Ίνιγο Αρίστα της Παμπλόνα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

[[Αρχείο:Íñigo_Arista_de_Pamplona_01.jpg|thumb|right|250px|Ανδριάντας του ΙνίγκοΊνιγο Αρίστα της Παμπλόνα στην Μαδρίτη]]

Ο '''ΙνίγκοΊνιγο Αρίστα της Παμπλόνα''' (''[[Βασκική γλώσσα|βασκικά]]: Eneko Aritza'', [[Ισπανική γλώσσα|ισπανικά]]: ''Íñigo Arista'' περί το [[790]] - [[852]]) ήταν [[Βάσκοι|Βάσκος]] ηγέτης και ο πρώτος βασιλιάς της [[Βασίλειο της Παμπλόνα|Παμπλόνα]].<ref>Collins 1990, p. 41.</ref> Ανέβηκε στην εξουσία ύστερα από την πτώση των τοπικών [[Φράγκοι|Φράγκων]] φεουδαρχών (816), η βασιλεία του τοποθετείται μετά από την ήττα του στρατού των [[Δυναστεία των Καρολιδών|Καρολιδών]] (852). Καταγράφεται από τους ιστορικούς σαν επαναστάτης απέναντι στο [[Χαλιφάτο της Κόρδοβας]] από το 840 μέχρι τον θάνατο του, θεωρείται ο ιδρυτής του έθνους και αναφέρεται από τον [[10ος αιώνας|10ο]] αιώνα με το όνομαψευδώνυμο ''Αρίστα''.<ref>Lacarra 1945, p. 204.</ref> Η καταγωγήπροέλευση του ονόματος πιθανότατα να ήτανείναι απόη τηνβασκική Βασκικήλέξη Αρίτζα ''(Aritza)'' ή την Λατινικήλατινική Αρέστα ''(Aresta)''.<ref>Caro Baroja 1978, p. 48</ref> ΧρονικογράφοιΆραβες χρονικογράφοι του [[11ος αιώνας|11ου]] αιώνα αναφέρουν τον ίδιο και τον αδελφό του ως ιμπν-Βανάκο που([[Αραβική Αραβικάγλώσσα|αραβικά]]: بن ونّقه‎) που μεταφράζεται Ινίγκεζστα ισπανικά ως Ίνιγεθ, αυτόπράγμα βγάζειπου τοοδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο πατέρας τους λεγόταν ΙνίγκοΊνιγο.<ref>Martínez Díez 2007, p. 22.</ref> Αναφέρεται από τον Χιμένεθ ντε Ράδα (1170 - 1247) σαν κόμης του Μπιγκόρ αλλά δεν υπάρχουν αποδείξεις γι'αυτό.<ref>Barrau-Dihigo 1900.</ref> Αναφέρεται σαν ευγενής του Γκαρσία Χιμένεθ ο οποίος τον 8ο αιώνα διαδέχθηκε τον πατέρα του Χιμένο τον ισχυρό στο [[Δουκάτο της Γασκώνης]] η οποία βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Καρολιδών.<ref>Lacarra 1945, p. 207</ref>

