Βικιπαίδεια

Πολιτεία του Πλάτωνα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
Διαγραφή copy paste από σχόλιο στο blog http://enneaetifotos.blogspot.gr/2017/09/blog-post_56.html?m=1 και επιμέλεια
Γραμμή 5:
Στην ''Πολιτεία'', ο [[Σωκράτης]] και άλλοι εξέχοντες Αθηναίοι και ξένοι συζητούν τη σημασία της [[δικαιοσύνη]]ς και εξετάζουν κατά πόσο είναι πιο ευτυχισμένος ένας δίκαιος άνθρωπος από έναν άδικο, κατασκευάζοντας μια φανταστική πολιτεία, την Καλλίπολη, με φιλόσοφους-βασιλείς.
 
Επίσης, συζητείται η φύση του φιλόσοφου, ή ''"Περί Ιδεών"'' θεωρία του Πλάτωνα, η διαμάχη ανάμεσα στη [[φιλοσοφία]] και την [[ποίηση]] και η [[αθανασία]] της [[ψυχή]]ς.
 
== Τίτλος του έργου ==
Η αρχική [[αρχαία ελληνικά|αρχαιοελληνική]] ονομασία ''Πολιτεία'' σημαίνει επακριβώς το δόγμα και τον χαρακτήρα μιας πολιτικής κοινωνίας, δηλαδή το πολίτευμά της. Το όνομα συναντάται πρώτη φορά στα ''[[Πολιτικά_Πολιτικά (Αριστοτέλης)|Πολιτικά]]'' του [[Αριστοτέλης|Αριστοτέλους]]<ref>Πολιτικά 1264b 24</ref>, ενώ το έτερο όνομα «''Περὶ δικαίου''» πιθανώς προσετέθη κατά τον πρώτο αιώνα απο τον [[Θράσυλλος|Θράσυλο]] (ο οποίος και χώρισε την πολιτεία σε δέκα βιβλία, όχι κατά νόημα αλλά κυρίως κατά μέγεθος ώστε να χωρούν στους παπύρους της τότε εποχής). Σχετικά με τον δεύτερο τίτλο, αξίζει να σημειωθεί ότι δεν αναφέρεται στα καλύτερα των χειρογράφων. Στα [[λατινικά]] ονομάστηκε ''[[Res publica|Res Publica]]'' και οι λέξεις σημαίνουν ''καθεστώς διαχείρισης των δημοσίων πραγμάτων''. Η λατινική ορολογία ταυτιζόταν με τη [[Ρωμαϊκή Δημοκρατία]], αν και δεν πρόκειται καθαρά για ένα έργο σχετικά με τη [[δημοκρατία]], όπως γίνεται αντιληπτή στο σύγχρονο πλαίσιο του όρου.
 
== Σκηνικό και συμμετέχοντες ==
Γραμμή 24:
* '''[[Νικήρατος]]''', γιος του [[Νικίας|Νικία]] (βουβό πρόσωπο)
 
Το σκηνικό του διαλόγου τοποθετείται στην κατοικία του Πολέμαρχου στον [[Πειραιάς|Πειραιά]]. Ο δραματικός χρόνος είναι το [[421 π.Χ.]]. Ο όλος διάλογος περιγράφεται από τον [[Σωκράτης|Σωκράτη]], την επομένη της ημέρας που έλαβε χώρα. Ο Σωκράτης και ο [[Γλαύκων]] είχαν πάει στον Πειραιά για να παρακολουθήσουν τα [[Βενδίδεια]], γιορτή της θρακικής θεότητας [[Βένδις|Βένδιδος]], που από πολλούς ταυτίζεται με την [[Άρτεμη]]. Στην επιστροφή προς την [[Αθήνα]], πέρασαν από την κατοικία του Κεφάλου, όπου κι έγινε η συζήτηση ανάμεσα στους προαναφερόμενους. Από το 2ο βιβλίο κι έπειτα, κύριοι ομιλητές είναι ο Σωκράτης και οι δύο μεγαλύτεροι αδερφοί του Πλάτωνα.
 
== Δομή ==
Γραμμή 91:
"H ''αλληγορία του σπηλαίου'' του Πλάτωνα", Jan Saenredam, 1604
]]
Η Πολιτεία περιλαμβάνει την '''[[Αλληγορία του Σπηλαίου|Αλληγορία του σπηλαίου]]''', με την οποία ο [[Πλάτων]] εξηγεί τη Θεωρία των Ιδεών του.
 
