Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Ο ΕΛΑΣ αποτελούσε εθελοντικό αντάρτικο στρατό με τριμελή διοίκηση (Καπετάνιος, Στρατιωτικός, Πολιτικός). Ο "καπετάνιος" ήταν ο αρχηγός των ανταρτών, ενώ αναλάμβανε επίσης τις επαφές με τον πληθυσμό, την επιμελητεία και τη στρατολογία. Ο "στρατιωτικός" ήταν ο αρμόδιος για το σχεδιασμό και τη διεξαγωγή των στρατιωτικών επιχειρήσεων, ενώ ο "πολιτικός" ήταν ο αντιπρόσωπος του ΕΑΜ, ο οποίος ήταν επιφορτισμένος με τη τήρηση και τη διάδοση των σκοπών της οργάνωσης στους αντάρτες και στον πληθυσμό του χώρου δράσης.

 

Τη διοίκηση του ΕΛΑΣ ασκούσε απευθείας η Κεντρική Επιτροπή του [[ΕΑΜ]] ως τη συγκρότηση Γενικού Στρατηγείου (Μάιος 1943) με τριμελή διοίκηση από τους: στρατηγό [[Στέφανος Σαράφης|Στέφανο Σαράφη]] ως στρατιωτικό αρχηγό, Άρη Βελουχιώτη ως αρχηγό των ανταρτών (“καπετάνιο”) και [[Ανδρέας Τζήμας|Ανδρέα Τζήμα]] (Βασίλης Σαμαρινιώτης), ως πολιτικό καθοδηγητή. Πρόεδρος της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ τοποθετή­θηκε με την ίδια απόφαση ο στρατηγός [[Νεόκοσμος Γρηγοριάδης]]. Στο Γενικό Στρατηγείο υπάγονταν τα στρατηγεία Μακεδονίας και Θεσσαλίας και τα Γενικά Αρχηγεία Ηπείρου και Ρούμελης. Το Γενικό Αρχηγείο Πελοποννήσου εξακολούθησε να υπάγεται απευθείας στην Κεντρική Επιτροπή, όπως και ο ΕΛΑΣ της Αθή­νας.

 

Ο εφεδρικός ΕΛΑΣ ήταν οργανωμένος επίσης κατά αρχηγεία και υπαρχηγεία, υπαγόταν στις περιφερειακές οργανώσεις του ΕΑΜ και μόνο σε περίπτωση ανάγκης μετείχε σε επιχειρήσεις του τα­κτικού ΕΛΑΣ. Παράλληλα και σε άμεση συνεργασία με τον ΕΛΑΣ των βουνών δρούσε και η ναυτική δύναμη [[ΕΛΑΝ]] (Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό). Προς το τέλος της κατο­χής, ο ΕΛΑΣ συγκρότησε την [[Εθνική Πολιτοφυλακή]] (ΕΠ). Σύμφωνα με στοιχεία που δίνει ο στρατηγός Σαράφης στο βιβλίο του Ο ΕΛΑΣ, οι ένοπλες δυνάμεις που υπάγονταν στο Γενικό Στρατη­γείο αριθμούσαν το καλοκαίρι του [[1943]] γύρω στους 10.000 άν­δρες, ενώ τον Σεπτέμβριο του [[1944]] η συνολική δύναμη του ΕΛΑΣ ήταν 48.940 αξιωματικοί και οπλίτες (δεν συμπεριλαμβάνονται ο ΕΛΑΣ Αθήνας, Σάμου και Μυτιλήνης). Στα τέλη του Ιουλίου 1943 συνήλθε το Ανώτατο Στρατιωτικό Συμβούλιο, στην έδρα του Γενικού Στρατηγείου στο Περτούλι Θεσσαλίας (Τρίκαλα), που αποφάσισε τη μετατροπή του ΕΛΑΣ από ανταρτικό σε τακτικό στρατό και τη μετονομασία των στρατηγείων και γενικών αρχηγείων σε μεραρχίες και των αρχηγείων σε συντάγματα. Η διοίκηση σε όλη την κλίμακα παρέμεινε τριμελής.

