Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Στην εποχή του Μπαχ, η έννοια της «μελωδίας» ήταν διαφορετική από εκείνη των αρχών της Κλασικής περιόδου. Μέχρι τότε, μια σύνθεση αποτελούσαν συνήθως η μελωδία, η γραμμή μπάσων και η αρμονία. Για τον Μπαχ, ωστόσο, η διάκριση μεταξύ μελωδίας, αρμονίας και γραμμής μπάσων ήταν «θολή»λεπτή. Ενώ κατά την κλασσική εποχή και αργότερα η μελωδία ήταν στο «επίκεντρο» του αρμονικού σκεπτικού, κατά την κλασσικήστην εποχή καιτου αργότερα,μπαρόκ το μπάσοεπίκεντρο ήτανείναι το ακριβώς αντίστοιχο στην εποχή του μπαρόκμπάσο. Η κατασκευή μιας καλής γραμμής μπάσων ήταν το «κλειδί» τηςκεντρικής σύνθεσηςσημασίας και, στην πραγματικότητα, το πρώτο βήμα στη γραφήσύνθεση ενός κομματιού μουσικής. Δεδομένων των κανόνων αρμονίας εκείνης της εποχής, αυτό δεν ήταν εύκολο. Η χρήση των προσαγωγέων και των συγχορδιών β’αναστροφήςβ΄ αναστροφής ήταν πολύ περιορισμένη, ενώ η δομή της κορυφαίας φωνής, την οποία σήμερα θεωρούμε ως «μελωδία», εξαρτιόταν άμεσα και έντονα από αυτά που συνέβαιναν στα μπάσα. Για τους λόγους αυτούς, οι περισσότεροι συνθέτες προτιμούσαν μιαν αρκετά «ήπια» γραμμή μπάσων που αποτελούσε τη βάση για το κομμάτι, αλλά επισκιαζόταν από οτιδήποτε άλλο συνέβαινε στο πεντάγραμμο. Ο Μπαχ, ωστόσο, ήταν επαρκώς προικισμένος στο να μεταμορφώνει τις γραμμές του μπάσου σε ενδιαφέρουσες μελωδίες από μόνες τους και δεν είχε κανένα πρόβλημα να τις ''συνυπάρχει''συνδυάζει με τις μελωδίες των πάνω φωνών. Οι μελωδίες του τείνουν να είναι πυκνές και μελετημένες πολύ προσεκτικά. Η ικανότητά του να δημιουργεί μιαν ''ενθυμίσιμη'' μελωδική γραμμή κάτω από πολύ αυστηρούς περιορισμούς, όπως σε έναν κανόνα ή κάποιον αντιστικτικό αντικατοπτρισμό, αποτελεί πραγματικό φαινόμενο στην ιστορία της μουσικής. Και αυτό, χωρίς να αποφεύγει τα τολμηρά ''«πηδήματα''», τα μελίσματα που λυγίζουν το μυαλό ή τα ελκυστικά χρωματικά διαστήματα. <ref>http://www.johnmreese.net/bach_concepts.htm</ref>

Διερευνά την [[αρμονία (μουσική)|αρμονία]] πολύ πιο «εσωτερικά» από άλλους συνθέτες της εποχής:. σεΣε σύγκριση λ.χ. με τον Χέντελ ή τον Βιβάλντι, η μουσική του Μπαχ μπορεί να περιέχει, εξαιρετικά ασυνήθιστες για την εποχή του, [[τζαζ]] (sic) συγχορδίες και απρόσμενα διάφωνα διαστήματα που μεταπηδούν σε πολλές διαφορετικές αρμονικές περιοχές. <ref>http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/musicmanu/bach/</ref> Η αρμονία του Μπαχ χαρακτηρίζεται από την τάση να χρησιμοποιεί σύντομες, υπαινίσσουσες αναφορές σε μιαν άλλη τονικότητα, οι οποίες διαρκούν μόνο για λίγα κτυπήματα (beats) του μέτρου, το πολύ, για να προσθέσει χρώμα στις υφές του. <ref name="Urban"/> Για τους πρώτους σημαντικούς πολυφωνιστές όπως τον [[Τζοβάννι Πιερλουίτζι ντα Παλεστρίνα|Παλεστρίνα]], η αρμονία ήταν απλώς ένα «παράπλευρο προϊόν» της αντίστιξης. Ωστόσο, για τον Μπαχ, η ''αρμονία'' είναι τόσο περίπλοκα συνυφασμένη και σε αλληλοεξάρτηση με την ''μελωδία'' και την ''αντίστιξη'', που είναι εξαιρετικά δύσκολο -ακόμη και για τον μυημένο ακροατή- να αντιληφθεί από πού ξεκινάει το ένα και από πού το άλλο (πάντως, εάν υπάρχει αμφιβολία, η αρμονία είναι σαφώς διατυπωμένη στη γραμμή των μπάσων για τα περισσότερα από τα έργα του). <ref>http://www.johnmreese.net/bach_concepts.htm</ref>