Η αλληγορία του σπηλαίου είναι μια προσπάθεια τεκμηρίωσης της θέσης του φιλόσοφου ως βασιλιά στην Ιδεώδη Πολιτεία. Μια ομάδα ανθρώπων ζουν σε ένα [[σπήλαιο]] όλη τους τη ζωή, αλυσοδεμένοι σε έναν τοίχο, χωρίς να μπορούν να δουν έξω από το σπήλαιο, ούτε να δουν πίσω τους, όπου βρίσκεται μια φλόγα που φωτίζει τα αντικείμενα που κινούνται και ρίχνει τις σκιές τους στα τοιχώματα του σπηλαίου. Οι φυλακισμένοι αρχίζουν να αποδίδουν αυτά τα σχήματα με όρους και έννοιες, ενώ πιστεύουν ότι οι [[Σκιά|σκιές]] αυτές είναι πραγματικές.
Γραμμή 103:
Ο [[Πλάτων]] αφιερώνει μεγάλο τμήμα της ''Πολιτείας'' του στις συζητήσεις σχετικά με την Ιδεώδη Πολιτεία. Ωστόσο, παρέμενε το θέμα του τύπου διακυβέρνησης, οπότε η συζήτηση καταλήγει σε τέσσερα είδη πολιτευμάτων, τα οποία δεν μπορούν να επιβιώσουν: η [[τιμοκρατία]], η [[ολιγαρχία]] ([[πλουτοκρατία]]), η [[δημοκρατία]] και η [[τυραννία]] ([[δεσποτισμός]]).
 
==== - Τιμοκρατία ====
Ο Σωκράτης ορίζει την τιμοκρατία ως ένα [[πολίτευμα]], στο οποίο κυβερνούν άτομα που αγαπούν την τιμή και έχουν επιλεχθεί σύμφωνα με τον βαθμό τιμής που κατέχουν στην κοινωνία. Η τιμή συχνά εξισώνεται με τον πλούτο και την ιδιοκτησία, οπότε το "χρυσό" αυτό πολίτευμα θα οδηγούσε στον [[υλισμός|υλισμό]].
 
==== - Ολιγαρχία ====
Οι πειρασμοί αυτοί δημιουργούν μια σύγχυση ανάμεσα στην τιμή και το οικονομικό καθεστώς, κάτι που θα οδηγούσε στην εμφάνιση της ολιγαρχίας. Ο [[Σωκράτης]] υπογραμμίζει ότι ο πλούτος δε θα βοηθήσει τον καπετάνιο να ελέγξει το πλοίο του. Η αδικία αυτή διαχωρίζει πλούσιους και φτωχούς, δημιουργώντας έτσι ένα περιβάλλον για εγκληματίες και επαίτες. Οι πλούσιοι συνωμοτούν συνεχώς ενάντια των φτωχών και αντίστροφα.
 
==== - Δημοκρατία ====
Καθώς μεγαλώνει αυτό το κοινωνικοοικονομικό χάσμα, αυξάνονται και οι εντάσεις ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις, δίνοντας χώρο για την εμφάνιση της [[δημοκρατία]]ς. Οι φτωχοί ανατρέπουν τους άπειρους ολιγαρχικούς και σύντομα παρέχουν ελευθερίες σε όλους τους πολίτες. Κάποιος δημαγωγός σύντομα ανέρχεται για να προστατέψει το δίκιο των κατώτερων τάξεων. Οι άνθρωποι "μεθούν" με τόση ανεξέλεγκτη ελευθερία και έτσι επέρχεται [[Τύραννος|τυραννία]], το πιο καταπιεστικό είδος διακυβέρνησης.
 
==== - Τυραννία ====
Οι ελευθερίες που αποδόθηκαν στους πολίτες, τους χωρίζουν σε τρεις κοινωνικοοικονομικές τάξεις: την άρχουσα τάξη, τους καπιταλιστές και τους απλούς πολίτες, οι οποίοι βλέπουν να απειλούνται οι ελευθερίες τους από την ένταση μεταξύ των δυο πρώτων τάξεων και καταφεύγουν στο δημοκρατικό δημαγωγό, ο οποίος, με τη σειρά του, διαφθείρεται από την εξουσία και γίνεται τύραννος, με τη βοήθεια μιας μικρής ομάδας οπαδών του για την προστασία του και τον απόλυτο έλεγχο.
 
