Στέφανος Γ΄ ο Μέγας: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Ο '''Στέφανος Γ΄ της Μολδαβίας''' (''Ștefan cel Mare'', [[1438]]/[[1439]] - [[2 Ιουλίου]] [[1504]])<ref>Αλλού και ως Στέφανος Δ', βλ. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος ΚΒ’ και Peter F. Sugar, ''Η νοτιοανατολική Ευρώπη κάτω από την οθωμανική κυριαρχία (1354-1804)'', τόμος Β', εκδόσεις Σμίλη.</ref>, γνωστός και ως '''Στέφανος ο Μέγας''', ήταν [[βοεβόδας]] (ή πρίγκιπας) της Μολδαβίας από το 1457 έως το 1504. Ήταν γιος και συνηγεμόνας του Μπογκντάν Β΄ της Μολδαβίας, που δολοφονήθηκε το 1451. Ο Στέφανος κατέφυγε στην [[Ουγγαρία]] και αργότερα στη [[Βλαχία]], αλλά με την υποστήριξη του [[Βλαντ Γ΄ Τσέπες]], [[Βοεβόδας|Βοεβόδα]] της Βλαχίας, επέστρεψε στη Μολδαβία, αναγκάζοντας τον Πέτρο Αρόν να αναζητήσει καταφύγιο στην Πολωνία το καλοκαίρι του 1457. Ο Θεόκτιστος Α΄, Μητροπολίτης της Μολδαβίας, τον έχρισε πρίγκιπα. Εισέβαλε στην Πολωνία και εμπόδισε τον [[Οίκος των Γιαγκελλόνων|Κάζιμιρ Δ΄ Γιάγκελον]], Βασιλιά της Πολωνίας, να υποστηρίξει τον Πέτρο Αρόν, αλλά τελικά αναγνώρισε την επικυριαρχία του Κάζιμιρ το 1459.

 

 

 

 

Έμεινε στην ιστορία για τους μακρούς αγώνες του εναντίον των πολυάριθμων εχθρών της χώρας ([[Ουγγαρία|Ούγγρων]], [[Πολωνία|Πολωνών]], [[Οθωμανική αυτοκρατορία|Οθωμανών]], [[Τάταροι|Τατάρων]]), που επιβουλεύονταν την ανεξαρτησία της. Ιδίως εναντίον των Οθωμανών Τούρκων κατήγαγε αποφασιστικές νίκες, όπως στη [[μάχη του Βασλούι]], οι οποίες ανάσχεσαν την ορμή και εξάπλωση του [[Ισλάμ]] στα βόρεια [[Βαλκάνια]], τη στιγμή που κανένας χριστιανικός συνασπισμός δεν φαινόταν ικανός να το πετύχει. Συνολικά έδωσε 36 μάχες εκ των οποίων κέρδισε τις 34.

Ο Στέφανος εισέβαλε στην Πολωνία για να εμποδίσει τον Καζιμίρ Δ΄ να υποστηρίξει τον Πέτρο Αρον το 1458. Η πρώτη του εκστρατεία "καθιέρωσε τα διαπιστευτήριά του ως μεγάλο στρατιωτικός διοικητή", σύμφωνα με τον ιστορικό Τζόναθαν Ηγκλς. Ωστόσο ήθελε να αποφύγει την παρατεταμένη διένεξη με την Πολωνία, γιατί κύριος στόχος του ήταν η ανακατάληψη της Κίλα( στη σημερινή Ουκρανία). Η Κίλια ήταν σημαντικό λιμάνι στο Δούναβη, που ο Πέτρος Γ΄ της Μολδαβίας είχε παραχωρήσει στην Ουγγαρία το 1448. Υπέγραψε συνθήκη με την Πολωνία στον ποταμό [[Δνείστερος|Δνείστερο]] στις 4 Απριλίου 1459. Αναγνώρισε την επικυριαρχία του Καζιμίρ Δ΄ και υποσχέθηκε να υποστηρίξει την Πολωνία ενάντια στους [[Τάταροι|Τάταρους]] επιδρομείς. Ο Καζιμίρ με τη σειρά του υποσχέθηκε να προστατεύσει το Στέφανο από τους εχθρούς του και να απαγορεύσει στον Πέτρο Αρον να επιστρέψει στη Μολδαβία. Ο Πέτρος Αρον έφυγε στη συνέχεια από την Πολωνία για την Ουγγαρία και εγκαταστάθηκε στη Χώρα των Σέκελι, στην Τρανσυλβανία. Ένα χρόνο αργότερα ο Στέφανος επανεπικύρωσε τα προνόμια των εμπόρων του Λβοφ (τώρα [[Λβιβ]] στην Ουκρανία).

 

 

Η περίοδος ηγεμονίας του Στεφάνου συνέπεσε με τις μεγάλες κατακτήσεις των Οθωμανών Τούρκων. Οι τελευταίοι μόλις είχαν εκπορθήσει την [[Κωνσταντινούπολη]] και προωθούνταν ακάθεκτοι στη Βαλκανική. Τα ισχυρότερα χριστιανικά κράτη που είχαν αναλάβει τον αγώνα κατά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν πλέον η Ουγγαρία και η Πολωνία. Τα μικρότερα Πριγκιπάτα, Βλαχία και Μολδαβία, προσπαθούσαν να ισορροπήσουν ανάμεσα στους ισχυρούς γείτονες με κύριο μέλημα την διατήρηση της ανεξαρτησίας τους. Ο Στέφανος, έχοντας προσεγγίσει την Πολωνία και προσπαθώντας να διατηρήσει φιλικές σχέσεις με τους Τούρκους, στους οποίους άλλωστε ήταν φόρου υποτελής, άρχισε να απομακρύνεται από τον ηγεμόνα της Βλαχίας Βλάντ Δράκουλα που ακολουθούσε φιλο-ουγγρική και, από κάποια στιγμή κι έπειτα, σαφή αντιοθωμανική πολιτική. Μήλον της έριδος μεταξύ των δύο εξαδέλφων αποτέλεσε το παραλιακό οχυρό της [[Κιλία]], σημαντικό λιμάνι της [[Μαύρη Θάλασσα|Μαύρης Θάλασσας]].

 

 

[[File:Генуезький замок на заході сонця.jpg|left|thumb|alt=A fortress built of bricks, with two bastions and a tower|Tο μεσαιωνικό φρούριο στην Τσετάτεα Αλμπα (σήμερα Μπίλχοροντ-Ντνιστρόβσκι) στην Ουκρανία]]

 

Με υπόδειξη του Mατθαίου Κορβίνου η Δίαιτα της Ουγγαρίας κατάργησε όλες τις προηγούμενες εξαιρέσεις σχετικά με το φόρο, το γνωστό ως έσοδο της αυλής. Οι ηγέτες των Τριών Εθνών της Τρανσυλβανίας, που θεωρούσαν τη μεταρρύθμιση αυτή ως παραβίαση των προνομίων τους, δήλωσαν στις 18 Αυγούστου 1467 ότι ήταν έτοιμοι να πολεμήσουν για να υπερασπιστούν τις ελευθερίες τους. Ο Στέφανος υποσχέθηκε να τους υποστηρίξει, αλλά εκείνοι ενέδωσαν στον Κορβίνο χωρίς αντίσταση, όταν ο βασιλιάς βάδισε στην Τρανσυλβανία. Ο Κορβίνος εισέβαλε στη Μολδαβία και κατέλαβε τη Μπάια, το [[Μπακάου]], το [[Ρόμαν]] και το Τίργκου Νεάμτς. Ο Στέφανος συγκέντρωσε το στρατό του και κατήγαγε συντριπτική νίκη επί των εισβολέων στη Μάχη της Μπάια στις 15 Δεκεμβρίου. Ο Κορβίνος, που τραυματίστηκε στη μάχη, κατάφερε να ξεφύγει από το πεδίο της μάχης με τη βοήθεια των Μολδαβών βογιάρων (ή ευγενών) που ήταν μαζί του. Μια ομάδα βογιάρων ξεσηκώθηκε πάλι κατά του Στεφάνου στην Κάτω Χώρα, αλλά εκείνος μέχρι το τέλος του χρόνου συνέλαβε και εκτέλεσε 20 βογιάρους και 40 άλλους γαιοκτήμονες.