Η αγάπη του για τη φούγκα και τα τεχνικά της εργαλεία, όπως το ''στρέτο'', η ''μεγέθυνση'', η ''σμίκρυνση'' και ο ''αντικατοπτρισμός'' (για τους συγκεκριμένους όρους, βλ. [[φούγκα]]), εμφανίζονται με μεγάλη σαφήνεια στη ''Μουσική Προσφορά''. Ειδικά, στο ''Ricercare 6'' διαφαίνεται ένα ακόμη χαρακτηριστικό της μουσικής του Μπαχ που τον κάνει τόσο μοναδικό, δηλαδή η ''τέλεια ισορροπία μεταξύ φαινομενικά αντικρουόμενων και αντίθετων στοιχείων'', όπως η πολυφωνία, οι κάθετες συγχορδίες και η συμμετρία. Επιπλέον, η ικανότητά του σε αυτό το κομμάτι να συνδυάζει συναίσθημα και πνευματικότητα είναι ιδιαίτερα αισθητή. <ref>https://learnbach123.wordpress.com/</ref> Αυτή η παρόρμηση να εκδηλωθούν ''δομές'' (structures) είναι εμφανής καθ 'όλη τη διάρκεια της ζωής του: οι περίφημες ''Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ'' περιλαμβάνουν μια σειρά από [[κανόνας (μουσική)|κανόνες]] σε αυξανόμενα διαστήματα και ''Η Τέχνη της Φούγκας'' μπορεί να θεωρηθεί ως η επιτομή των τεχνικών της φούγκας. Την ίδια στιγμή, όμως ο Μπαχ, σε αντίθεση με τους κατοπινούς συνθέτες, άφησε την ενορχήστρωση μεγάλων έργων, όπως την ''Τέχνη της Φούγκας'' και τη ''Μουσική Προσφορά'', ανοιχτή. Είναι πιθανόν ότι, η λεπτομερής σημειογραφία του ήταν λιγότερο απόλυτα απαιτητή για τον ερμηνευτή, και περισσότερο η ανταπόκριση σε μια κουλτούρα του 17ου αιώνα κατά την οποία, το όριο ανάμεσα σε αυτό που ο καλλιτέχνης θα μπορούσε να εμπλουτίσει και σε αυτό που ο συνθέτης απαιτούσε να είναι αυθεντικό, ήταν υπό συζήτηση. <ref name="Urban"/>

Ίσως, όμως, το σπουδαιότερο δομικό στοιχείο της μουσικής του Μπαχ είναι ότι, τείνει να ''εξαντλεί όλες τις διαθέσιμες δυνατότητες'' μέσα στο κομμάτι. Για παράδειγμα, η ''Φούγκα σε Ρε Μείζονα'' από το ''Καλώς Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο ΙΙ'' και το ''Kyrie, ο Gott Vater'' από το ''Ewigkeit Clavierübung III'' δείχνουν ότι, χρησιμοποιεί όλα τα διαθέσιμα τονικά ύψη της κλίμακας για την αρχή του θέματος, τον χρόνο και τα διαστήματα, καθώς και τη δομή του θέματος. Εάν δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη δυνατότητα, τροποποιεί το θέμα έτσι, ώστε να υποδηλώνεται είσοδος σ’σε αυτό. Ως απόλυτος κτίστης, αντλεί από μια σύντομη ιδέα, από την οποία ''κατασκευάζονται τα πάντα''. Ο Μπαχ χρησιμοποιεί τις μουσικές του ιδέες τόσο «οικονομικά», που φαίνεται ότι κατά καιρούς δεν υπάρχουν άλλα μοτίβα εκτός από το ''θέμα'' και το ''αντίθεμα''. <ref name="learnbach123"/>