Γραμμή 118:
 
=== Αθανασία της ψυχής ===
Μέσα από τον [[εσχατολογία|εσχατολογικό]] [[Μύθος του Ηρός|"''Μύθο του Ηρός'']]", γίνεται η περιγραφή του μεταθανάτιου ταξιδιού του Ηρός, ενός στρατιώτη που πέθανε στη μάχη και επανήλθε στη ζωή πάνω στη νεκρική πυρά της μετενσάρκωσης, των ουράνιων σφαιρών του αστρικού σύμπαντος. Κεντρικό σύμβολο αποτελεί το Αδράχτι της [[Ανάγκη (μυθολογία)|Ανάγκης]], που σχημάτιζε 8 κύκλους, πάνω σε καθέναν από τους οποίους βρισκόταν μια [[Σειρήνες|Σειρήνα]] που τραγουδούσε μια νότα: όλες μαζί σχημάτιζαν μια αρμονία, τη μουσική των ουράνιων σφαιρών. Εκεί βρίσκονταν και οι 3 [[Μοίρες]], στις οποίες έπρεπε να πάνε οι ψυχές για να επιλέξουν το είδος της ζωής που ήθελαν να ζήσουν στην επόμενη ενσάρκωσή τους.
 
Η ιστορία αυτή επικεντρώνεται στην ιδέα ότι οι ηθικοί άνθρωποι επιβραβεύονται και οι ανήθικοι τιμωρούνται μετά το θάνατό τους. Ο [[Πλάτων]] έχει επηρεαστεί από παλαιότερες προφορικές παραδόσεις, από τους [[Ορφισμός (θρησκεία)|Ορφικούς]]<ref>{{cite book|title=The Orphic Moment: Shaman to Poet-thinker in Plato, Nietzsche, and Mallarmé|author=Robert McGahey|publisher=SUNY Press|year=1994|isbn=079141941X|chapter=Plato's Orphic Universe, Orphic Music: Er and the Music of the Spheres}}</ref> και τους [[Πυθαγόριοι|Πυθαγόρειους]], ενώ σύγχρονοι μελετητές επισημαίνουν επιδράσεις από τη θεωρία του [[ινδουϊσμός|ινδουϊσμού]] και του [[Ζωροαστρισμός|Ζωροαστρισμού]]<ref>A. D. Nock (1929), "Studien zum antiken Synkretismus aus Iran und Griechenland by R. Reitzenstein, H. H. Schaeder, Fr. Saxl", The Journal of Hellenic Studies 49 (1), p. 111-116</ref>.
Γραμμή 124:
== Υποδοχή του έργου και ερμηνείες ==
[[Αρχείο:Plato Republic manuscript.jpg|thumb|right|250px|Χειρόγραφο της Πολιτείας του Πλάτωνα στα [[λατινικά]]]]
 
=== Αρχαία Ελλάδα ===
Τη συγγραφή έργων για συστήματα διακυβέρνησης ακολούθησε και ο πιο επιφανής μαθητής του Πλάτωνα, [[Αριστοτέλης]], γράφοντας στα ''[[Πολιτικά]]'' του, τα οποία δεν ακολουθούν διαλογική μορφή, για πολλές από τις ιδέες και τα θέματα που έθιξε ο Πλάτων στην Πολιτεία, οδηγώντας όμως σε διαφορετικό συμπέρασμα για το τι είναι προτιμητέο τελικά.
Γραμμή 133 ⟶ 134 :
=== Αρχαία Ρώμη ===
 
Η [[αγγλικά|αγγλική]] μετάφραση του τίτλου του πλατωνικού διαλόγου (''Republic'') προέρχεται από το έργο του [[Κικέρων]]α ''De re publica'', τρεις αιώνες αργότερα. Ο Κικέρων μιμείται το ύφος των πλατωνικών διαλόγων και ασχολείται με πολλά από τα θέματα που θίγονται στην Πολιτεία. Ο [[Σκιπίων ο Αφρικανός]], κεντρικός ήρωας του έργου, εκφράζει την εκτίμησή του για τον [[Πλάτων]]α και τον [[Σωκράτης|Σωκράτη]] όταν μιλούν για την Πολιτεία, όπου στα [[λατινικά]] μεταφέρεται ως "''[[Res publica]]"''. Ενώ ο Σωκράτης και οι σύντροφοί του συζητούσαν για τη φύση της πόλης και για κάθε μορφή διακυβέρνησης, στο έργο του [[Κικέρων]]α συζητείται η οργάνωση του κράτους εκείνη τη δεδομένη χρονική στιγμή, δηλαδή η [[Ρωμαϊκή Δημοκρατία]].
 
