμού στα πρωτεύοντα, καθώς επίσης και τις θεμελιώδεις αιτίες αυτού του φαινομένου. Βασικότερα χαρακτηριστικά των πρωτευόντων στα οποία παρατηρείται έντονος διμορφισμός είναι η [[μάζα σώματος]]<ref>{{cite journal |author=Ralls, K. |year=1976 |title=Mammals in Which Females are Larger Than Males |journal=The Quarterly Review of Biology |volume=51 |issue=2 |doi=10.1086/409310 | pages=245–76 |pmid=785524}}</ref><ref>{{cite journal | author=Lindstedtand & Boyce | year=1985 | journal=The American Naturalist | volume=125 |pages=873 |doi = 10.1086/284385 |title = Seasonality, Fasting Endurance, and Body Size in Mammals | last2=Boyce | first2=Mark S.}}</ref> το μέγεθος των κυνοδόντων<ref>{{cite journal |author=Frisch, J. E. |year=1963 |title=Sex-differences in the canines of the gibbon (''Hylobates lar'') |journal = Primates |volume = 4 |issue = 2 |doi=10.1007/BF01659148 |pages=1}}</ref><ref>{{cite journal |author=Kay, R. F. |year=1975 |title=The functional adaptations of primate molar teeth |journal=American Journal of Physical Anthropology |volume=43 |issue=2 |pages=195–215 |doi=10.1002/ajpa.1330430207 |pmid=810034}}</ref> μαζί με το τρίχωμα και το χρώμα σώματος.<ref>{{cite book |author=Crook, J. H. |editor=Campbell, B. G. |year=1972 |chapter=Sexual selection, dimorphism, and social organization in the primates |title=Sexual selection and the descent of man |publisher=Aldine Transaction |pages=246 |isbn=978-0202020051}}</ref> Ο σεξουαλικός διμορφισμός μπορεί να αποδοθεί και να επηρεαστεί από διάφορους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των [[μέθοδος ζευγαρώματος|μεθόδων ζευγαρώματος]],<ref name="cheverud">{{cite journal |author=Cheverud, J. M., Dow, M. M. & Leutenegger, W. |year=1985 |title=The quantitative assessment of phylogenetic constraints in comparative analyses: Sexual dimorphism in body weight among primates |journal=Evolution |volume=39 |issue=6 |pages=1335–1351 |doi=10.2307/2408790 |url=http://jstor.org/stable/2408790}}</ref> του μεγέθους,<ref name="cheverud" /> του περιβάλλοντος και της διατροφής.<ref name="leutenegger">{{cite journal | author=Leutenegger, W. & Cheverud, J. M. | year=1982 | title=Correlates of sexual dimorphism in primates: Ecological and size variables | journal = International Journal of Primatology | volume = 3 | issue = 4 | doi=10.1007/BF02693740 | pages=387}}</ref>
Γραμμή 164:
 
=== Μετακίνηση ===
[[Αρχείο:Diademed ready to push off.jpg|thumb|[[Διαδηματικός Σιφάκα]], έτοιμος να πηδήξει και να γραπωθεί από κάποιο άλλο δέντρο.]]
 
Τα περισσότερα είδη πρωτευόντων κινούνται με τους εξής τρόπους: [[ταλάντευση]] ή [[άλματα]] από δέντρο σε δέντρο, δενδρόβιος ή χερσαίος [[τετράποδα|τετραποδισμός]], [[δενδρόβια κίνηση|αναρρίχηση]], μετακίνηση στις αρθρώσεις των δακτύλων ή συνδυασμός των παραπάνω μεθόδων. Πολλοί προσιμιίδες κινούνται κατά βάση με άλματα. Μεταξύ άλλων αυτοί είναι οι [[Γαλάγος|Γαλάγοι]], όλοι οι [[Ιντριίδες]] (π.χ [[σιφάκα]]ς, [[τριχωτός λεμούριος|τριχωτοί λεμούριοι]] και ιντρίδες), οι [[παιχνιδιάρης λεμούριος|παιχνιδιάρηδες λεμούριοι]], και όλοι οι [[τάρσιος|τάρσιοι]].<ref name="Sussman1999">{{cite book|title=Primate Ecology and Social Structure Volume 1: Lorises, Lemurs and Tarsiers|author=Sussman, R. W.|year=1999|isbn=0-536-02256-9|location=Needham Heights, MA|publisher = Pearson Custom Publishing & Prentice Hall|pages=78, 89–90, 108, 121–123, 233}}</ref> Άλλοι προσιμιίδες είναι δενδρόβια τετράποδα και αναρριχητές. Ορισμένοι επίσης είναι χερσαία τετράποδα, ή κάνουν άλματα για να μετακινηθούν. Οι περισσότερες μαϊμούδες είναι δενδρόβια ή χερσόβια τετράποδα και αναρριχητές. Οι [[γίββων]]ες, οι [[τριχωτή αράχνη μαϊμού|τριχωτές αράχνες μαϊμούδες]] (γένος ''Βραχυτελή'') και οι [[αράχνη μαϊμού|αράχνες μαϊμούδες]] χρησιμοποιούν κυρίως την ταλάντευση από δέντρο σε δέντρο για να μετακινηθούν.<ref name="Strier2007" /> Οι [[τριχωτή μαϊμού|τριχωτές μαϊμούδες]] πολλές φορές μετακινούνται και αυτές με τον παραπάνω τρόπο.<ref name="Sussman2003" /> Οι [[ουρακοτάγκος|ουρακοτάγκοι]] χρησιμοποιούν έναν παρόμοιο τρόπο κίνησης, στο οποίο στηρίζουν στα χέρια και τα πόδια τους τα βαριά σώματα τους.<ref name="Strier2007" /> Οι [[χιμπαντζής|χιμπαντζήδες]] και οι [[γορίλας|γορίλες]] περπατούν στηριζόμενοι στις αρθρώσεις των δακτύλων,<ref name="Strier2007" /> και μπορούν να κινηθούν σε δίποδη όρθια στάση για μικρές αποστάσεις. Παρόλο που πολλά είδη, όπως οι [[Αυστραλοπιθηκίνες]] και οι [[Homo|πρώιμοι ανθρωπίδες]] παρουσίασαν πλήρως αναπτυγμένο διποδισμό, οι άνθρωποι είναι το μόνο σωζόμενο είδος σήμερα με αυτό το χαρακτηριστικό.
Γραμμή 173:
 
