Εκπαίδευση των Ελλήνων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
Γραμμή 13:
==Μαρτυρίες για εμπόδια στην εκπαίδευση μέχρι την Ελληνική Επανάσταση==
 
Οι υπάρχουσες μαρτυρίες δείχνουν ότι δεν υπήρχε μια ενιαία πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως προς την παιδεία των Ελλήνων και λοιπών Χριστιανών σε όλες τις εποχές και όλους τους τόπους. Όπως επισημαίνει ο ιστορικός ερευνητής Τάσος Γριτσόπουλος<ref>[Τάσος Γριτσόπουλος, 1911-2008. Βιογραφικό, έργα. Στο arcadians.gr]</ref>, «''[...] το αν απηγορεύετο ή επετρέπετο είναι άνευ σημασίας, την στιγμήν που δεν αναφέρεται και δεν μαρτυρείται λειτουργία σχολείων γενικώς[...] Είτε επετρέπετο είτε όχι, ήτο αδύνατος η σύστασις και λειτουργία σχολείων χωρίς διδασκάλους, χωρίς σχολεία, χωρίς οικονομικά μέσα[...] Όταν η ζωή εκυλούσεν υπό μόνιμον φοβίαν το ολογώτερον που είχαν να σκεφθούν οι κατατρεγμένοι ραγιάδες ήτο να οργανωθούν και να λειτουργήσουν σχολεία.[...]Πρόκειται περί πλάνης , ότι δεν απηγορεύετο η λειτουργία σχολείων. Τίποτε δεν εγίνετο ,τίποτε δεν αποτολμάτο ,χωρίς την έγκρισιν του δυνάστου και αν εχορηγείτο η άδεια δι' εκτέλεσιν οιουδήποτε έργου, [...] η άδεια ήτον τυλιγμένη μέσα εις μυρίους περιορισμούς και απαιτούντο πολλά χρήματα δι' εξαγοράν των φιλοχρημάτων οργάνων της διοικήσεως[...]''»<ref>Τάσος Γριτσόπουλος , «Η πελοποννησιακή παιδεία μετά την Άλωσιν», στο: Πρακτικά Β’ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών (Πάτραι, 25-31 Μαΐου 1980), τομ.Α΄,Αθήνα, 1981-1982, σελ. 211</ref> Όπως σχολιάζει ο Δημήτριος Κατσαφάνας<ref>[Κατσαφάνας, Δημήτρης Γ. βιογραφία, έργα. Στο biblionet.gr]</ref>, «[...] ''είναι υπερβολή η άποψη, ότι μόνο το υποτυπώδες αυτό σχολείο (ενν. το [[Κρυφό σχολειό]]) λειτουργούσε σε όλες τις περιοχές και καθόλην τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας των 400 χρόνων, παραβλέποντας έτσι ότι ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού είχε απωθηθεί στα ορεινά και άγονα μέρη, ενώ στα πεδινά ζούσαν οι Τούρκοι, των οποίων η παρουσία στα ορεινά δεν ήταν τόσο σημαντική. Παραβλέποντας επίσης το γεγονός ότι κατά τους δύο τελευταίους αιώνες της τουρκικής κυριαρχίας βελτιώθηκαν οι κοινωνικές συνθήκες και λειτούργησαν κατά καιρούς στα αστικά κυρίως κέντρα και ανώτερα ελληνικά σχολεία. Καθώς επίσης υπερβολική, απόλυτη και για τούτο δογματική είναι η άποψη ότι σχολεία λειτουργούσαν ελεύθερα παντού και σε όλες τις περιόδους της Τουρκοκρατίας, χωρίς το φόβο του κατακτητή''», Δημήτριος Κατσαφάνας, «Περί ‘’Κρυφού Σχολειού’’ και το δημοτικό ‘’Φεγγαράκι μου λαμπρό’’», Πελοποννησιακά, τομ.30<sup>2</sup> (2011), σελ.333-334</ref> Επίσης ο Γριτσόπουλος σχολιάζει «''Και θα μεταπίπτωμεν εις αναχρονισμούς εαν μεταφέρωμεν φαινόμενα εις την πρώτην περίοδον της δουλείας , περί της οποίας πρόκειται''»<ref>Τάσος Γριτσόπουλος , «Η πελοποννησιακή παιδεία μετά την Άλωσιν», στο: Πρακτικά Β’ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών (Πάτραι, 25-31 Μαΐου 1980), τομ.Α΄, Αθήνα, 1981-1982, σελ.213</ref> Υπάρχουν αναφορές για ακραία αντιχριστιανικά μέτρα όπως η απαγόρευση χρήσης των μητρικών γλωσσών επί ποινή κοψίματος της γλώσσας, κάτι που θεωρείται σύμφωνο με την τουρκική παράδοση (Pears, σ. 208). Προσπάθεια απαγόρευσης της Ελληνικής γλώσσας αναφέρεται ακόμη και στα Ιωάννινα στα τέλη του 19ου αιώνα. <ref>Sir Edwin Pears (1917). Life of Abdul Hamid. Constable & Company Ltd, London. σ. 208</ref> Άλλες πηγές ισχυρίζονται ότι η παιδεία δεν αντιμετώπιζε την αντίδραση τής κεντρικής εξουσίας, θεωρείται όμως πιθανό πως σε ορισμένες περιπτώσεις Τούρκοι αξιωματούχοι απομακρυσμένων περιφερειών δυσχέραιναν ή απαγόρευαν τη λειτουργία σχολείων για ποικίλους λόγους, που πολλές φορές σχετίζονταν με την αναστάτωση που προκαλούσαν τα απελευθερωτικά κινήματα.<ref>λήμμα «Κρυφό σχολειό», Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα, τόμ. 36, 2004</ref> Αυτή η αντίθεση μεταξύ της έξωθεν καλής εντύπωσης και της σκληρής πραγματικότητας της Οθωμανικής διοίκησης επισημαίνεται ήδη από το 1822 σε επιστολές του [[Στέφανος Κανέλλος|Στέφανου Κανέλλου]] προς τον Γερμανό φιλέλληνα Carl Iken.<ref>[http://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager.php?rec=/metadata/c/a/8/metadata-01-0000259.tkl&do=71280.pdf&pageno=49&pagestart=1&width=351&height=563&maxpage=51&lang=el Δημητρακόπουλος Ανδρόνικος, ''Eπανορθώσεις σφαλμάτων παρατηρηθέντων εν τη Nεοελληνική φιλολογία του K. Σάθα μετά τινων προσθηκών'', Τεργέστη 1872, σελ. 51]: "''Και ο της Μιτυλήνης αρχιεπίσκοπος Καλλίνικος είναι άξιος του σέβας των ομογενών του. Και αυτός εσύστησε σχολείον εις την επαρχίαν και πατρίδα του. Εσύστησε και άλλο εις την πόλιν Μιτυλήνην, αλλ' οι κατά τους πιλατικούς εφημεριδογράφους φιλανθρωπότατοι, ημερώτατοι και νομιμώτατοι Τούρκοι πριν να αρχίση το εκατεδάφισαν''.</ref>{{efn|Ωστόσο ο Πατρινέλης σχολιάζει για τη μαρτυρία του Κανέλλου: «Εφόσον οι Τούρκοι αξιωματούχοι, που εμπορούσαν να δώσουν (ή να μην δώσουν) άδεια λειτουργίας σχολείου, εδωροδοκούντο και επέτρεπαν τελικά την ίδρυση σχολείου, πως το σχολείο αυτό λειτουργούσε κρυφίως, αφού οι δωροδοκούμενοι αρμόδιοι το εγνώριζαν; [...] Είναι φανερό ότι ο Κανέλλος προχειρολογεί και αυτοσχεδιάζει. Το συναισθάνεται, φαίνεται, αυτό και ο ίδιος, αφού στην αρχή της επιστολής του προς Iken γράφει: ''Αλλ'επειδή μ' έδωκες άδεια να σε γράψω ό,τι με έλθει εις τον νουν...θέλεις συγχωρήσει την αταξίαν και ατέλειαν των όσων μέλλω να σε σημειώσω''» ({{harvp|Πατρινέλης|2005|σσ=327–328}}).}}
 
Η «ομαλή κατάσταση», που αναφέρει ο Γεδεών στο έργο του με τονισμένα γράμματα, διεκόπτετο κατά τις διάφορες εξεγέρσεις και ιδίως κατά την Επανάσταση του 1821, οπότε σχολεία, βιβλιοθήκες κτλ καταστρέφονταν ή έκλειναν ακόμα και σε περιοχές που δεν επαναστάτησαν, όπως συχνά αναφέρεται στα έργα του Παρανίκα, του Ευαγγελίδη και άλλων.<ref> Βλ. ενδεικτικά Τρ. Ευαγγελίδη "H Παιδεία επί Tουρκοκρατίας", Αθήνα 1936, Tόμος A: