Μάορι: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

[[Αρχείο:Maori girl in traditional dress.jpg|200px|right|thumb|Νεαρό κορίτσι ΜαορίΜάορι, σε επίδειξη χορού Poi.]]

'''ΜαορίΜάορι''', ('''ΜαόριMāori''')<ref>{{Cite ήweb|url=http://www.oed.com/;jsessionid=1B217F219B998505830F0ECDEA7FC9E1?authRejection=true&url=%2Fview%2FEntry%2F113847|title=Home : Oxford English Dictionary|language=en|accessdate=2018-03-06}}</ref> (επίσης '''ΜάοριΜαορί''' (ή '''MāoriΜαόρι''') είναι το όνομα ιθαγενούς πληθυσμού της [[Νέα Ζηλανδία|Νέας Ζηλανδίας]], και της [[Μαορί γλώσσα|γλώσσας]] του.

Η λέξη māori σημαίνει «κανονικός» ή «κοινός» στη ΜαορίΜάορι γλώσσα και διακρίνει τα θνητά όντα από τους θεούς. Η λέξη έχει συγγενείς όρους σε μερικές άλλες [[Πολυνησιακές γλώσσες]] όπως τα [[Χαβαϊανή γλώσσα|Χαβαϊανά]] στα οποία η λέξη ''maoli'' σημαίνει «ντόπιος, ιθαγενής, αληθινός ή πραγματικός». Είναι επίσης το όνομα των ανθρώπων και της γλώσσας των [[Νήσοι Κουκ|Νήσων Κουκ]], που αναφέρονται ως ΜαορίΜάορι Νήσων Κουκ.

== Καταγωγές των ΜαορίΜάορι ==

[[Αρχείο:IwiMap.png|right|200px|thumb|Χάρτης με τις περιοχές των διάφορων ομάδων (iwi) των ΜαορίΜάορι, στη Νέα Ζηλανδία]]

Η Νέα Ζηλανδία ήταν μία από τις τελευταίες περιοχές του πλανήτη που έφτασαν οι άνθρωποι. Πολυνήσιοι ταξιδιώτες πιστεύεται πως μετανάστευσαν στη σημερινή Νέα Ζηλανδία από την ανατολική [[Πολυνησία]] κατά το τελευταίο μέρος της 1ης χιλιετίας. Επομένως οι καταγωγές των ΜαορίΜάορι δεν μπορούν να διαχωριστούν από αυτές των Πολυνήσιων προγόνων τους. Αρχαιολογικά και γλωσσολογικά στοιχεία υποδηλώνουν πως πιθανότατα υπήρξαν διάφορα κύματα μετανάστευσης από την Ανατολική Πολυνησία στη Νέα Ζηλανδία μεταξύ του [[800]] και του [[1300]]. Η προφορική ιστορία των ΜαορίΜάορι περιγράφει την άφιξή τους από την Χαγουαΐκι (μυθική πατρίδα στην τροπική Πολυνησία) με μεγάλα ωκεάνια κανό (waka).

Κατά τον 19ο και αρχές του 20ού αιώνα, αναπτύχθηκε η ιδέα πως οι ΜαορίΜάορι είχαν ταξιδεύσει στη Νέα Ζηλανδία με τον αποκαλούμενο "Μεγάλο Στόλο του 1350 μ.Χ." που υποστηρίζει πως επτά κανό έφτασαν ταυτόχρονα. Πιο πρόσφατες έρευνες αποκάλυψαν πων η άποψη αυτή κατάγεται από Ευρωπαίους ερευνητές περιλαμβανομένου του Πέρσι Σμιθ που προσπάθησαν να συνενώσουν διάφορους άσχετους ΜαορίΜάορι [[μύθος|μύθους]]. Έπειτα το πλαστό σενάριο του στόλου έγινε αποδεκτό από κάποιους ΜαορίΜάορι όπως ο [[Τε Ράνγκι Χιρόα]] (Σερ Πίτερ Μπακ), και κέρδισε γενική αποδοχή μέχρι την αναίρεσή του στη δεκαετία του 1960 από την έρευνα του Ντέιβιντ Σίμμονς και άλλων. Στην πραγματικότητα πουθενά στις αυθεντικές ταξιδιωτικές παραδόσεις δεν υπάρχει αναφορά σε κάποια κανό που έφτασαν όλα μαζί σε ένα μέρος την ίδια στιγμή.