Το όνομα της μητέρας του ΙνίγκοΊνιγο είναι άγνωστο μερικές φορές αναγράφεται ως Οννέκα, είναι γνωστό ότι παντρεύτηκε επίσης τον λόρδο Μουσά-ιμπν-Φορτούν-ιμπν-Κουασί με τον οποίο απέκτησε γιο τον Μουσά-ιμπν-Μουσά-ιμπν-Κουασί. Ο νεώτερος Μουσά έγινε αρχηγός των Μπανού Κουασί που κυβερνούσε την Τουδέλα και ένας από τους σημαντικότερους άρχοντες στην κοιλάδα του [[Έβρος (Ισπανία)|Έβρου.]] Λόγω της συγγένειας που είχαν ο ΙνιγκοΊνιγο Αρίστα συμμάχησε με τον Μουσά-ιμπν-Μουσά, συμμαχία που επέτρεψε να επεκτείνει την εξουσία του ΙνίγκοΊνιγο στην κοιλάδα των [[Πυρηναία|Πυρηναίων]], αυτό οδήγησε σε εξεγέρσεις με τελικό αποτέλεσμα η Παμπλόνα να διακόψει τους δεσμούς της με τα Εμιράτα. Η οικογένεια αναδείχτηκε από τις διαμάχες μεταξύ των [[Φράγκοι|Φράγκων]] και της επιρροής της [[Χαλιφάτο της Κόρδοβας|Κόρδοβας]] στην βόρεια [[Ιβηρική χερσόνησος|Ιβηρία.]] Οι Φράγκοι δολοφόνησαν (799) τον Μουταρρίφ-ιμπν-Μούσα κυβερνήτη της Παμπλόνα πιθανότατα αδελφό του Μουσά-ιμπν-Μουσά-ιμπν-Κουασί άρα και του ΙνίγκοΊνιγο Αρίστα. Οι αναφορές του Ίμπν Χαγιάν λένε ότι το 816 ο Άμπντ-αλ-Βαχίντ-ιμπν-Βαχιντ-ιμπν-Μουζίτ έκανε στρατιωτική εκστρατεία εναντίον του Φράγκου Βελάσκο της Γασκώνης τον οποίο αναφέρει σαν "εχθρό του θεού" επειδή είχε ενώσει χριστιανικές και παγανιστικές παραδόσεις. Η μάχη κράτησε τρεις μέρες, η Κόρδοβα συνέτριψε τους αντιπάλους της σκοτώνοντας τον Βελάσκο και τον Γκαρσία ΛόπεζΛόπεθ ευγενή του Αλφόνσου Β΄ των Αστουριών, αυτή η ήττα φαίνεται να βοήθησε τον ΙνίγκοΊνιγο Αρίστα εχθρό τον Φράγκων να ανέλθει στην εξουσία.

Το 820 ο ΙνίγκοΊνιγο λέγεται πως επενέβη στην [[κομητεία της Αραγωνίας]], εκδιώχνοντας έναν Φράγκο υποτελή, τον κόμη [[Αθνάρ Α΄ Γκαλίντεθ της Αραγωνίας|Αθνάρ Α΄ Γκαλίντεθ]], προκειμένου να προωθήσει τον [[Γκαρθία Γκαλίντεθ της Αραγωνίας|Γκαρθία τον "Κακό"]] ο οποίος ήταν γαμπρός του ΙνίγκοΊνιγο. Οι δυνάμεις των Καρολιδών με τους κόμητες Αέμπλους και Αθνάρ Σάντσεθ, επιτέθηκαν εναντίον της [[Παμπλόνα]] (824) και ηττήθηκαν στην δεύτερη μάχη του Ρονκεσβάλλ.<ref>Martínez Díez 2007, p. 23.</ref> Η νίκη αυτή πιθανότατα ήταν αιτία να στεφθεί ο ΙνίγκοΊνιγο Αρίστα βασιλιάς της Παμπλόνα αλλά η συμμετοχή του στην μάχη ήταν αβέβαιη, στις Αραβικές πηγές αναφέρεται με τον ίδιο τίτλο δηλαδή ''"Βαλάσκο, άρχοντας της Παμπλόνα"''