 

 

Ο Mατθαίος Κορβίνος έστειλε ειρηνευτικές προτάσεις στο Στέφανο. Οι απεσταλμένοι του Στεφάνου ζήτησαν τη συμβουλή του Κάζιμιρ Δ΄ σχετικά με τις προτάσεις του Κορβίνου στο Σεζμ (ή γενική συνέλευση) της Πολωνίας στο Πιοτρκόβ Τριμπουνάλσκι στα τέλη του 1469. Ο Στέφανος εισέβαλε στη Βλαχία και κατέστρεψε το Φεβρουάριο του 1470 τη [[Βραΐλα]] και το Tαργκούλ ντε Φλότσι (τα δυο σημαντικότερα κέντρα εμπορίου της Βλαχίας στο Δούναβη). Ο Πέτρος Αρόν εισέβαλε με μισθοφορικά στρατεύματα Σέκελι στη Μολδαβία το Δεκέμβριο του 1470, αλλά ο Στέφανος τον νίκησε κοντά στο Τίργκου Νεάμτς. Ο Πέτρος Αρόν αιχμαλωτίστηκε στο πεδίο της μάχης και ο ίδιος και οι υποστηρικτές του από τη Μολδαβία (μεταξύ των οποίων ο υπουργός και ο καγκελάριος του Στέφανου, Ησαϊας και και Αλέξας) εκτελέστηκαν με τη διαταγή του Στεφάνου. Ο Ράντου ο Ομορφος εισέβαλε στη Μολδαβία, αλλά ο Στέφανος τον νίκησε στο Σότσι στις 7 Μαρτίου 1471.

[[Αρχείο:Gentile Bellini 003.jpg|thumb|260px| Ο [[Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής]] επιχείρησε επανειλημμένως να προωθήσει και να εδραιώσει την εξουσία του βορείως του Δούναβη, αλλά συνάντησε τη σθεναρή αντίσταση των ρουμανικών Πριγκιπάτων.]]

 

 

Ο Μωάμεθ Β΄ διέταξε το Χαντίμ Σουλεϊμάν Πασά, [[Μπεηλέρμπεης|Μπεηλέρμπεη]] (ή κυβερνήτη) της [[Ρούμελη (Οθωμανική)|Ρούμελης]], να εισβάλει στη Μολδαβία - ένας Οθωμανικός στρατός περίπου 120.000 ισχυρών εισέβαλε στη Μολδαβία στα τέλη του 1474. Στους Οθωμανούς εντάχθηκαν επίσης στρατεύματα της Βλαχίας, ενώ ο Στέφανος έλαβε υποστήριξη από την Πολωνία και την Ουγγαρία. Με δύναμη το εν τρίτο εκείνης των εισβολέων ο Στέφανος αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Εδωσε μάχη με το Χαντίμ Σουλεϊμάν Πασά στο Ποντούλ Ιλνάτ (ή την Υψηλή Γέφυρα) κοντά στο [[Βασλούι]] στις 10 Ιανουαρίου 1475. Πριν από τη μάχη είχε στείλει τους σαλπιγγτές του να κρυφτούν πίσω από τ εχθρικό μέτωπο. Όταν ήχησαν ξαφνικά τις σάλπιγγές τους, προκάλεσαν τέτοιο πανικό στους εισβολείς που έφυγαν από το πεδίο της μάχης. Τις επόμενες τρεις ημέρες, εκατοντάδες Οθωμανοί στρατιώτες σφαγιάστηκαν και οι επιζώντες αποχώρησαν από τη Μολδαβία.