* Συστήματα μετακίνησης θηλυκών - τα θηλυκά φεύγουν από την ομάδα στην οποία γεννιούνται. Τα θηλυκά μίας ομάδας δεν θα έχουν στενή συγγενική σχέση ενώ τα αρσενικά θα παραμείνουν στη γενέθλια ομάδα, και αυτή η στενή σχέση ενδεχομένως επηρεάζει την κοινωνική συμπεριφορά. Οι ομάδες που σχηματίζονται είναι εν γένει αρκετά μικρές. Αυτή η οργάνωση φαίνεται στους χιμπαντζήδες, όπου τα αρσενικά, τα οποία τυπικά είναι συγγενικά, συνεργάζονται για την άμυνα της περιοχής της ομάδας. Από τις μαϊμούδες του Νέου Κόσμου, αυτό το σύστημα χρησιμοποιείται από τα [[Βραχυτελή]] (''Brachyteles'') και τα [[Ατελή]] (''Ateles'').<ref>{{cite book|title=Primates in Perspective|author=Fiore, A. D. & Campbell, C. J.|chapter=The Atelines|year=2007|pages=175|publisher=Oxford University Press|editor=Campbell, C. J., Fuentes, A., MacKinnon, K. C., Panger, M. & Bearder, S. K.|isbn=978-0-19-517133-4}}</ref>
[[Αρχείο:Jigokudani hotspring in Nagano Japan 001.jpg|thumb|right|[[Ιαπωνικοί μακάκοι]] κάνουν μαζί μπάνιο στη θερμή πηγή ''Jigokudani''.]]
* Συστήματα μετακίνησης αρσενικών - ενώ τα θηλυκά παραμένουν στις γενέθλιες ομάδες, τα αρσενικά μεταναστεύουν στην εφηβεία. Οι πολυγυνικές καθώς και οι πολυ-αρσενικές κοινωνίες κατατάσσονται σε αυτή την κατηγορία. Το μέγεθος αυτών των ομάδων είναι συνήθως μεγαλύτερο. Αυτό το σύστημα είναι κοινό στους [[λεμούριος με δακτυλιδωτή ουρά|λεμούριους με τη δακτυλιδωτή ουρά]], τους [[καπουτσίνοι πίθηκοι|καπουτσίνους]] και τους [[κεκροπιθηκίνες]].<ref name="Strier2007" />
* Μονογαμικά είδη - δεσμός αρσενικού-θηλυκού, συχνά μαζί με ένα νεαρό απόγονο. Υπάρχει μοιρασμένη ευθύνη γονικής φροντίδας και άμυνας της περιοχής. Ο απόγονος φεύγει από την περιοχή των γονέων κατά την εφηβεία. Οι [[γίββων]]ες χρησιμοποιούν ουσιαστικά αυτό το σύστημα, αν και η «μονογαμία» σε αυτό το πλαίσιο δεν σημαίνει κατ' ανάγκη απόλυτη σεξουαλική πίστη.<ref>{{cite book|title=Primates in Perspective|author=Bartlett, T. Q.|chapter=The Hylobatidae|year=2007|editor=Campbell, C. J., Fuentes, A., MacKinnon, K. C., Panger, M. & Bearder, S. K.|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-517133-4|pages=283}}</ref>
Γραμμή 180:
Είναι γνωστό ότι εμφανίζονται και άλλα συστήματα. Για παράδειγμα στους [[Αλουατίνες]] (Alouattinae) και τα θηλυκά και τα αρσενικά εγκαταλείπουν τη γενέθλια ομάδα μόλις ωριμάσουν σεξουαλικά, με αποτέλεσμα οι ομάδες που σχηματίζονται να μην αποτελούνται από συγγενικά άτομα.<ref name="Sussman2003" /> Κάποιοι προσιμιίδες, όπως οι [[Κολομπίνες (υποοικογένεια)|Κολομπίνες]] και οι [[Καλλιτριχίνες]], χρησιμοποιούν επίσης αυτό το σύστημα.<ref name="Strier2007" />
 
[[Αρχείο:Three chimpanzees with apple.jpg|thumb|left|Οι [[Χιμπαντζής|Χιμπαντζήδες]] είναι κοινωνικά ζώα.]]
 
Η ειδικός στα πρωτεύοντα, [[Τζέιν Γκούνταλ]] (''Jane Goodall''), η οποία έκανε τις έρευνές τις στο [[Εθνικό Πάρκο Gombe Stream]], παρατήρησε [[κοινωνία σχάσης-σύντηξης|κοινωνίες σχάσης-σύντηξης]] (''fission-fusion societies'').<ref>{{cite journal | title=Noninvasive paternity assignment in Gombe chimpanzees | author=Constable, J. L. ''et al.'' | journal=Molecular Ecology | year=2001 | volume=10 | issue=5 | pages=1279–1300 |doi=10.1046/j.1365-294X.2001.01262.x | pmid=11380884}}</ref> Υπάρχει ''σχάση'' όταν η κύρια ομάδα χωρίζεται για τη συλλογή τροφής κατά την ημέρα, και έπειτα ''σύντηξη'' όταν η ομάδα επιστρέφει το βράδυ για να κοιμηθεί όλη μαζί. Αυτή η κοινωνική δομή παρατηρείται και στους [[ΒαβουίνοςΜπαμπουίνος ο αμαδρυάς|ΒαβουίνουςΜπαμπουίνους αμαδρυάς]] (''Papio hamadryas''),<ref name="Rowe1996">{{cite book|title=The Pictorial Guide to the Living Primates|author=Rowe, N.|year=1996|publisher=Pogonias Press|isbn=0-9648825-0-7|pages=4, 139, 143, 154, 185, 223}}</ref> στα Ατελή<ref name="Sussman2003" /> και στους [[μπονόμπο]].<ref name="Rowe1996" /> Οι [[γκελάνταγελάδας]] έχουν παρόμοια κοινωνική δομή στην οποία πολλές μικρότερες ομάδες συναντιώνται ώστε να σχηματίσουν προσωρινά κοπάδια έως και 600 ατόμων.<ref name="Rowe1996" />
 