Οι μεταναστευτικές αφηγήσεις ποικίλουν ανάμεσα στις φυλές ή iwi ΜαορίΜάορι, των οποίων τα μέλη μπορούν να ταυτιστούν με διαφορετικά waka στις γενεαλογίες τους ή whakapapa. Δεν υπάρχει κανένα αξιόπιστο στοιχείο ανθρώπινης εγκατάστασης στη Νέα Ζηλανδία πριν από τους ταξιδιώτες ΜαορίΜάορι. Από την άλλη, δυνατά στοιχεία από την [[αρχαιολογία]], τη [[γλωσσολογία]] και την φυσική ανθρωπολογία υποδεικνύουν πως οι πρώτοι άποικοι ήταν Ανατολικοί Πολυνήσιοι που έγινα οι ΜαορίΜάορι.

Οι Ανατολικοί Πολυνήσιοι πρόγονοι των ΜαορίΜάορι ήταν κυνηγοί, ψαράδες και καλλιεργητές. Μετά την άφιξή τους στη Νέα Ζηλανδία, οι ΜαορίΜάορι έπρεπε να προσαρμόσουν άμεσα τον υλικό τους πολιτισμό και τις γεωργικές πρακτικές στο κλίμα της νέας γης, που ήταν κρύο και δριμύ σε σχέση με την τροπική Πολυνησία. Απαιτήθηκε μεγάλη ιδιοφυία για να καλλιεργήσουν τα τροπικά φυτά που είχαν φέρει μαζί τους από την Πολυνησία, όπως τα τάρο, κουμάρα, κολοκύθες και [[γιαμ]]. Αυτό ήταν ιδιαίτερα δύσκολο στις ψυχρότερες νότιες περιοχές της χώρας. Το χαρακεκε (λινάρι) χρησιμοποιήθηκε ως υποκατάστατο των φύλλων φοίνικα και των ινών ιβίσκου για την κατασκευή ψάθων, καλαθιών, σχοινιού, αλιευτικών διχτυών και ρουχισμού. Στις εποχικές δραστηριότητες περιλαμβάνονταν η καλλιέργεια κηπευτικών, το ψάρεμα και το κυνήγι πτηνών. Βασικά καθήκοντα ήταν χωρισμένα για άντρες και γυναίκες, αλλά υπήρχαν επίσης πολλές ομαδικές δραστηριότητες όπως η συλλογή τροφής και η καλλιέργεια τροφής, και οι πολεμικές δραστηριότητες. Η τέχνη ήταν και είναι προεξέχον μέρος του πολιτισμού όπως μαρτυρείται από τη σμίλευση σπιτιών, κανό, όπλων και άλλων αντικειμένων. Οι άνθρωποι φορούσαν επίσης πολύ διακοσμημένα προσωπικά κοσμήματα, και οι υψηλόβαθμοι είχαν συχνά σε μεγάλο βαθμό τατού.

[[Αρχείο:Thay997014.jpg|thumb|Χορός ΜαορίΜάορι από τις [[Νήσοι Κουκ|Νήσους Κουκ]]]]