{{Quote|... από τότε που [ο Στέφανος ο Μέγας] κυβέρνησε τη Μολδαβία δεν του άρεσε κανένας κυβερνήτης της Βλαχίας. Δεν ήθελε να ζήσει ούτε με το Ράντου τον Ωραίο, ούτε με το Βασάραβα Λαϊότα, ούτε μαζί μου. Δεν ξέρω ποιος μπορεί να ζήσει μαζί του. ''- επιστολή του 1481 του Βασάραβα του Νεότερου προς τους συμβούλους του [[Σιμπίου]]''}}

 

 

 

=== Συγκρούσεις με την Πολωνία ===

[[File:CasimirIV court.jpeg|left|thumb|alt=An elderly man wearing a crown, with a crowned woman on his left, surrounded by two young men and two young women|Ο [[Καζιμίρ Δ΄ της Πολωνίας|Καζιμίρ Δ΄ ο Γιάγκελον]] και η οικογένειά του]]

Ο Στέφανος υποστήριξε τον Μαξιμιλιανό των Αψβούργων, που παρότρυνε τα Τρία Εθνά της Τρανσυλβανίας να συνεργαστούν με το Στέφανο εναντίον των αντιπάλων του. Ωστόσο οι περισσότεροι Ούγγροι άρχοντες και αρχιερείς υποστήριξαν το Βλαδίσλαο, που στέφθηκε βασιλιάς στις 21 Σεπτεμβρίου, αναγκάζοντας το Μαξιμιλιανό να αποχωρήσει από την Ουγγαρία το Νοέμβριο. Επειδή ο Ιωάννης Αλβέρτος (που ήταν ο κληρονόμος του πατέρα του στην Πολωνία) δεν εγκατέλειψε τις αξιώσεις του ο Στέφανος αποφάσισε να υποστηρίξει το Βλαδίσλαο για να αποτρέψει μια προσωπική ένωση μεταξύ Ουγγαρίας και Πολωνίας. Εισέβαλε στην Πολωνία και κατέλαβε την Ποκούτια(στη σημερινή Ουκρανία). Ο Στέφανος υποστήριξε επίσης το Βλαδίσλαο ενάντια στους Οθωμανούς που εισέβαλαν στην Ουγγαρία αρκετές φορές μετά το θάνατο του Κορβίνου. Σε αντάλλαγμα ο Βλαδίσλαος επιβεβαίωσε τις αξιώσεις του Στεφάνου για το Τσιτσέου και την Τσετάτεα ντε Μπάλτα στην Τρανσυλβανία. Ο Ιωάννης Αλβέρτος με τη σειρά του αναγκάστηκε να αναγνωρίσει τον αδελφό του ως νόμιμο βασιλιά στα τέλη του 1491.

Ο Κάζιμιρ Δ΄ πέθανε στις 7 Ιουνίου 1492. Ένας από τους νεότερους γιους του, ο Αλέξανδρος, τον διαδέχθηκε στη Λιθουανία και ο Ιωάννης Αλβέρτος εξελέγη βασιλιάς της Πολωνίας στα τέλη Αυγούστου. Ο [[Ιβάν Γ΄ της Ρωσίας]], Μεγάλος Πρίγκιπας της Μόσχας, εισέβαλε στη Λιθουανία για να διευρύνει την εξουσία του στα παραμεθόρια πριγκιπάτα. Τα επόμενα χρόνια ο Ιβάν και ο Στέφανος συντόνισαν τη διπλωματία τους, πράγμα που επέτρεψε στον Ιβάν να πείσει τον Αλέξανδρο να αναγνωρίσει την απώλεια σημαντικών εδαφών υπέρ της Μόσχας το Φεβρουάριο του 1494.