Αυτά τα κοινωνικά συστήματα επηρεάζονται από τρεις κύριους οικολογικούς παράγοντες: την κατανομή των πόρων, το μέγεθος της ομάδας και τη θήρευση.<ref name="vertlife">{{cite book |author=Pough, F. W., Janis, C. M. & Heiser, J. B. |title=Vertebrate Life |chapter=Primate Societies |year=2005 |origyear=1979 |edition=7th |publisher= Pearson |pages=621–623 |isbn=0-13-127836-3}}</ref> Εντός μιας κοινωνικής ομάδας υπάρχει ισορροπία μεταξύ της συνεργασίας και του ανταγωνισμού. Οι συνεργατικές συμπεριφορές περιλαμβάνουν την [[κοινωνική περιποίηση]] (''social grooming'') (απομάκρυνση παρασίτων και καθάρισμα πληγών), το μοίρασμα της τροφής και τη συλλογική άμυνα εναντίον θηρευτών ή την υπεράσπιση της περιοχής. Οι επιθετικές συμπεριφορές συχνά σημαίνουν ανταγωνισμό για τη διαθεσιμότητα τροφής, θέσεων ύπνου ή συντρόφων. Η επιθετικότητα χρησιμοποιείται και για την εγκαθίδρυση [[ιεραρχία επικράτησης|ιεραρχίας επικράτησης]].<ref name="vertlife" /><ref>Smuts, B.B., Cheney, D.L. Seyfarth, R.M., Wrangham, R.W., & Struhsaker, T.T. (Eds.) (1987). ''Primate Societies''. Chicago: University of Chicago Press for articles on the structure and function of various primate societies.</ref>
Γραμμή 207:
 
=== Διατροφή ===
[[Αρχείο:Colubusmonkey.JPG|thumb|Ο φυλλοφάγος [[Γκερέζα]] (''Colobus guereza''), ένα είδος [[μαυρόασπροι κολόμποι|μαυρόασπρου κολόμπου]].]]
[[Αρχείο:Monkey eating.jpg|thumb|Ο [[Καβουροφάγος Μακάκος]] αναζητεί και αποθηκεύει προσωρινά τροφή στα μάγουλα του.]]
Η τροφή των πρωτευόντων αποτελείται από μία ευρεία ποικιλία πηγών τροφής. Πιστεύεται πως πολλά από τα χαρακτηριστικά των σύγχρονων πρωτευόντων, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων, προέρχονται από την τάση των πιο πρόσφατων προγόνων τους να συγκεντρώνουν τη τροφή τους από τις φυλλωσιές των τροπικών δέντρων.<ref>{{cite journal |last1=Milton |first1=K. |year=1993 |title=Diet and Primate Evolution |url=http://nature.berkeley.edu/miltonlab/pdfs/diet_primate_evolution.pdf |journal=Scientific American |volume=269 |issue=2 |pages=86–93 |pmid=8351513}}</ref> Τα περισσότερα πρωτεύοντα περιλαμβάνουν φρούτα στη διατροφή τους προκειμένου να αποκτήσουν ευκολοχώνευτους [[υδατάνθρακες]] και [[λιπίδιο|λιπίδια]] για ενέργεια.<ref name="Strier2007" /> Παρόλα αυτά, τρέφονται επίσης και από άλλες πηγές, όπως τα φύλλα ή τα έντομα, για την εξασφάλιση [[αμινοξέα|αμινοξέων]], [[βιταμίνη|βιταμινών]] και [[ορυκτό|μεταλλικών στοιχείων]]. Τα πρωτεύοντα της υπόταξης [[Στρεψίρρινοι]] (προσιμιίδες πλην τάρσιων) έχουν την ικανότητα να συνθέτουν μόνα τους τη [[βιταμίνη C]], ενώ τα πρωτεύοντα της υπόταξης [[Απλόρρινοι]] (τάρσιοι, μαϊμούδες και πίθηκοι) έχουν χάσει αυτή την ικανότητα, και αναγκάζονται να συμπεριλάβουν τροφές πλούσιες σε βιταμίνη C στη διατροφή τους.<ref>{{cite journal | title = Vitamin C biosynthesis in prosimians: Evidence for the anthropoid affinity of Tarsius | author = Pollock, J. I. & Mullin, R. J. | journal = American Journal of Physical Anthropology | year = 1986 | volume = 73 | issue = 1 | pages = 65–70 | doi = 10.1002/ajpa.1330730106 | url = http://www3.interscience.wiley.com/journal/110488482/abstract?CRETRY=1&SRETRY=0 | pmid = 3113259}}</ref>
 
Πολλά πρωτεύοντα έχουν εξειδικευμένα ανατομικά χαρακτηριστικά που τους επιτρέπουν την αξιοποίηση ορισμένων τροφών, όπως είναι τα φρούτα, τα δέντρα, το κόμμι ή τα [[έντομα]].<ref name="Strier2007" /> Για παράδειγμα, τα φυλλοφάγα πρωτεύοντα όπως οι μαϊμούδες του γένους ''[[Alouatta]]'', οι [[μαυρόασπροι κολόμποι]] και οι [[παιχνιδιάρηδες λεμούριοι]] έχουν εκτεταμένη πεπτική οδό που τους καθιστά ικανούς στην απορρόφηση δύσπεπτων θρεπτικών ουσιών από τα δέντρα.<ref name="Strier2007" /> Οι [[μαρμοζέτες]], οι οποίοι τρέφονται κυρίως με κόμμι, έχουν ιδιαιτέρως δυνατούς [[κοπτήρας|κοπτήρες]], που τους επιτρέπουν να ανοίγουν τον εξωτερικό φλοιό των δέντρων για την εξασφάλιση κόμμι, και νύχια αρπακτικών αντί για απλά νύχια, που τους επιτρέπουν να γαντζώνονται από τα δέντρα ενώ τρώνε.<ref name="Strier2007" /> Το [[Άι-άι]] χρησιμοποιεί τα τρωκτικοειδή δόντια του μαζί με το μακρύ, λεπτό, μεσαίο του δάκτυλο, για την αναζήτηση τροφής, η οποία στη συγκεκριμένη περίπτωση μοιάζει πολύ με αυτή του δρυοκολάπτη. Χτυπάει τα δέντρα αναζητώντας προνύμφες εντόμων, στη συνέχεια ροκανίζει τρύπες στο ξύλο και βάζει το μακρύ, μεσαίο του δάκτυλο μέσα για να βγάλει τις προνύμφες.<ref>{{cite journal |author=Milliken, G. W., Ward, J. P. & Erickson, C. J. |year=1991 |title=Independent digit control in foraging by the aye-aye (''Daubentonia madagascariensis'') |journal=Folia Primatologica |volume=56 |issue=4 |pages=219–224 |doi=10.1159/000156551}}</ref> Μερικά είδη παρουσιάζουν άλλα εξειδικευμένα χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα ο [[Γκριζομάγουλος Μανγκαβαίος]] έχει πυκνό [[οδοντικό σμάλτο]], γεγονός που του επιτρέπει να ανοίγει με το στόμα του σκληρά φρούτα και σπόρους, που είναι αδύνατον να ανοίξουν οι άλλες μαϊμούδες.<ref name="Strier2007" />
 
Οι [[Γκελάνταγελάδας]] είναι το μόνο είδος πρωτευόντων που τρέφεται κυρίως με γρασίδι.<ref name="Hiller">{{cite web |last=Hiller|first=C.|year=2000|url=http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/Theropithecus_gelada.html|title = ''Theropithecus gelada''|accessdate=2008-08-08|work=Animal Diversity Web}}</ref> Οι [[Τάρσιος|Τάρσιοι]] είναι το μόνο σωζόμενο [[αποκλειστικά σαρκοφάγα|αποκλειστικά σαρκοφάγο]] πρωτεύον, που τρέφεται μόνο με έντομα, μαλακόστρακα, μικρά σπονδυλωτά και φίδια (ακόμα και δηλητηριώδη).<ref>{{cite book|title=Tarsiers Past, Present and Future|chapter=Introduction|author=Wright, P., Simmons, E. & Gursky, S.|editor=Wright, P., Simmons, E. & Gursky, S.|year=2003|publisher=Rutgers University Press|isbn=0-8135-3236-1|pages=1}}</ref> Ορισμένοι [[Καπουτσίνος|Καπουτσίνοι]], από την άλλη, αξιοποιούν πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους πηγές τροφής, όπως είναι τα φρούτα, τα φύλλα, τα λουλούδια, το νέκταρ, οι σπόροι, οι φύτρες, τα έντομα, ορισμένα [[ασπόνδυλα]], τα αβγά πτηνών, και μικρά [[σπονδυλωτό|σπονδυλωτά]] όπως είναι μερικά πτηνά, σαύρες, σκίουροι και νυχτερίδες.<ref name="Sussman2003" /> Ο [[Χιμπαντζής ο κοινός|Κοινός Χιμπαντζής]] έχει μία πλούσια διατροφή που μεταξύ άλλων περιλαμβάνει και το κυνήγι άλλων ειδών πρωτευόντων, όπως ο [[Δυτικός Κόκκινος Κολόμπος]].<ref name="tai2"/><ref name="chimpcolobus"/>
 
== Οικότοπος και κατανομή ==
[[Αρχείο:Macaque India 3.jpg|thumb|upright|left|[[Μακάκος ρέζους]] στο [[Φρούριο Άγκρα]] στην Ινδία.]]
 
Τα πρωτεύοντα εξελίχθηκαν από [[δενδρόβιο ζώο|δενδρόβια]] ζώα, και πολλά είδη ζουν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους σε δέντρα. Τα περισσότερα είδη πρωτευόντων ζουν σε [[τροπικά βροχοδάση]]. Ο αριθμός των ειδών πρωτευόντων εντός τροπικών περιοχών έχει αποδειχθεί ότι συσχετίζεται θετικά με το ποσό της βροχόπτωσης και την έκταση των βροχοδασών.<ref>{{cite journal|title=Geographic and climatic control of primate diversity|author=Reed, K. & Fleagle, J.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=92|issue=17|pages=7874–7876|date=August 15. 1995|url=http://www.pnas.org/content/92/17/7874.full.pdf+html|doi=10.1073/pnas.92.17.7874|pmid=7644506|pmc=41248}}</ref> Καθώς αποτελούν το 25% έως το 40% των φρουτοβόρων ζώων (ως προς τη [[βιομάζα]]) των τροπικών βροχοδάσων, τα πρωτεύοντα παίζουν σημαντικό [[οικολογία|οικολογικό]] ρόλο διασπείρωντας σπόρους πολλών ειδών φυτών.<ref>{{cite book|title=Primates in Perspective|author=Chapman, C. & Russo, S.|chapter=Primate Seed Dispersal|year=2007|publisher=Oxford University Press|editor=Campbell, C. J., Fuentes, A., MacKinnon, K. C., Panger, M. & Bearder, S. K.|isbn=978-0-19-517133-4|pages=510}}</ref>
 