Η θρησκεία των ΜαορίΜάορι είναι στενά συνδεδεμένη με τη φύση και τους προγόνους, και όλα τα πράγματα θεωρείται πως έχουν μια δύναμη ζωής ή mauri, αφού όλα τα ζώντα όντα συνδέονται από μία κοινή καταγωγή μέσω της whakapapa ή γενεαλογίας. Μερικοί άνθρωποι ή αντικείμενα περιέχουν mana - πνευματική δύναμη ή ουσία. Σε συμφωνία με την Πολυνησιακή παράδοση, ο Τανγκαρόα (Tangaroa) είναι ο θεός του ωκεανού και η καταγωγή όλων των ψαριών. Ο Τάνε (Tane) είναι ο θεός του δάσους και η καταγωγή όλων των πτηνών, και ο Ρόνγκο (Rongo) είναι ο θεός των ειρηνικών δραστηριοτήτων και της γεωργίας. Σύμφωνα με κάποιους ο ανώτατος [[θεός]] των ΜαορίΜάορι είναι ο Ιό (Io), ωστόσο η ιδέα αυτή είναι αμφισβητήσιμη. Το '''tapu''' μπορεί να ερμηνευθεί ως "ιερό", ως "πνευματικός περιορισμός" ή "συνεπαγόμενη απαγόρευση". Περιλαμβάνει κανόνες και απαγορεύσεις. Υπάρχουν δύο είδη ταπού, το ιδιωτικό (σε σχέση με τα άτομα) και το κοινό ταπού (σχετικό με τις κοινότητες). Ένα πρόσωπο, ένα αντικείμενο ή ένα μέρος, που είναι ταπού, δεν πρέπει να ακουμπηθεί από άνθρωπο, σε μερικές περιπτώσεις, ούτε καν να πλησιαστεί (εξ ου και η λέξη μας "ταμπού"). Ένα πρόσωπο, ένα αντικείμενο ή ένα μέρος μπορεί να ιεροποιηθεί με ταπού για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Στις παλαιότερες εποχές, τα υψηλόβαθμα μέλη της φυλής δεν θα άγγιζαν αντικείμενα που ανήκαν σε χαμηλόβαθμα μέλη. Αυτό θεωρείτο "μόλυνση" και τα χαμηλόβαθμα άτομα δεν μπορούσαν να αγγίξουν τα αποκτήματα ενός υψηλόβαθμου ατόμου. Η ποινή ήταν ο θάνατος. Μια παραβίαση του ταπού μπορούσε να είχε φρικτές συνέπειες, περιλαμβανομένων του θανάτου του παραβάτη μέσω αρρώστειας ή στα χέρια αυτού που επηρεάστηκε από την προσβολή. Σε παλαιότερες εποχές το φαγητό που μαγειρευόταν για έναν υψηλόβαθμο σεν μπορούσε να καταναλωθεί από έναν κατώτερο. Το σπίτι ενός αρχηγού ήταν ταπού, και ακόμα και ο αρχηγός σεν μπορούσε να φάει φαγητό στο εσωτερικό του σπιτιού του. Όχι μόνο τα σπίτια των υψηλόβαθμων θεωρούνταν ταπού αλλά ακόμα και τα αντικείμενα που είχαν στην κατοχή τους όπως ο ρουχισμός. Οι χώροι ταφής και τα μέρη θανάτου ήταν πάντα ταπού, και οι τοποθεσίες αυτές συχνά περιβάλλονταν από προστατευτικό φράκτη. Στην προ-επαφής κοινωνία το ταπού ήταν μια από τις ισχυρότερες δυνάμεις στη ζωή των ΜαορίΜάορι. Ωστόσο στις αρχές της δεκαετίας του 1800, οι ΜαορίΜάορι δέχτηκαν με ενθουσιασμό τον [[Χριστιανισμός|Χριστιανισμό]] και τις αρχές του και τις προσάρμοσαν στον πολιτισμό τους. Σήμερα, το ταπού τηρείται ακόμη σε θέματα σχετικά με αρρώστεια, θάνατο και ταφή.

Το χάκα ('''haka''') είναι ένα από τα πολλά είδη ομαδικού χορού ή παράστασης. Εκτελούνται διάφορα χάκα σε σχέση με την περίπτωση. Υπάρχουν χάκα τραγουδιού και χαράς, και πολεμικά χάκα. Υπάρχουν διάφορου τύποι πολεμικού χάκα - ένα που εκτελείται χωρίς όπλα, συνήθως για να εκφράσει δημόσια ή ιδιωτικά αισθήματα, είναι γνωστό ως "haka taparahi". Ένα άλλο, το peruperu, εκτελείται με όπλα. Σε παλαιότερες εποχές, το περουπέρου εκελείτο πριν από τη μάχη. Σκοπός του ήταν να επικληθεί τον θεό του πολέμου και να προειδοποιήσει τους εχθρούς για τη μοίρα που τους περίμενε. Περιλάμβανε άγριες εκφράσεις προσώπου και γκριμάτσες, το βγάλσιμο της γλώσσας, φούσκωμα των ματιών, γρυλίσματα και κραυγές, και το κούνημα των όπλων. Αν το χάκα δεν εκτελείτο με πλήρη ομοφωνία, αυτό θεωρείτο κακός οιωνός για τη μάχη. Συχνά οι πολεμιστές πήγαιναν γυμνοί στη μάχη, πέρα από μία πλεκτή από λινάτι ζώνη γύρω από τη μέση. Σκοπός των πολεμιστών ήταν ν ασκοτώσουν όλα τα μέλη από την εχθρική πολεμική ομάδα, ώστε να μην παραμείνει κανείς επιζών που να πάρει εκδίκηση. Στο σημερινό περιβάλλον ωστόσο, το χάκα εκτελείται ως σημάδι σεβασμού για εκλεκτούς επισκέπτες, ή για να εκφράσει την σημαντικότητα της περίστασης. Η εθνική ομάδα [[ράγκμπυ]] της Νέας Ζηλανδίας, οι [[Ολ Μπλακς]], εκτελούν ένα χάκα πριν από τους διεθνείς αγώνες ως αντανάκλαση όχι μόνο της σημαντικότητας του παιχνιδιού που θα γίνει, αλλά επίσης για να κινητοποιήσουν τους εαυτούς τους και τους υποστηρικτές τους σε μεγαλύτερες προσπάθειες. Έπειτα έμμεσα, όπως στις μέρες των παλιών στα πεδία μάχης των ΜαορίΜάορι, κάνουν μια φιλοφρόνηση στις διακριτές ικανότητες του αντιπάλου τους.

Ως πολιτιστική πρακτική το [[τατουάζ]] ('''tā moko''') ήρθε με τους ΜαορίΜάορι από την Ανατολική Πολυνησιακή εστία, και τα μέσα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται είναι παρόμοια με αυτά που χρησιμοποιούνται σε άλλα μέρη της Πολυνησίας (βλέπε τον ''Buck 1974:296'', που παρατίθεται παρακάτω στο τμήμα παραπομπών). Πιστεύεται πως στην παραδοσιακή κοινωνία πολλοί ή οι περισσότεροι από τους υψηλόβαθμους είχαν τατουάζ, και αυτοί που δεν διέθεταν καθόλου θεωρούνταν άτομα κατώτερου κοινωνικού στάτους. όμως ο Σίμμονς (1997), παρέχει αναφορές για υπηρέτες που είχαν τατουάζ με σχέδια που δήλωναν πως ήταν σκλάβοι ενός ανώτερου αρχηγού. Η απόκτηση των τατουάζ αποτελούσαν σημαντικό ορόσημο για το ταξίδι ενός ανθρώπου στην ωριμότητα και συνοδευόταν από πολλά τελετουργικά και ιεροτελεστίες. Πέρα από τη δήλωση της θέσης και του βαθμού, ένας άλλος λόγος για την πρακτική στην παραδοσιακή εποχή ήταν να καταστήσει το άτομο ελκυστικότερο στο αντίθετο φύλο. Οι γυναίκες δεν είχαν σε τόσο μεγάλο βαθμό τατουάζ: με μερικές εξαιρέσεις, ήταν διακοσμημένα μόνο τα χείλη τους και το πηγούνι τους. Τα πρόσφατα χρόνια έχει σημειωθεί μαι αναγέννηση της πρακτικής των τατουάζ και από άντρες και από γυναίκες, ως σημάδι πολιτιστικής ταυτότητας και αντανάκλαση της γενικότερης αναζωογόνησης της γλώσσας και του πολιτισμού.

Με την απώλεια του μεγαλύτερου μέρους της γης τους από τους Ευρωπαίους αποίκους, οι ΜαορίΜάορι εισήλθαν σε μια περίοδο παρακμής, και μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα θεωρήθηκε πως ο πληθυσμός των ΜαορίΜάορι θα έπαυε να υπάρχει ως ξεχωριστή φυλή και θα αφομοιωνόταν από τον Ευρωπαϊκό πληθυσμό. Η προβλεπόμενη παρακμή δεν συνέβη, και τα επίπεδα πληθυσμού συνήλθαν. Παρά τον μεγάλο βαθμό ανάμειξης μςταξύ των ΜαορίΜάορι και Ευρωπαϊκών πληθυσμών, οι ΜαορίΜάορι μπόρεσαν να διατηρήσουν την πολιτιστική τους ταυτότητα και κατά τις δεκαετίες 1960 και 1970 υπέστη πολιτιστική αναζωογόνηση. Κανένας ΜαορίΜάορι δεν ζεί σήμερα κατά τον παραδοσιακό προ-Ευρωπαϊκής επαφής τρόπο ζωής.

Κάποιες ευνοϊκές κυβερνήσεις και ο πολιτικός ακτιβισμός οδήγησαν στην αποζημίωση για συγκεκριμένες ιστορικές περιπτώσεις άδικης δήμευσης και παραβίασης άλλων δικαιωμάτων ιδιοκτησίας. Ένα ειδικό δικαστήριο, το [[Δικαστήριο Γουαϊτάνγκι]], εγκαθιδρύθηκε για να ερευνήσει και να κάνει συστάσεις για τέτοια θέματα. Ως αποτέλεσμα των αποζημιώσεων, οι ΜαορίΜάορι σήμερα έχουν σημαντικά συμφέροντα στην αλιευτική και δασική βιομηχανία.