 

 

Ο πολωνικός στρατός περνώντας το Δνείστερο μπήκε στο Μολδαβία στις 7 Αυγούστου 1497. Ο Στέφανος έστειλε τον καγκελάριό του Ισαάκ στον Ιωάννη Αλβέρτο, ζητώντας την απόσυρση των πολωνικών δυνάμεων από τη Μολδαβία, αλλά ο Ιωάννης Αλβέρτος φυλάκισε τον Ισαάκ. Οι Πολωνοί τότε πολιόρκησαν τη Σουτσεάβα στις 24 Σεπτεμβρίου. Μετά από λίγο, ξέσπασε πανώλης στο πολωνικό στρατόπεδο , ενώ ο Βλαδίσλαος της Ουγγαρίας έστειλε έναν στρατό 12.000 ανδρών στη Μολδαβία, αναγκάζοντας τον Ιωάννη Αλβέρτο να άρει την πολιορκία στις 19 Οκτωβρίου. Οι Πολωνοί άρχισαν να βαδίζουν προς την Πολωνία, αλλά ο Στέφανος τους προσέβαλε και τους κατατρόπωσε σε ένα φαράγγι στη [[Βουκοβίνα]] στις 25 και 26 Οκτωβρίου. Για να διευρύνει τη νίκη του ο Στέφανος έκανε αρκετές επιδρομές στην Πολωνία τους επόμενους μήνες. Έκανε ειρήνη με τον Ιωάννη Αλβέρτο μόνο αφού η Πολωνία και η Ουγγαρία συνήψαν μια νέα συμμαχία κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Η υγεία του Στέφανου εξασθένησε κατά τα τελευταία χρόνια του. Ο [[Δόγης|Δόγης της Βενετίας]] έστειλε έναν γιατρό, το Ματέο Mουριάνο, στη Μολδαβία για να τον θεραπεύσει. Ο γιος και συνηγεμόνας του Στέφανου, Μπογκντάν, διεξήγαγε τις διαπραγματεύσεις με την Πολωνία για μια συνθήκη ειρήνης. Η συνθήκη, που ο Στέφανος επικύρωσε στο Χιρλάου το 1499, έβαλε τέλος στην πολωνική κυριαρχία στη Μολδαβία.

 

 

Όταν ο Στέφανος ήταν ετοικοθάνατος οι βογιάροι που αντιτάχθηκαν στον Μπογκντάν, επαναστάτησαν, αλλά κατεστάλησαν. Στην επιθανάτια κλίνη του προέτρεψε το Μπογκντάν να συνεχίσει να αποδίδει το φόρο στο σουλτάνο. Πέθανε στις 2 Ιουλίου και ετάφη στο Μοναστήρι Πούτνα.

== Εσωτερική Πολιτική ==

 

 