Από την άλλη πλευρά, ο [[Γάιος Κορνήλιος Τάκιτος|Τάκιτος]], χωρίς να αναφέρεται ονομαστικά στον Πλάτωνα και την ''Πολιτεία'', ασκώντας ίσως κριτική στο έργο του Κικέρωνα και του [[Αριστοτέλης|Αριστοτέλη]], αναφέρει ότι:<blockquote>'Πράγματι, ένα έθνος ή μια πόλη κυβερνείται είτε από το λαό είτε από μια ανώτερη τάξη είτε από ένα μονάρχη. Ένα εφευρεθέν σύστημα διακυβέρνησης από μια επιλογή των παραπάνω συστατικών είναι περισσότερο ιδεατό παρά πραγματικότητα. Κι ακόμα κι αν γίνει πραγματικότητα, δε θα έχει μέλλον.<ref>Nam cunctas nationes et urbes populus aut primores aut singuli regunt: delecta ex iis (his) et consociata (constituta) rei publicae forma laudari facilius quam evenire, vel si evenit, haud diuturna esse potest. [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus:text:1999.02.0077:book=4:chapter=33 Τάκιτος, ''Χρονικά'', Βιβλίο Δ', 33]</ref></blockquote>Ουσιαστικά, αυτό που εκφράζει στο συγκεκριμένο σημείο του έργου του είναι πως η ενδελεχής ανάλυση και περιγραφή της λειτουργίας ενός πραγματικού κράτους, έχει μεγαλύτερη πρακτικότητα απ' όσο φιλοσοφικές αναλύσεις για την ιδεώδη μορφή ενός πολιτεύματος.
Γραμμή 142 ⟶ 143 :
Οι περισσότεροι σχολιαστές της πλατωνικής Πολιτείας αποτρέπουν την ανάγνωση του έργου ως ''εγχείριδιο καλής διακυβέρνησης'', καθώς τα πιο πολλά είδη πολιτεύματος που περιγράφονται στο έργο φέρουν ελάχιστες ομοιότητες με ανάλογα πολιτεύματα στα σύγχρονα [[δημοκρατία|δημοκρατικά κράτη]] ή [[συνταγματική μοναρχία|κράτη με συνταγματική μοναρχία]]. Οι ιδέες της δημοκρατίας και της ουτοπίας, όπως περιγράφονται στο έργο, είναι άρρηκτα δεμένες με τις [[πόλη κράτος|πόλεις-κράτη]] της [[Αρχαία Ελλάδα|Αρχαίας Ελλάδας]].
 
Οι κριτικές και οι απόψεις που εκφράστηκαν κατά τον 20ό αιώνα έχουν ως κοινό άξονα την άποψη πως η παιδαγωγική αξία της ''Πολιτείας'' είναι πολύ μεγαλύτερη από την πρακτική της αξία, καθώς πρόκειται περί θεωρητικού έργου. Ωστόσο, υπάρχει η άποψη ότι ο [[Πλάτωνας]] περιέγραψε αυτό το είδος πολιτεύματος, καθώς το θεωρούσε ''ικανό προς εφαρμογή''.<ref name=russell/>.
 