Σε πολλές περιοχές της Νέας Ζηλανδίας, η [[Μαορί γλώσσα|Μάορι γλώσσα]] έπαυσε να χρησιμοποιείται ως ζωντανή κοινοτική γλώσσα (από σημαντικό αριθμό ανθρώπων) στα μεταπολεμικά χρόνια. Η αναζωογονητική προσπάθεια βοηθάται από γεναιόδωρες κρατικές χρηματοδοτήσεις. Ο ΜαορίΜάορι πολιτισμός και γλώσσα διδάσκονται στα περισσότερα Νεοζηλανδικά σχολεία, και προ-σχολικά kohanga reo ή γλωσσικές φωλιές, διδάσκουν tamariki ή νέα παιδιά αποκλειστικά ΜαορίΜάορι. Η [[Μαορί Τηλεόραση|Μάορι Τηλεόραση]], ένας κρατικά επιχορηγούμενος τηλεοπτικός σταθμός είναι δεσμευμένος να μεταδίδει κυρίως σε ΜαορίΜάορι γλώσσα. Ξεκίνησε στις 28 Μαρτίου 2004. Η ΜαορίΜάορι γλώσσα έχει ισοδύναμο στάτους με τα [[Αγγλική γλώσσα|Αγγλικά]] στην κυβέρνηση και τον νόμο. Οι ΜαορίΜάορι πολιτικοί έχουν επτά οριζόμενες ΜαορίΜάορι έδρες στο [[Κοινοβούλιο της Νέας Ζηλανδίας]] (και μπορούν να καταλάβουνν Γενικές έδρες), και πολλά Νεοζηλανδικά συμβούλια και κυβερνητικές οργανώσεις έχουν ως συνηθισμένη υποχρέωση να μελετήσουν και να συμβουλευτούν μαζί με τους ΜαορίΜάορι.

Παρά τις σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές προόδους κατά τον 20ο αιώνα, οι ΜαορίΜάορι έχουν ακόμα φτωχά αποτελέσματα στις περισσότερες στατιστικές υγείας και εκπαίδευσης, στην εργατική συμμετοχή ενώ υπερ-εκπροσωπούνται σε στατιστικές εγκλημάτων και τιμωρίας.

== Οι ΜαορίΜάορι και η μάχη της Κρήτης ==

Οι ΜαορίΜάορι είχαν έναν επιπλέον λόγο να πολεμούν ενάντια τους. Το χρώμα και η φυλή τους στη ρατσιστική κλίμακα των Ναζί, τους κατέτασσε μαζί με τους Ρώσους στην τελευταία βαθμίδα του ανθρώπινου γένους, στους “υπανθρώπους» (untermenschen). Συνολικά στο πλευρό των συμμάχων πολέμησαν 16.000 ΜαορίΜάορι. Το βάπτισμα του πυρός το πήραν στην Ελλάδα. Στην αρχή μαζί με άλλους Νεοζηλανδούς, είχαν διαταγές να καθυστερήσουν την κάθοδο των Γερμανών και να κρατήσουν τα στενά του Ολύμπου, μέχρι τις Θερμοπύλες.

* [[Μαορί γλώσσα|Μάορι γλώσσα]]

* [[Μαορί μουσική|Μάορι μουσική]]

* [http://www.culture.co.nz/ culture.co.nz] — Σημαντικοί ΜαορίΜάορι Διαδυκτιακοί Τόποι στο Διαδύκτιο

* [http://www.maori.org.nz/ maori.org.nz] — Το μεγαλύτερο ΜαορίΜάορι σάιτ στο διαδύκτιο, που καλύπτει μια ευρεία γκάμα θεμάτων

* [http://www.korero.maori.nz/ korero.maori.nz] Διαδραστικός διαδυκτιακός τόπος πηγών ΜαορίΜάορι γλώσσας

* [http://www.aocafe.com/ Aotearoa Cafe] — Φόρουμ συζήτησης για την ΜαορίΜάορι ιστορία, πολιτική και τέχνη

* [http://www.maorinews.com/karere/ Τίτλοι ειδήσεων σχετικών με τους ΜαορίΜάορι] — Από το πορτάλ ειδήσεων Te Kareere Ipurangi.

* [http://www.tamoko.org.nz Ta Moko] — Ιστοσελίδα για το διάσημο "Moko", μοναδική ΜαορίΜάορι τέχνη σώματος

* [http://homepages.ihug.co.nz/~dominic/intro.html ΜαορίΜάορι θεολογία] — από τον εκλιπόντα Michael Shirres.

* [http://www.onalert.gr/stories/oi-maori-xoreyoun-xaka/34574 Οι ΜαορίΜάορι χορεύουν Χάκα στην Κρήτη]

* [http://national-pride.org/2011/02/10/%CE%BF%CE%B9-%CE%BC%CE%B1%CE%BF%CF%81%CE%AF-%CF%80%CE%BF%CF%85-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%AD%CE%BC%CE%B7%CF%83%CE%B1%CE%BD-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%BF/ Οι ΜαορίΜάορι που πολέμησαν στην Ελλάδα, στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο]