Τόμας Ουίλκς

Ο Τόμας Ουίλκς (Thomas Weelkes, Έλστεντ βάπτιση 25 Οκτωβρίου 1576 – Λονδίνο 30 Νοεμβρίου; 1623) ήταν Άγγλος συνθέτης και οργανίστας του τέλους του 16ου και των αρχών του 17ου, αιώνων. Παρά την προβληματική συμπεριφορά του, είχε μεγάλη συνεισφορά στη φωνητική μουσική της χώρας του, θεωρούμενος ως ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες μαδριγαλίων της Αγγλίας.

Βιογραφικά στοιχεία

Είναι άγνωστη η ημερομηνία γέννησής του, αλλά ο Ουίλκς βαπτίστηκε στην μικρή εκκλησία του χωριού Έλστεντ (Elsted) κοντά στο Τσίτσιστερ (Chichester) του Δυτικού Σάσεξ, στις 25 Οκτωβρίου 1576. Έχει υποτεθεί ότι, ο πατέρας του ήταν πρεσβύτερος στο Έλστεντ, αν και δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία γι’ αυτό. Το 1597, δημοσιεύθηκε ο πρώτος τόμος των μαδριγαλίων του όπου, στον πρόλογο, αναφέρεται πως ήταν πολύ νέος όταν γράφηκε. Αυτό αποτελεί επι πλέον στοιχείο, να υπολογιστεί η ημερομηνία γέννησής του κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 1570. Νωρίς στη ζωή του, ο Ουίλκς, βρισκόταν σε υπηρεσία στο σπίτι του αυλικού Έντουαρντ Ντάρσι (Edward Darcye) ενώ, στα τέλη του 1598, διορίστηκε οργανίστας στο Κολλέγιο του Ουίντσεστερ όπου παρέμεινε για δύο ή τρία χρόνια.

Κατά τη διάρκεια της περιόδου του Ουίντσεστερ, ο Ουίλκς συνέθεσε δύο ακόμη τόμους με μαδριγάλια (1598, 1600). Πήρε το δίπλωμά του στη μουσική από το New College στην Οξφόρδη, το 1602, και επέστρεψε στο Τσίτσιστερ για να αναλάβει τη θέση του οργανίστα και διευθυντή χορωδίας (informator choristarum) στον καθεδρικό ναό της πόλης, μεταξύ Οκτωβρίου 1601 και Οκτωβρίου 1602. Του δόθηκε, επίσης, το αξίωμα του ψάλτη κληρικού (lay vicar) στον καθεδρικό ναό, με καλό μισθό και παροχές σε είδος. Την επόμενη χρονιά νυμφεύτηκε την Ελίζαμπεθ Σάνταμ (Elizabeth Sandham), από πλούσια τοπική οικογένεια, με την οποία απέκτησε τρία παιδιά.

Προβληματική συμπεριφορά

Ο τέταρτος -και τελευταίος- τόμος μαδριγαλίων του Ουίλκς (1608), φέρει σελίδα τίτλου, όπου ο συνθέτης αναφέρεται στον εαυτό του ως, Κύριος (Gentleman) του Βασιλικού Παρεκκλησίου (Chapel Royal). Ωστόσο, τα αρχεία στο ίδιο το Βασιλικό Παρεκκλήσιο δεν τον αναφέρουν, οπότε το μόνο που θα μπορούσε να υποτεθεί είναι ότι, ήταν έκτακτος στη θέση, μέχρι να βρεθεί μόνιμος αντικαταστάτης. Πάντως, όσο ο Ουίλκς ήταν στη χορωδία του καθεδρικού ναού του Τσίτσιστερ, δημιουργούσε προβλήματα με την συμπεριφορά του και, φαίνεται ότι, είχε γίνει αλκοολικός. Όπως αναφέρει το Λεξικό Εθνικής Βιογραφίας της Οξφόρδης, δεν «ήταν το μόνο προβληματικό μέλος του ιδρύματος του καθεδρικού ναού αλλά, αργότερα, θα γινόταν το πιο διαβόητο».