== Επιρροές στις τέχνες και στη σύγχρονη κουλτούρα ==
=== Κωμωδία ===
Την ίδια χρονική περίοδο με τη συγγραφή της ''Πολιτείας'', ο [[Αριστοφάνης]] έγραψε και παρουσίασε την [[κωμωδία]] [[Εκκλησιάζουσες (κωμωδία)|Εκκλησιάζουσες]], όπου οι γυναίκες στην [[Εκκλησία του δήμου]] παίρνουν την εξουσία της [[Αθήνα]]ς, έτοιμες να επιβάλλουν εκτός από την περιουσιακή και την ερωτική κοινοκτημοσύνη. Το προτεινόμενο πολίτευμα εδώ φέρει αρκετές ομοιότητες με την Ιδεώδη Πολιτεία που περιγράφει ο [[Πλάτων]]<ref>{{cite book|title=Socrates and the Political Community: An Ancient Debate|author=Mary P. Nichols|publisher=SUNY Press|year=1987|isbn=0887063950}}</ref><ref>{{cite book|title=Cities of the Gods: Communist Utopias in Greek Thought|author=Doyne Dawson|publisher=Oxford University Press US|year=1992|isbn=0195069838|chapter=Chapter 1, The birth of Utopia, The Ecclesiazusae of Aristophanes}}</ref>
 
=== Ουτοπία ===
Ο [[Τόμας Μουρ]], στο έργο του ''Ουτοπία''<ref>{{ws|[[s:en:Utopia|Η ''Ουτοπία'' του Τόμας Μουρ στην αγγλική γλώσσα]]}}, {{ws|[[s:la:Utopia|Η ''Ουτοπία'' του Τόμας Μουρ στη λατινική γλώσσα]]}}</ref>, χρησιμοποιεί τον [[ουτοπία|όρο αυτό]] και περιγράφει την ιδανική κοινωνία στο ομώνυμο νησί, η οποία είναι παρόμοια με την πλατωνική Καλλίπολη σε κάποια θέματα, όπως η [[κοινοκτημοσύνη]] και η έλλειψη ιδιωτικής ζωής.<ref>Imterpreting Thomas More's Utopia By John Charles Olin Fordham Univ Press, 1989. ISBN 0-8232-1233-5</ref><ref>[http://www.marxists.org/archive/kautsky/1888/more/index.htm Marxists.org: Karl Kautsky, Thomas More and his Utopia (1888)]</ref>.
 
=== Δυστοπία ===
To είδος διακυβέρνησης που περιγράφεται στην Πολιτεία έχει χρησιμοποιηθεί σε διάφορα σύγχρονα [[δυστοπία|δυστοπικά]] μυθιστορήματα και ιστορίες, ενώ ο [[Καταμερισμός της εργασίας|διαχωρισμός των ανθρώπων ανά επάγγελμα ή ιδιότητα]] από το κράτος, η έλλειψη παραδοσιακών οικογενειακών δομών και η ύπαρξη κρατικής ανατροφής και εκπαίδευσης χρησιμοποιήθηκαν για την περιγραφή [[ολοκληρωτισμός|ολοκληρωτικών καθεστώτων]] από συγγραφείς, όπως ο [[Άλντους Χάξλεϊ]] στο ''[[Θαυμαστός Καινούριος Κόσμος|Θαυμαστό Καινούριο Κόσμο]]'' (''Brave New World'')<ref>Franck, Matthew. "Aldous Huxley’s City in Speech: Brave New World and the Republic of Plato", Apr 15, 2004</ref>.
 
Ομοιότητες έχουν παρατηρηθεί και μεταξύ της "''Αλληγορίας του σπηλαίου''" και του μυθιστορήματος [[1984 (μυθιστόρημα)|"''1984"'']] του [[Τζορτζ Όργουελ]]<ref>"From Plato to Orwell: Utopian Rhetoric in a Dystopian World." by Deatherage, Scott. November 5-8, 1987). [http://eric.ed.gov:80/ERICWebPortal/custom/portlets/recordDetails/detailmini.jsp?_nfpb=true&_&ERICExtSearch_SearchValue_0=ED290192&ERICExtSearch_SearchType_0=eric_accno&accno=ED290192 ERIC]</ref>, όπως και της κινηματογραφικής τριλογίας "''[[Μάτριξ|Μάτριξ¨"]]''<ref>{{cite book|title=The Matrix and Philosophy: Welcome to the Desert of the Real|author=William Irwin|publisher=Open Court Publishing|year=2002|isbn=0812695011}}</ref>, ενώ από το μύθο του "''Δαχτυλιδιού του Γύγη''" μοιάζει να έχει δανειστεί στοιχεία η τριλογία του "''[[Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών|Άρχοντα των Δαχτυλιδιών]]"'' του [[Tζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν]].
 
== Παραπομπές ==
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/wiki/Πολιτεία_του_Πλάτωνα"