Το 840 τα εδάφη του ΙνίγκοΊνιγο δέχτηκαν επίθεση από τον Αμπντ-Αλλάχ-ιμπν-Κουλαίμπ κυβερνήτη της [[Τάιφα της Σαρακούστα|Σαραγόσας]] οδηγώντας τον ετεροθαλή αδελφό του Μουσά-ιμπν-Μουσά σε εξέγερση.<ref>Granja 1967, pp. 468–69.</ref> Ο γιος του [[Γκαρσία Ινίγκεζ της Παμπλόνα|Γκαρθία]] έγινε αντιβασιλιάς με την σύμφωνη γνώμη του πολεμοχαρούς αδελφού του Φορτούν ΙνίγκεθΊνιγεθ ο οποίος ήταν επίσης ετεροθαλής αδελφός του Μουσά-ιμπν-Μουσά και ενώθηκαν μαζί σε επανάσταση εναντίον του [[Εμιράτο της Κόρδοβας|Εμιράτου της Κόρδοβας.]] Ο Άμπντ-αρ-Ραχμάν Β΄, εμίρης της Κόρδοβας ξεκίνησε τα επόμενα χρόνια εκστρατείες. Σε μάχη το 843 ο Φορτούν ΙνίγκεθΊνιγεθ σκοτώθηκε και ο Μουσά-ιμπν-Μουσά χωρίς το άλογο του κατάφερε να δραπετεύσει με τα πόδια, ο ΙνίγκοΊνιγο Αρίστα μαζί με τον γιο του δραπέτευσαν με πολλά τραύματα ενώ πολλοί μεγάλοι ευγενείς έπεσαν στο πεδίο της μάχης. Την επόμενη χρονιά ο γιος του ΙνίγκοΊνιγο, Γκαλίντο ΙνίγκεθΊνιγεθ και ο γιος του Μουσά-ιμπν-Μουσά, Λούμπ-ιμπν-Μουσά κατέφυγαν στην [[Κόρδοβα]] και ζήτησαν από τον Μουσά-ιμπν-Μουσά να υποταχθεί. Ακολούθησε ειρήνη (845) αλλά ο Μουσά εξεγέρθηκε ξανά (850) με την υποστήριξη της Παμπλόνα ενώ απεσταλμένοι του ΙνίγκοΊνιγο έγιναν δεκτοί στην αυλή του βασιλιά των Φράγκων.<ref>Granja 1967, pp. 468–69.</ref>

Ο ΙνίγκοΊνιγο Αρίστα πέθανε στα τέλη του 851 - αρχές του 852 περίοδος που αντιστοιχεί στο Μουσουλμανικό έτος 237, τον διαδέχτηκε ο γιος του [[Γκαρσία Ινίγκεζ της Παμπλόνα|Γκαρθία ΙνίγκεθΊνιγεθ]] ο οποίος ήταν κυβερνήτης του βασιλείου όλη την περίοδο που ήταν άρρωστος ο πατέρας του.<ref>Martínez Díez 2007, p. 23.</ref> Στην διάρκεια της ζωής του ο ΙνίγκοΊνιγο ίδρυσε πλήθος από μοναστήρια κατά μήκος της [[Ναβάρρα|Ναβάρρας]] ιδιαίτερα όταν ο ιερές Ευλόγιος ήρθε στην περιοχή. Σε επιστολή του ο Ευλόγιος αναφέρει τον κυβερνήτη της Παμπλόνα εν Χριστώ βασιλιά και ιδρυτή πολλών μοναστηριών εκ των οποίων ονομάζει τρία : το Σιρέζα, το Σεν Ζαχαριάς και το Λείρ. Το μοναστήρι του Λείρ ιδρύθηκε τον [[9ος αιώνας|9ο]] αιώνα όπως αναφέρεται από τον βασιλιά της Παμπλόνα που δώρισε σε αυτό πολλά κτήματα, ένα έγγραφο του 842 αναφέρει ότι δώρισε στο μοναστήρι τις πόλεις Γιέσα και Λείρ αλλά η αυθεντικότητα του αμφισβητείται. Ο ίδιος ο Ινίγκο Αρίστα τάφηκε στο μοναστήρι του Λείρ μετά τον θάνατο του.

Το όνομα της συζύγου της ΙνίγκοΊνιγο Αρίστα δεν αναφέρεται σε σύγχρονες με την εποχή του πηγές, αναφέρεται σε πηγές αργότερα ως Τόδα ή Οννέκα, πιθανότατα κόρη του Βελάσκο, άρχοντα της Παμπλόνα, μαζί της απέκτησε :<ref>Settipani 2004.</ref>

*Ασσόνα ΙνίγκεθΊνιγεθ

*[[Γκαρσία Ινίγκεζ της Παμπλόνα|Γκαρθία ΙνίγκεθΊνιγεθ της Παμπλόνα]]

*Γκαλίντο ΙνίγκεθΊνιγεθ <ref>Sánchez Albornoz 1959, p. 32.</ref>