Μερικά είδη είναι εν μέρει [[χερσόβιο ζώο|χερσόβια]], όπως οι [[μπαμπουίνος|μπαμπουίνοι]] και οι [[μαϊμούδες πάτας]] (''Erythrocebus patas''), ενώ λίγα είδη είναι εντελώς χερσόβια όπως οι [[γκελάνταγελάδας]] και οι [[άνθρωπος|άνθρωποι]]. Τα εκτός των ανθρώπων πρωτεύοντα ζουν σε ποικίλα δασώδη ενδιαιτήματα στις τροπικές ζώνες της Αφρικής, της Ινδίας, της Νοτιοανατολικής Ασίας και της Νότιας Αμερικής, συμπεριλαμβανομένων [[δάσος της βροχής|βροχοδασών]], περιοχών [[μανγκρόβια βλάστηση|μανγκρόβιας βλάστησης]] και ορεινών δασών. Υπάρχουν μερικά παραδείγματα μη ανθρώπινων πρωτευόντων που ζούν εκτός της τροπικής ζώνης, όπως ο ορεσίβιος [[ιαπωνικός μακάκος]] που ζει στα βόρεια του [[Χονσού]] όπου υπάρχει χιόνι οκτώ μήνες το έτος, και ο [[μακάκος της μπαρμπαριάς]] που ζει στην [[Άτλας (οροσειρά)|οροσειρά του Άτλαντα]] στην Αλγερία και το Μαρόκο. Τα ενδιαιτήματα των πρωτευόντων καλύπτουν μεγάλο εύρος υψομέτρων: ο ''[[Rhinopithecus bieti]]'' έχει βρεθεί στα [[Όρη Χέντζουαν]] σε υψόμετρο 4.700&nbsp;m,<ref name="Long94">{{cite journal | author = Long, Y. C., Kirkpatrick, R. C., Zhong, T., and Xiao, L. | year = 1994 | title = Report on the distribution, population, and ecology of the Yunnan snub-nosed monkey (''Rhinopithecus bieti'') | journal = Primates | volume = 35 | pages = 241–250 | doi = 10.1007/BF02382060}}</ref> ο [[Ορεινός Γορίλας]] μπορεί να βρεθεί σε υψόμετρο 4.200&nbsp;m να διασχίζει τα [[Όρη Βιρούνγκα]],<ref name="Schaller">{{cite book | author = Schaller, G. B. | year = 1963 | title = The Mountain Gorilla: Ecology and Behavior | location = Chicago | publisher = University Chicago Press |isbn=978-0226736358}}</ref> και ο Γκελάνταγελάδα μπορεί να βρεθεί σε υψόμετρο 5.000&nbsp;m σταμ. στο [[ΑιθιοπικάΑιθιοπικό Υψίπεδαυψίπεδο]]. Αν και τα περισσότερα είδη εν γένει φοβούνται το νερό, κάποια είναι καλοί κολυμβητές και είναι άνετα σε βάλτους και υγρές περιοχές, συμπεριλαμβανομένων των ''[[Nasalis larvatus]]'', ''[[Cercopithecus neglectus]]'' και ''[[Allenopithecus nigroviridis]]'', οι οποίοι έχουν αναπτύξει μία μικρή μεμβράνη ανάμεσα στα δάκτυλα. Κάποια πρωτεύοντα, όπως ο [[μακάκος ρέζους]] και ο [[γκρι λανγκούρ]] (''Semnopithecus''), μπορούν να εκμεταλλευτούν τροποποιημένα από τον άνθρωπο περιβάλλοντα και να ζήσουν ακόμα και σε πόλεις.<ref name="Rowe1996" /><ref>{{cite book|title=Primates in Perspective|author=Wolfe, L. D. & Fuentes, A.|chapter=Ethnoprimatology|year=2007|publisher=Oxford University Press|editor=Campbell, C. J., Fuentes, A., MacKinnon, K. C., Panger, M. & Bearder, S. K.|isbn=978-0-19-517133-4|pages=692}}</ref>
 
== Αλληλεπίδραση με τους ανθρώπους ==
Οι στενές σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και μη-ανθρώπινων πρωτευόντων (ΜΑΠ) μπορούν να διευκολύνουν τη δημιουργία και μετάδοση διαφόρων [[ζωονόσος|ζωονοτικών ασθενειών]]. Ιοί όπως οι ''[[Ερπετοϊός|Ερπετοϊοί]]'' (κυρίως ο [[CeHV-1]]), οι ''[[Ευλογιοϊοί]]'', η [[ιλαρά]], ο [[έμπολα]], η [[λύσσα]], ο [[ιός Marburg]] και η [[ιώδης ηπατίτιδα]] μπορούν να μεταδοθούν στους ανθρώπους, και σε ορισμένες περιπτώσεις προκαλούν θανατηφόρες ασθένειες σε ανθρώπους και μη-ανθρώπινα πρωτεύοντα.<ref name="Renquist1987">{{cite journal | author=Renquist, D. M. & Whitney, R. A. |year=1987 |title=Zoonoses Acquired from Pet Primates |journal=Veterinary Clinics of North America, Small Animal Practice |volume=17 |issue=1 |pages=219–240 |url=http://pin.primate.wisc.edu/aboutp/pets/zoonoses.html |accessdate=2008-08-11}}</ref>
 
=== Νομική και κοινωνική υπόσταση ===
Μόνο οι άνθρωποι αναγνωρίζονται ως [[άτομο|άτομα]] και προστατεύονται από τον νόμο της [[Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα|Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα]] του [[Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών|Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών]].{{Ref label|article6|β|β}} Η νομική υπόσταση των ΜΑΠ, από την άλλη, αποτελεί θέμα αντιπαράθεσης, με διάφορους οργανισμούς όπως η [[Great Ape Project]] (GAP) να διεκδικούν μερικά τουλάχιστον νομικά δικαιώματα για τους [[ανθρωπίδαι|μεγάλους πιθήκους]].<ref name="GA">{{cite web |author=Cavalieri, P. & Singer, P. |url=http://www.greatapeproject.org/declaration.php |title=Declaration on Great Apes |publisher=Great Ape Project |accessdate=2008-06-16}}</ref> Τον Ιούνιο του 2008, η Ισπανία έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο, που αναγνώρισε τα δικαιώματα ορισμένων ΜΑΠ, όταν η επιτροπή Περιβάλλοντος της Βουλής πίεσε την κυβέρνηση να συμμορφωθεί με τις προτάσεις της GAP σύμφωνα με τις οποίες οι χιμπαντζήδες, οι μπονόμπο, οι ουρακοτάγκοι και οι γορίλες δεν θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται ως πειραματόζωα.<ref>{{Citation/core |Citation class=news |Surname1 = Glendinning, L. |Year={{ #if: 2008-06-26 |{{#iferror:{{#time:Y|2008-06-26 }}|{{#iferror:{{#time:Y|einval }}||{{#time:Y| }}}}|{{#time:Y|2008-06-26 }} }}| }} |Date = {{#if:2008-06-26|2008-06-26| }} |DateFormat = |Title={{#if:|Spanish parliament approves 'human rights' for apes}} |TransTitle= |URL={{#if:|{{{archiveurl}}}|http://www.guardian.co.uk/world/2008/jun/26/humanrights.animalwelfare?gusrc=rss&feed=networkfront}} |Series= |Periodical = |Volume = |Issue = |At = {{#if: |p.&nbsp;{{{page}}} |{{ #if: |pp.&nbsp;{{{pages}}} | }} }} |IncludedWorkTitle = {{#if:||Spanish parliament approves 'human rights' for apes}} |IncludedWorkURL = |Edition = |Place = |PublicationPlace = |Publisher = The Guardian |PublicationDate = |language = |format = |ID= |ISBN= |ISSN= |OCLC= |PMID= |PMC= |Bibcode= |DOI= |AccessDate={{#if:2008-11-10|2008-11-10 | }} |laysummary = |laydate = |quote = |PS={{#if:||.}} |Ref= |Sep = {{#ifeq:{{{seperator}}} |;|;|. }} |ArchiveDate= |OriginalURL=http://www.guardian.co.uk/world/2008/jun/26/humanrights.animalwelfare?gusrc=rss&feed=networkfront|ArchiveURL= |template doc demo=}}</ref><ref>{{Citation/core |Citation class=news |Surname1 = Singer, P. |Year={{ #if: 2008-07-18 |{{ #iferror:{{#time:Y|2008-07-18 }}|{{#iferror:{{#time:Y|einval }}||{{#time:Y| }}}}|{{#time:Y|2008-07-18 }}}}|}}|Date = {{#if:2008-07-18|2008-07-18| }}|DateFormat = |Title={{#if:|Of great apes and men}} |TransTitle=|URL={{#if:|{{{archiveurl}}}|http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2008/jul/18/animalwelfare.animalbehaviour}} |At = {{#if: |p.&nbsp;{{{page}}}|{{#if: |pp.&nbsp;{{{pages}}}|}}}}|IncludedWorkTitle = {{#if:||Of great apes and men}}|IncludedWorkURL = |Edition = |Place = |PublicationPlace = |Publisher = The Guardian|PublicationDate = |language = |AccessDate={{#if:2008-11-10|2008-11-10|}} |PS={{#if:||.}} |Sep = {{#ifeq:{{{seperator}}} |;|;|. }} |ArchiveDate= |OriginalURL=http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2008/jul/18/animalwelfare.animalbehaviour|ArchiveURL=|template doc demo=}}</ref>
 
