Μυκηναϊκός πολιτισμός: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

{{Ελληνική ιστορία}}

 

== Χρονολόγηση ==

Σημαντικότερη πηγή για την πολιτισμική γεωγραφία του μυκηναϊκού κόσμου παραμένουν τα αρχαιολογικά ευρήματα, με δεύτερη σημαντικότερη τα κείμενα της [[Γραμμική Β|Γραμμικής Β]] γραφής. Η μελέτη της μυκηναϊκής γεωγραφίας με βάση την ''[[Ιλιάδα]]'' και την ''[[Οδύσσεια]]'', που κυριάρχησε στην έρευνα τις προηγούμενες δεκαετίες, είναι εν πολλοίς παραπλανητική. Τα ομηρικά έπη στη μορφή που τα έχουμε σήμερα χρονολογούνται τουλάχιστον πέντε αιώνες ή δεκαπέντε γενιές μετά το τέλος του Mυκηναϊκού Πολιτισμού και είναι έργα ποιητικά-μυθολογικά, όχι ιστορικά-γεωγραφικά. Η συντριπτική πλειοψηφία των σύγχρονων ερευνητών αποδέχεται την άποψη του Moses Finley ότι τα ομηρικά έπη αντικατοπτρίζουν την εποχή που γράφτηκαν, καθώς και την αμέσως προηγούμενη περίοδο, και συνεπώς δεν αποτελούν «οδηγό» για τον μυκηναϊκό κόσμο.<ref>T.G. Palaima, "Mycenaean Religion", στο: C.W. Shelmerdine (επιμ.), ''The Cambridge Companion to the Aegean Bronze Age'', Cambridge 2008, σ. 348.</ref> Η αντιπαραβολή των μυκηναϊκών αρχαιολογικών και των ομηρικών λογοτεχνικών δεδομένων είναι θεμιτή στο βαθμό που συνειδητοποιείται ότι από αυτή την αντιπαραβολή φωτίζονται περισσότερο τα ίδια τα ομηρικά έπη και ειδικότερα η ποιητική εκμετάλλευση του παρελθόντος από τον ποιητή τους, παρά ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ως ιστορικό φαινόμενο. [[Αρχείο:Mycenaean World Greek.png|thumb|260px|left|Χάρτης του Μυκηναϊκού πολιτισμού 1400-1100 π.Χ.]] Με βάση, λοιπόν, τη γεωγραφική εξάπλωση του λεγόμενου «μυκηναϊκού πακέτου» αρχαιολογικών ευρημάτων (ανακτορικό κτήριο τύπου μεγάρου, Γραμμική Β γραφή, θολωτοί και θαλαμοειδείς τάφοι, τροχήλατη στιλβωτή κεραμική μελανού σε ανοικτό βάθος),<ref>B. Feuer, "Being Mycenaean: A View from the Periphery", ''American Journal of Archaeology'' 115, 2011, σσ. 507-536 και ειδικότερα σ. 530.</ref> τον γεωγραφικό πυρήνα του μυκηναϊκού κόσμου συγκροτεί η νότια ηπειρωτική [[Ελλάδα]] με την [[Πελοπόννησος|Πελοπόννησο]], την ανατολική [[Στερεά Ελλάδα]] ([[Αττική]], [[Νομός Βοιωτίας|Βοιωτία]]) και την [[Εύβοια]].<ref>B. Feuer, "Being Mycenaean: A View from the Periphery", ''American Journal of Archaeology'' 115, 2011, σ. 523 εικ. 3 (χάρτης).</ref> Ιδιαίτερη συγκέντρωση αρχαιολογικών θέσεων, στις οποίες περιλαμβάνονται και ανακτορικές ακροπόλεις, παρουσιάζουν η [[Νομός Αργολίδας|Αργολίδα]] και η [[Νομός Μεσσηνίας|Μεσσηνία]], που μπορούν να θεωρηθούν τα δύο αρχαιότερα και σημαντικότερα κέντρα του Μυκηναϊκού Πολιτισμού, αν και η εικόνα αυτή οφείλεται ως ένα βαθμό στο γεγονός ότι αυτές οι περιοχές είναι και οι πιο εντατικά ερευνημένες. Σημαντικά αρχαιολογικά κατάλοιπα έχουν έλθει στο φως τα τελευταία χρόνια στην ευρύτερη περιοχή του [[Βόλος|Βόλου]], που επιτρέπουν να εντάξουμε και τη [[Θεσσαλία]] στις περιοχές εξάπλωσης του Μυκηναϊκού Πολιτισμού, όπως και την [[Ήπειρος|Ήπειρο]],<ref>Tandy, p. xii. "Figure 1: Map of Epirus showing the locations of known sites with Mycenaean remains"; Tandy, p. 2. "The strongest evidence for Mycenaean presence in Epirus is found in the coastal zone of the lower Acheron River, which in antiquity emptied into a bay on the Ionian coast known from ancient sources as ''Glykys Limin'' (Figure 2-A)."</ref> αλλά και την [[Μακεδονία (διαμέρισμα)|Μακεδονία]].<ref>[http://aegeobalkanprehistory.net/img_articles/thumbs/tmb_75.jpg Aegeobalkan Prehistory - Mycenaean Sites]</ref>