 

 

[[Αρχείο:ELAS monument Galatsi.jpg|thumb|Μνημείο για τον ΕΛΑΣ στο Γαλάτσι]]

Η εφαρμογή άρχισε από την 1η Σεπτεμβρίου 1943. Στις 5 Ιουλίου 1943 ο ΕΛΑΣ υπέ­γραψε συμφωνητικό με το [[Στρατηγείο Μέσης Ανατολής|ΣΜΑ]] (εκπροσωπούμενο από τον αρχηγό της βρετανικής στρατιωτικής αποστολής στα ελληνικά βουνά ταξίαρχο [[Εντυ Μάγιερς]]), στο οποίο υπάγονταν ήδη όλες οι ανταρτικές οργανώσεις (ΕΛΑΣ, [[ΕΔΕΣ]], [[Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση|ΕΚΚΑ]]), με την κοινή ονομασία "Εθνικαί Αντάρτικαί Ομάδαι Ελλάδος". Κατά το συμφωνητικό, η Ελλάδα χωριζόταν σε στρα­τιωτικές περιφέρειες υπό τις διαταγές του ΣΜΑ. Στις [[29 Ιουλίου]] [[1943]] ιδρύθηκε κοινό Γενικό Στρατηγείο ΕΛΑΣ- ΕΔΕΣ στο οποίο προσχώρησε και η ΕΚΚΑ. Οι κυρίως στρατιωτικές επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ (που περιορίζονταν αρχικά σε παρενοχλήσεις, δολιο­φθορές κ.λ.π.) άρχισαν με την κορυφαία αντιστασιακή επιχείρηση την ανατίναξη της [[Γοργοπόταμος|γέφυρας του Γοργοποτάμου]] στις [[25 Νοεμβρίου]] [[1942]] που εκτελέστηκε σε συνεργασία με τις δυνάμεις του ΕΔΕΣ και με τη βοήθεια Βρετανών σαμποτέρ<ref>Ιάσονας Χανδρινός, Εθνική Αντίσταση 1941-1944, Η Αληθινή Ιστορία του Αντάρτικου, σελ.26-30, Μονογραφίες περιοδικού Στρατιωτική Ιστορία</ref>. Από τις πιο αξιομνημόνευτες επιχειρήσεις του στη διάρκεια της κατοχής είναι η ανατίναξη της σιδηροδρομικής σήραγγας στο Κούρνοβο Φθιώτιδας (2 Ιουνίου 1943)<ref>Στο ίδιο,σελ.45</ref>, η μάχη του Φαρδύκαμπου από κοινού με την ΠΑΟ<ref>Στο ίδιο, σελ. 32-35</ref>, οι επιχειρήσεις του θεσσαλικού κάμπου, που αναφέρονται συνοπτικά ως μάχη της σοδειάς για την αποτροπή αρπαγής της αγροτικής παραγωγής από τους κατα­κτητές<ref>Στο ίδιο, 78-81</ref>, η μεγάλη μάχη της Πόρτας στη Θεσσαλία<ref>Στο ίδιο,σελ.44-45</ref> οι επιχειρήσεις παραπλάνησης των Γερμανών σχετικά με την περιοχή της αναμενόμενης συμμαχικής απόβασης στην Ευρώπη (σχέδιο ANIMALS), για τις οποίες απέσπασε συγχαρητήρια του ΣΜΑ (15 Ιουλίου 1943)<ref>Στο ίδιο, σελ. 45-47</ref> και η Απελευθέρωση του νομού Έβρου κατά την τελευταία περίοδο της Κατοχής<ref>Στο ίδιο, σελ.96-98</ref>. Με την κατάρρευση της Ιταλίας και την συνθηκολόγηση της με τους συμμάχους (3 Σεπτεμβρίου 1943), ο ΕΛΑΣ αφόπλισε σημαντικά τμήματα των Ιταλι­κών στρατευμάτων με τον οπλισμό τους, μεταξύ των οποίων η [[Παράδοση της Μεραρχίας Πινερόλο | Μεραρχία Πινερόλο]].