Το 1609, κατηγορήθηκε για μη εξουσιοδοτημένη απουσία από το Τσίτσιστερ, αλλά καμία αναφορά σε «συμπεριφορά μεθυσμένου» δεν γίνεται, μέχρι το 1613. Ο Τ. Σέπερντ (J. Shepherd), μελετητής της Ουίλκς, υποστηρίζει πως δεν υπάρχουν στοιχεία ότι, η παρακμή του ξεκίνησε πριν από εκείνο το έτος. Ωστόσο, το 1616, καταγγέλθηκε στον επίσκοπο ότι, ήταν «γνωστός ως κοινός μέθυσος (sic) και διαβόητος υβριστής και βλάσφημος». Ο κοσμήτορας και ο πρωτοπρεσβύτερος του ναού τον απέλυσαν επειδή έπαιζε μεθυσμένος στο εκκλησιαστικό όργανο και είχε «βρώμικο στόμα» κατά τη διάρκεια της θείας λειτουργίας. Ωστόσο, επαναπροσλήφθηκε και παρέμεινε στη θέση μέχρι το, θάνατό του, παρόλο που η συμπεριφορά του δεν βελτιώθηκε. Το 1619 ο Ουίλκς έδωσε, ξανά, αναφορά στον επίσκοπο για επανειλημμένη υβριστική συμπεριφορά κατά τη διάρκεια των υπηρεσιών του, παρά τις συνεχείς επιπλήξεις και νουθεσίες που τού είχαν γίνει, ενώ είχε γίνει αρκετά χειρότερος από πριν.

Το 1622, πέθανε η σύζυγός του και, φαίνεται ότι, παρά τη μόνιμη θέση του στο Τσίτσιστερ, πήγαινε συχνά στο Λονδίνο. Πέθανε στην αγγλική πρωτεύουσα το 1623, σχεδόν σίγουρα στις 30 Νοεμβρίου και ενταφιάστηκε την 1η Δεκεμβρίου 1623 στο St. Bride. Μέσω της διαθήκης του Ουίλκς, η οποία συντάχθηκε την προηγουμένη του θανάτου του, στο σπίτι ενός φίλου στην ενορία St. Bride, η ακίνητη περιουσία του μοιράστηκε στα τρία παιδιά του. Παρά τα προβλήματα που δημιούργησε, υπάρχει αναμνηστική πλάκα με το όνομά του, στον καθεδρικό ναό του Τσίτσιστερ.

Μουσική και μουσικολογικά στοιχεία

Ο Τόμας Ουίλκς είναι γνωστός για τα φωνητικά του έργα, ειδικά για τα μαδριγάλια και την εκκλησιαστική μουσική του. Έγραψε περισσότερες αγγλικανικές Ακολουθίες (πάνω από 10) από οποιονδήποτε άλλον σημαντικό συνθέτη της εποχής, κυρίως Eσπερινούς (evensongs). Καμία δεν έχει διασωθεί ολόκληρη, αλλά τρεις από αυτές έχουν αποκατασταθεί, όπου συνυπάρχει το αγγλικό μονωδικό ύφος του ανθεμίου με το πλούσιο σε όγκο φωνών αντιφωνικό ύφος της Σχολής της Βενετίας.

Συνέθεσε πολλά ανθέμια, κυρίως στροφικά -ή μονωδικά- (verse anthems), τα οποία ταίριαζαν στις μικρές χορωδίες που υπήρχαν στον καθεδρικό ναό του Τσίτσιστερ. Τα μη-στροφικά ανθέμια του Ουίλκς, μαρτυρούν ότι χρησιμοποιούσε πολλές φωνές. Ορισμένα από αυτά συμπεριελήφθησαν στο «Βιβλίο Ανθεμίων της Οξφόρδης της Τυδωριανής Εποχής» (εκδ. 1978). Λίγα έργα για οργανικά σύνολα γράφηκαν από τον Ουίλκς, κυρίως για βιργινάλι (virginal), βιολί και εκκλησιαστικό όργανο, τα οποία εκτελούνται σπάνια. Η ενόργανη μουσική του είναι «σκοτεινή», σε αντίθεση με τα -συχνά- χαρούμενα μαδριγάλιά του.