 

[[Αρχείο:MaskeAgamemnon.JPG|μικρογραφία|Το επονομαζόμενο [[Προσωπείο του Αγαμέμνονα]] (16^ος αι. Π.Κ.Χ.) είναι ίσως το διασημότερο τεχνούργημα του μυκηναϊκού πολιτισμού<ref>{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/434439310|title=Mycenaean Greece, Mediterranean Commerce, and the Formation of Identity|last=Burns|first=Bryan E.|date=2010|publisher=Cambridge University Press|year=|isbn=9780521119542|location=New York|page=|id=434439310}}</ref>]]

Στις Βόρειες περιοχές του ελλαδικού χώρου (Ήπειρο, Μακεδονία, Ανατολική και Δυτική Θράκη) οι εγκατάσταση των Μυκηναίων καθυστέρησε κάπως, περίπου 600-800 Π.Κ.Χ.(βλέπε χάρτη).

Γραπτές πηγές των Χετταίων μιλούν για τo βασίλειo ''Αχιγιάβα'', το οποίο οι σύγχρονοι μελετητές θεωρούν ότι ταυτίζεται με τον μυκηναϊκό κόσμο (Αχαιούς) ή τουλάχιστον με τμήμα του.<ref>{{cite journal|last=Beckman Gary Michael, Cline Eric H., Bryce, R Trevor .|title=The Ahhiyawa Texts|journal=Writings from the ancient world / Society of Biblical Literature,|year=2012|issue=28|page=5|url=http://www.sbl-site.org/assets/pdfs/pubs/061528P.front.pdf|issn=1570-7008|quote=}}</ref><ref>Jorrit Kelder. [http://www.academia.edu/3785460/Ahhiyawa_and_the_World_of_the_Great_Kings._A_Re-evaluation_of_Mycenaean_Political_Structures Ahhiyawa and the World of the Great Kings. A Re-evaluation of Mycenaean Political Structures], Talanta XLVI, 2012, X-X, σελ. 1.</ref><ref>[http://www.pi-schools.gr/books/gymnasio/arxai_ist_a/ist_a_bm_1_75.pdf Αρχαία Ιστορία, Α' Γυμνασίου]. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, σελ. 32</ref> Επιπλέον, η ''Μιλλάβαντα'' των Χετταιικών πηγών έχει ταυτιστεί με την [[Μίλητος|Μίλητο]], η οποία εμφανίζεται στα σχετικά κείμενα ως τμήμα της επικράτειας Αχιγιάβα.<ref>Ivo Hajnal, [http://www.scribd.com/doc/83921116/Mycenaean-Anatolian-CONTACT-HAJNAL Graeco-Anatolian Contacts in the Mycenaean Period]{{dead link|date=June 2015}}, σελ. 2</ref>

 

Πέρα από τις περιοχές με επαρκή στοιχεία για μόνιμη εγκατάσταση και κυριαρχία των Μυκηναίων, είναι γνωστές συστηματικές επαφές με σημαντικά ναυτικά και εμπορικά κέντρα της εποχής. Σε αυτά συγκαταλέγονται η [[Τροία]] στη βορειοδυτική Μικρά Ασία, η [[Ουγκαρίτ]] στη Συρία, η [[Σαρδηνία]] και η [[Ιβηρική Χερσόνησος]]. Τα μυκηναϊκά ευρήματα στην [[Αίγυπτος|Αίγυπτο]] είναι σπάνια, υπάρχουν όμως αιγυπτιακές γραπτές πηγές και αιγυπτιακά ευρήματα στην Κρήτη και την Πελοπόννησο, που φανερώνουν επαφές με τη χώρα των φαραώ, και μάλιστα σε ανώτατο διπλωματικό επίπεδο. Μυκηναϊκά ευρήματα και αντικείμενα με [[γραμμική Β]] εχουν όμως βρεθει και στη [[Γερμανία]],<ref>[http://www.kranznet.indi.de/brzeit/goldfund/bernstei.htm Bernstein Linear B in Germany]</ref> στη [[Γεωργία]],<ref>[http://www.bu.edu/historic/hs/september02.html Boston University - The Historical Society]</ref> στην [[Ιρλανδία]] και στην [[Ηνωμένο Βασίλειο|Μεγάλη Βρεττανία]].<ref>[http://books.google.com/books?id=HzeJbz7ybAMC&pg=PA53&dq=mycenaeans+england+wessex&lr=&cd=12#v=onepage&q=mycenaeans%20england%20wessex&f=false The Ancient Greeks: An Introduction], Stephanie Lynn Budin, Oxford University press</ref><ref>[http://books.google.com/books?id=LTbc1GIAwcIC&pg=PA91&dq=mycenaeans&cd=2#v=onepage&q=mycenaeans&f=false The Celtic Encyclopedia]</ref><ref>The Encyclopedia Americana, Volume 13</ref><ref>Bryan Avery Feuer, ''Mycenaean civilization: an annotated bibliography through 2002'', McFarland & Co Inc, 2004</ref>