[[Αρχείο:Cebus albifrons edit.jpg|thumb|upright|Η επιδεξιότητα των μαϊμούδων [[Καπουτσίνος|καπουτσίνων]] είναι ένας από τους λόγους που χρησιμεύουν ως ζώα βοηθοί τετραπληγικών ατόμων.]]
Πολλά είδη ΜΑΠ είναι κατοικίδια. Η GAP εκτιμά πως περίπου 3.000 ΜΑΠ ζουν ως εξωτικά κατοικίδια στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, ενώ η [[Humane Society of the United States]] ισχυρίζεται πως ο αριθμός είναι κατά πολύ μεγαλύτερος, κάνοντας αναφορά για 15.000 πρωτεύοντα.<ref>{{cite web |author=Mager, B. |url=http://www.hsus.org/press_and_publications/press_releases/the_hsus_applauds_senate_cpsa.html |title=The HSUS Applauds the U.S. Senate for Unanimously Passing the Captive Primate Safety Act |publisher=Humane Society of the United States |date=2006-07-06 |accessdate=2008-11-10}}{{dead link|date=June 2015}}</ref> Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μεγάλη ζήτηση για ΜΑΠ ως εξωτικά κατοικίδια και στην Κίνα.<ref name="Workman">{{cite journal |author=Workman, C. |year=2004 |title=Primate conservation in Vietnam: toward a holistic environmental narrative |journal=American Anthropologist |volume=106 |issue=2 |pages=346–352 |doi=10.1525/aa.2004.106.2.346}}</ref> Παρόλο που οι εισαγωγές ΜΑΠ για εμπόριο κατοικίδιων ζώων απαγορεύτηκαν στις Η.Π.Α. το 1975, οι λαθραίες εισαγωγές είναι σύνηθες φαινόμενο στα σύνορα Η.Π.Α - Μεξικού, με τις τιμές να κυμαίνονται στα 3.000 [[δολάριο|δολάρια]] για τις μαϊμούδες και τα 30.000 δολάρια για τους πιθήκους.<ref name="ippl">{{cite web |publisher=International Primate Protection League |year=2003 |title=IPPL News: The US Pet Monkey Trade |url=http://www.aesop-project.org/US_Pet_Monkey_Trade.htm |accessdate=2008-08-04}}{{dead link|date=June 2015}}</ref>
 
Γραμμή 239:
 
=== Προστασία ===
Σύμφωνα με τη [[IUCN|Διεθνή Ένωση Προστασίας της Φύσης]] (IUCN) περισσότερα από το ένα τρίτο των πρωτευόντων είναι υπό απειλή εξαφάνισης. Στους πιο κοινούς κινδύνους για τα πρωτεύοντα περιλαμβάνονται η [[αποψίλωση]] και η τμηματοποίηση των δασών, η θανάτωση μαϊμούδων (επειδή εισβάλλουν στα χωράφια),<ref>{{cite book |author=Grubb, P. ''et al.'' |year=1998 |chapter=The Sierra Leone monkey drives |title=Mammals of Ghana, Sierra Leone, and the Gambia |location=St. Ives |publisher=Trendrine |pages=214–219 |isbn=0951256246}}</ref> και το κυνήγι των πρωτευόντων για χρήση είτε στη φαρμακευτική, είτε ως κατοικίδια ζώα, είτε για τροφή. Μεγαλύτερο κίνδυνο για τα πρωτεύοντα αποτελεί η αποψίλωση των μεγάλων τροπικών δασών.<ref name="Chapman">{{cite journal |author=Chapman, C. A. & Peres, C. A. |year=2001 |title=Primate conservation in the new millennium: the role of scientists |journal=Evolutionary Anthropology |volume=10 |pages=16–33 |doi=10.1002/1520-6505(2001)10:1<16::AID-EVAN1010>3.0.CO;2-O}}</ref><ref name="Mittermeier">{{cite book |author=Mittermeier, R. A. & Cheney, D. L. |year=1987 |chapter=Conservation of primates and their habitats |title=Primate Societies |editor=Smuts, B. B., Cheney, D. L., Seyfarth, R. M., Wrangham, R. W. & Struhsaker, T. T. |publisher=University of Chicago Press |location=Chicago |pages=477–490}}</ref><ref name="Southwick">{{cite journal |author=Southwick, C. H. & Siddiqi, M. F. |year=2001 |title=Status, conservation and management of primates in India |journal=Envis Bulletin: Wildlife and Protected Areas |volume=1 |issue=1 |pages=81–91 |url=http://www.wii.gov.in/envis/primates/downloads/page81statusofprimates.pdf |format=pdf |accessdate=2008-08-04|archiveurl = http://web.archive.org/web/20031012162005/http://www.wii.gov.in/envis/primates/downloads/page81statusofprimates.pdf |archivedate = October 12, 2003|deadurl=yes}}</ref> Περισσότερα από το 90% των πρωτευόντων ζουν σε τροπικά δάση.<ref name="Mittermeier" /><ref name="Cowlishaw">{{cite book |author=Cowlishaw, G. & Dunbar, R. |year=2000 |title=Primate Conservation Biology |publisher=University of Chicago Press |location=Chicago |isbn=9780226116372}}</ref> Η κύρια αιτία καταστροφής των δασών, είναι η γεωργία, παρόλο που η ασταμάτητη εμπορική υλοτόμηση των δασών, η εξόρυξη, και οι κατασκευές φραγμάτων συμβάλλουν επίσης στη μείωση των δασικών περιοχών.<ref name="Cowlishaw" /> Στην Ινδονησία μεγάλες περιοχές πεδινών δασών καταστράφηκαν προκειμένου να αυξηθεί η παραγωγή φοινικέλαιου, και σύμφωνα με μία πρόσφατη δορυφορική ανάλυση, το διάστημα 1998 με 1999 χάθηκαν περίπου 1.000 [[Ουρακοτάγκος της Σουμάτρα|Ουρακοτάγκοι της Σουμάτρα]] μόνο στα Ινδονησιακά δάση.<ref>{{cite journal |author=Van Schaik, C. P., Monk, K. A. & Robertson, J. M. Y. |year=2001 |title=Dramatic decline in orangutan numbers in the Leuser Ecosystem, northern Sumatra |journal=Oryx |volume=35 |issue=1 |pages=14–25 |doi=10.1046/j.1365-3008.2001.00150.x}}</ref>
[[Αρχείο:Man of the woods.JPG|thumb|left|Ο [[Ουρακοτάγκος της Σουμάτρα]], είδος υπό κρίσιμη απειλή εξαφάνισης.]]
 