Ο χαρακτηρισμός των έργων του Μπαχ ως, «απόλυτη μουσική», ίσως, αντανακλάται καλύτερα στις συνθέσεις του για διάφορα όργανα. Σε αυτά, η μουσική ''εν-υπάρχει''ενυπάρχει ως κατασκευαστική ιδέα από μόνη της και, κατά συνέπεια το ίδιο κομμάτι μπορεί να λειτουργήσει εξίσου αποτελεσματικά σε ένα πιάνο, σε μια κιθάρα, αλλά και ως χορωδιακό έργο ή μέσα σε μια ορχήστρα. <ref>http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/musicmanu/bach/</ref> Το γεγονός ότι κανένας άλλος συνθέτης της εποχής, με τη -συζητήσιμη- εξαίρεση του Χέντελ, δεν πλησίασε καν τα επιτεύγματα του Μπαχ, υποδηλώνει ξεκάθαρα ότι, η εφαρμογή των μηχανιστικών τεχνικών δεν υπήρξε «αυτόματη», αλλά ολοκληρωτικά ελεγχόμενη από κάτι άλλο, πιθανόν την καλλιτεχνική επιλογή και το γούστο. Ο Μπαχ είναι η μεγάλη απόδειξη ότι, το ''γούστο'', ένα απόλυτα σεβαστό διακριτικό χαρακτηριστικό του πνεύματος του 18ου αιώνα, αποτελεί εντελώς προσωπικό συνδυασμό πηγαίου ταλέντου, φαντασίας, ψυχολογικής διάθεσης, κρίσης, επεξεργασίας και πείρας. Δεν διδάσκεται ούτε μαθαίνεται. <ref>Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα (εκδ. 1996), τόμος 43, σελ. 228</ref>

Τέλος, απόΑπό όλους τους συνθέτες, ο Μπαχ είναι ίσως ο μόνος που μπορεί να ονομαστεί ''«μουσικός επιστήμονας''». Η σημασία, η επιρροή και το μεγαλείο του συγκρίνονται συχνά με εκείνες του, σχεδόν σύγχρονού του, [[Ισαάκ Νεύτων|Νεύτονα]]. Όπως οι γενικοί νόμοι βαρύτητας του Νεύτωνα, η ''συγκερασμένη τονικότητα'' του Μπαχ είναι καθολικό προϊόν της [[λογική]]ς. Ο Μπαχ, όπως ένας επιστήμονας, εργάζεται με τη μικρότερη μουσική ιδέα και με αυτόν τον τρόπο ''κτίζει'' ένα κομμάτι μουσικής. Η κοσμοθεωρία του Μπαχ εξακολουθεί μεν να επηρεάζεται από την κλασική αρχή του [[trivium]] (παραδοσιακή προσέγγιση), αλλά εξετάζει και τις νεότερες τάσεις και τρόπους διαμόρφωσης ιδεών. <ref name="learnbach123"/>

Ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ θεωρείται από πολλούς ως ο μεγαλύτερος συνθέτης στην ιστορία της δυτικής μουσικής. Οι καινοτομίες του μαζί με το νέο σκεπτικό για τις διαστάσεις που μπορεί να πάρει μια μουσική σύνθεση, λειτούργησαν πιλοτικά για όλες τις γενιές που ακολούθησαν. Θεωρείται από τις κορυφαίες ιδιοφυίες του δυτικού πολιτισμού, ακόμα και από εκείνους που δεν ασχολούνται συνήθως με τη μουσική. <ref name="Urban"/> Ο αρχιμουσικός [[Τζον Έλιοτ Γκάρντινερ]] (John Eliot Gardiner), ένας απαράμιλλος διευθυντής μουσικής του Μπαχ και συγγραφέας της βιογραφίας «Music In The Castle of Heaven», περιέγραψε το άκουσμα της μουσικής του Μπαχ σαν το κολύμπι με αναπνευστήρα: «Το να μπαίνει κανείς στη μουσική του Μπαχ έχει αυτή την αίσθηση της διαφορετικότητας: είναι ένας άλλος κόσμος που μπαίνουμε ως καλλιτέχνες ή ακροατές. Βάζεις τη μάσκα σου και καταδύεσαι σε έναν ψυχεδελικό κόσμο μυριάδων χρωμάτων». <ref>http://www.bbc.com/culture/story/20140917-can-any-composer-equal-bach</ref>