Τα πρώτα σημάδια κρίσης στα ανακτορικά κέντρα εμφανίζονται με εκτεταμένες καταστροφές από σεισμό στο τέλος της ΥΕ ΙΙΙΒ1. Λίγο αργότερα καίγεται η ακρόπολη του Γλα και εγκαταλείπεται. Στην Τίρυνθα, τις Μυκήνες και την Αθήνα συνεχίζεται η ζωή, στις αρχές της ΥΕ ΙΙΙΒ2 όμως προστίθενται ολόκληρες πτέρυγες στους οχυρωματικούς περιβόλους για να διασφαλιστεί η πρόσβαση στις πηγές νερού από το εσωτερικό των ακροπόλεων. Εργασίες οχύρωσης καταγράφονται στη Μιδέα και στη [[Φυλακωπή]] της [[Μήλος|Μήλου]] την ίδια περίοδο, ενώ στις Μυκήνες και την Πύλο επεκτείνονται οι αποθηκευτικοί χώροι και οι βιοτεχνικές εγκαταστάσεις που γειτνιάζουν άμεσα με τα ανάκτορα. Όλα αυτά μοιάζουν με μέτρα ασφαλείας σε αναμονή κάποιας πολιορκίας. Επίσης κατά την ΥΕ ΙΙΙΒ2 αρχίζει η ανάπτυξη τοπικών ιδιαιτεροτήτων στο μυκηναϊκό κόσμο και η διάσπαση της πολιτισμικής ομοιομορφίας της ανακτορικής περιόδου, προφανώς λόγω χειροτέρευσης της επικοινωνίας.

[[Αρχείο:Lady of Phylakopi, 14th c BC, AM Milos, B 655, 152499.jpg|αριστερά|μικρογραφία|Η [[Κυρά της Φυλακωπής]], αγαλματίδιο που απεικονίζει θεότητα ή ιέρεια (περ. 1350 Π.Κ.Χ.)<ref>{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/7551708|title=An Island polity : the archaeology of exploitation in Melos|last=Renfrew|first=Colin|last2=Wagstaff|first2=Malcolm|date=1982|publisher=Cambridge University Press|year=|isbn=9780521237857|location=Cambridge|page=|id=7551708}}</ref>]]

 

Στα μέσα της ΥΕ ΙΙΙΓ σημειώνεται μια «αναγέννηση», που εκφράζεται κυρίως στη διακόσμηση αγγείων με εικονιστικές σκηνές. Το υπερπόντιο εμπόριο εξακολουθεί και τώρα μάλιστα στρέφεται και προς τα δυτικά, στην Ιταλία. Τελευταίες έρευνες στην Τίρυνθα, τη Μιδέα και τη Νάξο δείχνουν πως στην ΥΕ ΙΙΙΓ υπήρξαν ακόμη και προσπάθειες να επισκευαστούν τα μέγαρα της ανακτορικής περιόδου και να ανασυγκροτηθούν οι δομές εξουσίας. Όμως οι προσπάθειες αυτές δεν απέτρεψαν το οριστικό τέλος με ένα τρίτο κύμα καταστροφών στα τέλη του 12ου αι. [[Κοινή Χρονολογία (Χρονολόγηση)|Π.Κ.Χ.]]

Το γενικό συμπέρασμα είναι πως όλες οι παραπάνω αιτίες ευθύνονται ως ένα βαθμό για την παρακμή του ανακτορικού μυκηναϊκού πολιτισμού, με διαφορετική βαρύτητα σε κάθε συγκεκριμένη περιοχή. Καμία από αυτές τις θεωρίες δεν μπορεί να εξηγήσει το τέλος από μόνη της ή να εφαρμοστεί σε ολόκληρο το μυκηναϊκό κόσμο.

 

<references />