Αξιοσημείωτες επίσης ήταν και οι δολοφονίες, του Γερμανού υποστράτηγου Κρεντς από τον ΕΛΑΣ Λακωνίας<ref>Τάσος Κωστόπουλος, Η Αυτολογοκριμένη μνήμη, Τα Τάγματα Ασφαλείας και η μεταπολεμική Εθνικοφροσύνη, Φιλίστωρ</ref><ref>[http://www.iospress.gr/ios2005/ios20050911.htm Η μαύρη εθνική Πηγάδα]</ref> και του συνταγματάρχη των Ες Ες και υπεύθυνου -μεταξύ άλλων- για τις σφαγές του Διστόμου και της Κλεισούρας, Καρλ Σουμς από τον ΕΛΑΣ Άρτας<ref>Περιοδικό Εθνική Αντίσταση, τεύχος 76, σελ.82</ref>.

 

 

Αιτία ήταν ότι ο ΕΛΑΣ, με 100.000 ενόπλους και το ΕΑΜ να φτάνει τα 2 εκατομμύρια, είχε την πρωτοκαθεδρία του αντιστασιακού αγώνα, κατηγορώντας πολλές φορές τις υπόλοιπες οργανώσεις για δωσιλογισμό, ενώ κατηγορήθηκε απ' τις υπόλοιπες ότι δρούσε με κομμουνιστική και μόνο προοπτική και όχι με εθνική. Τραγική κατάληξη των εμφύλιων διαμαχών ήταν η δολοφονία του συνταγματάρχη Δημήτριου Ψαρρού, αρχηγού της ΕΚΚΑ.

Με τη [[συμφωνία της Καζέρτας]] ([[26 Σεπτεμβρίου]] [[1944]]), η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, που προήλθε από τη [[Συμφωνία του Λιβάνου]] ([[20 Μαΐου]] [[1944]]), έθεσε τον ΕΛΑΣ υπό τις διαταγές του Βρετανού στρατηγού [[Ρόναλντ Σκόμπι|Σκόμπι]], ο οποίος ορίστηκε διοικητής όλων των ενόπλων δυνάμεων στην Ελλάδα. Όμως η ξαφνική εντολή Σκόμπι στις αρχές του Δεκέμβρη του '44 για τον μονομερή αφοπλισμό και την άμεση διάλυση του ΕΛΑΣ, μαζι με την παρελκυστική τακτική της κυβέρνησης να δικάσει τα [[Τάγματα Ασφαλείας]] αποτέλεσαν τα επίμαχα ζητήματα που οδήγησαν στη σύγκρουση των [[Δεκεμβριανά|Δεκεμβριανών]] της Αθήνας.

 

[[Αρχείο:EAM-ELAS-EPON at Ano Liosia.jpg|thumb|Μνημείο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΕΠΟΝ στη Λάρισα]]

Στις αρχές Δεκεμβρίου, μέσα σε μια ατμόσφαιρα δηλητηριασμένη από την ένταση και την αμοιβαία καχυποψία, το ΕΑΜ κάλεσε τους Αθηναίους σε γενική απεργία και σε διαδήλωση στην πλατεία Συντάγματος. Στόχος ήταν η έκφραση διαφωνίας με τους χειρισμούς του Πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου. Κατά τη διάρκεια της διαδήλωσης στις [[3 Δεκεμβρίου]] [[1944]], η αστυνομία άνοιξε πυρ κατά του πλήθους. Ακολούθησαν 33 ημέρες μάχης ανάμεσα στα κυβερνητικά στρατεύματα ([[Τρίτη Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία|Ορεινή Ταξιαρχία]], Ιερός Λόχος, τα Κατοχικά Τάγματα Ασφαλείας και την Οργάνωση Χ, που εξοπλίστηκαν από τους Βρετανούς) και τις βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις (των οποίων η δύναμη έφτασε τις 90 χιλιάδες συνοδευόμενους από αεροπορία και ναυτικό) από τη μια πλευρά, και τον ΕΛΑΣ της Αθήνας από την άλλη (το Α' Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ, επικουρούμενο από τάγματα του ΕΛΑΣ από Κόρινθο και Λαμία).