Μαδριγάλια

Τα μαδριγάλια του Ουίλκς, συχνά, συγκρίνονται με εκείνα του Τζον Ουίλμπι (John Wilbye) (που το Λεξικό Εθνικής Βιογραφίας της Οξφόρδης περιγράφει ως τον πιο διάσημο από τους άγγλους μαδριγαλιστές). Έχει ειπωθεί ότι οι προσωπικότητες των δύο ανδρών -ο Ουίλμπι φαίνεται να ήταν πιο νηφάλιος χαρακτήρας από τον Ουίλκς- αντικατοπτρίζονται στη μουσική τους. Ορισμένα από αυτά τα μαδριγάλια ανατυπώθηκαν σε δημοφιλείς συλλογές κατά τους 18ο και 19ο, αιώνες.

Στα 100 περίπου διασωθέντα μαδριγάλιά του, ο Ουίλκς, συνδυάζει την κομψότητα του Λούκα Μαρέντσιο (Luca Marenzio), τη σίγουρη αίσθηση τονικότητας του Τόμας Μόρλι και την ευαισθησία στον στίχο που διέκρινε τον Ουίλιαμ Μπερντ. Ξεχωρίζει για τον αποκαλούμενο χρωματισμό ή ζωγραφική της λέξης (word painting), τη ζωηρότητα στον ρυθμό και την άκρως ανεπτυγμένη αίσθηση φόρμας και δομής. Ανάμεσα στα δείγματα της σοβαρής τεχνοτροπίας του είναι το μαδριγάλι O Care, Thou Wilt Despatch Me, αξιοπρόσεκτο για τη χρωματικότητά του (χρήση φθόγγων εκτός της βασικής κλίμακας, χρωματικά εφέ και εφέ έντασης) και το πολυφωνικό αντίφωνο O Lord Arise.

Σημειώσεις

i. ^{^} Ο Ουίλκς συνέταξε τη διαθήκη του στις 30 Νοεμβρίου 1623 και ενταφιάστηκε την 1η Δεκεμβρίου, οπότε είναι πολύ πιθανόν να απεβίωσε στις 31 Νοεμβρίου 1623

ii. ^{^} Πιθανότατα, είναι το ίδιο πρόσωπο με τον Τόμας Ουίκς (Thomas Wikes), χορωδό στο ίδιο Κολλέγιο

Βιβλιογραφία

• «Λεξικό Μουσικής και Μουσικών» (Dictionary of Music and Musicians) του George Grove, D. C. L (Oxford, 1880)
• Baker’s biographical dictionary of musicians, on line
• Rob. Eitner, Biographisch-bibliographisches Quellen-LexiKon, on line
• Kennedy, Michael Λεξικό Μουσικής της Οξφόρδης (Oxford University Press Αθήνα: Γιαλλέλης, 1989) ISBN 960-85226-1-7
• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα (ΠΛΜ), έκδοση 1996, τόμος 18, σ. 279-80
• Enciclopedia Bompiani-Musica, Milano (εκδ. ΑΛΚΥΩΝ, 1985)
• Enciclopedia Treccani, on line
• Eric Blom, The New Everyman Dictionary of Music (Grove Weidenfeld, N. York, 1988)
• David Brown, Weelkes, Thomas (bap. 1576?, d. 1623), Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004
• Morris, Christopher (1978), The Oxford book of Tudor anthems: 34 Anthems for Mixed Voices, Oxford: Music Department, Oxford University Press. ISBN 978-0193533257.
• Welch, C E (1957), Two Cathedral Organists, Chichester Papers. VIII.