Ξεσηκωμός της Πάτρας (1821): Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Μετά το 1818, οπότε ο κεντρικός πυρήνας της Φιλικής Εταιρείας εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη, άρχισε μια συστηματική επέκταση των μυημένων σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Η μύηση γινόταν με τους "αποστόλους", οι οποίοι συνήθως ήταν άνθρωποι των όπλων (κλέφτες και παλαιοί μισθοφόροι των ναπολεοντείων πολέμων). Η Πελοπόννησος ήταν ο κύριος χώρος στρατολόγησης Φιλικών και εκεί εστάλησαν οι τρείς από τους δέκα πρώτους αποστόλους, ενώ ένας ακόμη εστάλη στη Μάνη. Η Πελοπόννησος ήταν το πλέον παραγωγικό κέντρο κατηχήσεων στην Επανάσταση. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην κεντρική θέση που είχε η Πελοπόννησος στο σχέδιο έναρξης της Επανάστασης κατά τους τελευταίους μήνες του 1820. Ο λόγος για τον οποίο τελικά ο Αλ. Υψηλάντης άλλαξε το σχέδιο, παραμένει ανεξιχνίαστος για την ιστοριογραφία. Στην Πελοπόννησο μυήθηκαν στην Εταιρεία οι περισσότεροι κοινοτικοί και εκκλησιαστικοί παράγοντες. Λόγω των λειτουργικών προβλημάτων που δημιουργήθηκαν από την εισδοχή πολλών μελών, οι Φιλικοί της Πελοποννήσου τον Μάρτιο του 1820 ζήτησαν να σχηματιστεί μια τοπική Εφορία που να συντονίζει και να επιλύει τοπικά προβλήματα. Οι προτάσεις τους συντάχθηκαν πιθανότατα από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό και φέρουν τον τίτλο "Στοχασμοί των Πελοποννησίων περί του καλού συστήματος". Γενικά, ως έφοροι διορίζονταν από την Αρχή κορυφαία στελέχη των τοπικών κοινωνιών με όρους πλούτου, επιρροής και πρόσβασης στους μηχανισμούς διοίκησης. Στην Πελοπόννησο ορίστηκαν τρεις κοτζαμπάσηδες (προεστοί) και τρεις ιεράρχες ως έφοροι, με επικεφαλής των Ιωάννη Βλασσόπουλο (πρόξενο της Ρωσίας στην Πάτρα) και δύο εμπόρους ως ταμίες. Η παλαιότερη ιστοριογραφία έχει ισχυριστεί ότι αυτή η πρωτοβουλία των Πελοποννησίων ήταν μια προσπάθεια αμφισβήτησης της ηγεσίας της Φιλικής Εταιρείας και οφείλεται στον τοπικισμό των κοτζαμπάσηδων και στην προσπάθειά τους να ελέγξουν τις επαναστατικές κινήσεις. Ωστόσο τα σχετικά κείμενα δείχνουν ότι οι αρμοδιότητες της εφορείας της Πελοποννήσου ήταν παρόμοιες με της υπόλοιπης Ελλάδας και ότι αυτή υπαγόταν στις διαταγές του Υψηλάντη. Έτσι, η πλέον σύγχρονη ιστοριογραφική ανάλυση με βάση την αντίθεση παραδοσιακού-νεωτερικού δείχνει ότι οι προεστοί και ιεράρχες σταδιακά εντάσσονταν σε μοντέρνες (νεωτερικές) πολιτικές δομές, δίκτυα και σχέσεις εξουσίας, και αποδέχονταν τους επικεφαλής της συνωμοτικής οργάνωσης ως πολιτική αρχή του έθνους. Η τοποθέτηση εφόρων δυσαρέστησε κάποιες οικογένειες κοτζαμπάσηδων (όπως η οικογένεια Περούκα), οι οποίες όμως δεν ήλθαν σε ρήξη με την Εταιρεία ούτε πρόδωσαν τη συνωμοσία. Η ισχυρότερη ένδειξη της προσήλωσης των κοτζαμπάσηδων και αρχιερέων στην ηγεσία της Εταιρείας ήταν ότι αποδέχθηκαν και υλοποίησαν το σχέδιό της για την έναρξη της Επανάστασης. Η λεγόμενη "μυστικοσυνέλευση" της Βοστίτσας στα τέλη Ιανουαρίου του 1821, ήταν μια σύσκεψη των μελών της εφορίας με τον απεσταλμένο του Υψηλάντη, τον Παπαφλέσσα. Μεγάλο μέρος της ελληνικής ιστοριογραφίας συγκλίνει στην άποψη ότι στη Βοστίτσα διαρρήχθηκαν οι σχέσεις των τοπικών ηγετών με τον Παπαφλέσσα, και έκτοτε τα δύο μέρη κινήθηκαν χωριστά, ή και εχθρικά μεταξύ τους. Αυτή η άποψη βασίζεται σε επιλεκτική χρήση ορισμένων πηγών, όπως ο Φωτάκος, ο Φραντζής και ο Π.Π. Γερμανός. Όμως η συντονισμένη εξέγερση όλων των επαρχιών στο τρίτο δεκαήμερο του Μαρτίου δείχνει ότι δεν υπήρξε τέτοια ρήξη. Πιστεύεται ότι στη Βοστίτσα, παρά τις διαφωνίες, έγινε αποδεκτό το σχέδιο που είχε εκπονηθεί στο Ισμαήλιο, δηλαδή έναρξη της Επανάστασης στην Πελοπόννησο με την άφιξη του Αλ. Υψηλάντη στη Μάνη.<ref>[http://history.ionio.gr/download.php?f=ahf_ionios_logos/il_05_08.pdf Διονύσης Τζάκης, H ΕΦΟΡΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ: ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ

ΤΩΝ ΤΟΠΙΚΩΝ ΗΓΕΤΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ. Παρουσίαση στο Διεθνές Συνέδριο "Επαναστατική δράση και μυστικές εταιρείες στη νεότερη Ευρώπη - Φιλική Εταιρεία", οργάνωση Παν/μιο Ιωαννίνων & Δήμος Σκουφά. Κομπότι - Άρτα, 26-27 Ιουλίου 2014.]</ref>