Λόγω των πολυετών εμφυλίων πολέμων πριν την άνοδο του Στεφάνου στο θρόνο, ο στρατός είχε αποδιοργανωθεί σε μεγάλο βαθμό με συνέπεια οι βογιάροι να είναι υπέρμετρα ισχυροποιημένοι έναντι της κεντρικής εξουσίας. Επίσης οι ελεύθεροι μικρογαιοκτήμονες βρίσκονταν σε δεινή θέση, καθώς οι περιουσίες τους αλλά και η ελευθερία τους καταπατούνταν συχνά από τους ισχυρούς γαιοκτήμονες. Παρόλο που δεν έλαβε άμεσα μέτρα κατά της αυξανόμενης ισχύος των ευγενών, ο Μολδαβός [[βοεβόδας]] προχώρησε σε σημαντικές και καίριες αλλαγές στον στρατιωτικό και αγροτικό τομέα. Χορήγησε γαίες και υιοθέτησε οικονομικές ευκολίες για κατώτερους ευγενείς και ελεύθερους χωρικούς με αντάλλαγμα τις στρατιωτικές υπηρεσίες τους. Οι στρατιώτες αυτοί, των οποίων η ελευθερία εξαρτάτο άμεσα από τη στρατιωτική τους θητεία,<ref>Peter F. Sugar "Η νοτιοανατολική Ευρώπη κάτω από την οθωμανική κυριαρχία (1354-1804), Τόμος Β', σελ. 10-11, εκδόσεις Σμίλη 1994</ref> ήταν εξοπλισμένοι όπως και οι αντίστοιχοι υποτακτικοί των ισχυρών βογιάρων, αλλά διοικούντο από αξιωματικούς διορισμένους απ’ ευθείας από το στέμμα. Ακόμη δόθηκε ιδιαίτερη φροντίδα στην ενίσχυση και βελτίωση του ρόλου του πυροβολικού. Μία ακόμη σημαντική αλλαγή ήταν η ποσοτική και ποιοτική ενίσχυση του λεγομένου Μικρού Στρατού (''Oastea Mică''). Ο στρατός αυτός αποτελούσε το πιο αξιόπιστο τμήμα του μολδαβικού στρατού, συγκροτείτο δε αποκλειστικά με έξοδα και φροντίδα του εκάστοτε Πρίγκιπα της Μολδαβίας, στον οποίο ήταν αποκλειστικά πιστός. Ο Στέφανος αύξησε το δυναμικό τού Oastea Mica από 10.000 σε 15.000 άνδρες, εντάσσοντας παράλληλα και ένα σώμα πεζικού στρατιωτών-χωρικών, στρατευμένων με το σύστημα των κτηματικών χορηγιών που περιγράφηκε παραπάνω.

Ο Στέφανος κατέστειλε τους επαναστατημένους βογιάρους και ενδυνάμωσε την κεντρική κυβέρνηση, εφαρμόζοντας συχνά σκληρές τιμωρίες, συμπεριλαμβανομένου του [[Ανασκολοπισμός|ανασκολοπισμού]]. Ο Μίρον Κοστίν, Μολδαβός ιστορικός του 17ο αιώνα, τονίζει ότι ο Στέφανος ήταν «οξύθυμος, σκληρός, επιρρεπής στο να χύνει αθώο αίμα· υχνά στα γεύματα διέταζε να θανατωθούν άνθρωποι χωρίς νομική καταδίκη». Ανέκτησε τα εδάφη του Στέμματος που είχαν χαθεί κατά τον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε τη βασιλεία του Αλεξάνδρου του Καλού, είτε με αγορά είτε με κατάσχεση. Αφ' ετέρου χορήγησε πολλά κτήματα στην Εκκλησία και στους κατώτερους ευγενείς που ήταν οι κύριοι υποστηρικτές της κεντρικής κυβέρνησης. Ο περιηγητικός τρόπος ζωής του επέτρεψε να διατηρεί προσωπικές αυλές σε ολόκληρη τη Μολδαβία, γεγονός που συνέβαλε στην ανάπτυξη της εξουσίας του.

 

 

Ο Στέφανος προσέλαβε μισθοφόρους για να επανδρώσει τα φρούριά του, πράγμα που μείωσε τον στρατιωτικό ρόλο των ακολούθων των βογιάρων. Ιδρυσε επίσης μια προσωπική φρουρά 3.000 ανδρών. Για να ενισχύσει την άμυνα της Μολδαβίας, υποχρέωσε τους αγρότες να φέρουν όπλα. Μολδαβικά χρονικά κατέγραψαν ότι αν «έβρισκε έναν αγρότη χωρίς βέλη, τόξο ή σπαθί ή ερχόταν στον στρατό χωρίς σπιρούνια για το άλογο, τον θανάτωνε χωρίς έλεος. Οι στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις αύξησαν το στρατιωτικό δυναμικό της Μολδαβίας επιτρέποντας στο Στέφανο να συγκεντρώσει έναν στρατό μεγαλύτερο των 40.000 ανδρών.