Πρωτεύοντα με μεγάλο μέγεθος σώματος (πάνω από 5&nbsp;kg) έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες εξαφάνισης λόγω του υψηλού κέρδους που παρουσιάζουν στο λαθρεμπόριο σε σχέση με τα μικρότερα πρωτεύοντα.<ref name="Cowlishaw" /> Επειδή αργούν περισσότερο να ενηλικιωθούν συγκριτικά με τα άλλα ζώα, και παρουσιάζουν μεγαλύτερα διαστήματα μεταξύ διαφορετικών κυήσεων, είναι δύσκολο να ανακάμψει ο πληθυσμός όταν χάνονται είδη λόγω λαθροθηρίας.<ref>{{cite journal |author=Purvis, A., Gittleman, J. L., Cowlishaw, G. & Mace, G. M. |year=2000 |title=Predicting extinction risk in declining species |journal=Proceedings of the Royal Society of London |volume=267 |pages=1947–1952 |doi=10.1098/rspb.2000.1234 |pmid=11075706 |issue=1456 |pmc=1690772}}</ref> Σύμφωνα με έρευνες περισσότερο από το 50% του κρέατος που καταναλώνεται σε μερικές Αφρικανικές πόλεις προέρχεται από άγρια ζώα υπό εξαφάνιση, μεταξύ άλλων και πρωτευόντων.<ref name="Fa">{{cite journal |author=Fa, J. E., Juste, J., Perez de Val, J. & Castroviejo, J. |year=1995 |title=Impact of market hunting on mammal species in Equatorial Guinea |journal=Conservation Biology |volume=9 |issue=5 |pages=1107–1115 |doi=10.1046/j.1523-1739.1995.9051107.x}}</ref> Είδη απειλούμενα προς εξαφάνιση όπως ο [[κερκοπίθηκος]] και ο [[δρίλλος]] κυνηγιούνται σε πολύ υψηλότερα από τα ανεκτά επίπεδα.<ref name="Fa" /> Αυτό συμβαίνει λόγω του μεγάλου σώματος τους, την ευκολία μεταφοράς και το κέρδος που παρουσιάζουν στη αγορά.<ref name="Fa" /> Η δημιουργία γεωργικών περιοχών σε πρώην δασικές περιοχές, οδηγεί τα πρωτεύοντα στο να εισβάλλουν και να λεηλατούν τις καλλιέργειες προκειμένου να τραφούν, δημιουργώντας μεγάλα οικονομικά προβλήματα στους αγρότες.<ref>{{cite journal |author=Hill, C. M. |year=1997 |title=Crop-raiding by wild vertebrates: The farmer's perspective in an agricultural community in western Uganda |journal=International Journal of Pest Management |volume=43 |issue=1 |pages=77–84 |doi=10.1080/096708797229022}}</ref> Το φαινόμενο αυτό δεν βοηθάει στην ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης για την προστασία των πρωτευόντων από τους τοπικούς ανθρώπινους πληθυσμούς.<ref>{{cite journal |author=Hill, C. M. |year=2002 |title=Primate conservation and local communities: Ethical issues and debates |journal=American Anthropologist |volume=104 |issue=4 |pages=1184–1194 |doi=10.1525/aa.2002.104.4.1184}}</ref>
Γραμμή 245 ⟶ 246 :
Η [[Μαδαγασκάρη]], η οποία αποτελεί φυσική κατοικία πέντε ενδημικών οικογενειών πρωτευόντων, έχει βιώσει τα μεγαλύτερα περιστατικά αφανισμού ειδών τους τελευταίους αιώνες. Από τον αποικισμό του νησιού 1.500 χρόνια πριν, τουλάχιστον οχτώ ομοταξίες και δεκαπέντε είδη εξαφανίστηκαν λόγω του κυνηγιού και της καταστροφής του περιβάλλοντος.<ref name="britannica" /> Μεταξύ άλλων, πρωτεύοντα που αφανίστηκαν ήταν ο ''[[Αρχαιοΐντρις]]'' (ένα πρωτεύον μεγαλύτερο από τον ασημόρραχο γορίλα) και οι οικογένειες [[Βραδύποδες λεμούριοι|Παλαιοπροπιθηκίδες]] και [[Αρχαιολεμουρίδες]].<ref name="britannica" />
 
Στην Ασία, αν και ο Ινδουισμός, ο Βουδισμός και το Ισλάμ απαγορεύουν την κατανάλωση κρέατος πρωτευόντων, το κυνήγι πρωτευόντων είναι υπαρκτό.<ref name="Cowlishaw" /> Διάφορες μικρότερες παραδοσιακές θρησκείες επιτρέπουν την κατανάλωση κρέατος πρωτευόντων.<ref>{{cite journal |author=Choudhury, A. |year=2001 |title=Primates in Northeast India: an overview of their distribution and conservation status |journal=Envis Bulletin: Wildlife and Protected Areas |volume=1 |issue=1 |pages=92–101 |url=http://www.wii.gov.in/envis/primates/downloads/page92primatesne.pdf |format=pdf |accessdate=2008-08-04|archiveurl = http://web.archive.org/web/20041116211303/http://www.wii.gov.in/envis/primates/downloads/page92primatesne.pdf |archivedate = November 16, 2004|deadurl=yes}}</ref><ref>{{cite journal |author=Kumara, H. N. & Singh, M. |year=2004 |title=Distribution and abundance of primates in rainforests of the Western Ghats, Karnataka, India and the conservation of ''Macaca silenus'' |journal=International Journal of Primatology |volume=25 |issue=5 |pages=1001–1018 |doi=10.1023/B:IJOP.0000043348.06255.7f}}</ref> Το εμπόριο κατοικίδιων ζώων και η παραδοσιακή φαρμακευτική αυξάνουν τη ζήτηση και κατά συνέπεια τη λαθροθηρία.<ref name="Workman" /><ref>{{cite journal |author=Nijman, V. |year=2004 |title=Conservation of the Javan gibbon ''Hylobates moloch'': population estimates, local extinction, and conservation priorities |journal=The Raffles Bulletin of Zoology |volume=52 |issue=1 |pages=271–280 |url=http://rmbr.nus.edu.sg/rbz/biblio/52/52rbz271-280.pdf |format=pdf |accessdate=2008-08-04}}</ref><ref>{{cite journal |author=O'Brien, T. G., Kinnaird, M. F., Nurcahyo, A., Iqbal, M. & Rusmanto, M. |year=2004 |title=Abundance and distribution of sympatric gibbons in a threatened Sumatran rain forest |journal=International Journal of Primatology |volume=25 |issue=2 |pages=267–284 |doi=10.1023/B:IJOP.0000019152.83883.1c}}</ref> Ο [[μακάκος ρέζους]], είδος που χρησιμοποιείται συχνά ως [[πειραματόζωο]], τη δεκαετία του 1960 είχε πληθυσμό στα όρια του αφανισμού, αλλά πλέον, ύστερα από εφαρμογή ενός σχεδίου προστασίας του είδους, ο πληθυσμός του αυξήθηκε τόσο πολύ, που παρουσίασε προβλήματα υπερπληθυσμού σε ορισμένες περιπτώσεις.<ref name="Southwick" />
[[Αρχείο:Cross river gorilla.jpg|thumb|''[[Gorilla gorilla diehli]]'', ένα υποείδος [[Γορίλας|Γορίλα]] υπό κρίσιμη απειλή εξαφάνισης.]]
 
Στην Κεντρική και Νότια Αμερική, η τμηματοποίηση των δασών και το κυνήγι αποτελούν τα δύο βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πληθυσμοί των πρωτευόντων. Πολλές μεγάλες δασικές εκτάσεις έχουν πλέον εξαφανιστεί από την Κεντρική Αμερική.<ref name="Chapman" /><ref>{{cite journal |author=Estrada, A., Coates-Estrada, R. & Meritt, D. |year=1994 |title=Non-flying mammals and landscape changes in the tropical forest region of Los Tuxtlas, Mexico |journal=Ecography |volume=17 |pages=229–241 |doi=10.1111/j.1600-0587.1994.tb00098.x}}</ref> Κατά συνέπεια όλο και περισσότερες δασικές περιοχές καθίστανται ευάλωτες σε [[φαινόμενα παρυφών]] (edge effects) όπως καταπάτηση για τη δημιουργία γεωργικών εκτάσεων, χαμηλότερα επίπεδα υγρασίας, και αλλαγή στη χλωρίδα των συστημάτων.<ref>{{cite book |author=Marsh, L. K. |year=2003 |chapter=The nature of fragmentation. |title=Primates in Fragments: Ecology and Conservation |editor=Marsh, L. K. |location=New York |publisher=Kluwer Academic/Plenum Publishers |pages=1–10 |isbn=0306476967}}</ref><ref>{{cite journal |author=Turner, I. M. |year=1996 |title=Species loss in fragments of tropical rain forest: a review of the evidence |journal=Journal of Applied Ecology |volume=33 |pages=200–209 |doi=10.2307/2404743 |issue=2 |url=http://jstor.org/stable/2404743}}</ref> Ο αυξανόμενος γεωγραφικός περιορισμός των οικοσυστημάτων οδηγεί στην αύξηση των συγγενομιξίων μεταξύ των ειδών, κάτι που μπορεί να προκαλέσει σημαντική μείωση του πληθυσμού μίας ομάδας ζώων λόγω του [[φαινόμενο της γενετικής στενωπού|φαινομένου της γενετικής στενωπού]] (population bottleneck).<ref>{{cite book |author=Chiarello, A.G. |year=2003 |chapter=Primates of the Brazilian Atlantic forest: the influence of forest fragmentation on survival |title=Primates in Fragments: Ecology and Conservation |editor=Marsh, L. K. |location=New York |publisher=Kluwer Academic/Plenum Publishers |pages=99–121 |isbn=9780306476969}}</ref><ref>{{cite book |author=Pope, T.R. |year=1996 |chapter=Socioecology, population fragmentation, and patterns of genetic loss in endangered primates |title=Conservation Genetics: Case Histories from Nature |editor=Avise, J. & Hamrick, J. |location=Norwell |publisher=Kluwer Academic Publishers |pages=119–159 |isbn=9780412055812}}</ref>
Γραμμή 270 ⟶ 272 :
{{Commons|Primates}}
{{Wikispecies|Primates}}
* {{en}} [http://pin.primate.wisc.edu/ Primate Info Net]
* {{en}} [http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/Primates.html Primates] - Animal Diversity Web
* {{en}} [http://www.pri.kyoto-u.ac.jp/ Primate Research Institute], Πανεπιστήμιο του Κιότο
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/wiki/Πρωτεύοντα"